อย่าตกหลุมโซเชียลมิเดีย ผู้จัดทำ: สำนักศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ จัดทำ E-BOOK : ห้องสมุดประชาชนจังหวัดชลบุรี

1

1 ตั้งแต่สมารต์ โฟนเข้ามามีบทบาทในชวี ิตมนษุ ย์ การใชโ้ ซเชยี ลมเี ดยี กก็ ลายเปน็ กจิ กรรมทกุ 5 นาทขี องคนเรา เราเป็นผ้สู ร้างสอื่ มากกว่าผรู้ ับสอ่ื เสยี แล้ว เพราะด้วยความทีเ่ ขา้ ถึงง่ายและทุกคนมีพื้นทส่ี ว่ นตัว จนบางคร้งั เราอาจเผลอลืมตัวไปว่า เราใช้โซเชียลมีเดยี ไดถ้ ูกต้องแล้วหรอื ยัง มาเช็กให้ชัวร์ว่าที่ผา่ นมาเราใช้สอื่ ถกู ทางหรอื ไม่ พร้อมกบั รเู้ ทา่ ทนั ตัวเองก่อนจะตกหลมุ โซเชียลมีเดยี มารว่ มใช้โซเชยี ลมเี ดยี อย่างสรา้ งสรรค์ เพอ่ื สร้างสังคมท่ีดรี ่วมกนั

ร้เู ท่าทนั ตัวเอง และรูเ้ ทา่ ทนั สอื่ การรู้เท่าทันตัวเองในแง่น้ีหมายถึง การรู้ เท่าทันอำ�นาจของตัวเองบนโลกโซเชียลว่า เราทุกคนอยู่ในฐานะท้ังผู้ใช้สื่อ ผู้อ่าน ผู้ฟัง หากเราเอาความรู้ ความจรงิ เจตนาดี และ ความหวงั ดมี าลงบนโซเชยี ลมเี ดยี สงั คมกจ็ ะ นา่ อยมู่ ากข้นึ อันตรายน้อยลง ความเส่ยี งก็ จะนอ้ ยลงตาม รเู้ ทา่ ทนั ตัวเอง ก่อนตกหลมุ โซเชยี ลมเี ดีย การใช้โซเชียลที่ดีท่ีสุดไม่ใช่การศึกษาจาก มิติพน้ื ที่ คนอนื่ แต่เป็นการเร่ิมพจิ ารณาทต่ี วั เองว่า ตอนนต้ี วั เราเขา้ ใจกตกิ าการใชโ้ ซเชยี ลมเี ดยี โซเชียลมเี ดียไมใ่ ช่พื้นที่สว่ นตวั มากน้อยแค่ไหนใน 5 มติ เิ หล่าน้ี เราตอ้ งเขา้ ใจวา่ โซเชยี ลมเี ดยี คอื พน้ื ทส่ี ว่ นตวั บนพ้ืนที่สาธารณะ เหมือนเรากำ�ลังนั่งอยู่ ในร้านกาแฟซึ่งอยู่ในห้างสรรพสินค้าอีกที เราแคม่ คี วามรสู้ กึ วา่ เปน็ สว่ นตวั แตท่ วา่ ความจรงิ กม็ คี นอนื่ ทน่ี งั่ ขา้ งๆ และอาจก�ำ ลงั มองเราอยู่ ต้องเข้าใจว่าโซเชียลมีเดียเป็นเพียงพ้ืนที่ท่ีมี คนสร้างข้ึนมาให้เราใช้ และเราก็แค่รู้สึกว่า เป็นเจา้ ของมันเทา่ นัน้ เพราะฉะนัน้ แลว้ สิ่งที่ เราโพสตย์ ่อมมคี นเห็นเสมอ

