aสุขภาพผู้สูงอายุ

1

2 สารบัญ หน้า เนอื้ หา 1 แนวโนม้ ทางประชากร 4 การเปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งทางอายุเปน็ ประชากรสูงอายุ 6 คุณลักษณะทนี่ ่าสนใจและปญั หาของผ้สู งู อายุ 10 โครงสรา้ งประชากร 13 ผ้สู ูงอายกุ ับการเปน็ ภาระ 12 ความยนื ยาวของชวี ติ 13 แนวปฏิบตั ิในการส่งเสรมิ สขุ ภาพผสู้ ูงอายุ 15 มาตรฐานผ้สู ูงอายุมีสขุ ภาพอนามยั ทพ่ี งึ ประสงค์ 18 การดแู ลสง่ เสรมิ สขุ ภาพผ้สู ูงอายุโดยครอบครัว 21 การดแู ลส่งเสรมิ สขุ ภาพผสู้ ูงอายุโดยชุมชน 23 ปัจจยั ท่ีมีอิทธิพลต่อความพงึ พอใจในชีวติ ของผู้สูงอายุ

3 การส่งเสรมิ สุขภาพของผู้สูงอายุ การสง่ เสริมสขุ ภาพ หรือ \"HEALTH PROMOTION\" หมายถึง\" ขบวนการส่งเสริมให้ประชาชน เพ่ิมสมรรถนะในการควบคุม และปรบั ปรงุ สขุ ภาพของตนเอง ในการบรรลุซ่ึงสุขภาวะอนั สมบรู ณ์ ท้งั ทางร่างกาย จติ ใจ และสังคม บุคคล และกลุม่ บคุ คลจะตอ้ งสามารถบง่ บอก และตระหนักถงึ ความ มงุ่ มาดปรารถนาของตนเอง สามารถตอบสนองต่อปญั หาของตนเอง และ สามารถเปลีย่ นแปลงสง่ิ แวดลอ้ ม หรือปรบั ตนให้เขา้ กบั สง่ิ แวดล้อม หรอื ปรับตน ให้เขา้ กับสงิ่ แวดล้อมได้ อกี ทั้งยงั สามารถควบคุมปัจจัยตา่ งๆ ที่มผี ลตอ่ สุขภาพ เชน่ ลดปัจจัยเสี่ยงทีก่ ่อให้เกิดมะเรง็ การขาดการออกกาลงั กาย การขาด จิตสานึกในเรอ่ื งของความปลอดภยั ทาให้เกิดอบุ ัตเิ หตุ หลีกเลีย่ งจาก สง่ิ แวดล้อมเป็นพิษที่เปน็ สาเหตทุ ี่ทาลายสุขภาพ ขณะเดียวกนั กใ็ หค้ วามสาคญั หรือเนน้ ให้การเพ่มิ ในดา้ นปัจจัยสง่ เสรมิ สขุ ภาพ เชน่ การออกกาลังกายมากขึ้น รบั ประทานอาหารที่มปี ระโยชน์อยู่ในสง่ิ แวดลอ้ มทดี่ ี ผสู้ ูงอายใุ นประเทศไทย แนวโน้มทางประชากร ในชว่ งเวลากวา่ 2 ทศวรรษท่ีผา่ นมา สภาวการณท์ างประชากรของ ประเทศไทยไดม้ กี ารเปล่ียนแปลงอยา่ งรวดเร็ว อตั ราการเพิม่ ประชากรลดลง จากระดบั สงู คือ ประมาณร้อยละ 3.0 ตอ่ ปี ในชว่ งปี พ.ศ. 2503 มาส่รู ะดับที่ ค่อนข้างตา่ ประมาณรอ้ ยละ 1.1 ตอ่ ปใี นปัจจบุ ัน การลดลงของภาวะการตาย ของประชากรไทยเน่อื งมาจากปจั จยั หลายประการ ส่วนหนึ่งเป็นผลจากการ นาเอาวทิ ยาการทางการแพทย์สมัยใหม่มาใช้ และการดาเนนิ งานทางดา้ นการ สาธารณสขุ ไม่วา่ จะเป็นการขยายบริการทางการแพทย์ เชน่ การเพ่ิมจานวน ศูนยบ์ ริการสาธารณสุข และโรงพยาบาล ไปยงั พ้นื ที่ตา่ งๆ ของประเทศ หรือการ มีโครงการสาธารณสุขขัน้ มลู ฐาน และการดาเนินการควบคุมโรคติดต่อท่สี าคญั อีกส่วนหนึง่ นา่ จะเปน็ ผลจากการขยายตัวทางเศรษฐกิจในอดตี กส็ ่งผลให้รายได้

4 ส่วนบคุ คลเพม่ิ ขน้ึ ทาให้ความสามารถในการใช้จ่ายในการป้องกนั สุขภาพมมี าก ข้นึ นอกจากนี้การพฒั นาทางสังคม โดยเฉพาะในดา้ นการศกึ ษาและการส่งเสรมิ สถานภาพสตรี น่าจะเปน็ อกี ปัจจัยหน่ึงทีม่ ีสว่ นชว่ ยลดระดบั การตาย โดยเฉพาะ การตายของทารกและเดก็ ทงั้ นน้ี า่ จะเน่อื งมาจากมารดาทไี่ ด้รบั การศึกษาท่ีดี ย่อมจะมีโลกทัศนท์ ี่เปดิ กว้าง ยอมเปดิ รับวิทยาการสมัยใหม่ รวมท้ังมคี วามรู้ ความเข้าใจในการปอ้ งกันรักษาสขุ ภาพใหก้ ับบุตร การเปลย่ี นแปลงโครงสร้างทางอายุเป็นประชากรสงู อายุ จากการเปล่ยี นแปลงดา้ นภาวะการเจรญิ พนั ธ์ุ และภาวะการตายของ ประชากรดงั กลา่ ว ได้ส่งผลให้เกิดการเปล่ยี นแปลงในโครงสร้างทางอายุของ ประชากรไทย กลา่ วคอื พบว่าในชว่ ง 20-30 ปีทผ่ี ่านมาทง้ั จานวนและสดั สว่ น ของประชากรไทยในวยั เดก็ (อายตุ ่ากวา่ 15 ปี) ลดลง ในขณะทจ่ี านวนของ ประชากรในวยั แรงงาน (อายุ 15-29 ปี) ยังคงเพิม่ ขึ้น สาหรบั ประชากรสงู อายุ หรอื ประชากรที่มอี ายุ 60 ปขี ้ึนไป มีจานวนและสดั สว่ นเพิ่มข้นึ และมีแนวโนม้ ที่ จะเพ่ิมขึน้ อยา่ งรวดเร็วในอนาคต กลา่ วคือ ประชากรสูงอายจุ ะเพิ่มจาก ประมาณ 5 ลา้ นคนในปจั จุบันเป็นประมาณ 10 ลา้ นคนในอกี 20 ปีขา้ งหนา้ และเปน็ ทีน่ า่ สังเกตว่าอัตราเพ่มิ ของประชากรสูงอายุ จะเร็วกว่าประชากร โดยรวมทั้งหมด ดังจะเห็นไดจ้ าก ระหว่างปี 2523 ถงึ ปี 2533 ประชากรสงู อายุ จะเพิม่ เป็นร้อยละ 47 แต่เม่อื เปรยี บเทียบการเพม่ิ ระหวา่ งปี 2523 ไปจนถึงปี 2563 จะพบวา่ ประชากรสงู อายุ จะเพิ่มสูงถึงกว่าร้อยละ 300 (ตารางท1่ี ) สาเหตุของการเพม่ิ จานวนประชากรสูงอายุอย่างรวดเรว็ เปน็ เพราะ ภาวะเจรญิ พนั ธ์ทุ ี่เคยสูงในอดีตและภาวะการตายท่ลี ดลงเปน็ ลาดับอย่างตอ่ เนอ่ื ง ตั้งแตห่ ลงั สงครามโรคครงั้ ท่ี 2 ทาใหป้ ระชากรในรนุ่ ทีเ่ คยเปน็ เด็ก ซึ่งเกดิ มาเป็น จานวนมากในอดีต ได้คอ่ ยๆ ทยอยเข้าสวู่ ยั แรงงานและวยั สูงอายใุ นที่สดุ

