aท่องเที่ยวไทย

การทอ่ งเทย่ี วไทย: ความสาคัญ ความท้าทาย และความยงั่ ยนื กัมพล พรพฒั นไพศาลกุล รัตตยิ ากร ลมิ ัณตชยั ปภัสสร แสวงสขุ สันต์ อบุ ลรัตน์ จันทรังษ์ ฝ่ายนโยบายเศรษฐกิจการเงนิ ธนาคารแห่งประเทศไทย 16 พฤษภาคม 2559 Bank of Thailand's Research Program on Thailand's Future Growth 1

หัวขอ้ นาเสนอ ความสาคญั ของภาคการทอ่ งเทย่ี ว ความท้าทายของการท่องเท่ียวไทย แนวทางการสรา้ งความยง่ั ยนื ของการทอ่ งเท่ยี ว 2

ความสาคญั ของภาคการทอ่ งเทย่ี ว เป็นแหลง่ รายได้ทส่ี าคัญ ก่อให้เกดิ การจา้ งงาน ปี 2015 สรา้ งรายรบั กว่า 1.5 ล้านล้านบาท ปี 2014 ทอ่ งเทย่ี วมีการจ้างงานคดิ เปน็ ประมาณร้อยละ 14 ของการจา้ งงานท้งั หมด ผลกระทบทางตรงต่อเศรษฐกจิ (Direct Contribution) ผลกระทบตอ่ สาขาเศรษฐกจิ อ่นื (Indirect Contribution) ปี 2014 มมี ลู คา่ เพ่ิมประมาณรอ้ ยละ 9 ของ GDP ปี 2014 มมี ูลคา่ เพิม่ ประมาณรอ้ ยละ 11 ของ GDP ท่มี า: ธนาคารแห่งประเทศไทย World Travel & tourism Council (2015) 3

แต่ท่ผี า่ นมาไทยมีความเสีย่ งด้านการทอ่ งเท่ียวเพ่ิมข้ึน จากความสามารถในการแขง่ ขันทล่ี ดลงโดยเฉพาะดา้ นอปุ ทาน อันดบั ความสามารถในการแขง่ ขันด้านการท่องเทีย่ ว ตัวช้วี ดั ดา้ นอุปทานทส่ี าคญั ของไทย (อนั ดับจาก 141 ประเทศ) คะแนน (คะแนนเตม็ 7) สิงคโปร์ 11 7 จนี 17 6 2552 2554 2556 2558 5 มาเลเซีย 25 4 ไทย 35 3 อนิ โดนเี ซยี 50 2 0 10 20 30 40 50 60 1 0 Ground and Port Environmental Cultural Resources Infrastructure Sustainability & Business Travel ทม่ี า: The Travel & Tourism Competitiveness Report , World Economic Forum 2015 4

กรอบการวเิ คราะห์ การเติบโตของภาคการทอ่ งเทย่ี วอย่างย่งั ยนื (sustainable tourism) “การพฒั นาท่ีสามารถตอบสนองความต้องการของนักท่องเทีย่ วและประเทศเจ้าของทรัพยากรในปัจจบุ นั โดยไม่เป็นอุปสรรคต่อความสามารถในการเติบโตในอนาคตทั้งในดา้ นเศรษฐกจิ สงั คม และสิง่ แวดลอ้ ม” (The Committee of Ministers of the Council of Europe,1995; Ashiotis,1995; Thibal,1997; WTO,2001) ความท้าทาย ความท้าทาย Demand ? Supply ? 5

หวั ขอ้ นาเสนอ ความสาคญั ของภาคการทอ่ งเท่ียว ความทา้ ทายของการท่องเทยี่ วไทย แนวทางการสร้างความยงั่ ยนื ของการท่องเที่ยว 6

สรุปความทา้ ทายในแตล่ ะด้าน Demand Supply 1) จานวนนักทอ่ งเทยี่ วที่เพิ่มขน้ึ 1) การเสื่อมโทรมของแหลง่ ท่องเที่ยวหลัก กลับกระจกุ ตัวอยู่ในบางแหลง่ 2) โครงสรา้ งพ้ืนฐานไม่เอ้อื ต่อการกระจาย และกจิ กรรมการทอ่ งเท่ียว ตัวของนักทอ่ งเทย่ี ว 2) กจิ กรรมหลักทเ่ี ป็นทน่ี ิยมมมี ลู ค่า 3) ธุรกจิ ด้านการทอ่ งเทีย่ วยังคงใชก้ ลยทุ ธ์ ทางเศรษฐกจิ ไม่ได้สูงมากนัก ส่งผลต่อคุณภาพนักท่องเท่ยี ว ดา้ นราคามากกวา่ คุณภาพ 4) นโยบายดา้ นการท่องเที่ยวท่ยี งั ไมม่ ี ประสทิ ธิภาพ 7

