aธรรมนูญสุขภาพ

ธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแหงชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ ที่ปรึกษา พระพรหมวชิรญาณ (ปสฤทธ เขมงกโร) บรรณาธกิ าร พระพรหมบณั ฑิต (ประยูร ธมมจติ โต) เขียน/เรยี บเรยี ง นพ.พลเดช ปนประทปี นพ.ณรงคศกั ด์ิ องั คะสุวพลา เลขมาตรฐานสากล พระราชวรมุนี (พล อาภากโร) พิมพครั้งที่ ๑ พระมงคลวชิรากร (สมบตั ิ ญาณวโร) พมิ พท ่ี พระมงคลธรรมวธิ าน (สาํ เรจ็ ภูรจิ ติ โต) ผศ.ดร.ทพ.วรี ะศักดิ์ พุทธาศรี พระครูพิพิธสุตาทร (บญุ ชว ย สริ ินธโร) พระมหาประยูร โชติวโร นายวสิ ุทธิ บุญญะโสภิต ดร.ทพิ ิชา โปษยานนท ดร.พนิ จิ ลาภธนานนท น.ส.นงลักษณ ยอดมงคล ดร.ปฏธิ รรม สาํ เนยี ง นายณรงค กฤดขิ จรกรกุล 978-616-7697-78-9 เดอื นธนั วาคม พ.ศ.๒๕๖๐ จาํ นวน ๑๐,๐๐๐ เลม บรษิ ทั โอ.เอส. พรน้ิ ตง้ิ เฮา ส จาํ กดั จดั พมิ พโ ดย สาํ นกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ (สช.) ชนั้ ๓ อาคารสขุ ภาพแหง ชาติ ๘๘/๓๙ ถ.ตวิ านนท ๑๔ หมู ๔ ต.ตลาดขวญั อ.เมอื ง จ.นนทบรุ ี ๑๑๐๐๐ โทรศพั ท ๐-๒๘๓๒-๙๐๐๐ โทรสาร ๐-๒๘๓๒-๙๐๐๑-๒ เวบ็ ไซด www.nationalhealth.or.th http://phpp.nationalhealth.or.th

ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแหงชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐

ธรรมนูญสขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศักราช ๒๕๖๐ คําประกาศ ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐ จัดทาํ ขนึ้ ภายใตมติมหาเถรสมาคม คร้ังท่ี ๗/๒๕๖๐ เมื่อวันที่ ๒๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ มติท่ี ๑๙๑/๒๕๖๐ เร่ือง การดําเนินงานพระสงฆกับ การพัฒนาสุขภาวะท่ีกําหนดใหดําเนินการวัดสงเสริมสุขภาพและ ธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแหงชาติ เพื่อเปนกรอบและแนวทางการ สง เสรมิ สขุ ภาวะพระสงฆท วั่ ประเทศ ตามหลกั การของธรรมนญู วา ดว ย ระบบสขุ ภาพแหง ชาติ และเปา หมายการขบั เคลอื่ นมตสิ มชั ชาสขุ ภาพ แหงชาติ ๓ ประเด็นสําคัญ คือ พระสงฆกับการดูแลสุขภาพตนเอง ตามหลกั พระธรรมวนิ ยั ชมุ ชนและสงั คมกบั การดแู ลอปุ ฏ ฐากพระสงฆ ที่ถูกตองตามหลักพระธรรมวินัย และบทบาทพระสงฆในการเปน ผูนําดานสุขภาวะของชุมชนและสังคม โดยยึดหลักการสําคัญ คือ การใชท างธรรมนาํ ทางโลก และมาตรการสาํ คญั ในการดาํ เนนิ การ ๕ ดา น ไดแก ความรู ขอมูล การพัฒนา การบริการสุขภาพ และการวิจัย ท่ีจะนําไปสูการสงเสริมและสนับสนุนการดูแลสุขภาวะพระสงฆ ใหมีคุณภาพชีวิตที่ดี สมบูรณทั้งทางกาย ทางจิต ทางปญญาและ ทางสงั คม ตลอดจนการจัดสงิ่ แวดลอ มทเ่ี อือ้ ตอ สขุ ภาพโดยกอใหเ กดิ ความเชื่อมโยงระหวางวัดกับชุมชน ทําใหพระแข็งแรง วัดมั่นคง ชุมชนเปน สขุ ภายใน ๑๐ ป (พ.ศ.๒๕๖๐-๒๕๖๙) หนาท่ี ๑

