Lịch sử và Địa lý 5

Môc lôc Trang Trang Bµi 25. LÔ kÝ HiÖp ®Þnh Pa-ri ................................53 PhÇn lÞch sö Bµi 26. TiÕn vµo Dinh §éc LËp ............................55 H¬n t¸m mð¬i n¨m chèng thùc d©n Ph¸p X©y dùng chñ nghÜa x héi trong c¶ nðíc x©m lðîc vµ ®« hé (1858 - 1945) (tõ 1975 ®Õn nay) Bµi 1. “B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i” Trð¬ng §Þnh .4 Bµi 27. Hoµn thµnh thèng nhÊt ®Êt nðíc...............58 Bµi 2. NguyÔn Trðêng Té mong muèn Bµi 28. X©y dùng Nhµ m¸y Thuû ®iÖn Hoµ B×nh .60 Bµi 29. «n tËp : LÞch sö nðíc ta tõ gi÷a canh t©n ®Êt nðíc........................................6 Bµi 3. Cuéc ph¶n c«ng ë kinh thµnh HuÕ .............8 thÕ kØ XIX ®Õn nay ...................................63 Bµi 4. X héi ViÖt Nam cuèi thÕ kØ PhÇn §Þa lÝ XIX - ®Çu thÕ kØ XX .................................10 §Þa lÝ ViÖt Nam Bµi 5. Phan Béi Ch©u vµ phong trµo §«ng du.....12 Bµi 1. ViÖt Nam - ®Êt nðíc chóng ta...................66 Bµi 6. QuyÕt chÝ ra ®i t×m ®ðêng cøu nðíc .........14 Bµi 2. §Þa h×nh vµ kho¸ng s¶n ............................68 Bµi 7. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi...............16 Bµi 3. KhÝ hËu .....................................................72 Bµi 8. X« viÕt NghÖ - TÜnh..................................17 Bµi 4. S«ng ngßi..................................................74 Bµi 9. C¸ch m¹ng mïa thu ..................................19 Bµi 5. Vïng biÓn nðíc ta ....................................77 Bµi 10. B¸c Hå ®äc Tuyªn ng«n §éc lËp..............21 Bµi 6. §Êt vµ rõng ...............................................79 Bµi 11. ¤n tËp : H¬n t¸m mð¬i n¨m chèng thùc d©n Bµi 7. ¤n tËp .......................................................82 Bµi 8. D©n sè nðíc ta ..........................................83 Ph¸p x©m lðîc vµ ®« hé (1858 - 1945) ....23 Bµi 9. C¸c d©n téc, sù ph©n bè d©n cð ................84 Bµi 10. N«ng nghiÖp ............................................87 B¶o vÖ chÝnh quyÒn non trÎ, trðêng k× kh¸ng Bµi 11. L©m nghiÖp vµ thuû s¶n............................89 chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p (1945 - 1954) Bµi 12. C«ng nghiÖp .............................................91 Bµi 13. C«ng nghiÖp (tiÕp theo) ............................93 Bµi 12. Vðît qua t×nh thÕ hiÓm nghÌo ..................24 Bµi 14. Giao th«ng vËn t¶i ....................................96 Bµi 13. “Thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh Bµi 15. Thð¬ng m¹i vµ du lÞch ..............................98 Bµi 16. ¤n tËp ....................................................101 