ความท้าทายด้านอปุ สงค์ ในอีก 5 ปีข้างหน้าจานวนนักท่องเทย่ี วของไทยจะเพ่ิมข้นึ โดยนักท่องเท่ียวเอเชยี โดยเฉพาะจีนยังคงเปน็ นกั ท่องเท่ียวหลักของไทย World Travel Receipt : Actual trend and forecast 2557-2567 คาดการณจ์ านวนนักทอ่ งเทยี่ วตา่ งชาตใิ นไทย (ภมู ภิ าคเอเชยี แปซิฟกิ มแี นวโนม้ เตบิ โตสูงสดุ โดยไทยถือเปน็ Top Destination อนั ดับท่ี 3) พนั ลา้ น ดอลลาร์ สรอ. ลา้ นคน 3,500 3,000 Africa Forecast 60 49.6 2,500 Middle East 2,000 Americas CAGR: 7.7% 50 (Actual) 45.4 1,500 Asia and the Pacific CAGR: 7.0% 40 29.9 33.0 1,000 Europe 36.9 41.2 30 20 10 500 0 2558 2559 2560 2561 2562 2563 0 2533 2538 2543 2548 2553 2558 2563 Asia Europe Americas Pacific Africa Total ทีม่ า: World Travel & Tourism Council หมายเหตุ: ปีพ.ศ. 2557-2567 เปน็ ตัวเลขประมาณการ ท่มี า: ปีพ.ศ. 2559-2563 เปน็ ขอ้ มูลประมาณการโดยThe Pacific Asia Travel Association (PATA) 8

ความท้าทายด้านอปุ สงค์ แต่ที่ผ่านมาไทยมีปญั หาการกระจุกตัวในบางแหล่งท่องเทย่ี ว โดยเฉพาะภาคใต้และภาคตะวนั ออกทเี่ ป็นแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วทางทะเล 9 ที่มา: สถติ ิจานวนนักทอ่ งเทยี่ วภายในประเทศ ปี 2556 กรมการท่องเที่ยว คานวณโดยธปท. หมายเหต:ุ ความหนาแนน่ ของนกั ทอ่ งเทีย่ ว คานวณโดยจานวนนกั ทอ่ งเท่ียวตอ่ พ้ืนท่ี (ตร.กม)

ความทา้ ทายดา้ นอปุ สงค์ กจิ กรรมการทอ่ งเทีย่ วหลักของไทยกลับมมี ูลคา่ เพิ่มตอ่ เศรษฐกจิ อยู่ในระดบั ที่ไม่สงู นัก กจิ กรรมการท่องเท่ียวของไทย มูลค่าเพิ่มจากกจิ กรรมการท่องเทีย่ ว ปี 2553 Attractiveness 7 ลา้ นบาท 33,929 ( ิกจกรรมท่ี ันกท่องเ ่ีทยวเ ้ขา ่รวมในประเทศไทย) 35,000 6 Sun & Beach 30,000 25,000 High Spa&Wellness 20,000 Tourism 15,000 5 10,000 4 Cultural and Entertainment 5,000 11,193 Heritage Tourism 3 Mid 0 Eco-Tourism 2 3,440 1,331 1,010 1 Medical Tourism MICE 0 Low 2 Mid High 0 46 8 Competitiveness (อนั ดบั ความสามารถในการแขง่ ขนั เทยี บโลก/ภูมภิ าค) กจิ กรรมการทอ่ งเทีย่ วหลกั (core product) ทีม่ า: โครงการค่าใชจ้ ่ายในการจัดทาบญั ชปี ระชาชาตดิ า้ นการทอ่ งเท่ียว (Tourism Satellite กจิ กรรมที่มศี กั ยภาพ Account: TSA) รายงานการจัดทาบญั ชปี ระชาชาติด้านการท่องเท่ยี วฉบับสมบูรณ์ (Final Report) Phase 2, กรมการท่องเที่ยว กิจกรรมทร่ี อการพัฒนา 10

