สร้างตน

ชยสาโร ภิกขุ พิมพแ จกเปน ธรรมบรรณาการดว ยศรัทธาของญาติโยม หากทานไมไ ดใ ชป ระโยชนจ ากหนงั สือนแี้ ลว โปรดมอบใหกบั ผอู น่ื ที่จะไดใช จะเปน บญุ เปน กศุ ลอยางยงิ่

นาถกรณธรรม ธรรมสรางที่พ่งึ ๑๐ประการ และ อคติ ชยสาโร ภิกขุ พมิ พแ จกเปน ธรรมทาน สงวนลิขสิทธิ์ หามคดั ลอก ตดั ตอน หรอื นำไปพิมพจ ำหนาย หากทา นใดประสงคจะพิมพแจกเปน ธรรมทาน โปรดตดิ ตอ โรงเรียนทอสี เพือ่ กองทุนสอื่ ธรรมะ และมูลนธิ ิปญ ญาประทปี ๑๐๒๓/๔๖ ซอยปรดี พี นมยงค ๔๑ สุขุมวิท ๗๑ เขตวฒั นา กทม. ๑๐๑๑๐ โทร. ๐-๒๗๑๓-๓๖๗๔ www.thawsischool.com, www.panyaprateep.com พมิ พค ร้งั ท่ี ๑ : ภายใตชอื่ “จากใจทา นถึงใจเรา เลม ๒” พ.ศ.๒๕๔๕ จำนวน ๔,๐๐๐ เลม ฉบบั จดั รูปเลมใหม : ภายใตช ่ือ “สรา งตน” พิมพค รั้งท่ี ๑ : ธนั วาคม ๒๕๕๑ จำนวน ๑๐,๐๐๐ เลม ออกแบบปก : วชิ ชุ เสริมสวัสดศิ์ รี ศิลปกรรม : สนุ ทรี รมณียกุล จดั ทำโดย : โรงเรียนทอสเี พื่อกองทุนส่ือธรรมะ และมลู นธิ ปิ ญ ญาประทีป ดำเนินการพิมพโดย บริษทั คิว พร้ินท แมเนจเมนท จำกดั โทร. ๐-๒๘๐๐-๒๒๙๒, ๐๘-๔๙๑๓-๘๖๐๐ โทรสาร. ๐-๒๘๐๐-๓๖๔๙



คำนำ “สรางตน” พิมพจากตนฉบับหนังสือเร่ือง “จากใจ ทานถึงใจเรา เลมที่ ๒” ตีพิมพครั้งแรก พ.ศ. ๒๕๔๕ โดยคัดลอกเร่ือง นาถกรณธรรม ๑๐ ประการ และ เรอื่ ง อคติ มารวมพมิ พในคร้งั นี้ คณะศิษยไดกราบขออนุญาตพระอาจารยชยสาโร ในการจัดทำตนฉบับ พรอมออกแบบปกใหม และ พระอาจารยไ ดตงั้ ชือ่ หนังสือใหใหมวา “สรางตน” ขออนุโมทนาญาติโยมทุกทานในกุศลจิตท่ีชวย สนับสนุนการพิมพส่ือธรรมะเพ่ือเผยแผเปนธรรมทาน และขอกราบนมัสการขอบพระคุณพระอาจารยในความ เมตตาท่ีมีตอ ลกู ศิษยแ ละญาตโิ ยมเสมอมา คณะศิษยานุศิษย ธันวาคม ๒๕๕๑



ธรรมสรา งท่ีพ่งึ ๑๐ ประการ นาถกรณธรรม ธรรมสรา งทพ่ี ่ึง ๑๐ ประการ วันอุโบสถเปนวันท่ีพระสงฆทบทวนศีลของทาน อุบาสก อุบาสิกาทั้งหลาย ควรจะเอาสงฆเปนตัวอยาง คือทุกวันอุโบสถถือโอกาสทบทวนศีลของตน พระพุทธ- องคตรัสวาเราควรจะรักษาศีลเหมือนเรารักษาดวงตา ของตัวเอง ถาเผ่ือเราตาบอด มองไมเห็นทางเดิน มันก็ อันตราย ถาเราไมมีศีลธรรมเราก็มองไมเห็นทางดำเนิน ชีวิตที่ถูกตอง การเดินทางไปสูความปลอดภัยและความ สนั ตสิ ุขกล็ ำบาก ยอมเดินชนสง่ิ น้ัน สิง่ น้เี ร่อื ยไป การเปน พุทธมามกะท่ีดีเราตองเชิดชู เราตองเทิดทูน เราตอง รกั ษาศีลของเราดวยความจรงิ ใจ เร่ืองศีลเราประมาทไมได ในเมื่อเราอยูในท่ีซึ่ง รักษาศีลงายกวาไมรักษา เรามักจะนอนใจวาศีลเรา มั่นคง แตไมแน ความเรียบรอยอาจจะเปนแคการไหล ตามกระแสสิ่งแวดลอมเทานั้น แกนแทของศีลคือ ตัวเจตนาท่ีจะงดเวน บททดสอบศีลจึงจะปรากฏเมื่อ เราออกจากส่ิงแวดลอมท่ีเอื้ออำนวยตอการรักษา 5

ชยสาโร ภิกขุ ถาเกิดฝนกิเลสไมไดและศีลพัง แสดงวาจริงๆ มันเสีย มานานแลว อาตมาเคยเตือนสติพระเณรวา อยูในวัดมีพระวินัย หลายๆ ขอที่พระไมคอยตองต้ังใจรักษาเทาไรก็พน อาบัติได เพราะขอวัตรปฏิบัติชวยกำหนดวิถีชีวิตใหอยู ในกรอบของศีลตลอดเวลา ไมตองคิดอะไรมากเพราะ ทุกสิ่งทุกอยางในวัดสนับสนุนความสำรวม แตตองระวัง ถา ความเกรงกลัวและความละอายตอ บาปยังไมเขม แข็ง เมอ่ื มโี อกาสออกจากวดั ไปธดุ งค อาจจะตกใจวา เสอื้ เกราะ คือศลี ของเราไมหนาอยา งทค่ี ดิ ญาติโยมก็เหมือนกัน เมื่อเรามาอยูในวัด ตอน กลางคืนไมมีอะไรกิน ถึงจะหิวทองรองจอกๆ เม่ือไมมี อะไรจะกินก็เลยหยุดคิดได เดี๋ยวก็ลืมวาหิว ศีลขอที่ ๖ จึงงา ยสำหรบั ผูอยูในวัด พวกคนตางชาตไิ มเคยอยใู นวดั มากอนเลย เมื่อเขามาใหมๆ เขาก็กลัวเหมือนกัน ทาน ม้ือเดียวจะไหวหรือ ปรากฏวาเกือบทุกคนรูสึกวางาย กวาที่คิด บางคนแอบไปหากินอยูในหมูบานเหมือนกัน แตก็เปนสวนนอย สวนมากเขาพอทนได ไมรูสึกวายาก เพราะอะไร เพราะวาคนอ่ืนเขาไมกินกัน เม่ือตาไมเห็น อาหาร กไ็ มม ีอะไรกระตนุ กิเลสงายๆ 6

ธรรมสรา งทพี่ ึ่ง ๑๐ ประการ ถาหากวาอยูที่บานเปนอยางไร ตาเห็นของกิน จมูกไดกลิ่นของกิน รูวาอาหารอยูตรงน้ีเอง อยูแคเอ้ือม จะหยิบกินก็ไมมีใครวาอะไร ไมมีใครรู ตรงน้ีแหละเรา จะไดรูวา ศีล คือตัวเจตนางดเวนน้ัน มันเกิดข้ึนแลว หรอื ยัง เมื่อศีลเกิดข้ึนแลว เราก็ไดกำไรหลายอยาง เชน ความเช่ือมั่นในตัวเอง ความเชื่อม่ันวาเรามีหลักอยูในใจ มีทพี่ ่งึ ภายใน จะไปท่ีไหนก็ตาม ไมวา สงิ่ แวดลอมจะเอื้อ หรือไมเอ้ือตอการรักษาก็ตาม ศีลของเราจะม่ันคงเพราะ เราไมกลาละเมิดอีกแลว เรารักษาศีลของตัวเองเพราะ รูวาเปนสวนสำคัญของชีวิต เปนสิง่ ลำ้ คา ในศีลหา ขอสุดทายเปนขอท่ีคนชอบละเมิดกัน บอยๆ โดยถือวาเปนเรื่องเล็กนอย ด่ืมแลวไมเมาก็ไมนา จะเปนปญหาอะไร กินไมมากหรอก นานๆ ที กิน เพื่อสังคม เขาจะวาอะไรของเขาอยางน้ีตามประสาคน ปญญารับจาง (กิเลส) สวนนักปราชญยอมสังเกตความ รูสึกของผูไมรักษาศีลขอน้ีใหดีแมจะเปนเพียงขอเดียว ตางกันมากกับความรูสึกของผูท่ีรักษาศีลทั้งหาขออยาง บริสุทธ์ิ เปรียบเหมือนกับเราใสเสื้อผาสะอาดแตเกิด เปอนขางหนาจุดหน่ึง เปอรเซ็นตของผาท่ีเปอนก็อาจ 7

ชยสาโร ภกิ ขุ ไมกี่เปอรเซ็นต แตความรูสึกของเรามันเสียไปหลายสิบ เปอรเ ซ็นตท เี ดียว การกินเหลาเล็กๆ นอยๆ นานๆ ทีนั้น ถามอง เฉพาะส่ิงที่เพิ่มขึ้นในใจเราก็ประมาทได คือเม่ือมอง ไมเห็นวากินแลวทำใหเกิดความเสียหายอะไรมากก็ สรุปวาไมนาจะมีโทษอะไร อยางน้ีเรียกวามองศีลธรรม ไมถูก ศีลธรรมในพระพุทธศาสนาของเราเปนสวนหนึ่ง ของระบบพัฒนาตนและสังคม ไมไดเปนเพียงรายการ ขอหามตางๆ เทาน้ัน เมื่อเปนเชนน้ีเราตองรอบคอบ พจิ ารณาวา ดมื่ เหลา แลว ทำใหช วี ติ ขาดสงิ่ ทดี่ ๆี อะไรบา ง ปญหาอยูตรงนี้เอง อยูที่เราดูสิ่งท่ีกำลังขาดยากกวา ดูส่งิ ทกี่ ำลังมี ตอ งใชปญญา การรักษาศีลไมครบทั้งหาขอ ทำใหเราขาดความ ภาคภูมิใจในการเปนผูมีวินัยในตน ฟงพระเทศนเรื่อง อานิสงสของศีล เราไมมีสิทธิ์ปลาบปล้ืมปติเหมือนผูมี ศีลเปนท่ีรัก ศีลไมสมบูรณก็ขาดความเชื่อมั่นในความดี และศักยภาพในทางธรรมของตน ซ่ึงเปนฐานสำคัญใน การพัฒนาชีวิตข้ันสูง นอกจากนั้นแลวการยอมผิดศีล ในเรื่อง (ท่ีเชื่อวา) เล็กนอย คืออาการแหงการไมเคารพ พระพุทธเจา หรือพูดแรงกวานั้นหนอย เปนการตีเสมอ 8