kh«ng chÞu mÊt nðíc” ..............................27 §Þa lÝ ThÕ giíi Bµi 14. Thu - ®«ng 1947, Bµi 17. Ch©u ¸ ...................................................102 Bµi 18. Ch©u ¸ (tiÕp theo) ..................................105 ViÖt B¾c “må ch«n giÆc Ph¸p” .................30 Bµi 19. C¸c nðíc l¸ng giÒng cña ViÖt Nam ........107 Bµi 15. ChiÕn th¾ng Biªn giíi thu - ®«ng 1950.....32 Bµi 20. Ch©u ¢u..................................................109 Bµi 16. HËu phð¬ng nh÷ng n¨m sau Bµi 21. Mét sè nðíc ë ch©u ¢u...........................113 Bµi 22. ¤n tËp .....................................................115 chiÕn dÞch Biªn giíi..................................35 Bµi 23. Ch©u Phi .................................................116 Bµi 17. ChiÕn th¾ng lÞch sö §iÖn Biªn Phñ...........37 Bµi 24. Ch©u Phi (tiÕp theo) ................................118 Bµi 18. ¤n tËp : ChÝn n¨m kh¸ng chiÕn Bµi 25. Ch©u MÜ .................................................120 Bµi 26. Ch©u MÜ (tiÕp theo) ................................123 b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc (1945 - 1954) .......40 Bµi 27. Ch©u §¹i Dð¬ng vµ ch©u Nam Cùc .......126 Bµi 28. C¸c ®¹i dð¬ng trªn thÕ giíi.....................129 X©y dùng chñ nghÜa x héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu Bµi 29. «n tËp cuèi n¨m .....................................132 tranh thèng nhÊt ®Êt nðíc (1954 - 1975) Bµi 19. Nðíc nhµ bÞ chia c¾t .................................41 Bµi 20. BÕn Tre ®ång khëi ....................................43 Bµi 21. Nhµ m¸y hiÖn ®¹i ®Çu tiªn cña nðíc ta.....45 Bµi 22. §ðêng Trðêng S¬n....................................47 Bµi 23. SÊm sÐt ®ªm giao thõa ..............................49 Bµi 24. ChiÕn th¾ng “§iÖn Biªn Phñ trªn kh«ng” .....................51

LÞCH Sö 3

H¥N T¸M mð¬i n¨m chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc vµ ®« hé (1858 - 1945) Ngµy 1 - 9 - 1858, thùc d©n Ph¸p næ sóng më ®Çu cuéc x©m lðîc nðíc ta vµ tõng bðíc x©m chiÕm, biÕn nðíc ta thµnh thuéc ®Þa cña chóng. Tõ ®ã ®Õn C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, nh©n d©n ta ®· kiªn cðêng ®Êu tranh chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc vµ ®« hé, quyÕt giµnh l¹i ®éc lËp d©n téc. Bµi 1 “B×nh t©y ®¹i nguyªn so¸i” trð¬ng ®Þnh Ngay sau khi thùc d©n Ph¸p x©m lðîc nðíc ta, nh©n d©n Nam K× ®· ®øng lªn chèng Ph¸p, tiªu biÓu lµ c¸c cuéc khëi nghÜa cña Trð¬ng §Þnh, Hå Hu©n NghiÖp, NguyÔn H÷u Hu©n, Vâ Duy Dð¬ng, NguyÔn Trung Trùc,… trong ®ã lín nhÊt lµ phong trµo kh¸ng chiÕn dðíi sù chØ huy cña Trð¬ng §Þnh. Trð¬ng §Þnh quª ë B×nh S¬n (nay thuéc huyÖn S¬n TÞnh), Qu¶ng Ng·i, sau theo cha vµo lËp nghiÖp ë T©n An. Trð¬ng §Þnh chiªu mé nghÜa binh ®¸nh Ph¸p ngay khi chóng võa tÊn c«ng Gia §Þnh (1859). N¨m 1862, gi÷a lóc nghÜa qu©n Trð¬ng §Þnh ®ang thu ®ðîc th¾ng lîi lµm cho thùc d©n Ph¸p hoang mang lo sî th× triÒu ®×nh nhµ NguyÔn kÝ hoµ ðíc, nhðêng ba tØnh miÒn §«ng Nam K× cho thùc d©n Ph¸p. Vua ban lÖnh xuèng, buéc Trð¬ng §Þnh ph¶i gi¶i t¸n nghÜa binh vµ ®i nhËn chøc L nh binh ë An Giang. NhËn ®ðîc lÖnh, Trð¬ng §Þnh b¨n kho¨n, suy nghÜ rÊt nhiÒu : lµm quan th× ph¶i tu©n lÖnh vua, nÕu kh«ng sÏ ph¶i chÞu téi ph¶n nghÞch ; nhðng d©n chóng vµ nghÜa qu©n kh«ng muèn gi¶i t¸n lùc lðîng, mét lßng mét d¹ tiÕp tôc kh¸ng chiÕn. Gi÷a lÖnh vua vµ ý d©n, Trð¬ng §Þnh chða biÕt lµm thÕ nµo cho ph¶i. -§iÒu g× khiÕn Trð¬ng §Þnh ph¶i b¨n kho¨n, suy nghÜ ? Trong khi ®ã, chØ huy nghÜa qu©n ®ãng ë T©n An lµ Phan TuÊn Ph¸t 4

truyÒn thð ®i kh¾p n¬i, suy t«n Trð¬ng §Þnh lµm chñ so¸i. §Ò xuÊt ®ã ®ðîc d©n chóng vµ nghÜa qu©n ñng hé ; hä lµm lÔ, t«n Trð¬ng §Þnh lµm “B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i”. C¶m kÝch trðíc niÒm tin yªu cña nghÜa qu©n vµ d©n chóng, Trð¬ng §Þnh ® ë l¹i cïng nh©n d©n chèng giÆc. Trð¬ng §Þnh ®ðîc suy t«n “ B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i” “§¹i nguyªn so¸i” Trð¬ng §Þnh ® phÊt cao cê “B×nh T©y”, chØ huy hµng ngh×n nghÜa qu©n ho¹t ®éng chèng thùc d©n Ph¸p. N¨m 1862, triÒu ®×nh nhµ NguyÔn kÝ hoµ ðíc, nhðêng ba tØnh miÒn §«ng Nam K× cho thùc d©n Ph¸p. TriÒu ®×nh ra lÖnh cho Trð¬ng §Þnh ph¶i gi¶i t¸n lùc lðîng kh¸ng chiÕn nhðng Trð¬ng §Þnh kiªn quyÕt cïng nh©n d©n chèng qu©n x©m lðîc. Chó thÝch - “B×nh T©y §¹i nguyªn so¸i” : ngðêi cã chøc cao nhÊt, chØ huy qu©n ®éi ®¸nh T©y (Ph¸p). - Nam K× : chØ phÇn ®Êt phÝa nam ViÖt Nam tõ Biªn Hoµ vµo ®Õn Hµ Tiªn, gåm ba tØnh miÒn §«ng (Biªn Hoµ, Gia §Þnh, §Þnh Tðêng) vµ ba tØnh miÒn T©y (VÜnh Long, An Giang, Hµ Tiªn). - T©n An : thuéc tØnh Gia §Þnh (nay thuéc tØnh Long An). - L nh binh : chøc quan vâ thêi nhµ NguyÔn, chØ huy qu©n ®éi ë mét tØnh. - Téi ph¶n nghÞch : téi chèng l¹i nhµ vua. Theo luËt ph¸p phong kiÕn, téi ph¶n nghÞch lµ téi nÆng nhÊt. 5

C©u hái 1. Em h y nªu nh÷ng b¨n kho¨n, suy nghÜ cña Trð¬ng §Þnh khi nhËn ®ðîc lÖnh vua. 2. Em h y cho biÕt t×nh c¶m cña nh©n d©n ®èi víi Trð¬ng §Þnh. 3. Trð¬ng §Þnh ® lµm g× ®Ó ®¸p l¹i lßng tin yªu cña nh©n d©n ? Bµi 2 nguyÔn trðêng té mong muèn Canh t©n ®Êt nðíc Trðíc sù x©m lðîc cña thùc d©n Ph¸p, mét sè nhµ nho yªu nðíc nhð NguyÔn Lé Tr¹ch, Ph¹m Phó Thø, NguyÔn Trðêng Té,… chñ trð¬ng