5 นอกจากน้ยี งั พบวา่ ในกลมุ่ ประชากรสูงอายุจะมีผู้ทีอ่ ยใู่ นกล่มุ อายุมากๆ เพ่ิมขึน้ เป็นลาดับเชน่ ในปี พ.ศ. 2533 มีผทู้ ่มี อี ายุ ต้งั แต่ 75 ปีข้นึ ไป ประมาณ 700,000 คน คาดว่าจะเพ่มิ เป็น 1,400,000 คน ในราวปี พ.ศ. 2553 และคาด วา่ จะเพิ่มเป็นกว่า2ล้านคนในปีพ.ศ.2563 เมื่อเปรยี บเทียบระหวา่ งเพศหญิงกับเพศชาย จะพบว่าจานวนผู้สูงอายทุ ี่ เปน็ เพศหญงิ จะมีมากกว่าเพศชาย และเมอ่ื พิจารณาอัตราส่วนทางเพศของ ประชากรในประเทศไทยจะพบว่า อัตราสว่ นทางเพศเม่ือแรกเกิด จะมีเด็กชาย มากกวา่ เด็กหญงิ แตใ่ นกลมุ่ สูงอายุกลับพบวา่ มีผู้สงู อายุเพศหญิงมากกว่า ผ้สู งู อายเุ พศชาย สะท้อนถงึ อัตราการตายที่สูงกว่าของประชากรเพศชาย หาก พจิ ารณาจากความคาดหมายการคงชพี เมอ่ื แรกเกิด จะพบว่าประชากรไทยมี ความหมายการคงชพี เมือ่ แรกเกดิ เพ่ิมสงู ขึน้ เปน็ ลาดับ โดยที่เพศหญิงมแี นวโน้ม ทจ่ี ะมีอายยุ นื ยาวกว่าเพศชาย ขอ้ มูลลา่ สุดจากการสารวจการเปลี่ยนแปลง ประชากร พ.ศ. 2538-2539 แนวโนม้ ความคาดหมายการคงชีพ ในกลุ่ม ประชากรท่มี อี ายุ 60 และ 70 ปี จะพบว่าประชากรทีม่ ีชวี ิตอย่จู นถึงอายุ 60 ปีมี โอกาสทจี่ ะอยรู่ อดเพ่ิมสงู อกี เป็นลาดับ จากขอ้ มลู การสารวจการเปลี่ยนแปลง ประชากร พ.ศ. 2528-2529 และ พ.ศ. 2538-2539 แสดงให้เห็นวา่ ประชากร เพศชายทม่ี อี ายุ 60 ปี มจี านวนโดยเฉลี่ยท่ีจะมชี วี ิตอยู่รอดตอ่ ไป เพมิ่ ประมาณ 4.8 ปี และเพศหญงิ เพิม่ ประมาณ 5.4 ปี คือเปน็ ท่ีนา่ สงั เกตวา่ ผสู้ งู อายเุ พศหญิง มีโอกาส หรือจานวนปีโดยเฉลย่ี ที่จะมชี วี ติ อยู่รอด สงู กวา่ ผสู้ งู อายเุ พศชายอยา่ ง ชัดเจน อย่างไรกต็ ามประเด็นทคี่ วรสนใจ คือ ความยนื ยาวของชวี ิตท่ีเพิ่มขึน้ น้ี เป็นการเพิม่ ความยืนยาวทม่ี ีภาวะสขุ ภาพท่ีดหี รอื ไม่

6 คุณลกั ษณะท่ีน่าสนใจและปัญหาของผู้สูงอายุ คุณลกั ษณะของผสู้ ูงอายุและปญั หาตา่ งๆ ทีผ่ ู้สงู อายใุ นปจั จุบันกาลงั ประสบ เปน็ ข้อมลู ที่สาคัญ ทส่ี ามารถใช้สะทอ้ นถึงแนวโน้มของปัญหา อนั สืบ เนอื่ งมาจากการทจ่ี ะมีประชากรผสู้ ูงอายุ เพม่ิ ข้นึ ในอนาคต ตลอดจนสามารถใช้ เปน็ แนวทางในการวางนโยบาย และแผนการดาเนนิ งานทเ่ี หมาะสม เกย่ี วกับ ผสู้ ูงอายตุ อ่ ไปในอนาคต วิทยาลยั ประชากรศาสตร์ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั ได้ ให้ความสาคญั กับประเดน็ นี้ และไดท้ างานวจิ ัยเก่ียวกบั ผู้สงู อายอุ ยา่ งตอ่ เนอื่ งมา เป็นเวลากวา่ 10ปี ขอ้ มลู จากโครงการสารวจระดับประเทศ ท่ีทางวทิ ยาลยั ดาเนนิ การ ร่วมกับสถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสุข ในปี พ.ศ. 2539 คือ โครงการสารวจสภาวะผสู้ งู อายใุ นประเทศไทย พบวา่ คุณลักษณะของผูส้ งู อายุใน ปัจจุบัน มีความแตกตา่ งไปจากผู้สูงอายุในอนาคตในหลายดา้ น เชน่ ผู้สูงอายใุ น ปัจจุบนั มีจานวนไมน่ ้อย ทม่ี คี วามสามารถในการอ่านอย่างจากัด หรอื อ่าน หนงั สอื ไมอ่ อก และเมอ่ื เปรียบเทียบระหวา่ งผู้สงู อายุเพศชายกบั เพศหญิง จะ เห็นถึงความแตกต่างกันอย่างชดั เจน กล่าวคอื ผสู้ ูงอายุเพศหญงิ มีสดั ส่วนของผทู้ ่ี อา่ นไมอ่ อก หรอื อา่ นหนงั สอื ได้ลาบากสูงกว่าผสู้ งู อายใุ นเพศชาย อย่างไรกต็ าม ในสดั สว่ นของผู้สงู อายุท่ไี ม่รูห้ นงั สือ คงจะลดลง ทัง้ นี้ เนอ่ื งจากการขยาย การศึกษาภาคบงั คับเปน็ ลาดบั ความแตกต่างในระดับการศกึ ษา ระหวา่ งผู้สงู อายุปจั จุบันและใน อนาคตนี้อาจส่งผลกระทบตอ่ วถิ ีชวี ิตดา้ นต่างๆ ของผู้สูงอายุ อาทิเชน่ ผู้สงู อายุ ในอนาคตท่มี ีการศึกษาดีข้นึ อาจจะชอบหรอื เลอื กรปู แบบการอยอู่ าศัย ท่ี แตกต่างกันไปจากผ้สู งู อายุในปัจจุบนั เช่น อาจจะเลอื กทีจ่ ะอยูก่ ันเองตามลาพงั มากกว่าจะอาศัยอยกู่ ับลกู หลาน นอกจากนผ้ี ลการวิจัยท่ีผา่ นมา ยังช้ีใหเ้ หน็ วา่ ปัญหาสาคัญท่ผี สู้ งู อายุ ไทยประสบคือ ปญั หาทางเศรษฐกจิ และ สุขภาพ เกอื บครึง่ หน่งึ ของผู้สูงอายุ มี รายไดไ้ ม่พอเลี้ยงชพี และ 2 ใน 3 มสี ุขภาพอยู่ในระดบั ปานกลางถึงไม่ดมี าก โรคท่มี กี ารรายงาน วา่ เปน็ กันมากในกลุม่ ผู้สงู อายุ คอื ปวดหลงั ปวดเอว ไขขอ้