ธรรมสรา งท่พี ่ึง ๑๐ ประการ พระพทุ ธองค ทำไมจึงพูดแรงอยางน้ัน เพราะเราทำส่ิงท่ีพระ พุทธองคเตือนวาเปนอุปสรรค เปนการละเมิด แตกลับ ม่ันใจวาไมนาจะใช คือเช่ือกิเลสของตัวเองมากกวา พระมหาปญญาคุณของพระพุทธองค อาตมาเคยรูสึก แปลกใจท่ีคนมองพระวัดปาวาเครง แตพระเราเอง ไมรูสึกตัววาเครง รูสึกเพียงแควาเราบวชมาดวยความ สมัครใจ ไมมีใครบังคับใหเราบวช ไมมีใครบังคับใหเรา เปนพระอยู เพราะฉะน้ันเม่ือบวชแลวเรามีหนาที่ตอง เคารพในพระวินัยท่ีพระพุทธองคทรงบัญญัติไว ถาเรา ไมพอใจหรือเรารักษาไมได เราลาสิกขาได แตถาเรา มีศรัทธาครองผาเหลือง เราตองประกอบสมณกิจดวย ความเคารพเอื้อเฟอตอพระบรมศาสดา ตอพระธรรม ท่ีพระองคทรงแสดง และตอพระวินัยที่พระองคทรง บัญญัติไว ไมใ ชเรอ่ื งความเครง แตเ ปน เรื่องความเคารพ พวกเราที่เปนอุบาสก อุบาสิกา เปนพุทธมามกะ คือผูใกลพระศรีรัตนตรัย เราก็ตองเคารพพระพุทธเจา เหมือนกัน เคารพพระพุทธเจาแลว เคารพพระธรรม คำสอนของพระพุทธองค และเคารพพระวินัยคือ ศีลธรรมที่ทรงบัญญัติไว เรื่องท่ีวากินแลวไมเมาจึงไมใช 9

ชยสาโร ภกิ ขุ ประเดน็ ประเดน็ กค็ อื เราเคารพพระพุทธเจาหรือไม อาตมายกศีลขอที่หาเอามาพูดท่ีน่ีพอเปนตัวอยาง เมื่อพวกเราตองการความเจริญในธรรม พวกเราก็ตอง มุงม่ันขัดเกลาในศีลทุกๆ ขอ ไมนานจะเห็นผลและ จะเริ่มมีความรูสึกอบอุนและมั่นคงภายใน อันเปน คุณสมบัตขิ องผมู ีท่พี ง่ึ ดวยเหตุผลนี้ “ศีล” จึงเปนขอแรกในหมวดธรรม ท่ีมชี ื่อวา “นาถกรณธรรม” นาถ แปลวา ที่พึ่ง กรณธรรม แปลวา สิ่งที่ ทำใหเปน นาถกรณธรรม แปลวา สิ่งท่ีทำใหเปน ทพี่ ง่ึ หรอื สงิ่ ทเี่ ปน ทพี่ งึ่ สง่ิ ทเี่ ราตอ งสรา ง ตอ งพฒั นา ใหเปนท่พี ึ่งทางใจ ที่พ่ึงเปนสิ่งท่ีทุกคนปรารถนา พระพุทธองคตรัสไว วา “ตนเปนท่ีพ่ึงของตน” พุทธภาษิตนี้หมายความวา อยางไร บางคนอาจจะสงสยั นไ่ี มข ัดกับหลักอนัตตาหรอื คำตอบอยูในประโยคตอไปน้ีวา ธรรมเปนที่พึ่งของตน คือในกรณีน้ีคำวาตนกับคำวาธรรมมีความหมายอัน เดียวกัน คือเม่ือเรามีธรรมะอยูในใจ ธรรมะน้ันแหละ เปนตนของเรา เปน ตวั ของเรา เปน ท่ีพงึ่ ของเรา นาถกรณธรรมขอ ทส่ี อง คือ “พาหุสจั จะ” การทีไ่ ด 10

ธรรมสรา งทีพ่ งึ่ ๑๐ ประการ เรียนรูมาก อานมาก ฟงมาก จำไวมากซึ่งส่ิงท่ีมีสาระ ประโยชน เปนที่พ่ึงของเราได เวลาเผชิญปญหาชีวิต ถาจำคำสอนของพระไดก็ชวยใหเรามีปญญาแกปญหา ได เราตองฝกตัวเองใหเปนคนจำธรรมะเปน บางคน ฟงธรรมเหมือนภาชนะท่ีคว่ำไว ภาชนะที่คว่ำอยูน้ันแม แสงสวางจะจาขนาดไหน ก็ไมมีความหมาย แสงเขา ไมได ขางในก็ยังมืดอยูเหมือนเดิมเพราะปดมิดชิด บางคนน่งั หลับกม็ ี ฟงเอาหวยก็มี เรยี กวา “จิตควำ่ ” จิตบางคนไมใชภาชนะคว่ำ แตมันสกปรก จะใส อะไรไวในภาชนะน้ัน มันก็เปอน มันก็เสีย ผูที่ฟงดวย มิจฉาทิฏฐิ ฟงดวยอคติก็มีผลเสียอยางเดียวกัน ของ บริสุทธ์ิสะอาดกลายเปนของเศราหมองได ฟงธรรมแลว โกรธ นอยใจ รำคาญ คานอยูในใจ เปนตน คือการทำ ของสะอาดใหส กปรก บางคนฟงเหมือนภาชนะร่ัว ภาชนะร่ัวน้ีแมจะ สะอาดและรับของดีได แตของดีมีคาน้ันก็ไมคงอยู มันรั่วไหลหายไปหมด นั่นคือ ฟงแลวจำไมได กลับบาน มีใครถามวา วันนพี้ ระทานเทศนเรอื่ งอะไร ก็ตอบวา วนั น้ี เทศนดี แตเสียดาย จำไมไดหรอกวาเรื่องอะไร อยางนี้ ไดแ ตบ ุญไมไ ดกุศล เราตอ งตัง้ ใจฟง และต้ังใจจำไวดวย 11

ชยสาโร ภิกขุ บางคนชอบจดหัวขอธรรมในระหวางที่ครูบาอาจารย เทศน อยา งนัน้ กไ็ มเปนไร แตใจอาจจะไมสงบ อีกวิธีหนึ่งคือพอออกจากท่ีฟงเทศนแลว รีบจับ ปากกาจดหวั ขอ สำคญั ๆ ทบทวนความจำ หรอื ไมอ ยา งนน้ั นั่งสนทนาธรรมกับเพ่ือนก็ได ความประทับใจของแตละ คนอาจไมเหมือนกัน ระดับความเขาใจไมเหมือนกัน สนทนากันเสร็จแลว รวบรวมขอคิดของแตละคนเอาไว และพยายามจำไว วนั รงุ ข้ึนลองทบทวนอกี ทียอ มชว ยให จำไดนาน พระพุทธองคตรัสวา ทางไปสูความเจริญ ทางไปสู ความสำเร็จเร่ิมดวยการเขาใกลผูรู ฟงธรรมะท่ีทานสอน จำเอาไวแลวพิจารณาใหเขาใจความหมาย เสร็จแลวก็ ปฏิบัติตาม คือไมใชวาแคเขาใกลครูบาอาจารยแลว อะไรๆ มันก็จะดีไปเอง มีหลายแหงที่ครูบาอาจารย เปนผูปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ แตบริวารเปนประเภทชอน ไมรูจักรสแกง ผูมีบุญพอจะรับใชพระอรหันตไดแตไมได เร่ืองเลยก็เคยมี อยูกับผูใหญเราตองรูจักหากำไรดวย การเปนคนชางสังเกต เพราะครูบาอาจารยหลายองค สอนดวยการกระทำใหเ หน็ มากกวา ดวยการพดู การศึกษาภาคทฤษฎีก็เปนที่พ่ึงในระดับหน่ึง 12

ธรรมสรางทพ่ี งึ่ ๑๐ ประการ ผลดีเห็นไดชัดเม่ือไดฟงคำสอนของศาสนาอื่นลัทธิอ่ืน คือความรูทำใหมีหลักเปรียบเทียบ วิเคราะหคำสอน อ่ืนได ดูแลวสวนท่ีดีเราก็อนุโมทนา สวนท่ีเราเห็นวา ผิดหลักความจริงเราก็ไมรับ แมในหมูชาวพุทธดวยกัน ไมใ ชว า สำนกั ตา งๆ สอนถกู หมด ผทู ม่ี พี าหสุ จั จะเปน ทพี่ ง่ึ มีเครื่องตัดสิน ไมใชปฏิเสธโดยมีเหตุผลเพียงแควา ไมใชอาจารยของฉัน ฉันไมเห็นดวย หรือเขาขางตัวเอง เราไมชอบเพราะฉะน้ันเขาตองผิด ตองรูจักแยกแยะ ระหวางสวนที่ดี และสวนท่ีผิดเพ้ียนไป บางสวนที่เรารับ ไมไดก็ไมเปนไร เราจะไมถือวา “ไมใช” เราจะไมเอา ความชอบความไมชอบ ความพอใจความไมพอใจ สวนตัวเปนเครื่องตัดสิน แตเอาหลักธรรมหลักวินัย เปนเครื่องตัดสนิ พระพุทธองคใหเราเทียบคำสอนท่ีเราสงสัยกับ พระธรรมวินัย พระพุทธองคปรินิพพานนานแลว เรามี พระธรรมและพระวินัยเปนศาสดาแทนพระองคทาน เราจะเอาสติปญญา เอาความคิดเห็นสวนตัวของเรา เปนเกณฑไมได การบอกวาพระวินัยสวนนี้ควรรักษาไว พระวินัยอยางน้ีจำเปน เรื่องนี้ไมสำคัญ เรื่องนั้นไม สำคญั มนั จะไมเ ปน การถอื วา เราเกง กวา พระพทุ ธเจา หรอื 13

ชยสาโร ภกิ ขุ ที่ถูกก็นาจะอยูที่การตั้งใจศึกษาคำสอนท่ีปรากฏ ในพระสูตร เพอ่ื เราจะไดรูวาพระพุทธองคตรัสไวอยางไร บา ง บางคนบอกวา สวรรคน รกไมม จี รงิ หรอก พระพทุ ธเจา ไมเ คยสอน เปน เรอ่ื งทพี่ ระเตมิ ไปทหี ลงั หรอื พระพทุ ธองค ตรัสตามความเช่ือของชาวอินเดีย ในสมัยนั้นอาตมาวา เช่ืออยางน้ันก็ไมวา ไมมีใครหามหรอก แตขอรองอยาง เดียววา อยางนอยที่สุดขอใหมีความออนนอมถอมตน พอท่ีจะเปดพระไตรปฎกศึกษาพระพุทธภาษิตโดยตรง วา ที่เราคดิ ตรงกับหลักฐานหรอื ไม ทุกวันน้ีกลายเปนวาใครไมชอบธรรมะขอไหน ก็จะอางวา ไมใชพ ุทธพจน ทัง้ ๆ ทไี่ มมหี ลักฐานสนับสนนุ ความคิดเห็นอยางน้ันเลย ถามีใครถามวารูไดอยางไร วาพระพุทธเจาไมทรงสอนเรื่องน้ี และวาเปนผลงาน ของพระรุนหลังที่เติมเขาไปเอง ก็จะไดคำตอบเพียงแค วาไมมีอะไรชัดเจนหรอก แตมั่นใจวาเปนไปไมไดที่ พระพุทธเจาจะทรงสอนอยางน้ี คือเขามีมุมมองตอ พระศาสนาโดยเอาความคิดของเขาเปนเกณฑ เม่ือพบ กับสิ่งที่เขาไมช อบ ไมเขากบั ภาพพระพุทธเจาท่เี ขาสราง ขึ้นมาในจติ ใจแลว กถ็ ือเอาเปน ขอพสิ ูจนว า พระพุทธเจา ไมไ ดสอน อยางนอ้ี นั ตราย อาตมาวา เราถอื วา พระไตร- 14

ธรรมสรา งท่พี ่งึ ๑๐ ประการ ปฎกบริสุทธ์ิไวกอนจนกวาจะมีหลักฐานแนนอนมา ยืนยนั วาขอ ความทใ่ี นพระไตรปฎ กน้ันผิด ลองอานพระไตรปฎกบาง แมวาสำนวนจะแข็งไป ก็ไมเปนไร อดทน อานไปอานมาแลวจะชินไปเอง จะไมรูสึกรำคาญ ความซาบซ้ึงความเขาใจก็จะเกิดข้ึน เราจะรูสึกวา พระไตรปฎกเปนท่ีพ่ึงของเราในระดับหน่ึง เหมือนกัน พระพุทธองคตองการใหเราเปนพหูสูต เปนผู มคี วามรจู ากพระไตรปฎ กวา พระพทุ ธเจา ทรงสอนอยา งไร หรือวาครูบาอาจารยทานสอนอยางไร จำใหได มีขอ สงสัยในเรื่องไหน นึกไดระลึกไดถึงคำสอนที่ไดยินไดฟง กเ็ ปน ทีพ่ ง่ึ ของเราได ธรรมะขอท่ีสาม ท่ีเปนท่ีพ่ึงของเราได ก็คือ “กลั ยาณมติ ตตา” การมกี ลั ยาณมติ ร การคบกลั ยาณมติ ร คือเพื่อนท่ีดี นี่สำคัญมาก เพราะเพ่ือนมีสวนกำหนด แนวทางชีวิตเราดวยเหมือนกัน คุณธรรมของเพ่ือนที่ดีมี หลายขอ เชน การเปนตัวอยางท่ีดี การเปนท่ีปรึกษาท่ีดี การหวังดี ความเคารพ ความซื่อตรง ความเกรงใจ เปนตน ความเกรงใจเปนคุณธรรมเดนของคนไทย (สวนใหญ) แตถึงจะเปนคุณธรรมท่ีงดงาม ถาไมพอดี หรือเกินพอดี อาจกลายเปนความขี้เกรงใจท่ีมีโทษ อาจ 15

ชยสาโร ภกิ ขุ กลายเปนวา เราทำบางส่ิงท่ีลึกๆ เรารูวาไมถูกตองแตก็ ยังยอมทำ ทำเพราะอะไร ทำเพราะเกรงใจเพื่อน เพื่อน ชักนำเราก็ตาม ไมกลาปฏิเสธ ไมกลาคานทั้งๆ ท่ีรูสึก อึดอัดอยู น่ีเปน เหตใุ หหลายคนเสียคนเพราะเกรงใจกนั มองในแงน้ีความเกรงใจจึงนากลัวท่ีสุด ทำ ความชว่ั ทง้ั ๆ ทไ่ี มอ ยากทำความชว่ั เพยี งเพราะถา ไมท ำ ก็กลัวเพ่ือนจะไมพอใจ หรือเพื่อนจะท้ิง วิธีปองกัน อนั ตรายคือ “หนึ่ง” มีสติมีปญญาคอยกำกับความรูสึกเกรงใจ ของเรา ไมใหล นกรอบแหง ความถูกตอง “สอง” เลือกคบเพ่ือนที่ดี ถาเราเปนคนมีนิสัย ปฏิเสธใครยาก ขอ ทสี่ องน้จี ำเปน ความเกรงใจท่ีเปนประโยชน ความเกรงใจท่ีเปน คุณธรรม คือ เราจะทำอะไรก็ตาม กอนจะทำ ก็ถามตัว เองวาเราทำแลวมันจะมีผลกระทบตอคนรอบขาง อยางไรบาง ถารูสึกวาผลที่กระทบตอคนรอบขางจะไมดี จะทำใหเขาทุกขจะทำใหเขาเดือดรอน ก็ตองถามตัวเอง วาจำเปนตองทำจรงิ ๆ หรอื เรามีเหตุผลอยางไรจึงคิดจะ ทำ แตก็ไมใชวาจะเอาความทุกข เอาความเดือดรอน ความไมพอใจและความไมสบายใจของคนอื่นเปน 16

ธรรมสรางทพ่ี ง่ึ ๑๐ ประการ เครื่องตัดสินเสียทีเดียว เพียงแตถือวาเปนปจจัยสำคัญ ขอหนึ่ง เปนสิ่งหน่ึงที่ควรคำนึงถึงเอาไวบาง บางครั้ง ส่ิงที่อยากทำผูใหญไมเห็นดวย แมวาเราแนใจวาดี แตเมื่อทานไมเขาใจเฉยๆ เราก็ไมทำเพราะไมอยาก สรางปญหา แตบางคร้ังเราก็อาจจะสรุปลงไปไดวา ถงึ อยา งไรกต็ ามเราก็จำเปน ตองทำ สมมติวาเราอยูในหมูคนประมาท ถาเราไม ประมาทหรือวาเราไมยอมหลงใหลเหมือนเขา เขาอาจ จะไมพอใจเราก็ได ถาเราอยูในบานที่ทุกคนชอบเลน การพนัน เขาชวนเราเลน เราไมเลนเขาอาจจะไมพอใจ หรือเปนทุกขได ถาเราเกรงใจจะทำอยางไร เรื่องแบบน้ี เกรงใจไมไ ด ในกรณีทีเ่ รามัน่ ใจวาเปนความผดิ ไมใ ชแ ค ความคิดสวนตัว หรือความรูสึกวาไมชอบ แตเรารูวาสิ่ง ท่ีเขาชวนทำเปนสิ่งท่ีพระพุทธเจาทรงหาม พระพุทธองค ทรงช้ใี หเหน็ แลว วาเปน บาป เปนกรรม เปน โทษ เราตอง งดเวนในสิ่งน้ัน เพราะเราเคารพพระพุทธเจา เปนการ แสดงความกตัญูกตเวทีตอบุญคุณอันประมาณไมได ของพระพทุ ธองค อยางไรก็ตาม ในโอกาสที่เราจำเปนตองขวางโลก เขาบาง ควรพยายามทำและพูดในลักษณะใหมีการ 17

ชยสาโร ภิกขุ กระทบกระเทือนกันนอยที่สุด บัวช้ำแตนิดๆ น้ำขุนแต นอยๆ มีตัวอยางถอมตน ไมตองสอนใคร ที่สำคัญอยา ใหใครมีความรูสึกวา เราถือตัววาดีกวาเขา เราสูงกวา เขา เพราะนอกจากจะทำใหเ ขาโกรธแลว การแสดงออก อยา งนนั้ ยงั เปน อนั ตรายตอ ความดขี องเรา เพราะความดี มธี รรมชาตเิ ศราหมองดวยการยกตนขม ทา น อยาคบกับปาปมิตร อยาคบคนไมดี เพ่ือนไมดี คือใคร เพ่ือนไมดีคือผูที่เราคบแลวกิเลสในใจเราเพ่ิม มากข้ึน คุณงามความดีคอยๆ เสื่อมไป เพื่อนไมดี มักสนับสนุนนิสัยไมดีของเรา แตจะหัวเราะเยาะหรือ วิพากษวิจารณความดีของเรา เปนเรื่องธรรมดาของผูที่ ชอบเสนทางคดเคยี้ วตองเห็นผเู ดินทางตรงวาเพย้ี น เพ่ือนที่ดีท่ีสุดคือพระพุทธเจาและพระอริยเจา ท้ังหลาย เพราะคบทานแลวจิตใจจะตั้งมั่นอยูกับความ ถูกตอง มีความละอายและเกรงกลัวตอบาป และเจริญ ในธรรม ระดบั รองลงมาคอื ผทู ม่ี อี ดุ มการณ มจี ดุ ประสงค และมีเปาหมายชีวิตอันเดียวกับเรา คือการพนทุกข การสรางประโยชนตนประโยชนคนอื่นใหถึงพรอม แต เขาเดินไกลกวาเรา เพอ่ื นท่ดี ีอยางนี้อาจจะไมเกง กวา เรา ในทกุ เรอื่ ง แตว า เปน ผทู มี่ คี ณุ ธรรมบางอยา งเหนอื กวา เรา 18