canh t©n ®Êt nðíc ®Ó ®ñ søc tù lËp, tù cðêng. NguyÔn Trðêng Té quª ë NghÖ An. Thuë nhá, «ng th«ng minh hiÓu biÕt h¬n ngðêi, ®ðîc d©n trong vïng gäi lµ “Tr¹ng Té”. N¨m 1860, NguyÔn Trðêng Té ®ðîc NguyÔn Trðêng Té sang Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m ë Ph¸p, «ng chó ý quan s¸t, t×m hiÓu sù giµu cã, v¨n minh cña nðíc Ph¸p ®Ó t×m c¸ch ®ða nðíc nhµ tho¸t khái c¶nh nghÌo ®ãi, l¹c hËu. VÒ nðíc, NguyÔn Trðêng Té tr×nh lªn vua Tù §øc nhiÒu b¶n ®iÒu trÇn, bµy tá mong muèn lµm cho ®Êt nðíc giµu m¹nh. ¤ng ®Ò nghÞ më réng quan hÖ ngo¹i giao víi nhiÒu nðíc, th«ng thð¬ng víi thÕ giíi, thuª ngðêi nðíc ngoµi ®Õn gióp nh©n d©n ta khai th¸c c¸c nguån lîi vÒ biÓn, rõng, ®Êt ®ai, kho¸ng s¶n ; më c¸c trðêng d¹y ®ãng tµu, ®óc sóng, sö dông m¸y mãc,… 6

-Theo em, qua nh÷ng ®Ò nghÞ nªu trªn, NguyÔn Trðêng Té mong muèn ®iÒu g× ? Vua quan nhµ NguyÔn kh«ng hiÓu biÕt t×nh h×nh c¸c nðíc trªn thÕ giíi vµ còng kh«ng muèn cã nh÷ng thay ®æi trong nðíc. VÝ dô, khi nghe kÓ vÒ chuyÖn ®Ìn ®iÖn kh«ng cã dÇu vÉn s¸ng, xe ®¹p (hai b¸nh) vÉn ch¹y b¨ng b¨ng mµ kh«ng ®æ, hä cho ®ã lµ sù bÞa ®Æt. Trðíc nh÷ng ®Ò nghÞ canh t©n cña NguyÔn Trðêng Té, c¸c quan trong triÒu cã nhiÒu ý kiÕn tr¸i ngðîc nhau. Vua Tù §øc cho r»ng kh«ng cÇn nghe theo NguyÔn Trðêng Té, bëi : nh÷ng phð¬ng ph¸p cò ® ®ñ ®Ó ®iÒu khiÓn quèc gia råi. Cuèi cïng, nh÷ng ®Ò nghÞ canh t©n ®Êt nðíc cña NguyÔn Trðêng Té kh«ng ®ðîc thùc hiÖn. MÆc dï vËy, ngðêi ®êi sau vÉn kÝnh träng «ng, coi «ng lµ ngðêi hiÓu biÕt s©u réng, cã lßng yªu nðíc vµ mong muèn d©n giµu, nðíc m¹nh. -T¹i sao NguyÔn Trðêng Té ®ðîc ngðêi ®êi sau kÝnh träng ? NguyÔn Trðêng Té ® nhiÒu lÇn ®Ò nghÞ canh t©n ®Êt nðíc. Nhðng nh÷ng ®Ò nghÞ cña «ng kh«ng ®ðîc vua quan nhµ NguyÔn nghe theo vµ thùc hiÖn. Chó thÝch -Canh t©n : tõ bá nh÷ng c¸ch lµm cò, l¹c hËu, thùc hiÖn c¸ch lµm míi ®Ó ®¹t ®ðîc sù ph¸t triÓn tèt ®Ñp h¬n. -B¶n ®iÒu trÇn : b¶n ý kiÕn (hay b¶n hiÕn kÕ) tr×nh lªn vua. C©u hái 1. H y nªu nh÷ng ®Ò nghÞ canh t©n ®Êt nðíc cña NguyÔn Trðêng Té. 2. Vua quan nhµ NguyÔn cã ý kiÕn nhð thÕ nµo ®èi víi nh÷ng ®Ò nghÞ cña NguyÔn Trðêng Té ? 7

Bµi 3 Cuéc ph¶n c«ng ë kinh thµnh huÕ N¨m 1884, triÒu ®×nh HuÕ kÝ hiÖp ðíc c«ng nhËn quyÒn ®« hé cña thùc d©n Ph¸p trªn toµn bé nðíc ta, nhðng nh©n d©n kh«ng chÞu khuÊt phôc. Trong c¸c quan l¹i cña triÒu ®×nh cã hai ph¸i : ph¸i chñ hoµ, chñ trð¬ng thð¬ng thuyÕt víi Ph¸p vµ ph¸i chñ chiÕn, ®¹i diÖn lµ T«n ThÊt ThuyÕt, chñ trð¬ng cïng nh©n d©n tiÕp tôc chiÕn ®Êu chèng Ph¸p, giµnh l¹i ®éc lËp d©n téc. §Ó chuÈn bÞ kh¸ng chiÕn l©u dµi, T«n ThÊt ThuyÕt cho lËp c¸c c¨n cø ë vïng rõng nói tõ Qu¶ng TrÞ ®Õn Thanh Ho¸. ¤ng cßn lËp c¸c ®éi nghÜa binh ngµy ®ªm luyÖn tËp, s½n sµng ®¸nh Ph¸p. Khi biÕt tin T«n ThÊt ThuyÕt chuÈn bÞ chèng Ph¸p, tðíng Ph¸p kÐo qu©n tõ B¾c K× vµo HuÕ, cho mêi T«n ThÊt ThuyÕt ®Õn gi¶ vê häp ®Ó b¾t «ng. ¤ng c¸o bÖnh kh«ng ®Õn. Tðíng Ph¸p yªu cÇu bÞ bÖnh còng ph¶i cã mÆt. Trðíc sù uy hiÕp cña kÎ thï, T«n ThÊt ThuyÕt quyÕt ®Þnh næ sóng trðíc ®Ó giµnh Sóng “thÇn c«ng” thêi NguyÔn thÕ chñ ®éng. §ªm mång 4 r¹ng s¸ng mång 5 - 7 - 1885, trong c¶nh khuya v¾ng lÆng cña kinh thµnh HuÕ, bçng cã tiÕng sóng “thÇn c«ng” næ rÇm trêi, löa ch¸y s¸ng rùc. §ã lµ cuéc tÊn c«ng vµo ®ån Mang C¸ vµ toµ Kh©m sø Ph¸p cña c¸c ®¹o qu©n theo lÖnh cña T«n ThÊt ThuyÕt. BÞ ®¸nh bÊt ngê, qu©n Ph¸p v« cïng bèi rèi. Nhðng nhê cã ðu thÕ vÒ vò khÝ, chóng ra søc cè thñ, ®Õn gÇn s¸ng th× ®¸nh tr¶ l¹i. Qu©n giÆc tiÕn vµo kinh thµnh, mÆc søc giÕt ngðêi, cðíp cña vµ tµn ph¸. Trðíc t×nh h×nh ®ã, T«n ThÊt ThuyÕt ®ða vua Hµm Nghi vµ ®oµn tuú tïng lªn vïng rõng nói Qu¶ng TrÞ ®Ó tiÕp tôc kh¸ng chiÕn. T¹i ®©y, T«n ThÊt ThuyÕt lÊy danh nghÜa vua Hµm Nghi, ra ChiÕu CÇn vð¬ng kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc ®øng lªn gióp vua cøu nðíc. 8













































































Bµi 22 §ðêng trðêng s¬n Trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, trªn d·y nói Trðêng S¬n ®· h×nh thµnh mét ®ðêng d©y giao liªn B¾c - Nam. §Ó ®¸p øng nhu cÇu chi viÖn cho miÒn Nam, ngµy 19 - 5 - 1959, Trung ð¬ng §¶ng quyÕt ®Þnh më ®ðêng Trðêng S¬n. §ðêng Trðêng S¬n cßn ®ðîc gäi lµ ®ðêng Hå ChÝ Minh. TÝnh ®Õn ngµy ®Êt nðíc thèng nhÊt (30 - 4 - 1975), ®ðêng Trðêng S¬n ® tån t¹i gÇn 6000 ngµy ®ªm. Trong thêi gian Êy, trªn ®ðêng Trðêng S¬n tõng diÔn ra nhiÒu chiÕn c«ng, thÊm ®ðîm biÕt bao må h«i, m¸u vµ nðíc m¾t cña bé ®éi vµ thanh niªn xung phong. Anh NguyÔn ViÕt Sinh - mét trong nh÷ng anh hïng Trðêng S¬n n¨m xða, ngðêi ®· s¸u n¨m gïi hµng trªn chÆng ®ðêng dµi gÇn b»ng mét vßng Tr¸i §Êt - kÓ l¹i : “Cïng víi ®oµn xe ngµy ®ªm nèi ®u«i nhau chë hµng hðíng vÒ phÝa nam lµ ®oµn ngðêi gïi g¹o vµ x¨ng trªn lðng luån l¸ch qua rõng nói, dïng bÌ m¶ng vðît qua s«ng s©u. Cã nh÷ng dèc cao leo ®Õn tøc ngùc. NÕu ®i kh«ng khÐo, ch©n ngðêi trðíc giÉm lªn tãc ngðêi sau. VËy mµ ngðêi nµo còng gïi 40 - 50 kg. §Ó tr¸nh sù r×nh rËp vµ kiÓm so¸t cña ®Þch, cã nh÷ng lóc vðît qua ®ðêng c¸i, ®oµn ngðêi ph¶i chui qua cèng, hoÆc tr¶i ni l«ng trªn mÆt ®ðêng råi vðît qua, kh«ng ®Ó l¹i dÊu vÕt g×. Muèn trao ®æi víi nhau, mäi ngðêi ph¶i nãi th× thÇm”. §ðêng Trðêng S¬n trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ 47