7 อักเสบ ความดันโลหิตสูง โรคกระเพาะ โรคหวั ใจ นอกจากนย้ี งั พบวา่ ภาวะการ เจ็บป่วยของผสู้ ูงอายุน้ี เป็นเหตุผลสาคญั ประการหน่ึง ทที่ าให้ผู้สงู อายุ ไม่ สามารถทางานหาเลี้ยงชพี ได้ เมอื่ พจิ ารณาถึงสภาวะสขุ ภาพ ในลักษณะของจานวนปีทค่ี าดว่า จะมี สุขภาพดใี นผู้สูงอายไุ ทย พบวา่ การท่ีประชากรไทยมชี วี ิตยนื ยาวขนึ้ มไิ ด้ หมายถึงประชากรผ้สู ูงอายมุ ีสุขภาพดีขน้ึ แตด่ ูเหมือนวา่ ช่วงชวี ิตทีย่ ืนยาวข้นึ นนั้ จะเป็นช่วงชีวติ ทีม่ กี ารเจ็บป่วยเพม่ิ ขน้ึ เปน็ ลาดบั ด้วย ดงั จะเห็นได้จากจานวนปที ี่ คาดหวงั ที่จะมีชวี ิตอยู่อยา่ งสขุ ภาพดี (Healthy life expectancy) ลดลงเปน็ ลาดับ ตามอายุของผ้สู งู อายทุ ่เี พิม่ ขึ้นท้ังในประชากรเพศชาย และเพศหญิง และ เมื่อเปรยี บเทยี บอตั ราสว่ นรอ้ ยของอายคุ าดหวงั ทม่ี ีสขุ ภาพดตี อ่ ความคาดหมาย การคงชพี จะพบวา่ ในแต่ละอายกุ ว่าคร่งึ หนึง่ เลก็ น้อย ของจานวนปที ี่คาดหวังมี ชวี ติ จะเป็นปีท่ีมีชวี ิตอย่อู ย่างสขุ ภาพดี และอตั ราสว่ นจะลดลงเปน็ ลาดับ ตาม อายุทเี่ พิม่ สงู ขึน้ นอกจากนเี้ ป็นทน่ี ่าสังเกตวา่ ผูห้ ญงิ มแี นวโน้มท่ีจะมีโอกาสมีชวี ติ ยนื ยาว กวา่ ผชู้ าย แต่มิไดห้ มายความว่ามีคุณภาพชวี ิตทีด่ ีกวา่ เพราะจากขอ้ มูลสะทอ้ น ใหเ้ ห็นวา่ อตั ราสว่ นของจานวนปที คี่ าดหวงั ทจี่ ะมชี วี ิตอยู่อยา่ งมสี ุขภาพดีต่อ จานวนปที ีค่ าดหวังจะมชี วี ติ พบว่าอตั ราส่วนของผู้สงู อายุเพศหญิง จะต่ากวา่ เพศชายอย่างชดั เจน โดยเฉพาะในชว่ งวัยสูงอายุตอนปลาย ประเด็นหนึ่ง ทมี่ ักจะมีการพูดถงึ กนั บ่อยด้วยความห่วงใย คือ เรอ่ื งของ การท่ีผสู้ งู อายุถกู ทอดท้ิง อย่างไรกต็ ามผลการวิจัยทผี่ า่ นมากลบั พบว่า ประเทศ ไทยยงั โชคดี ทีค่ รอบครัว และเครือญาติยงั คงเป็นสถาบันหลัก ในการดแู ล ผู้สูงอายุ ในปจั จบุ ันประมาณร้อยละ 72 ของผ้สู ูงอายุทม่ี ีบุตร อาศัยอยกู่ บั บุตร แต่มเี พยี งร้อยละ 2 ของผูส้ งู อายุทม่ี บี ตุ รแตอ่ ย่คู นเดยี ว อยา่ งไรก็ตามพบวา่ ผสู้ ูงอายุเหลา่ นี้ยงั ไดร้ บั การเยยี่ มเยยี นจากบุตร สว่ นผูส้ ูงอายุท่ไี ม่มบี ุตรซึ่งมีอยนู่ อ้ ยมาก เพียงประมาณรอ้ ยละ 4 ของ ผู้สูงอายทุ ั้งหมด ส่วนใหญ่กอ็ ยู่กับญาตพิ ี่น้อง มีเพียงร้อยละ 18 ท่อี ยู่ลาพงั คน เดยี วแตผ่ ้สู ูงอายใุ นกล่มุ นี้เกอื บคร่ึงหนงึ่ ก็พบปะกับญาติพ่ีน้องทุกวนั

8 โดยสรปุ ภาพจากงานวิจัยพบวา่ ผูส้ ูงอายไุ ทยปจั จุบนั มีไม่มากนกั ทถ่ี กู ทอดท้ิงจากครอบครวั หรอื ญาตพิ ีน่ อ้ ง สถาบันครอบครัวยังคงเป็นสถาบนั หลกั ในการเกอ้ื หนุนผู้สงู อายุ อย่างไรกต็ าม ไมค่ วรชะลา่ ใจภาวะวิกฤตทิ างเศรษฐกจิ ในปจั จุบัน อาจส่งผลกระทบตอ่ ความสามารถของครอบครัว ในการเก้ือหนนุ ผสู้ ูงอายุได้ โดยเฉพาะอย่างย่งิ ภาวะสขุ ภาพของผู้สงู อายุ เปน็ ประเดน็ หนง่ึ ที่นา่ ห่วงใย ทาอยา่ งไรจึงจะทาให้ประชากรทีม่ ีอายยุ นื ยาวขึ้น มีสุขภาพแข็งแรง ไม่ เป็นภาระของบุตรหลาน ชว่ ยเหลอื ตนเองไดท้ งั้ ทางสังคม และเศรษฐกจิ ในส่วน นีก้ ระทรวงสาธารณสุข คงมบี ทบาทอยา่ งสาคญั ในการสง่ เสริม และดูแลสุขภาพ ของผูส้ งู อายุ สาหรบั คนทเ่ี ข้าใกลว้ ัยสงู อายนุ ้นั ควรรณรงคใ์ ห้มีการเตรยี มตวั ก่อนเป็นผูส้ ูงอายุ โดยเฉพาะในด้านสุขภาพและเศรษฐกจิ การเตรยี มการน้คี วร สง่ เสรมิ ทง้ั ในด้านการรักษาสุขภาพใหแ้ ขง็ แรง เช่น การออกกาลงั กาย การกนิ อยู่ การตรวจสุขภาพ การเตรียมการดา้ นเศรษฐกจิ ตลอดจนทอ่ี ยอู่ าศยั ส่วนใน กลุม่ วยั สงู อายนุ ้นั ควรมีมาตรการดแู ลสุขภาพให้แขง็ แรง หรอื ลดโอกาสท่จี ะเกิด การเจบ็ ป่วยใหน้ ้อยที่สุด

9 ตารางท่ี 1 การคาดประมาณแนวโน้มของประชากรสงู อายใุ นประเทศ ไทย โดยมาตรวดั ต่างๆ ทางประชากรศาสตร์. พ.ศ. 2513-2593 มาตรวัด 2513 2523 2533 2543 2553 2563 2573 2583 2593 1) จานวน ประชากร (พนั คน) รวม 35,745 46,718 55,5580 60,495 64,568 67,798 70,735 72,678 72,969 60+ 1,175 2,527 3,719 5,245 6,955 10,207 14,897 18,861 20,489 65+ 1,1077 1,649 2,413 3,501 4,758 6,755 10,220 14,023 15,860 70+ 616 922 1,477 2,142 3,097 4,141 6,482 9,512 11,637 75+ 313 484 803 1,149 1,729 2,367 3,600 5,532 7,475 2) แนวโน้ม การเพ่มิ ประชากร จาก ปี 2523 (รอ้ ยละ) รวม - - 19.0 29.5 38.2 45.1 51.4 55.6 56.2 มาตรวัด 2513 2523 2533 2543 2553 2563 2573 2583 2593 60+ - - 47.2 107.6 175.2 303.9 489.5 646.4 710.8 75+ - - 65.9 137.4 257.2 389.0 643.8 1403.0 1444.4 3) สัดสว่ น ประชากรวยั เดก็ และวยั สงู อายุ < 15 46.2 40.0 31.8 25.2 21.6 20.1 19.0 18.7 18.6 60+ 4.8 5.4 6.7 8.7 10.8 15.1 21.1 26.0 28.1 65+ 3.0 3.5 4.3 5.8 7.4 10.0 14.4 19.3 21.7 4) อัตราส่วน พง่ึ พงิ วยั สงู อายุ รวม 9.8 9.9 10.9 13.1 15.9 23.2 35.1 46.9 52.7 ชาย 9.0 4.5 4.9 5.8 7.1 10.4 15.9 21.3 23.8 หญิง 10.6 5.4 6.0 7.3 8.9 12.9 19.2 25.7 28.8 5) อตั ราสว่ น 104.1 83.2 62.7 51.1 47.9 54.2 66.8 80.8 87.5 พง่ึ พงิ รวม ที่มา : Napaporn Chayovan 1998. Calculated from data provided in United Nations (1996) World Population Prospects, the 1996 Revision, p. 794 and The Sex and Age Distribution of the World Populations, the 1996 Revision, p. 788.789