เพื่อใหเ ปนไปตามมติมหาเถรสมาคมดงั กลาว คณะกรรมการดา น สาธารณสงเคราะหข องมหาเถรสมาคม และสาํ นกั งานพระพทุ ธศาสนา แหงชาติ (พศ.) รวมกับ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (มจร.) มหาวทิ ยาลยั มหามกฎุ ราชวทิ ยาลยั (มมร.) สาํ นกั งานคณะกรรมการ สุขภาพแหง ชาติ (สช.) กระทรวงสาธารณสุข (สธ.) สํานกั งานกองทนุ สนบั สนุนการสรางเสรมิ สุขภาพ (สสส.) สํานักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพ แหง ชาติ (สปสช.) และภาคสว นทเี่ กยี่ วขอ ง จงึ จดั ทาํ “ธรรมนญู สุขภาพ พระสงฆแหงชาติ พทุ ธศักราช ๒๕๖๐” ขึน้ โดยยดึ หลกั พระธรรมวนิ ัย และขอ มลู ทางวชิ าการเปน ฐาน ภายใตห ลกั การมสี ว นรว มและการเปด ชองทางการรับฟงความคิดเห็นจากทุกภาคสวน เพื่อใหธรรมนูญ สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาตสิ ะทอ นเจตนารมณแ ละพนั ธะรว มกนั และเปน จุดอางอิงของพระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สังคม และหนวยงานภาคี ทเ่ี กยี่ วขอ งทกุ ภาคสว น ในการกาํ หนดทศิ ทางเปา หมายและยทุ ธศาสตร การดแู ลและสรางเสริมสุขภาวะของพระสงฆและสงั คมในอนาคต คณะกรรมการฝา ยสาธารณสงเคระห ไดป ระชมุ เมอ่ื วนั ท่ี ๒๔ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๖๐ และมีมติเห็นชอบตอ ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หงชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐ และไดเสนอตอทป่ี ระชุมมหาเถรสมาคมเม่ือวนั ท่ี ๓๐ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๖๐ เพอ่ื ทราบแลว จงึ ขอประกาศธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ ตามทา ยประกาศน้ี เพอื่ เปน กรอบและแนวทางการสงเสริมสขุ ภาวะพระสงฆในทุกระดบั และ สงเสริมบทบาทของพระสงฆในการเปนผูนําดานสุขภาวะของชุมชน และสงั คมตอไป ประกาศ ณ วนั ท่ี ๒๔ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๖๐ พระพรหมวชริ ญาณ กรรมการมหาเถรสมาคม ประธานคณะกรรมการฝา ยสาธารณสงเคราะห เจา อาวาสวดั ยานนาวา หนาที่ ๒

คําปรารภ ความเกดิ ความแก ความเจ็บปวยและความตาย เปน กระบวน การทีด่ าํ เนินไปตามกฎของธรรมชาติ ดังพุทธพจนท่ีวา “เรามคี วามแก ความเจบ็ และความตาย เปน ธรรมดาไมอ าจลว งพน ไปได ...” อยา งไรกต็ าม ความเจบ็ ปว ยและการดแู ลสขุ ภาพกเ็ ปน สง่ิ ทพี่ ระพทุ ธศาสนาใหส าํ คญั ดงั พทุ ธพจนท ว่ี า อาโรคยา ปรมาลาภา ความไมม โี รคเปน ลาภอนั ประเสรฐิ ดงั นน้ั เมอื่ เจบ็ ปว ยกต็ อ งดแู ลรกั ษา รวมถงึ ปอ งกนั ไมใ หเ กดิ ความเจบ็ ปว ย พระพุทธองคทรงใหความสําคัญกับการมีสขุ ภาพแขง็ แรง ทรงช้แี นะ ใหพ ทุ ธสาวกดาํ รงตนใหเ ปน ผมู โี รคาพาธนอ ย รวมถงึ การบรโิ ภคปจ จยั ๔ เพอ่ื ความเปน ผไู มม โี รคเบยี ดเบยี น ความดาํ รงอยแู หง อตั ภาพ ความเปน อยู โดยผาสุกและอนเุ คราะหแ กก ารประพฤติพรหมจรรย พระสงฆใ นพระพทุ ธศาสนาเปนผอู อกจากเรือน ไมเ กี่ยวของดวย เรอื นแลว จึงจาํ เปนท่ีจะตองดแู ลตนเองและดูแลพระสงฆด วยกนั ตาม หลกั พระธรรมวินยั ดังทีพ่ ระพทุ ธองคตรัสแนะนาํ ไววา “ดกู อ นภิกษุ ทงั้ หลาย มารดาบิดาผจู ะพงึ พยาบาลพวกเธอกไ็ มม ี ถาเธอไมพยาบาล กนั เอง ใครเลา จักพยาบาล ดูกอนภกิ ษทุ ัง้ หลาย ผูใดจะพยาบาลเรา ก็ พึงพยาบาลภกิ ษุไขเถดิ ...” หนาที่ ๓

“ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาต๑ิ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐” คอื ขอ ตกลงรว ม หรอื กตกิ าทเี่ ปน เจตจาํ นงและพนั ธะรว มของพระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สงั คม และหนว ยงานภาคีทเี่ ก่ยี วขอ งทุกภาคสวน เพ่ือเปนกรอบและแนวทางการสงเสริมสุขภาวะพระสงฆในทุกระดับ และสงเสริมบทบาทของพระสงฆในการเปนผูนําดานสุขภาวะของ ชุมชนและสงั คม พระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สังคม และหนว ยงานภาคีทเ่ี กยี่ วของ ทุกภาคสวน สามารถรวมกันจัดทําธรรมนูญสุขภาพพระสงฆระดับ พ้ืนที่อยางบูรณาการและเปนองครวมโดยไมขัดหรือแยงกับธรรมนูญ สุขภาพพระสงฆแหง ชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐ ดงั ตอไปนี้ ขอ ๑ ธรรมนญู น้ีเรยี กวา “ธรรมนญู สุขภาพพระสงฆแหง ชาติ พุทธศกั ราช ๒๕๖๐” ขอ ๒ การประกาศใชธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแ หงชาติ พทุ ธศักราช ๒๕๖๐ ใหม ีผลบังคับใชต ั้งแตวนั ที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๖๐ ๑ธรรมนญู มาจาก ธรรม+มนุญ (ธมมฺ +มนุญ) ซง่ึ แปลวา เปน ที่พอใจ ของทกุ ฝาย เปน ที่ยตุ ิของทกุ ฝา ย ส่งิ ท่พี อใจโดยรวม สะทอนการมี สว นรว มและเหน็ รวมกนั หนาที่ ๔

นิยามศพั ท ขอ ๓ ในธรรมนูญน้ี คณะสงฆ หมายความวา บรรดาพระภกิ ษทุ ี่ไดร บั บรรพชา อปุ สมบทจากพระอุปชฌายตามพระราชบญั ญัตคิ ณะสงฆ พระสงฆ หมายความวา พระภิกษุทไ่ี ดร บั บรรพชาอุปสมบท อยางถูกตองตามพระธรรมวินัยและพระราชบัญญัติคณะสงฆ ท้ังน้ี ในธรรมนญู ฉบับน้ี ใหร วมถงึ สามเณรดว ย สหธรรมกิ แปลวา พระภิกษุและสามเณร ผูป ระพฤติธรรม รว มกัน ผูอ ยรู วมธรรมกัน พระคิลานุปฏฐาก คือ ผูปฏิบัติดูแลพระสงฆอาพาธ รวมท้ัง การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ การปอ งกนั โรค การควบคมุ โรค และการจดั การ ปจ จยั ท่ีคกุ คามสุขภาพของพระสงฆดวย พระธรรมวนิ ยั หมายความวา ขอ ควรปฏบิ ตั แิ ละขอ หา มตา งๆ ท่แี สดงและบญั ญตั ิไวใ นพระไตรปฎ ก ตลอดถึงพระคัมภรี ร นุ หลัง มีอรรถกถา เปน ตน หนาที่ ๕

สขุ ภาพหมายความวา ภาวะของมนษุ ยท ส่ี มบรู ณท ง้ั ทางกายทางจติ ทางปญญา และทางสังคม เชือ่ มโยงกันเปนองคร วมอยางสมดลุ (พระราชบญั ญตั ิสขุ ภาพแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐) สุขภาวะ หมายความวา ภาวะที่บุคคลมีรางกายแข็งแรง มีอายุ ยืนยาว มีจติ ใจทด่ี ี มคี วามเมตตา กรุณา ยดึ มน่ั ในคณุ ธรรม จริยธรรม ดําเนนิ ชีวิตอยางมีสติสัมปชญั ญะ และใฝร ู สามารถ “คิดเปน ทําเปน ” มีเหตุมผี ล อยูใ นสังคมไดอ ยางเปนสขุ การมสี ุขภาวะเปน เรือ่ งทีเ่ ชอื่ ม โยงสัมพันธกันอยางเปนองครวม โดยเร่ิมจากตนเอง ไปสูครอบครัว ชมุ ชน วัฒนธรรม ส่ิงแวดลอม การศกึ ษา เศรษฐกจิ สังคม การเมอื ง และอน่ื ๆ (ธรรมนญู วา ดว ยระบบสขุ ภาพแหง ชาติ ฉบบั ท่ี ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) ระบบสขุ ภาพ หมายความวา ระบบความสมั พนั ธท ง้ั มวลทเ่ี กยี่ วขอ ง กับสุขภาพ (พระราชบญั ญัติสุขภาพแหง ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐) ระบบหลักประกันสุขภาพ ตามพระราชบัญญัติหลักประกัน สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.๒๕๔๕ หมายความวา การดําเนินการใหบ คุ คล มคี วามมน่ั คงดา นสุขภาพ คือ มีกําลงั กาย กําลังใจ กาํ ลงั สตปิ ญญา และ กาํ ลังสามัคคอี ยา งเพียงพอในการสรา งสรรคพ ฒั นาตนเอง ครอบครัว บุคคลในความดูแล ตลอดจนสังคมและประเทศชาติ ไมเสียชีวิต หรือเจ็บปวยกอนกาลอันสมควร และไดรับการบริบาลสุขภาพที่ได มาตรฐานอยา งทว่ั ถงึ และมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยมใิ หค วามสามารถในการจา ย หรือเง่ือนไขใดๆ มาเปนอุปสรรคหรือมาทําใหบุคคลหรือครอบครัว ใดๆ สิน้ เน้อื ประดาตัวจากการบริบาลสขุ ภาพนน้ั (ธรรมนญู วาดว ย ระบบสขุ ภาพแหงชาติ ฉบบั ท่ี ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) หนาท่ี ๖