ธรรมสรา งท่พี งึ่ ๑๐ ประการ คบเขาแลวเรามกี ำลงั ใจ เรามีตัวอยา งท่ีจะทำตาม เมื่อเราเห็นเพ่ือนคนหน่ึงมีความอดทน เราไมได นอ ยใจตวั เองวา สเู ขาไมไ ด แตเ ราถอื วา เขามคี วามอดทน สูงมาก และเรายังไมถึง เราตองพยายามมากขึ้น เขา ทำไดเรานาจะทำได อยางน้ีความอดทนของคนนั้นเปน กลั ยาณมติ รของเราได เราไมไ ดอจิ ฉา เราไมไดพยาบาท เรารูสึกวาโชคดีที่เรามีเพื่อนอยางน้ี โชคดีท่ีเราอยูในวัด อยูใ นชุมชนที่มคี นทีด่ อี ยา งนี้ เปนการเตือนสติ การเปนกัลยาณมิตรของเราก็เหมือนกัน อยา สงเสริมนิสัยไมดีของเพื่อน จงสงเสริมและใหกำลังใจใน นิสัยท่ีดี หาโอกาสตักเตือน เม่ือเพ่ือนประมาท ถาเขา ไมอยากรับขอคิดหรือคำแนะนำอะไรจากเรา ก็เปนสิทธิ ของเขา เราจะบังคับใครใหฉลาดไมได เราก็ทำเรื่องของ เราไป ไมแนเหมือนกันเขาอาจจะไดประโยชนจากการ กระทำของเรามากกวา คำพดู คนใสเส้ือผาสกปรกอยูกับคนแตงตัวสะอาด ถา ไมรำคาญ ไมโกรธ ไมม ีอคตอิ ยางใดอยา งหน่ึง ความ สะอาดอาจจะทำใหคนสกปรกกลับมาดูตัวเองไดมาก ขึ้น แลวเกิดความละอายในความสกปรกของตัวเอง อยากจะทำใหตัวเองสะอาดข้ึน คนสะอาดคนนั้นก็เปน 19

ชยสาโร ภกิ ขุ กลั ยาณมิตรโดยไมต อ งพูดอะไรมาก คนบางคนอัตตาสูง ไมยอมเปล่ียนนิสัยงายๆ เขาถือวาเสียศีลดีกวาเสียหนา แตอยางไรก็ตามเขายังเปล่ียนได เพราะนิสัยเปนแคของ ปรุงแตง ไมมีใครดลบันดาลใหเขาเปนอยางนั้นตลอด กาลนาน เราตองไดสิ่งที่ดีจากคนรอบขางทุกคน เราตอง พยายามทำใหธรรมะปรากฏในการกระทำของเรา พระเทศนเราเรียกวาพระแสดงธรรม พวกเราทั้งหลายก็ มีหนาที่แสดงธรรมเหมือนกัน ไมใชวาตองเทศนใหใคร ฟงหรอก เพียงแตวาธรรมะที่เราศึกษาเลาเรียนมาแลว เราตองเอามาปฏิบัติ ตองแสดงออกมาใหเห็นไดทั้งใน การกระทำและการพดู ของเรา เปน การเผยแผพ ระศาสนา ในสวนที่เรารับผิดชอบได คือ กาย วาจา ใจของเรา การคบคนดีเปนเพื่อน การคบส่ิงท่ีดีรอบขางเปนเพ่ือน แลวก็พยายามใหสิ่งท่ีดีในจิตในใจของเราปรากฏ นี่คือ การแสดงธรรม พระอริยเจาและครูบาอาจารยผูเปนผูนำทาง จิตวิญญาณ ทานสะสมบารมีสะสมคุณธรรมไวมาก แตทานไมใชเจาของคุณธรรม คบคนดีไมใชเรามีหนาที่ ชมบารมีอยางเดียว เรามีหนา ท่ีเอาทานเปน ตวั อยางดว ย 20

ธรรมสรางทพี่ ่งึ ๑๐ ประการ ในชีวิตของผูครองเรือน เราไมอาจจะหลีกเล่ียง คนไมดีไดท้ังหมด เม่ือเปนอยางน้ันตองรูจักหากำไรจาก เขา แมในคนไมด เี ราสามารถเหน็ ส่ิงทีด่ ีบางอยาง ถาเรา ฝกตัวเองสม่ำเสมอ ฝนความรูสึก เราอาจไดความช่ืนใจ จากสิ่งนั้นบาง ในแงน้ีคนไมดีเปนกัลยาณมิตรของเรา โดยไมรูสึกตัว หรือเม่ือมองไมเห็นวาเขามีอะไรดี ถาเรา ระงับความรังเกียจได รูสึกสลดสังเวชในการสรางกรรม ของเขา เราก็ไดประโยชนจากความไมดีของเขาได เหมือนกัน คือเขาทำใหเ รากลัวบาปมากขึน้ ผูที่สามารถชำระความอิจฉาพยาบาทออกจากจิต ออกจากใจแลว ไมเพงโทษคนอื่น อยูที่ไหนก็ยอมมี ความสุขกับความดีของคนรอบขาง ไมแขงขันกับใคร ไมคิดเอาชนะใคร ไมคิดจะทำตัวเดนกวาใคร เราจะมี ความรูสกึ วา เรามเี พือ่ นตลอดเวลา พยายามเปนกัลยาณมิตรตอกัน เปนเพื่อนที่ดีตอ กนั รจู กั ใหอ ภัยตัวเองในความพลัง้ พลาด ในขอบกพรอ ง ของตนเอง ไมต อ วา ตนเองจนเกินไป ไมม องตวั เองในแง รายจนเกินไป ใหอภัยตัวเองวายังไมเปนพระอรหันต ยังมีกิเลสอยู ยังแพกิเลสอยูเปนครั้งคราว เปนเรื่อง ธรรมดา ผดิ พลาดแลวก็ต้ังตน ใหมด วยความไมประมาท 21

ชยสาโร ภิกขุ ใหอ ภัยตัวเองดว ย ใหอภยั คนอน่ื ดว ย คนอื่นเขากม็ ีกิเลส เหมือนกัน คนอื่นเขาก็แพกิเลสของเขาเปนเหมือนกัน ใหอภัยเขา การใหอภัยซึ่งกันและกันนั้นเปนพ้ืนฐานของ ความเอ็นดู ความเห็นอกเห็นใจกันความเคารพซ่ึงกัน และกนั อยาคาดหวังในคนรอบขางมากเกินไป รับรูตาม ความเปนจริงของเขา เลือกสิ่งที่ดีที่งามจากคนรอบขาง เปนตัวอยางแกเรา เปนเครื่องเตือนสติของเรา และอยา ไปเพงโทษใคร อยาไปจับผิดขอบกพรองซึ่งกันและกัน เพราะจะทำใหจ ติ ใจเราเศรา หมอง ถา เรามองขอ บกพรอ ง ของคนอนื่ มาก จับผิดอยูในใจมากๆ สดุ ทายโทสะจะลน ออกมาทางวาจา กลายเปนการดาวาหรือนินทาลับหลัง เปนบาปเปนกรรมโดยเปลาประโยชน การระบายดวย คำพดู อยางนี้ไมค มุ คา ใหอ ภัยดกี วา ในฐานะที่เราเปนคนท่ียังชอบเขาขางตัวเอง เราไมควรเช่ือความคิดเห็นของตนเองมากนัก ใหเลือก มองสิ่งท่ีเรามองแลวเกิดผลดี คืออนุโมทนาในส่ิงท่ีดี รักษาความรูสึกที่สะอาดสะอานภายในจิตในใจของเรา ไว นี่คือความฉลาดในการอยูในท่ีชุมชน เรามีโอกาส ตักเตือนในส่ิงท่ีเพื่อนบกพรองก็สมควร แตใหรูจักกาล- 22

ธรรมสรางท่ีพง่ึ ๑๐ ประการ เทศะ รูจกั เรา รูจ ักเขาใหดีเสียกอ น การเปน กัลยาณมิตร และการมกี ัลยาณมิตรจงึ จะเปน ทพ่ี ึ่งไดอยางแทจรงิ คณุ ธรรมอนั เปนทีพ่ ่งึ ขอตอ ไป ขอท่สี ี่ คอื “โสวจัส- สตา” การเปน คนวา งา ย สอนงา ย อยา เปน คนแขง็ กระดา ง ดื้อร้ัน กาวราว ต้ังใจเปนผูพรอมจะรับฟงคำตักเตือน วากลาวอยูเสมอ การรับฟงการตักเตือนจากผูใหญน้ัน มันก็งายหนอย จะรับจากคนรอบขาง คนระดับเดียวกัน หรอื คนออ นกวา นแ่ี หละยาก เปน การฝน อตั ตาตวั ตนอยา ง มาก แตผูที่มีโสวจัสสตาภายในน้ันรูดีวาขาดคุณธรรม ขอนี้เมื่อไรก็อันตราย คนเรามีจุดบอด คือกิเลสซึ่งเรามัก จะมองไมเห็น บางคนมีมากดวย เพราะฉะนั้น ใครเปด เผยขอบกพรองของเรา เทากับเขาชี้ขุมทรัพยใหเรา ถอื วาเปนผมู ีบุญคณุ ตอเรา ไมตองคอยใหพระหรือผูใหญเปนผูพูดหรอก มันอาจจะชาเกินไป เหมือนเรากำลังทำอะไรท่ีเปน อันตรายกับตัวเอง ใครจะบอกใครจะใหขอมูลเมื่อไรก็ เปนประโยชนแกเราท้ังนั้น ถาทำใหเราพนอันตรายได ฉะนั้นใครจะวาเราเร่ืองอะไรก็ตาม ถือวาเราไดกำไร อยาโกรธเขา อยาโตตอบ อยานอยใจ รับฟงแลวนอม เขา มาพจิ ารณาตวั เองวา ใชห รอื ไมอ ยา งไร ไมด ว นปฏเิ สธ 23