10 1. โครงสร้างประชากร 1.1แนวโน้มประชากรในอนาคต จากโครงการของประชากรในแต่ละช่วง 10 ปี เห็นได้วา่ ประชากรในวยั เดก็ มสี ัดส่วนลดลง แตป่ ระชากรผู้สงู อายนุ น้ั มีสดั สว่ นเพม่ิ มากขึ้นอยา่ ง เห็นได้ชดั 2. ผสู้ งู อายุกับการเป็นภาระ จากการศึกษาระดบั ประเทศในกลมุ่ ประชากรสงู อายุ(สทุ ธิชัย จติ ะพนั ธ์ กลุ และไพบลู ย์ สุรยิ ะวงศไ์ พศาล. ๒๕๔๒)พบว่าผสู้ ูงอายทุ ุก ๑ ใน ๔ คน มีปญั หาสุขภาพท่ีเปน็ สาเหตใุ ห้ไมส่ ามารถทากจิ กรรมตามท่เี คยทาให้ การศกึ ษาความชุกและความรนุ แรงของภาวะทุพพลภาพระยะยาวของ ผสู้ งู อายุ พบอตั ราความชุกร้อยละ ๑๙ ความชกุ ของภาวะทุพพลภาพ ระยะยาวเพิม่ ขนึ้ เมอื่ อายมุ ากข้นึ และพบในผสู้ งู อายหุ ญิงมากกว่าชาย ใน จานวนผทู้ ม่ี ีภาวะทุพพลภาพพบว่า เป็นผ้ทู ม่ี ีระดับรุนแรงปานกลาง คอื ไม่ สามารถเคลื่อนท่ภี ายในบ้านได้อย่างอิสระมีสัดส่วนร้อยละ ๑๖.๔ ของ ประชาการทม่ี ีภาวะทุพพลภาพระยะยาวทง้ั หมด สว่ นผู้ทีม่ ภี าวะทพุ พล

11 ภาพระดับรุนแรงและรนุ แรงมาก คิดเปน็ ร้อยละ ๓.๘และ๔.๙ ตามลาดับ (ดงั ตารางที่ ๒) ตารางท่ี ๒ แสดงความรุนแรงและภาวะทุพพลภาพระยะยาวใน ประชากรสงู อายุ ระดับ ลักษณะในการจาแนก ร้อยละของ ร้อยละของ ความ ประชากร ประชากรท่มี ี รุนแรง ทัง้ หมด ภาวะทพุ พลภาพ ไม่มี ไมม่ ภี าวะทุพพลภาพ ๘๑ - นอ้ ย สามารถเคล่อื นทนี่ อกที่พกั ๑๔.๒ ๗๐.๙ อาศยั ปาน ไมส่ ามารถเคลือ่ นทีน่ อกที่ ๓.๑ ๑๖.๔ กลาง พกั อาศยั แตย่ ังเคลื่อนที่ ภายในบ้านหรือห้องท่ีอยูไ่ ด้ รุนแรง ไมส่ ามารถเคลื่อนที่ภายใน ๐.๗ ๓.๘ บ้านหรือหอ้ งแต่นงั่ ได้ รุนแรง ต้องนอนตลอดและตอ้ งการ ๐.๙ ๔.๙ มาก การดูแลอยา่ งมาก ภาวะทพุ พลภาพในผสู้ งู อายนุ ัน้ มอี ตั ราสูงกวา่ ในกลุ่มอายอุ ่นื ยง่ิ อายุ มากขนึ้ ภาวะทุพพลภาพกย็ ่งิ สูงข้นึ ตามไปดว้ ย จากการศกึ ษาความ ต้องการผดู้ แู ลผู้สงู อายทุ ช่ี ว่ ยตนเองไมไ่ ด้ในอีกสองทศวรรษหนา้ ของสุวทิ ย์ วิบลู ผลประเสรฐิ พนิ ธสุ ร เหมพสิ ทุ ธิ์ และทิพวรรณ อสิ รพฒั นสกุล (๒๕๔๐) พบว่าผสู้ งู อายุท่ชี ว่ ยตนเองไม่ไดจ้ ะมีจานวนเพ่มิ ขน้ึ และมีความ ต้องการการดแู ลเพ่มิ ขึน้ ทงั้ การดแู ลภายในครอบครัวและการดูแลในสถาน บรกิ าร ดังตารางที่ ๓

12 ตารางที่ ๓ แสดงจานวนผ้สู ูงอายทุ ่ีชว่ ยตนเองไม่ได้ จาแนกตาม ลกั ษณะของการดูแลและระดบั ความตอ้ งการการดูแล พ.ศ. จานวนผู้สงู อายุทต่ี ้องการการดแู ล ดูแลภายในครอบครวั ดูแลภายในสถานบรกิ าร ญาตดิ ูแล จา้ งผู้ดูแล รวม ตอ้ งการการ ตอ้ งการการ รวม ดแู ลปานกลาง ดแู ลมาก ๒๕๓๘ ๕๒๐๑๓ 19,264 71,277 1,445 4,335 5,780 ๒๕๔๓ ๖๐๕๔๑ 22,703 83,244 4,415 13,243 17,658 ๒๕๔๘ ๖๗๓๙๕ 25,675 93,070 8,826 26,476 35,302 ๒๕๕๓ ๗๓๒๒๐ 28,475 101,695 15,254 45,763 61,017 ๒๕๕๘ ๗๙๘๘๘ 31,955 111,845 25,298 75,894 101,192 ท่ีมา : ปรบั ปรงุ จาก สวุ ทิ ย์ วิบูลผลประเสริฐ พินธุสร เหมพสิ ุทธิ์ และ ทิพวรรณ อิสรพฒั นสกุล(๒๕๔๐) 2.1อตั ราการเป็นภาระ อตั ราการเปน็ ภาระโดยรวมนน้ั ภาคใตม้ สี ัดสว่ นสงู สุด รองลงมาคอื ภาค ตะวนั ออกเฉียงเหนือ ภาคเหนอื และภาคกลาง สว่ นกรุงเทพมหานครมี สดั สว่ นการเปน็ ภาระน้อยทสี่ ุด นอกเขตเทศบาลมสี ดั ส่วนการเป็นภาระ มากกว่าในเขตเทศบาล นอกจากนก้ี ารเป็นภาระในวยั เด็กของภาคใต้มี สดั สว่ นสูงทส่ี ดุ แต่การเป็นภาระในวัยชราภาคเหนอื มีสัดส่วนสูงที่สุด

13 2.2แนวโนม้ อตั ราการเปน็ ภาระ อัตราการเป็นภาระโดยรวมในประเทศไทยมแี นวโน้มลดลงตงั้ แตป่ ี 2533- 2553 และคอ่ ยๆ เพิม่ ข้นึ หลังจากปี 2553-2563 เน่ืองจากอัตราเกิดท่ี ลดลงอย่างรวดเร็วจนถึงระดบั ทดแทนและอายุขัยเฉลี่ยของประชากรที่ สูงขึน้ มผี ลทาใหก้ ลุ่มผูส้ งู อายุเพ่ิมขนึ้ ทง้ั สัดส่วนและจานวน ดงั นนั้ อัตรา การเปน็ ภาระในวยั เดก็ จึงลดลง ในขณะที่การเป็นภาระในวยั ชรามีอัตรา เพม่ิ ขนึ้ 3.ความยนื ยาวของชีวติ อายุขัยเฉลย่ี เมือ่ แรกเกดิ และเม่อื อายุ 60 ปี อายุขัยเฉลี่ยเมื่อแรกเกดิ ทงั้ เพศหญงิ และชายเพม่ิ ขนึ้ อยา่ งเหน็ ได้ชดั (จากปี 2517-19 ถึงปี 2528-29) แตห่ ลังจากปี 2528-29 เป็นตน้ ไปมแี นวโนม้ การเพิม่ ขึ้นเพียงเลก็ นอ้ ย สว่ นอายขุ ยั เฉลีย่ เมือ่ อายุ 60 ปี ลดลงเล็กนอ้ ยจากปี 2517-19 ถงึ ปี 2528-29 หลงั จากน้นั มีแนวโน้มเพิม่ ข้ึนเล็กน้อยท้ังสองเพศ และอายขุ ัย เฉลยี่ ของเพศหญิงสงู กว่าชาย แนวปฏบิ ตั ิในการสง่ เสรมิ สุขภาพผูส้ ูงอายุ 5 ประการ ดังนี้ 1. การสร้างนโยบายสาธารณะเพอื่ ผสู้ ูงอายุ โดยเนน้ ให้ทุกคนในชุมชน หรอื สังคม มีข้อตกลงทางสงั คมรว่ มกนั รบั หลักการเดียวกันในการท่จี ะปฏิบัติ เพ่ือใหท้ ุกคนในชมุ ชน หรอื สังคมมสี ขุ ภาพท่ดี ี เช่น การกาหนดนโยบาย ไม่ใหม้ ีการทอดทงิ้ ผู้สูงอายุในชมุ ชน นโยบายหมู่บา้ นปลอดอุบัติเหตุ นโยบายครอบครัวอบอนุ่ เปน็ ต้น 2. สรา้ งสภาพแวดล้อมท่ีเอือ้ ต่อสขุ ภาพผู้สงู อายุ สิ่งแวดลอ้ มในท่ีนีอ้ าจจะ เป็นส่งิ แวดลอ้ มทีเ่ ปน็ รูปธรรม หรอื นามธรรม สงิ่ แวดลอ้ มที่เป็นรปู ธรรมที่ ใกลต้ วั ผู้สงู อายุ ได้แก่ ครอบครัว ซึ่งจะต้องให้ความรักความเอาใจใส่ มี การเกือ้ หนนุ ดแู ลผสู้ ูงอายุ ขณะเดียวกนั ตอ้ งมปี ฏสิ ัมพันธ์ในเชิงรกุ มีความ เข้าใจกัน ชุมชน กเ็ ป็นสิง่ แวดลอ้ มทอ่ี ยู่รอบๆ ตวั ผสู้ งู อายนุ ่ันเอง ซง่ึ ต้องมี