สขุ ภาพทางปญ ญา หมายความวา ภาวะของมนษุ ยท ม่ี คี วามรทู วั่ ความรเู ทา ทนั และความเขา ใจ อยางแยกแยะไดในเหตผุ ลแหง ความดี ความชวั่ ความมปี ระโยชนแ ละความมโี ทษ ซงึ่ นาํ ไปสคู วามมจี ติ อนั ดงี าม และเอ้ือเฟอเผือ่ แผ (ธรรมนูญวาดว ยระบบสขุ ภาพแหง ชาติ ฉบับท่ี ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) ธรรมนูญสุขภาพพระสงฆระดับพื้นท่ี หมายความวา กรอบ ทศิ ทาง หรอื ขอ ตกลงรว ม หรอื กรอบกติการว มทีพ่ ระสงฆ คณะสงฆ ชมุ ชน สังคม และหนวยงานภาคีที่เกี่ยวของทุกภาคสวน ใชเ ปนกรอบ แนวทางในการพัฒนาสุขภาวะในระดบั พน้ื ท่ี ซ่ึงอาจเปน ประเดน็ ทาง สขุ ภาพเรอ่ื งใดเรอ่ื งหนง่ึ โดยเฉพาะ หรอื ทกุ ประเดน็ ในธรรมนญู สขุ ภาพ พระสงฆแหงชาติ โดยหัวใจสําคัญ คือ การมีสวนรวมของพระสงฆ คณะสงฆ วดั ชุมชน สังคม และหนวยงานภาคที ่ีเกย่ี วขอ งทุกภาคสว น ในการออกแบบ พัฒนา ขับเคลื่อน และทบทวนธรรมนูญสุขภาพ พระสงฆร ะดับพนื้ ทร่ี ว มกัน หนาท่ี ๗

หมวด ๑ ปรชั ญาและแนวคดิ หลกั ของธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ ขอ ๔ สขุ ภาวะของพระสงฆ คือ ภาวะทเ่ี ปนสขุ ของพระสงฆ หมายถึง การมีสุขภาวะทด่ี ขี องพระสงฆน้ันควรจะดพี รอมท้ัง ๔ มติ ิ คือ สุขภาวะทางกาย ทางจิต ทางสงั คมและทางปญ ญา อยางเปน รปู ธรรม ตามหลักสุขภาวะองครวมแนวพุทธ คอื องคร วมแหงระบบ ความสัมพนั ธแ หง เหตปุ จจัย โดยองคป ระกอบทั้งหลายนน้ั สมั พันธซ่ึง กนั และกัน ซึง่ เรยี กวา ภาวนา ๔ ไดแก กายภาวนา (การพัฒนากาย) สีลภาวนา (การพัฒนาศีล) จติ ตภาวนา (การพัฒนาจติ ใจ) และปญ ญา ภาวนา (การพัฒนาปญ ญา) ทจี่ ะนาํ พระสงฆไปสคู ุณภาพชีวิตที่ดี ขอ ๕ ธรรมนูญสขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐ มีแนวคิดหลักในการสงเสริมใหพระสงฆดูแลสุขภาพตนเองตามหลัก พระธรรมวินยั ชุมชนและสังคมดแู ลอปุ ฏ ฐากพระสงฆต ามหลกั พระ ธรรมวินัย และใหพ ระสงฆมีบทบาทในการเปน ผนู ําดา นสขุ ภาวะของ ชุมชนและสงั คม ขอ ๖ การขับเคลื่อนสขุ ภาวะพระสงฆท ั่วประเทศ เปนหนา ทรี่ ว ม กนั ของทุกภาคสว นในสังคม ใชท างธรรมนําทางโลก ครอบคลุมปจจัย ๕ ดา น ไดแ ก ดา นความรู ดา นขอ มลู ดา นการพฒั นา ดา นบรกิ ารสขุ ภาพ และสวสั ดกิ ารดา นการวจิ ยั และพฒั นาชดุ ความรใู นรปู แบบตา งๆตลอดจน การจดั สงิ่ แวดลอ มทเี่ ออ้ื ตอ สขุ ภาพ โดยกอ ใหเ กดิ ความเชอ่ื มโยงระหวา ง วดั กบั ชมุ ชน ทาํ ใหพ ระแขง็ แรง วดั มน่ั คง ชมุ ชนเขม แขง็ ตอ ไปในอนาคต หนาท่ี ๘

หมวด ๒ พระสตงฆามก หับลกกัารพดรูแะลธสรรุขมภวาินพยั ตนเอง ขอ ๗ พระสงฆพึงมีความรอบรูดานสุขภาพ การดูแลตนเองทั้ง เรอื่ งอาหาร การรกั ษาสขุ ภาพ การมกี จิ กรรมทางกาย สภาพแวดลอ ม และการพกั ผอ นอยา งเหมาะสม การฝก ฝนพฒั นาจติ และปญ ญาเพอ่ื ใหม ี ความพรอ มตอ การทาํ หนา ทใี่ นฐานะผสู บื ทอดและเผยแผพ ระพทุ ธศาสนา ไดอ ยา งเตม็ ที่ ขอ ๘ พระสงฆพ งึ ดแู ลสขุ ภาวะอปุ ช ฌาย อาจารยและสหธรรมิก ในขณะอาพาธ ดว ยการรกั ษาพยาบาล การดแู ลอาหาร สภาพแวดลอ ม และการพกั ผอ นอยา งเหมาะสม เปน ตน ขอ ๙ วัดพึงจัดระบบการดูแลสุขภาพพระสงฆ กุฏิสงฆอาพาธ บนพ้นื ฐานของหลักพระธรรมวนิ ัยทเ่ี กื้อกลู ตอ การฝก ฝนพฒั นาตนเอง และเอ้ืออํานวยใหบรรลุเปาหมายแหงสิทธิและหนาที่ดานสุขภาพ ทุกประการ ขอ ๑๐ วัดพึงจัดใหมีระบบและกลไกในการสรางเสริมสุขภาพ การจดั สภาพแวดลอ มทเ่ี หมาะสม และปอ งกนั ปจ จยั เสย่ี งดา นสขุ ภาพ และปจ จยั คกุ คามสขุ ภาพภายในวดั โดยใชม าตรการเชงิ รกุ ดว ยกระบวนการ มีสวนรวม ตลอดถึงการประเมินและพัฒนาระบบและกลไกใหมี ประสทิ ธภิ าพ หนาท่ี ๙