มติ เิ วลา คนสว่ นใหญไ่ มร่ ้ตู วั ว่าใช้ โซเชยี ลมเี ดยี มากเกนิ ไป การรู้เท่าทันตัวเองในมิติเวลา หมายถึงคุณ ไม่ ท�ำ ใหต้ กเปน็ เหยอ่ื ของการปลอ่ ยขา่ วลอื ที่ รวู้ า่ ใชเ้ วลากับโซเชียลมเี ดยี มากเกนิ ไป หรือ ไม่มีมูลความจริง รู้ว่าเวลาใดควรหยุดเพื่อไปใส่ใจกับกิจกรรม อื่นๆ บา้ ง เพราะไมเ่ ชน่ น้นั แลว้ อาจจะกลาย เปน็ โรคเสพติดอินเทอร์เน็ต ตดิ เกม ติดแช็ต เสพติดการทำ�อะไรเร็วๆ จนกลายเป็นโรค กลวั ตกขา่ ว (Fear Of Missing Out) และเอา ความเรว็ มาเปน็ ปจั จยั หนง่ึ ของความถกู ตอ้ ง สง่ิ ทน่ี า่ กลวั กค็ อื “หลมุ พรางความเร็ว/ชา้ ” คือการรีบกดแชร์ หรือกดไลก์ข่าวสารโดยที่ ไม่ได้ตรวจสอบแหล่งที่มาว่าน่าเช่ือถือหรอื ? มิติตวั ตน ?? ตวั ตนในโซเชยี ลมเี ดยี เป็นตัวตนในชีวิตจรงิ ? แนใ่ จหรอื ไมว่ า่ ภาพลกั ษณท์ คี่ ณุ แสดงออกใน โซเชียลเป็นตัวตนของคุณจริงๆ มันแย่แน่ๆ หากคุณพยายามสร้างตัวตนที่เกินจริงใน โซเชียลมีเดีย ท้ังท่ีตัวตนท่ีแท้จริงของคุณ ไม่ใช่คนแบบนั้น เน่ืองจากคุณอยากทำ�ให้ คนอื่นๆ ทค่ี ณุ ไมร่ จู้ กั แตเ่ ปน็ เพอ่ื นในโซเชยี ล มเี ดยี ชน่ื ชอบ เพราะมนั จะน�ำ มาซง่ึ ความเขา้ ใจ ผิด รวมถงึ ความสบั สนในเชงิ จิตวิทยาตอ่ ตวั คณุ เองด้วย และนัน่ คือการหลอกตวั เอง

มติ คิ วามเปน็ จริง เสพตดิ ความจริงเสมอื น อย่าคิดว่าความจริงในโลกออนไลน์น้ัน คือ ระดับใด ดังน้ันอย่าชะล่าใจว่าสิ่งท่ีคุณเสพ ความจริงที่คุณมีชีวิตอยู่ เพราะความจริง ในโลกออนไลน์น้ันคือความจริงในชีวิตจริง ในโลกออนไลนเ์ ปน็ เพยี งแคค่ วามจรงิ เสมอื น ทง้ั หมด อยา่ งหนงึ่ อยา่ ลมื วา่ ในโลกออนไลนส์ ามารถ ทำ�ภาพจำ�ลอง ตัดต่อภาพ หรือแต่งภาพ เพ่ือพาคุณเข้าสู่จินตนาการที่เหลือเช่ือได้ รวมถึงส่ือสมัยน้ี สามารถทำ�ให้ความจริงมี หลายช้นั ซับซ้อน เป็นความจริงท่เี สมือนจริง ทับซ้อนกันก็มี หรืออาจเป็นเพียงความลวง กม็ ี เรารไู้ ดย้ ากวา่ เราอยใู่ นความจรงิ แบบไหน มติ สิ งั คม สง่ิ ท่ีโพสต์ออกไปมีผลตามมาเสมอ เราทกุ คนเปน็ ผทู้ ส่ี ามารถสรา้ งผลกระทบตอ่ การรู้เท่าทันตัวเองในมิติสังคม คือการที่คุณ สังคมได้ท้ังหมด ทุกคนหันมาพูดเรื่องของ ต้องแคร์สังคมรอบข้างให้มากขึ้น เพื่อไม่ให้ ตัวเองมากข้ึน ไม่มีใครใส่ใจจะฟังเร่ืองของ เกิดผลกระทบท่ีไม่ดีต่อทั้งตัวเองและผู้อื่น คนอื่น และสร้างคอนเทนต์ของตัวเอง ท้งั นน่ั คอื ใหต้ ระหนกั เสมอวา่ ค�ำ ชม ค�ำ ดา่ ขา่ วลอื ความโกรธ อยากอวด อจิ ฉา ความรนุ แรงและ หรอื ความจรงิ เกดิ ขน้ึ ไดด้ ว้ ยการใชส้ อ่ื ของเรา อคติต่างๆ ถูกโพสต์ลงโซเชียลมีเดียทุกวัน ทุกคน