14 สว่ นร่วมในการดแู ลผู้สงู อายุในทกุ ๆ ดา้ น การดแู ลความเปน็ ระเบยี บ เรยี บรอ้ ยของบ้าน และสง่ิ ท่ีอยู่อาศยั รอบๆ บ้าน ก็จะทาให้ผูอ้ ย่อู าศัย รวมถงึ ผสู้ ูงอายดุ ว้ ยมคี วามอบอุ่น มสี ุขภาพดี และปลอดจากอบุ ตั เิ หตุ ตา่ งๆ ส่วนสิ่งแวดล้อมท่ีเปน็ นามธรรม เชน่ ขนบธรรมเนียมประเพณี วฒั นธรรมในสังคม ซง่ึ สงั คมไทยมขี ้อดกี ว่าประเทศอน่ื ๆ ในหลายๆ ด้าน เชน่ ใหค้ วามเคารพกตญั ญูกตเวทีตอ่ ผ้สู ูงวัยปีประเพณีรดน้าดาหวั รดน้า สงกรานต์ เปน็ ต้น 3. การมีส่วนร่วมของชุมชนในการดูแลส่งเสรมิ สุขภาพผ้สู งู อายุ ชุมชน จะตอ้ งมกี ารรวมตัวกัน หรอื รวมกล่มุ กนั เพอื่ ที่จะดูแลสง่ เสริมสขุ ภาพ ผู้สูงอายุ โดยการรวบรวมปัญหาตา่ งๆ นามาวเิ คราะห์วางแผน ดาเนนิ การ เพื่อส่งเสริมสุขภาพผูส้ ูงอายุ ใหเ้ ปน็ ผู้สงู อายทุ ส่ี ามารถแสดงศกั ยภาพได้ ตามความถนดั เพอ่ื ให้เกดิ ความภาคภมู ิใจในตนเอง เชน่ การจดั ใหม้ ีการ รวมกลุ่ม เพ่อื ใหม้ ีกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพผสู้ งู อายุ กจิ กรรมทางดา้ น ประเพณีวัฒนธรรมต่างๆ เช่น การฟงั เทศน์ฟังธรรม เป็นตน้ 4. พฒั นาทกั ษะในการดแู ลส่งเสริมสขุ ภาพผูส้ ูงอายุ โดยการใหค้ วามรู้ ความเข้าใจแก่ผ้สู งู อายุ บคุ คลในครอบครวั และชุมชน ในเร่อื งการ เปลย่ี นแปลงทางสรีระต่างๆ ตลอดจนการเปลย่ี นแปลงทางด้านจติ ใจ อารมณ์ และสงั คมของผูส้ ูงอายุ ตลอดจนแนวทางการดแู ลสง่ เสรมิ สุขภาพ โดยผา่ นส่ือต่างๆ 5. ปรับเปลยี่ นบริการทางด้านสาธารณสุข โดยเนน้ ทางดา้ นสขุ ภาพในเชิง รกุ มากขนึ้ เช่น มกี ารคดั กรองสขุ ภาพให้การดแู ล ใหค้ าปรกึ ษาดา้ น สขุ ภาพ โดยใหบ้ รกิ ารในลกั ษณะองค์รวม ใหค้ รอบคลุมทุกๆ ด้าน

15 มาตรฐานผสู้ งู อายุมีสุขภาพอนามยั ท่พี ึงประสงค์ 1. มสี ขุ ภาพดีทัง้ ทางดา้ นร่างกาย และจติ ใจ 2. มีฟนั ถาวรใช้งานไดอ้ ย่างนอ้ ย 20 ซ่ี 3. มีดัชนีมวลกายอยใู่ นเกณฑป์ กติ 4. สามารถชว่ ยเหลือตนเองและผอู้ ื่นไดต้ ามอัตภาพ มาตรฐานผู้สงู อายุมีสขุ ภาพอนามยั ท่พี ึงประสงค์ 1. มสี ขุ ภาพกายและจิตใจดตี ามทพี่ งึ ประสงค์ 1.1 มีสุขภาพกายที่พึงประสงค์ คือปราศจากประวัติและอาการของโรค ต่างๆ ดงั น้ี 1.1.1 โรคทสี่ ามารถควบคมุ ไดใ้ นระยะเวลา 1 ปที ่ีผ่านมา o หัวใจขาดเลือด o โรคมะเร็ง o โรคเส้นเลือดในสมองอุดตัน o โรคข้อเสื่อม o โรคเอดส์ o วัณโรค

16 1.1.2 โรคทส่ี ามารถควบคมุ ไดใ้ นระยะเวลา 6 เดอื นท่ผี ่านมา o โรคความดันโลหิตสูงสามารถควบคุมได้ ใหอ้ ยใู่ นเกณฑ์ตา่ กว่า 150/90 mm/hg o โรคเบาหวานสามารถควบคุมระดับนา้ ตาลได้ให้อยใู่ นระดบั ตา่ กว่า 150 mg 1.2 สขุ ภาพจติ เกณฑ์สขุ ภาพด้านจิตใจดี 1.2.1 เข้าร่วมกิจกรรมกับครอบครัว และหรือ/เพื่อนบ้านเปน็ ประจา 1.2.2 ไมม่ ี หรือมีปญั หาดา้ นอารมณ์และจิต ที่ไม่ต้องปรกึ ษาแพทยห์ รือ เจา้ หน้าทส่ี าธารณสขุ 1.2.3รสู้ กึ ว่าตนเองมคี า่ (รู้ด้วยตัวเอง) 1.2.4รสู้ ึกวา่ ตนเองไมไ่ ดถ้ กู ทอดทิง้ ตั้งเกณฑ(์ ไมจ่ ากดั วา่ จะขาดข้อใดขอ้ หนง่ึ ในสี่ข้อ) 4 ดมี าก 3 ดี 2 พอใช้ 1 ไมพ่ อใช้ หมายเหตุ ผา่ นเกณฑ์ 3 ข้อ ถือวา่ สขุ ภาพจิตดี 2. มีฟนั ถาวรท่ีใชง้ านไดอ้ ย่างนอ้ ย20ซี่ ฟนั ถาวรท่ีใช้งานได้ คือฟันท่ีอยู่ในสภาพดสี ามารถใช้งานได้ และไม่เป็น โรคจนไมส่ ามารถเกบ็ รักษาได้ไดแ้ ก่ 2.1.ตัวฟนั ตอ้ งไม่เหลือน้อยจนไมส่ ามารถบูรณะใชก้ ารได้ 2.2. ฟันตอ้ งไม่ผุลกุ ลามทะลุโพรงประสาทฟัน จนไม่สามารถรกั ษาคลอง รากฟนั ได้

17 2.3.ฟนั ต้องไม่ผจุ นเหลือแต่ราก 2.4. ฟนั ตอ้ งไมโ่ ยกจากโรคปรทิ นั ต์จนเกบ็ รักษาไว้ไมไ่ ด้ 3. 4. ดชั นีมวลกาย นยิ าม ดัชนมี วลกาย (Body mass index : BMI) เป็นมาตรการทใี่ ช้ ประเมนิ ภาวะอ้วน ผอมในผใู้ หญ่ ต้ังแตอ่ ายุ 20 ปขี ้นึ ไป ทุกคนสามารถ กระทาไดด้ ้วยตนเองโดยการช่งั นา้ หนกั ตัวเป็นกิโลกรมั และวดั สว่ นสูงเป็น เมตรและนามาคานวณหาดชั นีมวลกาย น้าหนกั ตวั เป็น กิโลกรมั (ส่วนสูงเป็นเมตร)2 ดังนั้นดชั นมี วลกายจงึ มีหน่วยเป็นกิโลกรัม / ตารางเมตร (กก./ม2) คา่ ปกติ จากการศกึ ษาทางระบาดวิทยา พบวา่ ดัชนมี วลกายมีความสัมพันธก์ ับ อตั ราตาย โดยทราบวา่ ผ้ทู ่ีมคี ่าดชั นมี วลกาย มากกวา่ 25.0 กก./ม2 หรือ ต่ากว่า 18.5 กก./ม2 มอี ตั ราตายสงู กวา่ ผทู้ มี่ ีคา่ ดชั นมี วลกาย 18.5-24.9 กก./ม.2 ดงั นัน้ จงึ ไดม้ ีการใช้เกณฑด์ งั นี้ เพื่อประเมนิ ภาวะพลังงานทสี่ ะสม ไว้ในรา่ งกายของผใู้ หญท่ ุกอายุ ทั้งเพศชาย และเพศหญงิ ดังน้ี