ขอ ๑๑ วัดพึงสงเสริมใหพระสงฆมีความรู ความเขาใจในระบบ บรกิ ารสาธารณสขุ และชดุ สทิ ธปิ ระโยชนข นั้ พนื้ ฐานในระบบหลกั ประกนั สุขภาพ เพ่ือประโยชนในการดูแลสุขภาพตนเอง อุปชฌาย อาจารย และสหธรรมิก ขอ ๑๒ คณะสงฆแตละระดับพึงใหการสงเสริม และสนับสนุน ใหวัดในเขตปกครองไดพัฒนาศักยภาพในการดูแลและเสริมสราง สขุ ภาพพระสงฆท เี่ ออ้ื ตอ พระธรรมวนิ ยั ดว ยการจดั ทาํ ระบบฐานขอ มลู องคค วามรู กิจกรรมการพฒั นาสุขภาวะในรูปแบบตางๆ ขอ ๑๓ คณะสงฆพ ึงใหก ารสงเสริมและสนับสนุนใหพระสงฆไ ด นําองคความรูภูมิปญญาดานสุขภาพตามหลักพระธรรมวินัยมาใชใน การดแู ลสขุ ภาพตนเอง อุปชฌาย อาจารยแ ละสหธรรมิก ขอ ๑๔ คณะสงฆพ ึงสง เสรมิ ใหม พี ระคิลานุปฏ ฐาก เพอ่ื คอยดแู ล และเสรมิ สรา งสุขภาพตนเอง อปุ ชฌาย อาจารยและสหธรรมิก ทเี่ อ้ือ ตอพระธรรมวินัย หนาท่ี ๑๐

หมวด ๓ ชมุ ชนและสงั คมกบั การดแู ลสุขภาพพระสงฆ ทีถ่ ูกตอ งตามหลักพระธรรมวนิ ัย ขอ ๑๕ ชมุ ชนและสงั คมพงึ ตระหนกั และใสใ จในการดแู ลพระสงฆ ดวยปจจัย ๔ ท่ีเอื้อตอพระธรรมวินัยและเปนประโยชนตอสุขภาวะ ของพระสงฆ ขอ ๑๖ รัฐพึงสงเสริมสนับสนุนใหหนวยงานของรัฐทุกระดับ และภาคสวนตางๆในสังคม รวมกันรณรงคใหผูผลิตและผูคาอาหาร บณิ ฑบาตทชี่ ว ยสรา งเสรมิ สขุ ภาพ รวมถงึ การถวายอาหารและนาํ้ ปานะ ที่มคี ณุ คา ทางโภชนาการตามพระธรรมวนิ ัย ขอ ๑๗ รฐั องคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ และหนว ยงานทเ่ี กยี่ วขอ ง ดา นสขุ ภาพ พงึ สง เสรมิ พฒั นาระบบบรกิ ารสาธารณสขุ สาํ หรบั พระสงฆ ในการเขา ถงึ การบรกิ ารสาธารณสุขอยางเปน ระบบ ครบวงจร มีประสทิ ธิภาพ และเหมาะสม ขอ ๑๘ รัฐและหนวยงานท่ีเก่ียวของ พึงจัดชุดสิทธิประโยชน พน้ื ฐานในระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพ ทค่ี รอบคลมุ การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ การปองกันโรค การควบคุมโรค การรักษาพยาบาล และการฟนฟู สมรรถภาพแกพ ระสงฆอยา งเปน ธรรมและเหมาะสม หนาที่ ๑๑

ขอ ๑๙ องคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ และชมุ ชน พงึ สนบั สนนุ ใหเ กดิ การดาํ เนนิ งานดา นการสรา งเสรมิ สขุ ภาพ การปอ งกนั โรค การควบคมุ โรค และการจดั การปจ จยั ทค่ี กุ คามสขุ ภาพของพระสงฆ โดยใชง บประมาณ จากองคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ และกองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพในระดบั ทองถิน่ หรือพนื้ ท่ี และแหลง งบประมาณอ่นื ๆ ขอ ๒๐ รัฐพงึ จดั ใหมีระบบการตรวจสุขภาพ การตรวจคัดกรอง เพ่ือคนหาภาวะเส่ียงตอสุขภาพ และศักยภาพที่เอื้ออํานวยตอการ สรา งเสรมิ สขุ ภาวะของพระสงฆ การสรา งเสรมิ เพอื่ ปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม การใหการปรึกษาแนะนําและการใหความรูเพื่อสรางเสริมสุขภาวะ และปอ งกนั การเจบ็ ปว ยอยางเปน กรณพี ิเศษและตอเน่ือง ขอ ๒๑ รัฐพึงจัดใหมีสถานพยาบาล ใหครอบคลุมทุกจังหวัด รวมท้ังพึงจัดใหมีอาสาสมัครสาธารณสุข และพระคิลานุปฏฐาก ใหครอบคลุมทุกพื้นที่สําหรับดูแลและเสริมสรางสุขภาวะพระสงฆ ตามพระธรรมวินยั ขอ ๒๒ รฐั และภาคสวนตา งๆพงึ สงเสรมิ และสนบั สนุนในการจัด สภาพแวดลอม เพอ่ื ใหว ัดเปนแหลง เรยี นรูในการดูแลและเสรมิ สราง สขุ ภาวะพระสงฆโ ดยชมุ ชนและสงั คม ตามพระธรรมวนิ ยั และกฎหมาย ที่เกี่ยวของ หนาท่ี ๑๒