แนวทางการใช้ Do! โซเชยี ลมเี ดีย ท่เี หมาะสม เริ่มตั้งคำ�ถามในการใช้ส่ือโซเชียลกับตัวเอง ก่อนว่าตัวเองใช้ได้ถูกต้องแล้วหรือยัง แต่ถ้า หากยงั คดิ ไมอ่ อก แนวทางเหลา่ นอ้ี าจชว่ ยได้ ไมโ่ พสต์เนื้อหาทพี่ าตวั เองเดือดรอ้ น วิจารณ์คนอื่นด้วยภาษาไม่สุภาพ โดยไม่ คนส่วนใหญ่มักจะคิดว่าตัวเองมีภูมิคุ้มกัน ตระหนกั ว่าส่ิงทเ่ี ขียนจะยอ้ นกลับมาท�ำ รา้ ย เพียงพอ หรือระมัดระวังเพียงพอและไม่น่า ตัวเองภายหลัง จะได้รับผลกระทบ แต่ความจริงแล้วอาจ ไม่เป็นอย่างที่คิด เช่น การเขียนวิพากษ์ มีศีลธรรมและจริยธรรมในการโพสต์ จ�ำ เปน็ ตอ้ งค�ำ นงึ ถงึ ความดงี ามใหม้ าก เพราะ การใช้โซเชียลมีเดียต้องอยู่ภายใต้กรอบ เปน็ เรอ่ื งทล่ี ะเอยี ดออ่ น ตอ้ งมคี วามเทยี่ งตรง ศีลธรรมอันดีงาม และควรต้องคำ�นึงถึงผล ปราศจากอคติในการโพสตเ์ นอื้ หาเหลา่ นน้ั กระทบต่อสังคม การนำ�เสนอเรื่องบางเร่ือง เช่น ศาสนา การเมือง เพศ เช้อื ชาติ ฯลฯ ปรงุ แต่งแต่พอดี ปรงุ แตง่ เนอ้ื หามากเกนิ ไปจนท�ำ ใหค้ นทเี่ หน็ บางคนมที กั ษะพเิ ศษในการใชส้ อ่ื เชน่ รวู้ ธิ กี าร เกิดความเข้าใจผดิ เช่น ไม่ตัดต่อหน้าบุคคล ตดั ตอ่ ภาพ ตดั คลปิ วดิ โี อ ตดั เสยี ง เมอ่ื จ�ำ เปน็ อ่ืนหากไม่ได้รบั อนุญาตกอ่ น ตอ้ งท�ำ กค็ วรตอ้ งค�ำ นงึ ถงึ ความเหมาะสม ไม่