18 ภาวะโภชนาการ ดัชนีมวลกาย (กก. / ม2) ผอม 1 18.5 - 19.9 ระดบั 2 17.0 - 18.4 ระดับ 3 16.0 - 16.9 ระดับ ระดบั 4 < 16.0 29.9 39.9 ปกติ 18.5 - 24.9 อ้วน 1 - ระดบั 2 25.0 - ระดับ ระดบั 3 30.0 > 40.0 คา่ ดชั นีมวลกาย มากกว่า 25 กิโลกรัม/ตารางเมตร = อว้ น คา่ ดชั นีมวลกาย ตา่ กวา่ 18.5 กิโลกรัม/ตารางเมตร = ผอมแห้ง คา่ ดัชนมี วลกาย เท่ากบั 18.5 - 24.9 กโิ ลกรมั /ตารางเมตร = ปกติ 5. ผสู้ งู อายสุ ามารถชว่ ยเหลือตนเองและผอู้ ่ืนได้ตามอัตภาพ o ปฏิบตั ิภารกิจประจาวนั ได้ o สามารถเดินทางไปนอกบา้ นด้วยตนเองตามทตี่ ้องการไดอ้ ย่าง ถกู ตอ้ ง o สามารถช่วยเหลอื ผ้อู นื่ ไดต้ ามอตั ภาพ การดูแลส่งเสริมสุขภาพผูส้ งู อายโุ ดยครอบครวั ผสู้ งู อายุเป็นวัยที่มปี ระสบการณช์ ีวิตมาก และเป็นผู้มีความรคู้ วามสามารถ ในทางหนง่ึ ทางใดมาก่อน มพี ลังสรา้ งสรรคส์ ิ่งตา่ ง ๆ ไดด้ ี ลกู หลานควรคานงึ ถึง คุณค่าและประโยชน์ของผ้สู ูงอายุ โดยทัว่ ไป ผสู้ ูงอายุกม็ คี วามยินดีและเตม็ ใจให้ ขอ้ คิดเหน็ ตา่ ง ๆ รวมทัง้ ให้คาปรึกษาแก่ผู้ทีอ่ ่อนวยั กวา่ อยู่แลว้ ในอดตี ทผ่ี ่านมา ผ้สู งู อายุยังให้ชีวิตทเ่ี ปน็ สขุ ตามสมควร ซึง่ จะให้ประโยชน์จากการดาเนนิ ชวี ิต

19 ของผูส้ ูงอายุในเวลาเดียวกนั ดว้ ยเพอ่ื ช่วยใหผ้ ู้สงู อายมุ ีสุขภาพจิตที่ดี สมาชกิ ใน ครอบครัว อนั ประกอบดว้ ย ลกู หลาน ฯลฯ ควรปฏิบัติต่อผสู้ งู อายุ ดังตอ่ ไปนี้ 1. ชว่ ยทาใหผ้ ูส้ ูงอายุรู้สกึ วา่ ตนเองยังมคี ุณคา่ มีความสาคญั และมีความหวงั ในชวี ิต เช่น ขอคาแนะนาตา่ ง ๆ ขอความชว่ ยเหลือจากผู้สงู อายใุ ห้ ควบคมุ ดูแลบา้ นเรือน เป็นทป่ี รึกษาอบรมเล้ยี งดูลูกหลาน 2. ควรระมดั ระวังคาพูด หรือการกระทาทแ่ี สดงออกตอ่ ผู้สงู อายุ เน้น ความสาคญั ของผู้สูงอายุเป็นอนั ดับแรก ยกตัวอยา่ งเชน่ เวลารับประทาน อาหารเชญิ ชวนใหร้ บั ประทานอาหารก่อนและตักข้าวให้ 3. ชวนผสู้ ูงอายุเลา่ เร่อื งเหตุการณ์ประทับใจในอดีตของทา่ นให้ฟัง และรบั ฟงั อยา่ งต้ังใจ จะทาใหผ้ ู้สงู อายุรสู้ กึ ว่า ยงั มีคนชื่นชมในบางสว่ นของชวี ิตของ ตนอยู่ 4. อานวยความสะดวกใหผ้ สู้ ูงอายุปฏบิ ัตกิ จิ กรรมท่นี า่ สนใจต่าง ๆ เชน่ เมือ่ ผสู้ งู อายตุ ้องการไปวัดหรอื ศาสนสถานตา่ ง ๆ ลูกหลาน ควรจดั เตรยี มข้าว ของต่าง ๆ ให้ และจดั การรบั สง่ หรือเป็นเพอื่ น 5. เอาใจใสด่ แู ลเร่อื งอาหาร และการออกกาลังกายหรอื ทางานตามความ ถนัดให้เหมาะสมกบั วัย 6. ที่พักอาศยั หากผู้สูงอายุตอ้ งการแยกบ้านอยู่ หรอื ต้องการไปอยสู่ ถานท่ีที่ รัฐจัดใหก้ ค็ วรตามใจ และพาลกู หลานไปเยี่ยมเมอ่ื มีโอกาส ถา้ หาก ผสู้ งู อายุรูส้ ึกเปน็ สขุ และต้องการอยรู่ ว่ มกับลูกหลาน ก็ให้อย่บู ้านเดียวกนั เพื่อเกิดความรูส้ กึ อบอนุ่ 7. ชว่ ยใหผ้ ู้สงู อายมุ โี อกาสพบปะสงั สรรค์กบั ญาตสิ นิท และเพอื่ นร่วมวัย เดยี วกนั โดยการพาไปเยี่ยมเยยี น หรือเชิญเพ่อื นฝูงญาติมิตร มาสงั สรรค์ ท่บี ้านเปน็ ทค่ี ลายเหงา พาไปสถานท่ที ่เี ปน็ ศนู ยร์ วมของผูส้ ูงอายุ เช่น วดั หรือชมรมผ้สู งู อายใุ นชุมชน 8. ให้ความสาคญั เหน็ คุณคา่ และเคารพยกยอ่ งนับถือ ดว้ ยการเชอ่ื ฟงั คาส่งั สอนและขอ้ แนะนาจากผสู้ งู อายุ ร่วมมือกนั รักษาฟื้นฟูขนบธรรมเนยี ม

20 ประเพณีเดมิ ของไทย เชน่ ประเพณรี ดน้าดาหัวผ้สู งู อายุเนือ่ งในวนั สงกรานต์ เปน็ ต้น 9. ให้อภยั ในความหลงลมื และความผดิ พลาดท่ีผู้สูงอายกุ ระทา และ ยง่ิ กว่าน้นั ควรแสดงความเห็นอกเห็นใจทเ่ี หมาะสมด้วย 10. ช่วยเหลือดแู ลรกั ษาพยาบาลยามเจบ็ ป่วย หรือพาไปตรวจสุขภาพ ใหก้ ารดแู ลอยา่ งใกลช้ ดิ เม่อื เจ็บป่วยหนกั เร้ือรัง การเตรยี มตวั ทดี่ แี ละพร้อม จะทาให้ผู้สงู อายุมีความเชือ่ มั่นในตนเองเพิ่มมาก ขึ้น สามารถอยรู่ ่วมกับครอบครัว และสังคมได้อย่างมีความสขุ ฉะนั้น ผู้สงู อายคุ วรรจู้ ักปฏิบัตติ วั เพ่ือการมชี ีวติ ทีเ่ ป็นสุขเช่นกนั ดังนี้ คือ 1. ทาจติ ใจให้ร่าเรงิ แจม่ ใส หางานอดเิ รกทา เชน่ ปลกู ตน้ ไม้ เลย้ี งนก เลย้ี ง ไก่ สุนัข หรอื อา่ นหนงั สอื เป็นตน้ 2. ใหค้ วามสนใจในลูกหลาน ปฏิบัติตนให้ลูกหลานมคี วามศรัทธา เชอ่ื มน่ั และเป็นทพ่ี ง่ึ เมือ่ ยามเดอื ดรอ้ นหรือทุกข์ใจได้ 3. ให้ความสนใจตอ่ ปญั หาหรอื เหตุการณต์ า่ ง ๆ ทีเ่ กดิ ขนึ้ โดยอ่านจาก หนงั สอื ฟังข่าวจากวิทยุ จากโทรทัศน์ จะได้มคี วามร้คู วามเข้าใจ ถงึ การ เปลีย่ นแปลงของสังคม อีกทั้งยังเปน็ การบรหิ ารความคิด และสมองไมใ่ ห้ เส่อื มถอยลง 4. ให้ความชว่ ยเหลอื ครอบครวั ในส่วนทพ่ี อจะทาได้ เชน่ ชว่ ยดแู ลเดก็ เล็ก ชว่ ยดแู ลบา้ นเม่ือลกู หลานออกไปทางานนอกบ้าน