ขอ ๒๓ รัฐและภาคสวนตางๆ พึงสงเสริมและสนับสนุนการ พัฒนาองคความรูภูมิปญญาดา นสขุ ภาพตามหลกั พระธรรมวนิ ัย และ บรรจุใหเปนหลักสูตรของสถาบันการศึกษาสงฆและสถาบันการ ศกึ ษาทุกระดับ รวมท้ังสรางระบบการเรยี นรูเพื่อสรางความรูเทา ทัน ดา นสุขภาพของพระสงฆอ ยางตอ เน่ือง ขอ ๒๔ รัฐและหนว ยงานทเ่ี กี่ยวของ พึงจัดทาํ และพฒั นาระบบ ขอ มูลสารสนเทศสุขภาวะพระสงฆ ทเี่ ช่ือมโยงบรู ณาการครอบคลุม สุขภาพในทกุ มิติ หนาที่ ๑๓

หมวด ๔ บทบาทพระสงฆในการเปน ผูนําดานสุขภาวะ ของชุมชนและสังคม ขอ ๒๕ สงั คมและชุมชน พงึ เปดกวา งใหพ ระสงฆแ ละคณะสงฆ เขามามีสว นรว มในการสรา งสุขภาวะในทกุ มิติ รวมทัง้ สทิ ธแิ ละหนาท่ี ดา นสขุ ภาพของชมุ ชนและสงั คม พระสงฆแ ละคณะสงฆ พงึ สง เสรมิ และสนบั สนนุ ใหช มุ ชนและสงั คม เกดิ การเรยี นรแู ละเขา ใจในเรอ่ื งสขุ ภาพทางปญ ญา และใหค วามสาํ คญั กบั การเปด พน้ื ทใ่ี หม กี จิ กรรมหรอื ปฏบิ ตั กิ ารทเี่ กยี่ วขอ งกบั การสรา งเสรมิ สขุ ภาพทางปญ ญา ต้งั แตเกิดจนถึงวาระสุดทา ยของชวี ิต โดยพระสงฆ เปน ผนู าํ หลกั ในการขบั เคลอ่ื นใหเ กดิ ผลรปู ธรรมในวงกวา ง ขอ ๒๖ คณะสงฆแ ตละระดับพงึ กาํ หนดนโยบาย มาตรการและ แผนงาน ใหว ดั และพระสงฆม บี ทบาทในการดแู ลและเสรมิ สรา งสภุ าวะ ของชมุ ชนและสงั คม ขอ ๒๗ คณะสงฆพ งึ ใชห นว ยอบรมประชาชนประจาํ ตาํ บล (อปต.) หรอื แตล ะระดบั เครอื ขา ยพระสงฆเ พอ่ื สงั คม รวมถงึ เครอื ขา ยองคก ร ทางพระพทุ ธศาสนาอื่นๆ เปนกลไกในการบรู ณาการหลักพทุ ธธรรม เพื่อขับเคล่ือนการดูแลและเสริมสรางสุขภาวะของชุมชนและสังคม อยา งเปน รปู ธรรมและตอ เนอื่ ง หนาที่ ๑๔

ขอ ๒๘ รฐั พงึ สง เสรมิ สนบั สนนุ ใหห นว ยงานของรฐั ทกุ ระดบั และ ภาคสวนตางๆ ในสังคม รวมกันพัฒนาและจัดตั้งวัดสงเสริมสุขภาพ เพ่ือสนับสนุนใหเกิดกลไกการดูแลสุขภาวะของชุมชนและสังคม โดยพระสงฆอ ยา งเปน รปู ธรรมและตอ เนอ่ื ง ขอ ๒๙ รฐั และชมุ ชนพงึ เสรมิ สรา งความเขม แขง็ และการมสี ว นรว ม ของวัด พระสงฆและคณะสงฆ ในการนําองคความรูและภูมิปญญา ดา นสขุ ภาพตามหลกั พระธรรมวนิ ยั รวมทง้ั ภมู ปิ ญ ญาทอ งถน่ิ ดา นสขุ ภาพ มาใชใ นการดแู ลและเสรมิ สรา งสขุ ภาวะของชมุ ชนและสงั คมอยา งเปน รปู ธรรมและตอ เนอ่ื ง หนาที่ ๑๕