เขา้ ใจเนอ้ื หาแบบไมต่ ัดสินตวั คนโพสต์ ชายรักชาย ไม่ได้หมายความว่าเขาจะเป็น เข้าใจว่าตัวตนของเราในบางคร้ังอาจไม่ใช่ คนเบีย่ งเบนทางเพศตามท่ีเขาเขียน แตเ่ ปน็ ตวั ตนในโลกโซเชยี ล แตต่ อ้ งสวมบทบาทนน้ั เพยี งแค่จินตนาการของเขาเทา่ นั้น เพ่ือสะท้อนมุมมองท่ีเป็นประโยชน์หรือเพื่อ ความบันเทิง เช่น วัยรุ่นนิยมเขียนนิยาย แชร์อยา่ งมสี ติ เช่น แชร์ผลิตภัณฑ์อาหารเสริมที่มีสรรพคุณ โรคเรื้อรังได้ ทั้งน้ีต้องรู้จักต้ังคำ�ถามในสิ่งที่ รกั ษาโรคเรอ้ื รงั โดยทไ่ี มต่ รวจสอบขอ้ เทจ็ จรงิ สื่อไมไ่ ดแ้ จง้ ใหท้ ราบดว้ ย ว่า ไม่มีอาหารเสริมชนิดใดที่สามารถรักษา สรา้ งความนยิ มอย่างสรา้ งสรรค์ ไม่จำ�เป็นต้องทำ�ให้คนนิยมชมชอบด้วยคลิป ในทางทถ่ี กู ตอ้ ง เชน่ โชวค์ วามสามารถพเิ ศษ วิดโี อโป๊เปลือย หรือทา่ เตน้ ไม่เหมาะสม หาก เล่นดนตรี รอ้ งเพลง รวี ิวอย่างตรงไปตรงมา จุดประสงค์ของคุณคืออยากสร้างช่ือเสียงให้ ไมโ่ กหก ตง้ั อยู่บนความจริงใจ ตวั เองเพอ่ื อะไรบางอยา่ ง ควรสรา้ งความนยิ ม สนุกกบั เนอื้ หา ไมจ่ ับผิดเกินไป การรู้เท่าทันตัวเองไม่ได้หมายความว่าต้อง อย่างมีสติ คือ การไมแ่ ชรท์ นั ทโี ดยทย่ี งั ไมไ่ ด้ คอยระวังหรือจับผิดตลอดเวลาจนจะโพสต์ อ่านรายละเอียดและไตร่ตรองอย่างสมเหตุ จะแชร์อะไรไม่ได้เลย เพียงแต่ต้องใช้โซเชียล สมผล

เป็นเร่ืองจำ�เป็นอย่างมากที่ผู้ใช้ส่ือต้อง ตวั อยา่ ง ฉลาดแยกให้ออกว่าอันไหนคือเนื้อหาและ อันตรายแฝง เพราะคงไม่ดีแน่หากเรา ภัยโซเชยี ล หลงเช่ืออะไรผิดๆ เพราะผลที่ตามมาอาจ เป็นภยั ตอ่ ชีวิตและคนรอบข้าง และน่ีกค็ ือ ทค่ี นมักพลาดทา่ ตวั อย่างภยั จากโซเชยี ลทคี่ นมักพลาดท่า โฆษณาแฝง : ในละครหรอื หนงั มกั วางสินค้าใหเ้ ห็นชัดเจน ให้ตัวละครหยบิ สินค้าบ่อยๆ และพูดถึงคณุ สมบตั ิ ของสนิ คา้ มักมาพร้อมคำ�ว่าสนับสนุนโดย หรือขอขอบคุณ แล้วตามด้วยชอ่ื สนิ ค้า อาหารเสริมอันตราย : ต้องมีเลขท่ีอนุญาตโฆษณา ฆอ……../………. ต้องไม่โฆษณาสรรพคุณเร่ืองการรักษาโรคและ สรรพคุณของเครื่องสำ�อาง เช่น สามารถป้องกัน โรคได้ ท�ำ ใหผ้ ิวขาว ลดริ้วรอย ฯลฯ ตอ้ งไมโ่ ฆษณาวา่ ไดร้ บั การรบั รองคณุ ภาพ เชน่ อา้ ง คณุ ประโยชน์โดยบุคคลอ่ืน อาหารเสริมไมใ่ ช่ยา ดังนน้ั ไม่สามารถรักษาโรคได้ โปรไฟลป์ ลอม : รปู โปรไฟลส์ วย-หล่อมาก ไมม่ ีเพื่อนมาก ไม่มีคนอน่ื ๆ คอมเมนต์ หรือพูดคุยผ่านโซเชียลเลย ไม่มีรูปที่ถูกแท็กมาจากเพ่ือนคนอ่ืน ไม่มีกิจกรรม อนื่ ๆ ท่บี อกถงึ การใชช้ ีวิตประจำ�วนั ชอื่ โปรไฟลก์ บั ชอื่ URL มกั สวนทางกนั อยา่ งชดั เจน