21 5. รักษาสุขภาพใหแ้ ข็งแรง สมบูรณ์ รจู้ ักออกกาลงั กายตามความเหมาะสม ทรี่ ่างกายจะทาได้ ไม่ทาตัวให้เป็นทกี่ ังวลของลูกหลาน หรอื ผ้อู ยรู่ ว่ มกัน การสง่ เสริมและช่วยเหลือใหผ้ สู้ งู อายุ มีชีวิตเปน็ สุข ตอ้ งอาศัยความ รว่ มมือ ร่วมใจ ในการปฏบิ ัติอยา่ งจริงจงั จากผเู้ กย่ี วขอ้ งทกุ ฝา่ ย เริ่มตน้ ต้งั แต่ตัวผู้สงู อายเุ อง บุคคลในครอบครัว สังคม ตลอดจนหนว่ ยงานตา่ ง ๆ ทีเ่ ก่ียวข้องทงั้ ภาครฐั และเอกชน โดยเฉพาะอยา่ งย่งิ สถาบนั ครอบครวั จะ ไดต้ ระหนกั ถึงบทบาท และความสาคัญ ท่จี ะทาให้ผสู้ ูงอายุ รู้สกึ ว่าตนเอง ยังมีคณุ คา่ และมคี วามสาคัญตอ่ ครอบครวั และสงั คม การดูแลส่งเสริมสขุ ภาพผูส้ ูงอายุโดยชุมชน การดูแลสุขภาพผูส้ ูงอายโุ ดยชุมชน จะเป็นรูปธรรมได้นนั้ ทกุ คนใน ชมุ ชนจะต้องไดร้ ับการปลูกฝงั ให้มีพื้นฐานจติ สานกึ ความคิด และการ ปฏิบตั ิของทุกคนในชมุ ชน (ผู้สูงอายุ ลูกหลาน และผอู้ ยู่อาศยั ในชมุ ชนทกุ คน) ตอ้ งตระหนักถึงคุณค่า ความสาคญั ของผสู้ ูงอายุ (โดยเฉพาะ ลูกหลาน) เสมอเหมือนปชู นียบุคคล ที่เปี่ยมดว้ ยประสบการณ์ชีวติ ที่ ล้มเหลว และดีงาม ซง่ึ เปน็ แบบอยา่ งในการดาเนินชีวติ ของลกู หลาน ชมุ ชนในปัจจุบนั โดยลูกหลาน และผอู้ าศยั ในชุมชน ตอ้ งแสดงความ เคารพยกย่อง ใหเ้ กยี รตเิ ป็นแบบอย่างท่ดี งี าม ในการให้คาปรึกษา แนะ แนวการดาเนินชวี ติ การงานอาชพี ครอบครัว การพฒั นาสังคม เศรษฐกิจ การเมอื ง และบทบาทหน้าท่ีของภาครัฐ และเอกชน เพื่อเปน็ รากฐานชวี ิต ในชมุ ชนทจี่ ะเอ้ืออาทรต่อกัน เพอื่ การชว่ ยเหลอื ดูแลสง่ เสรมิ สุขภาพ ผ้สู ูงอายุ ให้รา่ งกายแข็งแรง และสขุ ภาพจิตที่ดี สามารถดารงชวี ติ อยู่ รว่ มกนั อยา่ งปกติ และมคี วามสุขอยา่ งต่อเนอื่ งตลอดไป เช่น สมยั ปัจจุบนั โดยนบั ถอื ผู้สงู อายุดจุ ดั่งรม่ โพธิร์ ม่ ไทร สรา้ งสายใยในครอบครวั สบื สาน วฒั นธรรมที่ดงี ามของชุมชน

22 1. ชุมชนรวมจดั ตั้ง “ชมรมพิทกั ษ์สขุ ภาพ” รว่ มกันทงั้ ภาครัฐ และเอกชน โดยความร่วมมอื ของประชาชนในชุมชน โดยชมรมเปน็ แกนร่วมสร้างสวน สุขภาพ ประกอบดว้ ย สนามออกกาลงั กาย สนามเด็กเลน่ ลานกจิ กรรม และร่วมปลกู ตน้ ไมด้ อกไมใ้ ห้รม่ ร่นื สวยงาม เป็นรากฐานการปลกู ฝงั การดู แลสขุ ภาพ รักธรรมชาติแก่ลกู หลาน เป็นการสรา้ งสายใยสมั พนั ธ์ รว่ มกัน ทกุ กลุ่มอายุให้เกดิ ข้ึนในชมุ ชน โดยชุมชนและเพอื่ ชมุ ชน 2. การประสานงานรวมกันระหว่างชมรมผู้สูงอายุ ในชมุ ชนกบั องคก์ าร บรหิ ารสว่ นตาบล เพ่ือการส่งเสรมิ งบประมาณดาเนินกิจกรรมรณรงค์ การ ช่วยเหลือดแู ลส่งเสริมสขุ ภาพผสู้ งู อายุ ให้ร่างกายแข็งแรง และสขุ ภาพจิต ทด่ี ี โดยจัดสัปดาห์ตรวจสขุ ภาพประจาปี จัดนิทรรศการเร่อื งท่ชี ุมชนสนใจ การทศั นาจรใน และนอกสถานทข่ี องจงั หวดั จดั ฟังเทศน์ ปฏิบตั ิธรรมทุก วันพระ และวนั สาคญั ทางศาสนา 3. ชมุ ชนจดั ตั้งกลุ่มส่งเสริมภูมิปญั ญาชาวบา้ น ในชมุ ชนนัน้ ให้มกี ารสบื ทอด การปฏิบตั เิ ปน็ กิจวตั รประจาวัน เพือ่ ถ่ายทอดถงึ ลกู หลาน และเป็น วัฒนธรรมในชมุ ชนตลอดไป เช่น กลมุ่ จัดทาสิ่งของเครือ่ งใช้ อาหาร พืน้ บา้ นทีม่ ีประโยชน์ เพ่ือจาหนา่ ยในรา้ นคา้ ของชุมชน และกลมุ่ การนวด แผนไทยใหแ้ พร่หลายตลอดไป 4. ชุมชนประกาศเกียรตคิ ณุ ลกู หลาน หรอื ผดู้ ูแลผูส้ ูงอายุดเี ดน่ ในชมุ ชน เพอ่ื เปน็ แบบอย่างท่ีดีงาม ให้ลกู หลานมีจติ สานกึ ในความรับผิดชอบดแู ล ผสู้ ูงอายอุ ยา่ งต่อเนื่องสืบไป 5. ชมุ ชนสรา้ งเสริมสือ่ การดแู ลรักษาสุขภาพ และส่งเสรมิ การดาเนนิ กิจกรรม ของชมรมผู้สูงอายุ ใหด้ ารงอยู่ตลอดไปอยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ 6. ชมุ ชนให้ความสาคญั และจดั เตรยี มความพรอ้ มบคุ คล ท่ีจะเขา้ สูว่ ัยสงู อายุ (อายุ 55-60 ปี) เพือ่ การยอมรับ และปรับตัวใหเ้ ขา้ กบั สถานการณ์ สังคม และสง่ิ แวดลอ้ มท้ังรา่ งกาย จิตใจ ได้อยา่ งมีความสุข โดยการดาเนิน โครงการฝึกทกั ษะชวี ติ แบบมสี ว่ นร่วมในการปรับตวั รับการเปล่ียนแปลง ในวยั สงู อายุอยา่ งเหมาะสม