ชยสาโร ภิกขุ ไมดวนรับวาจริงทุกอยาง แตดู ดูตัวเองใหดี ส่ิงใด ถูกตองเราตองยอมรับและพยายามปฏิบัติตาม สิ่งใด ไมถูกตองเราก็ไมตองรับ ผูที่มีโสวจัสสตาจึงสามารถ กา วหนาในธรรมเรอ่ื ยไป สวนคนท่ีแข็งกระดาง สำคัญวารูดีแลว รูหมดแลว ไมสนใจจะรับฟง ใคร คดิ วาไมมีใครเขา ใจหรอก ไมมีใคร รูจักเราเทาที่เรารูตัวเราเอง อยางนี้ก็ตองระวัง คนเราเขา ขา งตวั เองไดเ กงมาก มักจะมเี หตุมผี ลสนับสนนุ อยูเสมอ เราควรระลึกบอยๆ วา จิตใจของเรานี้มันมีเลศนัย มี เลหเ หลย่ี มมาก เชื่อไมได เราตองนอ มจิตไปสูความสงบ แลวความคิดความเห็นตางๆ ก็จะปรากฏวาเปนแค สังขาร เม่ือรูเทาทัน ไมหลงอารมณ เราก็กลายเปนคน วา งา ยสอนงาย เราจะรไู ดอ ยา งไรวาเราเปนคนวางายสอนงา ย ใหด ู จากเพื่อน วามีเพื่อนกลาตักเตือนเราบางหรือไม ถาเรา เปนคนวายากสอนยากก็ไมมีใครกลา คนประมาทจึง สรุปวาตัวเองคงเกง เพราะไมมีใครตักเตือนเราสักที แสดงวาเราตองถูกทุกเร่ือง ถาปรากฏตอนหลังวาเรา ผิดพลาดในเร่อื งหนึง่ อยา งชัดเจนแลวเสยี หนา ก็ยงั โกรธ วาทำไมเขาไมบอกตรงๆ ทำไมไมมีใครเตือน โดยลืมดู 24

ธรรมสรา งที่พึง่ ๑๐ ประการ ตัวเอง วาไดทำตัวใหเปนคนท่ีผูอ่ืนกลาบอกกลาเตือน หรือเปลา ถาหากวาสิ่งท่ีคนอ่ืนควรบอก นาจะบอก แตไม บอกสักที ก็ตองพิจารณาตัวเองวาเปนเพราะอะไร เปนเพราะเขาข้ีเกรงใจใชหรือไม หรือเขาไมหวังดีตอเรา ใชไ หม หรือวา เปน เพราะตวั เรา ทง้ั ๆ ที่พูดวา มีอะไรไมดี มอี ะไรบกพรอ งชว ยบอกดวยนะ เราพดู แตป าก ผูฟง รูสึก วาไมจริงใจ สักแตพูดตามธรรมเนียมหรือวาพูดพอเปน พิธี ใจจริงไมตองการรับฟงขอคิดของผูอื่นสักเทาไร เพราะถือวาตัวเองฉลาดกวา ตัวเองรูหมดแลว ถาเปน เชนนั้นเราก็ไมเจริญ ถาเราคิดวาเราฉลาด เรารูอยางนี้ เรียกวาเปนผูที่หลับตาตอกิเลสของตัวเอง เปนผูที่ปดก้ัน หนทางไปสูความสวาง จึงเห็นวาเปนคนวางายสอนงาย ดีกวา เพราะสบายใจวาถึงจะลืมตัวบาง ก็ยังมีโอกาส แกไ ขตัวเองทัน ธรรมท่สี รางทีพ่ ่ึงแกช ีวติ เราไดขอตอไป ขอท่ีหา คือ “กิงกรณีเยสุ ทักขตา” แปลวา การรับใช การเสียสละ เพื่อสว นรวม ถา คนเราหมกมนุ แตเ ร่อื งตัวเองจะหาความ สงบไดยาก หมกมุนแตเร่ืองปญหาของตัวเอง กิเลสของ ตัวเอง ย่ิงปฏิบัติก็ย่ิงคับแคบ เพราะเม่ือเราเอาตัวเอง 25

ชยสาโร ภกิ ขุ เปนศูนยกลางของจักรวาล เราก็จะตองทุกขทุกครั้งท่ี สงิ่ ตา งๆ และคนไมย อมโคจรรอบตวั เอง ถา จติ เปน อยา งน้ี แลวก็จะหวั่นไหวเหลือเกิน เพราะไมวาอะไรขึ้น อะไรลง ก็เปนเรื่องวิกฤติหมด อุบายท่ีจะไดสัดสวนตออารมณ ตัวเองคือการเปดใจรับรูตอสิ่งนอกตัวเรามากขึ้น จิตใจ จะไดปลอดโปรงขึ้น แลวการชวยคนอ่ืน การเสียสละ เพื่อสวนรวมโดยไมหวังส่ิงตอบแทนก็ทำใหจิตใจเรา เปนอิสระมากข้ึน ทำใหเรามีความสุขมีความภาคภูมิใจ วา เราไดสรางประโยชนแ กคนอน่ื ชีวิตเราน้ันถาไมมีกิจกรรมชวยคนอ่ืนบาง รูสึกวา แหง แลง ไมส มบรู ณ ในขอ นอี้ าตมากพ็ ดู จากประสบการณ ของตัวเอง คือ เปนคนท่ีชอบอยูคนเดียว ชอบที่สุด แตถาไมมีกิจกรรมเพ่ือคนอ่ืนเลย รูสึกวาชีวิตไมสมบูรณ ฉะนั้นอยูคนเดียวตองใชเวลาสักหนึ่งหรือสองชั่วโมง แปลหนังสือ เขียนหนังสือหรือทำอะไรสักอยางเล็กๆ นอยๆ เพ่ือใหรูสึกวาไดสรางประโยชนแกสวนรวม ท้ังๆ ท่ีไมอยากไปคบ ไมอยากไปพบใคร แตวามีกิจกรรมมี การงานอะไรสกั อยา งสกั เรอ่ื งหนงึ่ ในแตล ะวนั เพอื่ คนอนื่ โดยแทไมเปนไปเพ่ือตัวเรา จึงรูสึกวาชีวิตเราทั้งสมบูรณ และสมดลุ 26

ธรรมสรางทพี่ ่งึ ๑๐ ประการ ญาติโยมก็คงจะเหมือนกัน ญาติโยมก็คงจะถูก บังคับใหเสียสละเพราะเราเปนผูครองเรือน ผูครองเรือน ตองเสียสละเพ่ือคุณพอคุณแม เพ่ือสามีภรรยา เพื่อลูก เพื่อหลาน เพื่อญาติเพ่ือมิตร ก็ถูกบังคับอยู ในเมื่อถูก บังคับอยูบางทีเราก็ไมเห็นประโยชน อาจจะรูสึกกดดัน อาจจะรูสึกเบ่ือหนายก็ได แตถาหากวาเราไมมีการ กระทำหรือมีกิจกรรมเพื่อคนอ่ืนอยางใดอยางหน่ึง ชีวิต ของเรามันก็จะขาดสิ่งสำคัญ พระพุทธองคใหเราเห็น ประโยชนของการเสียสละเพ่ือคนอ่ืน อาตมาเช่ือวา ทุกคนท่ีน่ังอยูที่น่ีก็มีกิจกรรมอยางน้ีทุกวันอยูแลว ถามี พยายามระลึกถึงความดีของตัวเองบอยๆ จิตใจจะ เบกิ บาน ความดีท่ีเคยทำไวในอดีต ระลึกถึงเมื่อไรก็ทำให จติ ใจของเราเบกิ บานเมอื่ นนั้ จติ ใจของมนษุ ยม ธี รรมชาติ ที่นาประทับใจอยางหนึ่ง คือรูสึกสดชื่นกับส่ิงท่ีดีงาม การระลึกถึงสิ่งท่ีดีงามทำใหจิตมีกำลัง พรอมท่ีจะรวม เปน สมาธิได ฉะนั้นความดที เี่ ราทำทกุ วัน แมจะเล็กนอย ก็ยังเปนของมีคาอยู ทำใหเราภูมิใจในชีวิตของตน และ ย่ิงกวาน้ันยังเปนฐานของสมาธิภาวนาดวย เพราะจิตใจ ที่นอมอยูในความดี ไมวาจะเปนความดีของเราหรือ 27

ชยสาโร ภิกขุ ความดีของคนอ่ืน จิตน้ันจะนุมนวล ละมุนละไม รูสึก เบาสบาย สวนชีวิตในสังคม การเสียสละ การเอื้อเฟอ เผื่อแผมีอานิสงสเปนการลดศัตรู ประสานมิตร สราง บรรยากาศแหง ความอบอนุ และความไวว างใจในชมุ ชน ในสังคมท่ีเนนตัวบุคคลมากกวาชุมชน ถือวาความ เจริญเกิดจากการแขงขัน คนมักจะกมหนากมตาทำงาน ไมหวังพึ่งใคร ระบบของใครของมันนี้ทำใหคนเขมแข็ง ก็จริง แตในขณะเดียวกันมักทำใหคนจำนวนมากรูสึก อางวางวาเหวเปลาเปล่ียว ทุกวันนี้สังคมตะวันตก มีปญหาสังคมมากมาย โรคซึมเศรากำลังระบาด การ กลบเกลื่อนความทุกขดวยเหลาบาง ยากลอมประสาท บาง ยาเสพติดบาง จะแกก็คงยากเพราะเปนเรื่องสลับ ซับซอน แตสิ่งหน่ึงที่นาจะชวยไดคือน้ำใจ ผูที่จะเสียสละ เพ่ือคนอ่ืน รูจักให รับรูความทุกขของเพื่อนมนุษย และ พยายามชวยบรรเทาความทุกขน้ัน ก็จะลดการลมจม ในปญ หาสว นตวั ดว ย สรา งความสมั พนั ธก บั เพอื่ นมนษุ ย ที่ดีดวย เม่ือเราเขาใจความเปนผูเกลียดทุกขรักสุขของ คนอ่ืน ก็ทำใหความรูสึกแปลกแยกหายไปได ฉะน้ัน คุณธรรมขอนน้ี บั เปนทพี่ งึ่ ของเราได 28