เครื่องสำ�อางปลอม : หากไดย้ นิ ค�ำ ว่าเกรดมิเรอร์แปลวา่ น่นั ไม่ใช่ ของจรงิ การโฆษณาควรจะต้องไม่มีเลขที่โฆษณา เนื่องจากกฎหมายอนุญาตให้โฆษณาเครื่อง ส�ำ อางไดโ้ ดยไมต่ อ้ งขออนญุ าตกอ่ น เครื่องสำ�อางมีผลเพียงแค่ทำ�ความสะอาด หรอื เพื่อความสวยงามภายนอกเท่านนั้ ไม่มี ผลต่อการทำ�งานของรา่ งกาย ยาอันตราย : ผลิตภัณฑ์ยาที่ได้คุณภาพจะต้องไม่แสดง สรรพคณุ วา่ สามารถรกั ษาโรคเรอื้ รงั รา้ ยแรง ได้ เชน่ เบาหวาน มะเรง็ อัมพาต หรือโรค ท่เี กีย่ วกบั สมองและหวั ใจ ตอ้ งมเี ลขท่อี นุญาตโฆษณา ฆท………./…………….. ต้องไม่ถกู รับรองสรรพคณุ โดยดาราหรือ คนมีช่ือเสียงซึ่งไม่ได้เป็นแพทย์หรือผู้ เชย่ี วชาญ แชรเ์ รอื่ งลวง : “การเจาะเลือดท่ีนิ้วสามารถรักษาโรค เส้นเลือดในสมองแตกได้” ความจริงวิธี ดังกล่าวเป็นการปฐมพยาบาลท่ีผิด ท่ีถูก คอื ควรนำ�ตวั ส่งโรงพยาบาลทนั ที “แถบสีบนก้นหลอดยาสีฟันเป็นตัวบอก ว่ายาสีฟันทำ�มาจากอะไร” ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งลวง เพราะแถบบนก้นหลอดยาสีฟันเป็นเพียง แ ถ บ สี เ พื่ อ ใ ห้ เ ค ร่ื อ ง ตั ด ห ล อ ด กำ � ห น ด ต�ำ แหนง่ ท่จี ะตดั เท่าน้นั

ลดระยะทาง Tips ใชโ้ ซเชยี ลมเี ดยี ใหใ้ กลช้ ิดกนั อยา่ งสร้างสรรค์ มากข้นึ นอกจากต้องรู้เท่าทันตัวเองในการใช้สื่อแล้ว ควรต้อง รู้จักใช้ช่องทางนี้ให้เกิดประโยชน์และสร้างสรรค์ด้วย นี่คือตัวอย่างการสร้างสรรค์ส่ือให้เป็นประโยชน์ทั้งต่อ ตัวเองและต่อสงั คมรอบข้าง เช่น การใช้ไลน์ในการติดต่อส่ือสาร การพูดคุย กันข้ามประเทศแบบไม่เสียค่าใช้จ่าย สะดวก รวดเร็ว ประหยัดได้ทั้งเงินและเวลา ทำ�ให้ได้ ใกล้ชิดกับครอบครัวและคนรัก อีกท้ังยังสร้าง กลุ่มทำ�งาน ติดต่อทางธุรกิจเพ่ือนัดหมายได้ สะดวกมากขนึ้ นำ�เสนอผลงาน สรา้ งชือ่ เสียง หากมีผลงานท่ีภูมิใจแล้วอยากแชร์ให้คนอื่น ไดร้ ู้ เชน่ ผลงานวาดรปู รอ้ งเพลง หรอื ถา่ ยภาพ สามารถนำ�เสนอผลงานลงโซเชียลมีเดียให้ คนอืน่ ๆ ตชิ มได้ บางครงั้ อาจมคี นแชร์ออกไป สรา้ งชอ่ื เสยี งใหภ้ ายหลงั เปน็ ชอ่ งทางโปรโมต ตัวเองอย่างง่ายได้ผลช่องทางหนึ่ง ซ่ึงได้รับ ความนิยมในปัจจุบัน อย่างเช่นการสร้างเพจ ตา่ งๆ การสรา้ งแชนเนลยทู ูบ