23 7. ชมุ ชนจดั ต้ังศูนย์ดแู ลสง่ เสรมิ สขุ ภาพเด็กวยั เตาะแตะ (เด็กอายุ 0-3 ปี) โดยผ้อู ย่ใู นวัยกอ่ นสงู อายุ หรือผู้สูงอายทุ ี่มคี วามพรอ้ ม และสมัครใจ เพ่ือ การแสดงถงึ คุณค่า และมกี ารอย่รู ว่ มกนั อยา่ งมคี ุณภาพ ของทรพั ยากร บคุ คลในชมุ ชน อย่างเปน็ รปู แบบสมัยกอ่ นทงี่ ดงามวิธหี น่งึ ปจั จัยทมี่ ีอิทธิพลต่อความพงึ พอใจในชีวิตของผ้สู งู อายุ ประกอบด้วยปจั จัย 3 ดา้ น ดังน้ี 1. ปัจจัยส่วนบุคคล ประกอบด้วย 1.1 ระดบั การศึกษา ผ้สู งู อายทุ ีม่ รี ะดบั การศกึ ษาสูง จะมคี วามสามารถใน การดแู ลตนเอง และมีโอกาสเลือกทากจิ กรรมไดด้ ี และมากกว่ากล่มุ ทม่ี ี การศกึ ษาต่า 1.2 งานอดิเรก หมายถงึ วถิ ีทางในการใช้เวลาทากจิ กรรมด้านต่าง ๆ นอกเหนือไปจากหน้าทีก่ ารงานประจา หรือเปน็ กจิ กรรมท่ีทาในเวลาว่าง ด้วยความสมัครใจ เพอื่ กอ่ ให้เกิดความเพลิดเพลิน แกผ่ กู้ ระทาโดยตรง บทบาท และกิจกรรมใดกต็ าม ท่ีบุคคลถูกผลักดนั ให้เลกิ กระทา จะตอ้ งมี กจิ กรรมใหม่ข้ึนมาทดแทน และกจิ กรรมหน่งึ ทถี่ กู เลือกเขา้ มาคือ งาน อดเิ รก 1.3 สขุ ภาพ ผู้สูงอายมุ ักประสบปญั หาสุขภาพท่ีทรดุ โทรมลง ซงึ่ เปน็ อุปสรรคตอ่ การปฏิบัติกจิ วตั รประจาวัน และการตอ้ งพึง่ พิงผู้อื่น สงิ่ นี้ ทา ใหผ้ สู้ ูงอายมุ ีความร้สู ึกด้อย ในสายตาของบุคคลทว่ั ไป และมีผลต่อความ พงึ พอใจของผ้สู ูงอายดุ ้วย 2. ปัจจัยดา้ นเศรษฐกิจ ปัญหาเศรษฐกิจเป็นปัญหาหลกั ของผู้สงู อายุ ทาให้ รายได้ลดน้อยลง ส่งผลตอ่ ความสามารถในการดแู ลตนเอง ทางด้าน สขุ ภาพ และส่งผลตอ่ ความพึงพอใจในชวี ิตของผ้สู งู อายุ 3. ปัจจัยดา้ นความสัมพนั ธท์ างสงั คม เมอื่ เขา้ สวู่ ัยผ้สู ูงอายุ ทาให้ต้องเสีย บทบาทในการทางาน ผู้สงู อายุจงึ เปล่ียนจุดสนใจไปยังครอบครัว หา บทบาทใหม่ให้กบั ตนเอง ด้วยการเปน็ ผ้ใู หค้ าปรกึ ษา แนะนาช่วยดแู ล

24 ลกู หลานภายในบ้าน หากความสมั พนั ธ์ในครอบครวั ดี จะสง่ ผลตอ่ ความ พึงพอใจในชวี ิตของผู้สงู อายุ สว่ นด้านความสมั พันธ์ของผู้สงู อายกุ บั บคุ คลภายนอก หรือสงั คมนน้ั ในปี 1986 เบอร์กแมน ไดท้ าการศกึ ษา ผ้สู งู อายุจานวน 7,200 คน เปน็ เวลา 10 ปี พบวา่ ผสู้ ูงอายุทีแ่ ยกตวั ออก จากสังคม มีอตั ราการตายสูงกว่าผทู้ ี่ไดร้ บั การสนับสนนุ ทางสังคม ถงึ 2.5 เท่า จากปัจจัย 3 ดา้ นที่มีอทิ ธิพลต่อความพึงพอใจในชวี ิตของผสู้ ูงอายุ ในส่วน ของงานอดิเรก และการมสี ัมพนั ธภาพกบั บุคคลในครอบครัว รวมทั้งสังคม ใน การดาเนินชวี ิตประจาวันของผสู้ งู อายุ ซงึ่ อาจกลายเป็นบทบาทหน้าทข่ี อง ผู้สงู อายุ ท่คี วรมตี อ่ สงั คม ครอบครัว และชุมชน เพอื่ การมีคุณคา่ ในชีวติ และ เพิม่ ความพงึ พอใจตนเองของผู้สงู อายุ อาจแบ่งได้เป็น 3 ประเภท คอื 1. กจิ กรรมท่ีไม่มีรปู แบบ (Informal activity) เชน่ การช่วยเหลืองานของ สมาชกิ ในครอบครวั และการพบปะสงั สรรค์คก์ ับเพอื่ น ญาติ เป็นตน้ 2. กิจกรรมที่มีรูปแบบ (Formal activity) เชน่ เขา้ รว่ มในสมาคมต่าง ๆ การเขา้ กลมุ่ ทางศาสนา การเปน็ อาสาสมัครเพื่อสังคม ซง่ึ เป็นกจิ กรรม ภายนอกครอบครวั เปน็ ต้น 3. กิจกรรมท่ีทาคนเดียว (Solitary activity) เช่น การทางานในยามว่าง กิจกรรมเพอื่ การพักผ่อนหย่อนใจส่วนตัว และกจิ กรรมภายในบา้ น เป็น ต้น การส่งเสริมดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายุและทาใหผ้ ้สู งู อายุมคี วามพงึ พอใจในทกุ ภาค ส่วนต้องมีส่วนรว่ มทงั้ ภาครัฐ องคก์ รปกครองส่วนท้องถน่ิ ในการกาหนดนโยบาย เกีย่ วกับผสู้ ูงอายุให้เป็นรปู ธรรม สามารถนาสกู่ ารปฏิบัติได้ บคุ คลในครอบครวั มี สว่ นรว่ มในการดูแลผู้สูงอายุ ชมุ ชนมีส่วนรว่ มในการจัดตง้ั ชมรมหรอื กิจกรรม การสง่ เสรมิ สุขภาพ ใหก้ ารยอมรบั ยกยอ่ งผู้สงู อายุ จะส่งผลใหก้ ารดแู ลสขุ ภาพ ผู้สงู อายุดีข้ึน

25 เอกสารอา้ งองิ บรรลุ ศิรพิ านิช.(๒๕๔๒).ผ้สู งู อายไุ ทย.พิมพค์ รง้ั ที่๒.กรงุ เทพมหานคร : พิมพด์ ี. สุทธชิ ัย จติ ะพนั ธก์ ุล.(๒๕๕๔). หลักสาคัญของเวชศาสตร์ผ้สู ูงอายุ.พิมพค์ รั้งที่ ๓. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพแ์ หง่ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย. สทุ ธิชัย จติ ะพนั ธ์กุลและไพบลู ย์ สรุ ิยะวงศไ์ พศาล. (๒๕๔๒). ปญั หาสุขภาพ ของผูส้ งู อายุไทย. กรงุ เทพมหานคร : สถาบนั วจิ ยั สาธารณสขุ ไทย มูลนิธาิ ธารณสขุ แห่งชาตแิ ละสานักนโยบายและแผน สาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข. สุวิทย์ วบิ ลู ผลประเสรฐิ และคณะ.(๒๕๔๐). การศกึ ษาวิเคราะห์ความต้องการ ผ้ดู ูแลผสู้ งู อายุที่ช่วยเหลือตนเองไมไ่ ดใ้ นอีก ๒ ทศวรรษหน้า. วารสารสง่ เสริม สุขภาพและอนามัยสิง่ แวดล้อม. 20(2) : 1-9 http://hp.anamai.moph.go.th/soongwai/statics/about/soongwai/topi c006.php ผู้จัดทา นางสาวพนิดา โยวะผุย พยาบาลวชิ าชีพปฏบิ ตั ิการ นางสาวอกั ษราณฐั ภักดีสมยั พยาบาลวิชาชพี นางสาวประภัสสร วงษศ์ รี พยาบาลวชิ าชพี ชานาญการพเิ ศษ