ธรรมสรางท่พี ่งึ ๑๐ ประการ ธรรมะเพ่ือการพ่ึงตนเองขอที่หก เรียกวา “ธัมม- กามตา” คือมีความรักใครในธรรม คนเราพรอมท่ีจะมี ความรูสึกรักใครอยูเสมอ แตคนสวนมากยังรักใครอยู ในรปู ในเสยี ง ในกลน่ิ ในรส และการสมั ผสั พระพทุ ธองค ใหเรายักยายความรักใครยินดีไวในธรรม วิธีการคือการ ภาวนาน่ันเอง ครูบาอาจารยในวัดปาเตือนลูกศิษยอยู เสมอวา การภาวนาเปนหัวใจของชีวิตนักบวช อานิสงส ขอ หนง่ึ ท่ีควรจะหวงั จากการภาวนา คือ ปต ิในธรรม ปติในธรรม ทำใหจิตใจไมวกกลับไปหลงใหลใน ความสุขทางโลก พระท่ีมีความรักในธรรมยอมไมคิด อยากสึก เพราะความสุขในปจจุบันเปนที่พอใจแลว ความสุขที่เหมาะสมที่สุดแกสมณะเรียกวา นิรามิสสุข คือความสุขท่ีเกิดจากสมาธิภาวนา การฝกจิตจึงเปน อบุ ายทดี่ ียง่ิ ในการหาทีพ่ งึ่ อยางไรก็ตาม พระสงฆจำนวนมากท่ีอาจจะไมมุง ม่ันทางการภาวนาเทาไร แตก็ยังประพฤติพรหมจรรย อยางมีความสุขได และโดยไมมีเร่ืองอ้ือฉาวหรือมลทิน ใดๆ เกิดข้ึน เพราะทานมีความรักธรรมคำสั่งสอนของ พระพุทธองค ครูบาอาจารยฝายคามวาสีบางองค พอทานเปดพระไตรปฎกหรือทานเร่ิมสนทนาธรรม ทาน 29

ชยสาโร ภิกขุ ก็ผองใสข้ึนมาทันที เพราะทานรักธรรมะเหลือเกิน การรักธรรมทำใหเราพากเพียรพยายาม ทำใหเรากลา ละในสิ่งท่คี วรละ บำเพ็ญในสิ่งทีค่ วรบำเพญ็ และไมรสู ึก ลำบากใจ ไมรูสึกเสียดายสิ่งใด เพราะพอใจวาตัวเอง กำลงั จะไดสงิ่ ท่ีตัวเองอยากไดมากท่สี ดุ กค็ ือ “ธรรม” เรารักใครธรรมะก็มีผลคือ ตองการธรรมะ ตองการ ใชธรรมะ ตองการพัฒนาชีวิตดวยธรรมะ จิตใจของเรา จึงมีท่ีพ่ึง เพราะวาตราบใดท่ีเรามีความรักใครในธรรม มคี วามตองการ เราก็คงไมอยูห า งไกลจากธรรม ธรรมดา คนเราชอบส่ิงใด เรารักใครสิ่งใด เราตองพยายามใกล ชิดกับสิ่งนั้นหรือคนนั้นมากท่ีสุดเทาท่ีเราจะใกลชิดได เม่ือเรารักใครธรรมะ เราก็พยายามอยูกับธรรมะเทาท่ีจะ เปน ได ความรสู กึ รักใครอ ยากได ผูค รองเรือนคงหามความ รูสึกเชนน้ีไดยาก จำเปนตองใชกุศโลบาย คือ ผันความ รูสกึ นัน้ ออกจากทางแหงความยดึ ติด ไปสูท างแหง ความ สงบและความสรางสรรค การปลอยใหจิตใจหมกมุนอยู กับความรักใครในเร่ืองรูป รส กล่ิน เสียง โผฏฐัพพะ การสัมผัสน้ันมีโทษ เพราะเปนเหตุใหเรากลาทำอะไร ก็ได เพื่อที่จะไดสิ่งท่ีตัวเองอยากได แตเม่ือเราใคร 30

ธรรมสรางที่พึง่ ๑๐ ประการ ในธรรม เรารักในธรรม เราก็จะกลาทำแตในสิ่งท่ีไม เบยี ดเบียนตน ไมเบียดเบยี นผูอ่ืน ขอท่ีเจ็ด “วิริยารัมภะ” คือวิริยะน่ันเอง หมายถึง การปรารภความเพียร การริเริ่มส่ิงที่ดี คือ เมื่อจิตใจ เราตกต่ำ เศราหมอง กลัดกลุม ซึมเศรา เบ่ือหนาย การปรารภความเพียรเปนยาแกท่ีมีฤทธ์ิ การทำความ เพียรน้ัน ทานสอนวา ขยนั กท็ ำ ขเี้ กียจก็ทำ อยา พึงสนใจ เอาจริงเอาจังกับความรูสึกชั่วแวบวาชอบหรือไมชอบ ไมทอแทตออุปสรรคท่ีเกิดข้ึน ตั้งอกตั้งใจทำ ทำไป เรื่อยๆ ถาเรามีวิริยะเปนที่พ่ึง แมวาจิตใจเราบางคร้ัง บางคราวอาจเกิดความเบ่ือหนาย หมดหวัง หรือเกิด ความเซ็ง เราก็ไมตกต่ำเสียทีเดียว ความเพียรก็จะ เปลี่ยนความรูสึกของเราไดอยางนาอัศจรรย ถาเราไม ปลอยใหจิตใจของเราไหลไปสูท่ีต่ำ แตวาดึงข้ึนใหมี กำลัง เราสามารถเปลย่ี นความรสู ึกของเราไดมากทีเดียว จากมืดไปสูสวาง ความเปล่ียนแปลงขนาดนี้จะเกิดขึ้น เพราะความเพียร จะสัมผัสกับผูท่ีเพียรได และการ กลาเพียรกลาสูกับกิเลสเพื่อธรรม ผูน้ันยอมจะเปน ผูเจรญิ 31

ชยสาโร ภกิ ขุ ขอที่แปด “สันตุฏฐี” ความสันโดษ คือความพอใจ กับสิ่งท่ีไดมาอยางถูกตอง และซ่ือสัตยสุจริต เชน เรา ทำงานดวยความเหน็ดเหน่ือยแลวไดเงินเดือนเปน ผลตอบแทน ถา เราเกดิ ปลอ ยใหจ ติ ไมพ อใจ อจิ ฉาคนอนื่ ทมี่ เี งนิ เดอื นมากกวา เรา หรอื นอ ยใจวา เงนิ เราเพยี งเทา นี้ กำลงั ปจจยั ของเราไดเ พยี งแคน ี้ นาจะมากกวาน้ี อยา งน้ี จติ ใจจะเรา รอ นไมม จี บสน้ิ ไมม โี อกาสชมิ รสความสงบเลย เพราะเงินเดือนเราจะเทาไรก็ตาม มันก็ตองมีคนที่ได มากกวา เราอยเู สมอ เมื่อเราไดอะไรมา จะเปนอะไรก็แลวแต เปนไปได ยากทจ่ี ะไมมขี อบกพรอง ถึงแมวา เราจะไดสิง่ ทว่ี า ดที ส่ี ดุ คุณภาพดีที่สุด ก็อาจจะมีอยางอื่นท่ีดีกวา หรือดีกวาใน บางสวนหรือบางแง อาจจะไมดีกวาท้ังหมด แตเมื่อ ธรรมชาติเปนอยางน้ี แลวเราเอาแตน่ังคิด วางแผนวา ทำอยางไรเราจึงจะไดส่ิงที่ดีท่ีสุด สิ่งท่ีดีกวา จิตมันจะ กระวนกระวาย แลว ก็ไมม ีเวลาทีจ่ ะคดิ ในทางสรางสรรค ในทางใหเกิดปญ ญา มีแตเสียดาย มแี ตอ ยากได ฉะน้ัน ความสันโดษจึงเปนธรรมท่ีจะชวยรักษาจิตใจไวใหอยู ในสภาพที่ปกติ และอยูในสภาพที่พรอมท่ีจะนอมไปใน ทางธรรม 32

ธรรมสรา งทพ่ี ่ึง ๑๐ ประการ ถาเรามองวาความสุขอยูกับการครอบครองส่ิงท่ี ยังไมไดบางอยาง ก็เทากับหวังความสุขในวันพรุงนี้ ตลอดเวลา เม่ือเปนอยางน้ันความสามารถที่จะมีความ สุขกับปจจุบันจะคอยเสื่อมไป ความเจริญในธรรม ไมตองพูดถึง อยางไรก็ตาม การทำความพอใจในสิ่งท่ี ตัวเองไดมาอยา งถูกตองนัน้ ไมไ ดห มายความวา อะไรๆ ก็ได ไมตองคิดกาวหนาในอาชีพเลย ไมตองทำใจกับ ความยากลำบาก หรือความไมยุติธรรม ความสันโดษ เปน เครอ่ื งปองกันความทกุ ขส ำหรับผูท่ีกำลงั แสวงหา ยกตัวอยาง สมมติวานักมวยคนหน่ึงไดเปนแชมป ของหมูบาน แลวตอไปเปนแชมปของตำบล แชมปของ อำเภอ แชมปของจังหวัด แลวก็เปนแชมปของภาค ตอไปไดเปนแชมปของประเทศ สุดทายชกท่ีโอลิมปก แลวก็ไดเหรียญทอง ประสบความสำเร็จสูงสุด ถามวา ความสุขความภูมิใจในการเปนนักมวยของเขาเกิด เม่ือไร ก็ตอบไดวาคงเกิดต้ังแตเปนแชมปหมูบาน เม่ือไดเปนแชมปของหมูบานก็มีความสุข แตก็ไมเลิก ซอมเพราะวันใดวันหนึ่งอาจมีโอกาสไปชกที่โอลิมปก นี่คือหลักสันโดษ คือรูจักช่ืนชมในส่ิงท่ีมีอยู ไมตองถึง ขนั้ โนน จึงจะมีความสขุ เพราะอาจจะไปไมถ งึ ก็ได 33