หาความร้ไู ดง้ ่าย ไมม่ ีคา่ ใชจ้ ่าย เชน่ การโหลดธสี สิ หรอื ขอ้ สอบยอ้ นหลงั มาอา่ น เพื่อเตรียมตัวสอบ การหาข้อมูลเพ่ือทำ�ธุรกิจ ไปจนถึงการเสพข่าวต่างประเทศเพ่ือให้รู้ทัน โลกแลว้ น�ำ มาพฒั นาความสามารถของตวั เอง ประชาสมั พนั ธ์เรือ่ งท่ี เป็นประโยชน์ หรอื ขอความชว่ ยเหลอื ในเรอ่ื งเรง่ ดว่ น เชน่ ขอบรจิ าคเลือดใหก้ ับคนในครอบครัวเมอ่ื ต้องเข้ารับการผ่าตัดใหญ่ ขอรับบริจาค เพ่ือช่วยเหลือคนหรือสัตว์ ตามหาญาติ ไปจนถึงประชาสัมพันธ์โครงการดีๆ เพ่ือ สังคม แลกเปลีย่ น ประสบการณ์ นำ�ประสบการณ์ทไ่ี ด้เรียนรมู้ ามาแชร์กบั คนอ่นื หรอื อา่ นประสบการณข์ องคนอน่ื ทต่ี วั เองสนใจ เช่น ประสบการณก์ ารไปเรียนต่อตา่ งประเทศ ประสบการณก์ ารฝกึ งาน เทคนคิ การท�ำ ขอ้ สอบ การฝกึ เล่นดนตรีของคนดัง เป็นต้น

1 จดั พมิ พแ์ ละเผยแพร่โดย SOOK PUBLISHING สามารถสืบค้นข้อมูลและหนังสือเพ่ิมเติม เรยี บเรยี งขอ้ มูลบางสว่ นจาก ได้ท่ีห้องสร้างปัญญา ศูนย์เรียนรู้สุขภาวะ หนังสือรู้ทันสื่อ เขียนโดย ประเวศ วสี, สำ�นักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริม ประสงค์ เลิศรัตนวิสุทธิ์, วรัชญ์ ครุจิต สขุ ภาพ (สสส.) หรอื ดาวนโ์ หลดไดท้ แ่ี อปพลเิ คชนั และคณะ สนบั สนนุ โดย ส�ำ นกั งานกองทนุ SOOK Library และ resource.thaihealth.or.th สนบั สนุนการสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.) โทร. 02-343-1500 กด 3 คู่มือการเรียนการสอนเรื่องเพศศึกษาและ ทกั ษะชวี ิตในนักเรยี นแบบบรู ณาการ โดย สำ�นกั อนามยั การเจรญิ พันธุ์ กรมอนามัย เว็บไซต์สถาบันส่ือเด็กและเยาวชน (สสย.) http://www.childmedia.net/ ความรู้เท่าทันสื่อสารสนเทศและดิจิทัล http://cclickthailand.com อย่าหลงเช่ือ จะตกเป็นเหย่ือโฆษณาเกิน จริง โดย เว็บไซต์ กสทช. http://bcp. nbtc.go.th/resource/detail/2156 นิตยสาร SOOK เล่มท่ี 36 เรื่อง รู้ทันส่ือ ใช้ใหเ้ ป็นเช็คให้ชวั ร์