หมวด ๕ การขบั เคล่อื นธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแหง ชาติ สูการปฏบิ ตั ิ ขอ ๓๐ คณะสงฆพ งึ จดั ใหม กี ลไกระดบั ชาติ ทมี่ ผี แู ทนจากองคก ร คณะสงฆ ภาครฐั องคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ สถาบนั การศกึ ษาทกุ ระดบั โดยเฉพาะสถาบนั การศกึ ษาของคณะสงฆ และภาคเี ครอื ขา ยดา น สขุ ภาพทเ่ี กยี่ วขอ ง ทาํ หนา ทก่ี าํ หนดทศิ ทาง บรู ณาการ สนบั สนนุ ใหเ กดิ การขบั เคลอ่ื น ตดิ ตาม และประเมนิ ผลธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ รวมทง้ั สง เสรมิ สนบั สนนุ กลไกในระดบั พนื้ ท่ี ใหท าํ หนา ทข่ี บั เคลอ่ื นธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ สกู ารปฏบิ ตั ดิ ว ย ขอ ๓๑ พระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สังคม และหนวยงานภาคี ท่ีเก่ียวของทุกภาคสวน รวมกันใชธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแหงชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ เปน กรอบและแนวทางในการพฒั นาและขบั เคลอื่ น การดาํ เนนิ งานดา นสขุ ภาวะพระสงฆ ใหเ กดิ ประสทิ ธภิ าพและยง่ั ยนื ขอ ๓๒ พระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สังคม และหนวยงานภาคี ทเี่ กยี่ วขอ งทกุ ภาคสว น สามารถจดั ทาํ ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆร ะดบั พน้ื ที่ โดยคาํ นงึ ถงึ ความสอดคลอ งกบั ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ และเหมาะสมกบั บรบิ ทของพนื้ ที่ หนาที่ ๑๖

ขอ ๓๓ คณะสงฆพ งึ จดั ตงั้ กองทนุ ระดบั ชาตเิ พอื่ การดแู ลสขุ ภาวะ พระสงฆ โดยมรี ะบบการบรหิ ารจดั การที่เปนไปตามหลักธรรมาภบิ าล ทั้งนี้ พระสงฆ คณะสงฆ ชมุ ชน สงั คม และหนว ยงานภาคที ี่เกย่ี วขอ ง ในแตล ะพนื้ ท่อี าจจดั ตง้ั กองทนุ ระดับพื้นท่ีได ขอ ๓๔ รัฐและสถาบันวิชาการท่ีเก่ียวของ พึงสนับสนุนใหเกิด การสรา งผลงานวจิ ัย องคค วามรูและนวตั กรรม การจดั การความรู การ สรา งเครอื ขายนักวิจยั เพื่อการดแู ลสุขภาพพระสงฆ ชมุ ชนและสงั คม รวมทั้งการพัฒนาศักยภาพ พระสงฆ และแกนนําในการขับเคล่ือน ธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ สกู ารปฏบิ ตั ิ ขอ ๓๕ รฐั พงึ สนบั สนนุ และสง เสรมิ ใหม กี ารสอื่ สารขอ มลู ขา วสาร และความรูตางๆ ที่เกี่ยวของกับการดําเนินงานขับเคล่ือนธรรมนูญ สขุ ภาพพระสงฆแ หง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ ผา นทกุ ชอ งทางการสอื่ สาร อยางเปนรูปธรรมและตอเน่ือง ขอ ๓๖ คณะสงฆพึงสงเสริมและสนับสนุนกิจกรรมการพัฒนา ศักยภาพของพระสงฆใ นสถาบนั การศึกษา ในการดแู ลและเสรมิ สรา ง สุขภาวะ ตลอดถึงการขับเคล่ือนธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแหงชาติ พุทธศกั ราช ๒๕๖๐ อยา งเปน รปู ธรรมและตอ เน่อื ง ขอ ๓๗ กลไกตามขอ ๓๐ ตองจัดทํารายงานประจําป ผลการ ขับเคลื่อนธรรมนูญสุขภาพพระสงฆแหงชาติ พุทธศักราช ๒๕๖๐ เสนอมหาเถรสมาคม และพึงจัดกระบวนการแบบมีสวนรวมเพ่ือ ติดตามผล และทบทวนธรรมนูญอยา งตอ เน่อื ง ทัง้ น้ี พึงจดั ใหม กี าร ทบทวนธรรมนูญฉบบั นอ้ี ยา งนอยทุก ๕ ป หนาท่ี ๑๗

ภาคผนวก คาํ ศัพทด านสุขภาพท่ีควรรู ในธรรมนญู สขุ ภาพพระสงฆแหง ชาติ พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐ ปจจยั สรา งเสรมิ สุขภาพ หมายความวา ปจ จยั ตา งๆ ที่ดตี อ สขุ ภาพ เชน นาํ้ ดืม่ สะอาด อาหารทีป่ ลอดภัย สิ่งแวดลอ มที่ดี บาน และชุมชนท่ีดี การมีขอมูลขาวสารและความรูดานสุขภาพที่ถูกตอง (ธรรมนูญวาดว ยระบบสุขภาพแหงชาติ ฉบับที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) ปจ จยั เสย่ี งดา นสขุ ภาพ (Health risk factors) หมายความวา ปจ จยั ท่เี พ่มิ โอกาสของการเกิดโรคและผลกระทบตอ สขุ ภาพ ซ่งึ อาจ กอใหเกิดผลกระทบไดท้ังทางตรงและทางออม เชน ภาวะไขมัน ในเลือดสูง ภาวะน้ําตาลในเลือดสูง ภาวะโรคอวน การบริโภคบุหรี่ และสารเสพติด (สํานักงานกองทุนสนับสนุนการสรางเสริมสุขภาพ ทิศทาง เปาหมาย และยุทธศาสตร ระยะ ๑๐ ป พ.ศ. ๒๕๕๕-๒๕๖๔) ปจจยั ทีค่ ุกคามสุขภาพ (Health threats) หมายความวา ปจจัยภายนอกที่เพิ่มโอกาสของการเกิดโรคและผลกระทบตอสุขภาพ ซ่ึงอาจกอใหเกิดผลกระทบไดท้ังทางตรงและทางออม เชน การมี มลพิษส่ิงแวดลอมสูง ภาวะโลกรอน (ธรรมนูญวาดวยระบบสุขภาพ แหง ชาติ ฉบับท่ี ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) หนาท่ี ๑๘