ชยสาโร ภกิ ขุ เมื่อเราไดเปนผูสันโดษแลว ก็เรียกวาฉลาดใน เรอื่ งความสขุ คอื ไดเ ทา ไรกพ็ อใจ และสามารถมคี วามสขุ ไดเทาท่ีมี ไมใหจิตใจเศราหมองกับขอบกพรอง แต คอ ยๆ แกไ ขตามเหตปุ จ จยั ถา อยา งนน้ั กเ็ รยี กวา เรามที พ่ี งึ่ ถึงจะตกไปอยูในที่ลำบากก็ยังย้ิมได เม่ือเราถนัดในเรื่อง นแ้ี ลว เราจะไปทใี่ ดเรากไ็ มก ลวั เพราะไมว า สง่ิ แวดลอ ม จะเปนอยางไร เราไมสูกับธรรมชาติของมัน แตให จติ รบั รตู อ แงด ขี องมนั เพราะไมม ที ไ่ี หน ไมม ชี มุ ชน ใดท่ีเราไมสามารถหากำไรชีวิตโดยทางธรรมได เพยี งแตว า เราตอ งฉลาดในการดงึ ธรรมออกมาบำรงุ จติ ใจของเราใหไดเ ทาน้นั เอง เราไปที่ใดก็ตาม ในที่นั้น มีคนไมชอบเรา เขาโกรธ เขาดาเรา เราก็ไดโอกาสดูจิตใจของเรา ดูวาเรายึดมั่น ถือมนั่ ในอัตตาตัวตนของเรามากนอ ยเพยี งใด ถา หากวา เราเองรูสึกโกรธ นอยเน้ือต่ำใจ แสดงวาอัตตาเรายังอยู ความคิดผิดยังมีอยู ดีแลว ถาเขาไมกลั่นแกลง เราอาจ จะไมไดเห็น อาจจะหลอกตัวเองวาไมโกรธอีกแลว ควรตองขอบคุณเขาท่ีทำใหเราไมประมาทตอกิเลส เราไดกำไร แมจะเปนกำไรท่เี จ็บแสบ เมื่อเกดิ ปญหาเรา กแ็ กไ ป แตเ มอื่ ยงั แกไ มไ ด เรากไ็ มว นุ วาย เพราะสามารถ 34

ธรรมสรางที่พ่ึง ๑๐ ประการ เหน็ ส่ิงดใี นสิง่ ไมด ี นีค้ ือความสันโดษเปน ที่พงึ่ ขอตอไป ขอท่ีเกา คือ “สติ” พระพุทธองคตรัสวา การอยูดวยสติคือทางไปสูความไมตาย ครูบาอาจารย เคยอุปมาวาสติเหมือนกับนายกรัฐมนตรี ซ่ึงเปนผูที่จะ ตองรูจักเรื่องทุกเรื่องและรับผิดชอบทุกเรื่องเกี่ยวกับการ ปกครองประเทศชาติ ตองทราบเร่ืองของทุกกระทรวง สติจึงเปนธรรมขอมีหนาที่ประสานงานระหวางคุณธรรม ตา งๆ เปนผคู วบคุมอนิ ทรยี ใ หสมดลุ กัน คือกำกับศรทั ธา และปญญา ความพากเพียรและความสงบใหพอดีกัน ศรัทธามากเกินไปขาดปญญาอาจกลายเปนความ งมงายได หรือทำใหเกิดความคลั่งไคลในศาสนาก็ได แตถาปญญามากเกินไปโดยขาดศรัทธาก็กลายเปน ปญ ญาเฉโกกไ็ ด หรือทำใหเ ปน คนคอยจบั ผิดคนอ่ืนและ สิ่งอื่นเกง หรือปญญาในการเอารัดเอาเปรียบคนอ่ืน เปน ตน วิริยะ ความพากเพียรตองใหพอดีกับสมาธิ ถา เพียรมากเกินไป จิตก็ขาดความสงบ ผูปฏิบัติอาจจะ เครยี ดหรือฟุงซา นกไ็ ด ในสมยั พุทธกาล พระโสณะต้ังใจ ปฏิบัติธรรมเหลือเกิน เดินจงกรมจนเทาแตก เลือดไหล จนเปอนทางจงกรมไปหมด ทานเชื่อวา น่ังสมาธิมากๆ 35

ชยสาโร ภิกขุ เดินจงกรมมากๆ ตองพนทุกขแนๆ แตทำไมจิตไมยอม รวมสกั ที ชักจะทอใจ พระพุทธองคเสด็จไปเย่ียม พระองคทรงถาม พระโสณะวา แตกอนนี้ทานโสณะเคยเปนนักดนตรี ใชไหม สมัยกอนตอนเลนพิณ สายพิณตึงเกินไปเปน อยางไร สายขาดพระเจาขา พระโสณะตอบ ถาหยอน เกินไป เสียงก็ไมดีพระเจาขา สายไมตึงไมหยอนเปน อยางไร เสียงเพราะดีพระเจาขา พระพุทธองคตรัสวา การฝกจิตก็เหมือนกัน ตองมีสติควบคุมใหพอดี อยาให ตึงเกินไป อยาใหหยอนเกินไป ใหมันพอดีๆ ใหจิตใจเรา ผอนคลาย ใหจิตใจเราสบายๆ บาง ไมใชย่ิงเครง ย่ิง ทรมานก็ยิ่งดี จิตตองมีความสุขในการปฏิบัติบาง จิตจึงจะกาวหนาในธรรม สมาธิมากเกินไปก็มีปญหาเหมือนกัน ถาขาด ความต้ังใจ อาจจะเคลิบเคล้ิมหรือลองลอย กลายเปน สมาธิหัวตอ สมาธิหลับใน สมาธิมืดๆ บอดๆ ก็ได ความสงบและความเพียรพยายามจึงตองอยูดวยกัน โดยสติเปนผูรับผิดชอบตอการรักษาความพอดี สติเปน ท่ีพ่ึงอยูในใจของเรา ชวยใหรูเทาทันวากายน้ีเปนของ ธรรมชาติที่ไมมีเจาของ ไมเปนเรา ไมเปนของเรา 36

ธรรมสรางท่ีพ่งึ ๑๐ ประการ เปนเพียงสวนหนึ่งของโลกวัตถุนิยมที่เรายืมธรรมชาติ มาใชช ั่วคราวเทานั้น กายประกอบดว ย ธาตุสี่ คือ ดนิ นำ้ ลม ไฟ เม่ือเรา ตั้งสติดูความจริงของชีวิต จะไดขอคิดมากมาย รับรูตอ สว นตา งๆ ทไี่ มส ะอาด ไมส วยไมง ามแลว ความหลงใหล ในกายและกามจะนอ ยลง การมีสตอิ ยใู นปจ จบุ ัน อยกู บั ความจริง ไมปลอยใจใหคิดวกวนในเร่ืองเกาๆ ไมเสีย เวลากับการคิดปรุงแตงดวยความอยากไดน่ัน อยากได น่ี อยากมี อยากเปน หรอื ดว ยความไมอ ยากได ไมอยาก มี ไมอยากเปน เปน การเบียดเบยี นตวั เองโดยแท สติท่ีอยูกับปจจุบัน ยอมปองกันไมใหความคิดท่ี กวนใจกอตัว ไมยอมเติมเช้ือใหกิเลส มีสติตอรางกาย ไมยนิ ดีในความสะดวกสบายมากไป ไมย นิ รา ยกับความ เจ็บปวดหรือความไมสบายของกายมากนัก คอยดู ธรรมชาติของมัน พิจารณาใหเห็นวา มันเปนสักแตวา ธรรมชาตติ ามเหตตุ ามปจ จยั เทา น้ัน ใหมีสติตอเวทนา ความรูสึกของเรา ความรูสึก มีสามอยางคือ สุข ทุกข และเฉยๆ ความรูสึกน้ีเกิดจาก การสัมผัสตางๆ ตาเห็นรูป หูไดยินเสียง จมูกไดกล่ิน ล้ินไดรส กายไดสัมผัส จิตใจไดธรรมารมณ ความรูสึก 37

ชยสาโร ภิกขุ ตองเกิดขึ้นมาทุกทีโดยอัตโนมัติ คือ สุข ทุกข หรือเฉยๆ สมมตมิ หี นาท่ีรเู ทา ทนั วา ความรูสึกก็สกั แตว าความรสู ึก เทานั้น เปนธรรมชาติอยางหน่ึง เปนธรรมชาติภายใน ไมม ีเจา ของ ไมค วรยึดม่ันถือมนั่ วาเราวาของเรา ใหรูเทาทันจิตใจ รูตลอดเวลาวา จิตใจของเรานี้ มันสะอาดหรือมันสกปรก มันหนักหรือมันเบา จะสบาย หรือไมสบาย ตื่นเตนหรือหดหู วาวุนหรือเปลา สับสน หรือไม สงบหรือไม สติจะรูวา เดี๋ยวน้ี ขณะนี้ ใจเราอยู ในสภาพอะไร โดยไมหลงยึดม่ันถือม่ันวา เปนเราเปน ของเรา แตร ูธรรมชาติของจิต วาเปนของเกิดดบั ตามเหตุ ตามปจจัย สิ่งท่ีเกิดดับในจิตมีอะไรบาง ฝายอกุศลก็มีพวก นิวรณ ไดแก ความใครในกาม ความอาฆาตพยาบาท ความงวงเหงาหาวนอน ความฟุงซานรำคาญ ความ ลังเลสงสัย จึงใหเรารูวา สิ่งเหลาน้ีมีหรือไมมีในจิตใจ ของเรา คือเมอ่ื มนั เกิดขน้ึ กใ็ หเ รารูว า มันเกดิ ข้นึ อยางไร แลว มนั ดบั ไปอยางไร สามารถระงับมันไดอยา งไร จะไม ใหเกิดขนึ้ ตอ ไปอยา งไร การไมห ลงวาเปนเราเปน ของเรา เรยี กวา “รูเทา ทนั ” ขอความฝายกศุ ลเรยี กวา โพชฌงค คอื มสี ติทค่ี วร 38

ธรรมสรา งทพ่ี ง่ึ ๑๐ ประการ ระลึกอยูในธรรม มีการวิจัยธรรมน้ัน มีความพากเพียร พยายามจนเกิดปติในธรรม ทำใหกายใจผอนคลาย จนจิตรวมเปนสมาธิ มีอุเบกขาคอยควบคุม โพชฌงค เจ็ด เกิดขึ้นแลวก็รูเทาทัน รูวาโพชฌงคแตละขอ มีสติ ทที่ ำใหก ารเลอื กเฟน ธรรม วิริยะ ปติ ปส สทั ธิ สมาธิ และ อุเบกขา เกิดขึ้นไดอ ยา งไร เมือ่ เกดิ ข้ึนแลวรตู วั วาเกิดขน้ึ แลว ฉลาดในการรักษาไวไมใหเสื่อม ไมใหหายไปจาก จิตใจของเรา แตใ หเ จริญงอกงาม พระพุทธองคตรัสไววา สติเปนทางไปสูอมตธรรม และหลวงพอชาทานก็เนนอยูตลอดเวลาวา ผูไมมีสติ เหมือนคนบา ขาดสติไปหานาที ก็เหมือนคนบาไปหา นาที ขาดสติสิบนาที ก็เหมือนคนบาสิบนาที อยางนี้ เปนตน สติจึงเปนที่พึ่งของเราอยางแทจริง เม่ือต้ังสติไว อยางดีแลว รูอยูในปจจุบัน ระลึกในส่ิงที่เปนประโยชน น่ันคือเรามีที่พึ่ง สติเปดชองให “ปญญา” ทำงาน และปญญาน้ัน แหละเปนนาถกรณธรรม คือธรรมที่เปนที่พ่ึงขอ สุดทาย ขอที่สิบ เพราะผูมีปญญา รูเห็นตามท่ีเปนจริง กจ็ ะปลอ ยวางความจรงิ นัน้ ได ถายังปลอ ยไมไดแ สดงวา ยงั ไมเกดิ ปญญา การปลอ ยวางกเิ ลสเปนเคร่อื งตัดสนิ วา 39