การปองกันโรค หมายความวา การกระทําหรืองดกระทําบางส่งิ บางอยางเพ่ือไมใหเกิดการเจ็บปวยหรือเปนโรคและการปองกันไมให กลบั เปนซา้ํ ในกรณที ่หี ายจากการเจ็บปว ยหรอื เปนโรคแลว สามารถ แบงออกไดเ ปน ๓ ระดบั คือ การปองกันกอ นการเกิดโรคหรอื กอ น การเจ็บปวย การปองกันโรคในระยะท่ีเกิดโรคหรือเจ็บปวยข้ึนแลว และการปองกันโรคและฟนฟูสมรรถภาพเม่ือหายจากการเจ็บปวย แลว (ธรรมนูญวา ดวยระบบสุขภาพแหง ชาติ ฉบับท่ี ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) การควบคมุ โรค หมายความวา การควบคุมโรคระบาด โรคไม ตดิ ตอ โรคตดิ ตอ โรคติดตอ อันตรายตา งๆ รวมทง้ั โรคท่ีเกดิ จากการ ปนเปอนของสารตางๆ ในสิ่งแวดลอมและอาหาร และโรคอ่ืนๆ ทสี่ ามารถลดความสูญเสียสขุ ภาพ ชีวิต และทรพั ยากรไดห ากมีการ ตรวจพบแตเ นน่ิ ๆ (ธรรมนูญวา ดวยระบบสขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. ๒๕๕๒) ภูมปิ ญญาทองถนิ่ ดา นสขุ ภาพ หมายความวา องคค วามรู ความคดิ ความเช่อื และความชํานาญในการดแู ลสุขภาพโดยอาศยั ความรูทไ่ี ดส ัง่ สม ถายทอด และพฒั นาสืบตอกนั มาในทอ งถนิ่ ซงึ่ รวม ถงึ การแพทยแผนไทย การแพทยพ น้ื บาน และการแพทยทางเลือกอืน่ ท่ีประชาชนและชุมชนใชในการดูแลสุขภาพอยางสอดคลองกับ ทองถ่ินนั้นๆ ดว ย (ธรรมนญู วาดวยระบบสุขภาพแหง ชาติ ฉบบั ที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๕๙) กิจกรรมทางกาย หมายถึง การเคล่ือนไหวของรางกาย โดยกลามเนอ้ื และกระดูกท่ีทาํ ใหเกดิ การเผาพลาญพลงั งาน (องคการอนามัยโลก) หนาที่ ๑๙

หนวยอบรมประชาชนประจําตําบล (อปต.) หมายถึง หนวยอบรมประชาชนประจําตําบลแหงราชอาณาจักรซ่ึงมีวัดตั้งอยู มวี ตั ถปุ ระสงค เพอ่ื สง เสรมิ และสรา งสง่ิ ทเี่ ปน คณุ ประโยชนแ กป ระชาชน ๘ ดาน อนั ไดแก ดา นศลี ธรรมและวัฒนธรรม ดานสขุ ภาพอนามัย ดา นสมั มาชพี ดา นสนั ตสิ ขุ ดา นศกึ ษาสงเคราะห ดา นสาธารณสงเคราะห ดา นกตัญกู ตเวทิตาธรรม และดา นสามัคคธี รรม กองทนุ หมายความวา กองทนุ ที่จัดต้ังเพอื่ การดแู ลเสรมิ สราง สขุ ภาวะ การปอ งกนั โรค การฟนฟู สมรรถภาพ และการรกั ษา พยาบาลระดับปฐมภูมิที่จําเปนตอสุขภาพและการดํารงชีวิตของ พระสงฆต ามพระธรรมวนิ ยั โดยการมสี ว นรว มของพระสงฆ คณะสงฆ ชุมชน สังคม และหนวยงานภาคีที่เกี่ยวของทุกภาคสวน ซ่ึงไดจาก เงนิ สมทบจากสมาชกิ เงนิ อดุ หนนุ จากรฐั เงนิ บริจาค และเงินดอกผล อันเกดิ จากกองทุน วดั สงเสรมิ สขุ ภาพ หมายความวา วดั ท่ีมีการบริหารจดั การวัด ใหเ ออ้ื ตอ การสง เสรมิ สขุ ภาพ และพฒั นาอนามยั สงิ่ แวดลอ ม ของบคุ ลากร ของวัด ประชาชน และชมุ ชน (ปรับปรุงจากนยิ ามของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข) หนาท่ี ๒๐

หนาท่ี ๒๑