ชยสาโร ภิกขุ ปญ ญาเกิดขึน้ แลวหรอื ยัง ถารูแลว ปลอ ย น่นั คอื เกดิ ปญญาแลว ปญญาในท่ีนี้หมายถึงปญญาทางธรรม ไมใชปญ ญาทางโลก ปญญาที่เราตองการมีสองอยาง อยางท่ีหน่ึง คือ ปญญาในการละบาป บำเพ็ญบุญ และปญญาในการรู เห็นชีวิตตามความเปนจริง อยางที่สอง คือ ปญญาเกิด จากการเห็น “ไตรลักษณ” ความไมเท่ียง ความทุกข และความเปนอนัตตา ชีวิตเราส้ันเหลือเกิน ควรจะฉวยโอกาสระงับกิเลส ซ่ึงเปนเหตุใหเราตองเวียนวายตายเกิดในวัฏสงสาร ไมรูจบรูส้ิน เราควรจะเจริญปญญา เพราะวาเมื่อเรามี ปญญาแลว จิตใจของเราปลอยวางกิเลสได ในเบ้ืองตน ฝกพิจารณาประสบการณชีวิตตามหลักไตรลักษณ ใหชินกับเร่ืองความไมเท่ียง ความเปนทุกข และความ เปนอนัตตา ดูส่ิงตางๆ ท่ีเกิดขึ้นดับไปวามีเหตุปจจัย อะไรบาง อยางน้ีเทากับเราคอยปูทางใหปญญาระดับ วิปสสนา ซึ่งเปนตัวขจัดกิเลส ไดเกิดขึ้นตามแนวทาง ทเ่ี ราปฏิบตั ใิ หจติ ของเราสงบดว ยพลงั สมาธิ ปญญาน้ันเม่ือรูประจักษแจงวา ส่ิงใดมีความเกิด เปนธรรมดา ยอมดับเปนธรรมดา แลวก็จะปลอยวาง 40

ธรรมสรา งที่พึง่ ๑๐ ประการ ความยึดมั่นถือม่นั ซง่ึ เปนเหตุใหเกดิ ทกุ ข การปลอยวางดวยปญญาไมไดหมายความวา อยูเฉยๆ ไมตองทำอะไรตอไป ปญญาเกิดแลวจะมี กำลังสรางประโยชนสวนรวมไดมากขึ้น เพราะไม ตองการอะไรสำหรับตัวเอง เขาใจเร่ืองความทุกขแลว อยากใหคนอื่นไดพนทุกขดวย ครูบาอาจารยผูมีปญญา สูงจึงเต็มเปยมดวยความเมตตากรุณาตอสัตวโลกท่ียัง หลงอยู ในภาคปฏิบัติ ขอสำคัญคืออยาท้ิงการเฝาสังเกต ความไมเท่ียง ความไมสุขจริง และความไมมีเจาของ ของส่ิงทั้งหลาย ไมหลงใหลกับส่ิงตางๆ เพราะรูวามัน ไมเที่ยงไมแนนอน เห็นชัดวาไมมีส่ิงใดในโลกน้ีใหความ สุขท่ีเที่ยงแทถาวรแกเราได ทุกส่ิงทุกอยางยึดติดแลว ทำใหเราเปนทุกข เห็นชัดวารางกายและจิตใจน้ีเปนของ ธรรมชาติ ไมเปนไปตามความตองการของใคร เปนไป ตามเหตุปจจัย ไตรลักษณไมใชปรัชญา แตเปนความ จริงที่เราสัมผัสได ฉะน้ันขอใหฝกดวยการคิดพิจารณา ในชีวิตประจำวัน ฝกดวยการเจริญสมาธิ ซึ่งเปนเคร่ือง อุดหนุนปญญาวิปสสนา น่ีคือเรื่องของปญญา ย่ิงเห็น ยิง่ เปนอสิ ระจากการบีบค้นั ของกิเลส ปญญาจงึ เปนทพ่ี ึ่ง 41

ชยสาโร ภกิ ขุ อันสูงสุด สรุปวา นาถกรณกรรม ธรรมที่สรางที่พึ่งแกเราได มี ๑๐ ขอ เราทุกคนอยูในโลกที่ไมปลอดภัย โลกที่ไม ม่ันคง เราตองการที่พึ่ง พระพุทธองคใหเราเอาตนเปน ที่พ่ึง เอาธรรมเปนท่ีพึ่ง นาถกรณธรรม เปนหมวดธรรม ท่พี ระองคตรัสวา ควรปฏิบตั เิ พอ่ื สรางที่พึ่งไวใ นใจ คอื ๑. ศลี คือ เจตนางดเวน จากการเบยี ดเบยี นตนเอง และงดเวนจากการเบียดเบียนผอู ่นื ดวยกาย ดวยวาจา ๒. พาหุสัจจะ คือ ความจำ ความรู และความ เขาใจในหลักธรรมตางๆ ที่พระพุทธองคทรงสั่งสอน แลว พิจารณาปฏบิ ัตติ าม ๓. กัลยาณมิตตตา คือ การมีเพ่ือนท่ีดี เลือกคบ คนดี คบความดที ม่ี ีในเพอื่ น ๔. โสวจัสสตา คือ เปน คนวางา ยสอนงาย จรงิ ใจ ตอ การปรับปรงุ แกไ ขตวั เอง ไมถือตวั ถือตน ๕. กิงกรณีเยสุ ทักขตา คือ มีอุดมการณในการ เสียสละเพ่ือสวนรวม รูจักรับใชสวนรวม มีความสุขใน การทำใหค นอ่นื มีความสุข ๖. ธัมมกามตา คือ มีความรักใครในธรรม ไม เชิดชู หรือยกยองส่ิงใดยิ่งกวาพระธรรม ไมกลาทำอะไร 42

ธรรมสรางทพ่ี ่งึ ๑๐ ประการ ผิดหลักธรรม และมีความตองการรูธรรมะทุกขอให ประจักษชดั เจนกับตนเอง ๗. วิริยารัมภะ คือ ความเพียรพยายามปองกัน ไมใหสิ่งท่ีไมดีไมงามเกิดขึ้น เพียรพยายามละส่ิงที่ไมดีท่ี เกิดข้ึนแลว เพียรพยายามบำเพ็ญส่ิงท่ีดีงามที่ยังไมเกิด ใหเกิดข้ึน และเพียรทำส่ิงท่ีดีงามที่เกิดขึ้นแลวใหเจริญ งอกงามตอไป โดยถือวาการปฏิบัติเปนกิจดวนเหมือน ดับไฟฟาท่ีกำลังไหมศีรษะอยูฉ ะน้นั ๘. สันตุฏฐี คือ ความสันโดษ รูจักพอ รูจักหา ความสขุ หาประโยชนจ ากทกุ เหตกุ ารณ ทกุ สถานการณ โดยไมเบียดเบียนจิตใจดวยความดิ้นรนทะเยอทะยาน หรอื มคี วามอยากท่ีไมม ที ่สี ้นิ สุด ๙. สติ คือ ความระลึกรู ระลึกถึงคำสั่งสอนของ พระพทุ ธเจา มสี ตติ อ สง่ิ ทเ่ี ปน บญุ เปน กศุ ลอยา งสมำ่ เสมอ เปนผูรูเทาทันสวนประกอบของชีวิต คือ มีสติอยูกับกาย อยูกับใจ รูเร่ืองของกาย ของเวทนา ของจิต ของธรรม ตามความเปนจริง รูเทาทัน ไมหลงยินดียินราย ใจไม ผกู พนั ใจไมเ ศรา หมอง ไมห วน่ั ไหวตอ ความเปลย่ี นแปลง ของสงั ขาร อยูใ นโลกที่เปน จรงิ อยา งไมหลงและไมลมื ๑๐. ปญญา คือ ความรูความเขาใจสิ่งท้ังหลาย 43

ชยสาโร ภกิ ขุ ตามที่เปนจริง รูเรื่องทุกข รูเหตุใหเกิดทุกข รูทางไปสู ความดับทุกข และรูวิธปี ฏิบัตใิ หถ ึงทางดับทุกข ขอใหทุกๆ คนมีนาถกรณธรรม ๑๐ ประการนี้ เปน หลกั ชีวิต ตลอดกาลนาน เอวงั ... 44

ธรรมสรางทพ่ี ง่ึ ๑๐ ประการ 45



อคติ อคติ วนั นเ้ี ปน วนั ทเ่ี ราทง้ั หลายไดม าทำบญุ อทุ ศิ สว นกศุ ล ใหแ กผ ทู ล่ี ว งลบั ไปแลว ประเพณอี นั นถ้ี อื วา เปน ประเพณี ที่มีประโยชนและมีความหมายอยางยิ่ง เนื่องจากวา คนเรามแี นวโนม จะตามใจตวั เอง ตามความคดิ ของตวั เอง อยูตลอดเวลา อยากได อยากมี อยากเปน ไมอยากได ไมอยากมี ไมอยากเปน ชอบ ไมชอบ สง่ิ เหลาน้เี ปนส่งิ ท่ี มอี ำนาจในชวี ติ ของคน ถา หากวา ชวี ติ ของเรามสี ง่ิ เหลา นี้ เปนผูกำหนดทางดำเนิน ก็มีคำถามข้ึนมาวา เรามีอะไร ที่แตกตางกับสัตวเดียรัจฉานตรงไหน เรามีอะไรท่ีสมกับ การเปนมนุษย เหมาะกับการที่ไดรับเกียรติวาเปนสัตว ประเสริฐตรงไหน พระพุทธองคตรัสใหเราฝนความเคยชินท่ีประกอบ ดวยความโลภ ความโกรธ ความหลง ไมปลอยใหจิตใจ ของเราคับแคบ ทานใหเปดจิตกวางออกไปรับรูความสุข ความทุกขของคนอ่ืน รับรูตอภาพรวม เหมือนกับ 47