ความทา้ ทายด้านอปุ สงค์ การกระจุกตวั ในกจิ กรรมการทอ่ งเทยี่ วทมี่ มี ลู ค่าน้อยส่งผลใหค้ า่ ใช้จ่ายของนกั ทอ่ งเทย่ี ว ไมไ่ ด้ปรับเพิม่ ข้ึนมากในชว่ งท่ผี า่ นมาสะทอ้ นถงึ คณุ ภาพของนกั ทอ่ งเที่ยวที่ยังคงตา่ เมือ่ เทยี บกับตา่ งประเทศ บาท/วัน ค่าใช้จ่ายตอ่ วันนกั ทอ่ งเท่ยี ว คา่ ใชจ้ า่ ยนักทอ่ งเทีย่ วเทยี บกับภมู ิภาค 5,000 เฉลย่ี ประมาณ ดอลลาร์ สรอ./วนั 4,300 บาท %YOY 250 4,000 50 200 40 150 3,000 30 100 2,000 1.5 1.3 %YOY (RHS) 20 50 1,000 1.6 3.4 4.5 5.2 3.9 10 0 0 0 -4.0 -10 -1,000 2550 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 Other Transport Meals Accommodation Shopping Sightseeing Entertainment ทมี่ า: The Pacific Asia Travel Association (PATA) 11

12 ความทา้ ทายดา้ นอุปทาน การพึ่งพาแหลง่ ทอ่ งเท่ียวทางธรรมชาตเิ ป็นหลกั ทาใหเ้ กดิ ความเส่อื มโทรม และสรา้ งตน้ ทุนท่ปี ระเมนิ ค่าไม่ได้กบั ประเทศ ผลการประเมินขีดความสามารถในการรองรับของแหล่งทอ่ งเทยี่ ว อุทยานแห่งชาติ นิเวศ กายภาพ สงั คม สง่ิ อานวย ความสะดวก หม่เู กาะสิมลิ ัน (พงั งา) Exceed Exceed Exceed หมเู่ กาะสรุ ินทร์ (พังงา) Exceed Exceed Exceed Below หมเู่ กาะเสม็ด (ระยอง) Exceed Approach Exceed Below Exceed ปรมิ าณขยะจากนักท่องเท่ยี ว Percentage cover 60 ลา้ นตนั ปริมาณขยะจากนักทอ่ งเที่ยว ล้านบาท 50 1.5 ตน้ ทนุ จัดการขยะท่ีเป็นตัวเงนิ (RHS) 2,000 40 ปะการังมี 1.0 1,500 ชวี ิตลดลง 1,000 30 1% ต่อปี 0.5 500 20 ปะการัง 0.0 0 10 ฟอกขาว 2553 2554 2555 2556 2004 2006 2008 2010 2012 2014 ท่มี า: กรมควบคุมมลพิษ, คานวณจากค่าจัดการขยะประมาณ 1,700 บาท/ตนั ท่ีมา: รายงานการสารวจและประเมนิ สถานภาพและศักยภาพทรัพยากรทางทะเล และชายฝง่ั : ปะการงั และหญ้าทะเล, กรมทรพั ยากรทางทะเลและชายฝั่ง 12

ความท้าทายด้านอุปทาน โครงสรา้ งพ้นื ฐาน โดยเฉพาะด้านการคมนาขนส่งของไทยยังไมเ่ ออื้ ตอ่ การรองรบั นกั ท่องเทย่ี วทเี่ พิม่ ขึ้น ล้านคนต่อปี Passenger Capacity ลา้ น1ค2นตอ่ ปี Passenger Capacity 40 8 ของทา่ อากาศยานพาณชิ ยห์ ลักของไทย 20 จานวนผโู้ ดยสารทีเ่ กินขดี ความสามารถในการรองรบั 4 จานวนผูโ้ ดยสารทเ่ี กินขีดความสามารถในการรองรับ Overcapacity Overcapacity 00 -20 Undercapacity -4 -40 ท่มี า: การท่าอากาศยานแห่งประเทศ ปี 2557 ทม่ี า: Pacific Asia Association ปี 2557 คุณภาพของการเช่อื มโยงการขนสง่ ทางบก หมายเหต:ุ กรงุ เทพฯ ประกอบด้วยท่าอากาศยานสุวรรณภูมิและดอนเมือง, ฮ่องกง คือ Hong Kong International Airport (HKIA), โตเกียว คือ Tokyo’s Haneda 8 20 72 94 Airport, กัวลาลัมเปอร์ คือ Kuala Lumpur International Airport, สิงคโปร์ คือ Singapore Changi International Airport, ไทเป คือ Taipei Airport, และ จาการต์ า คือ Soekarno-Hatta International Airport ท่ีมา: The Travel & Tourism Competitiveness Report 2013 and 2015, WEF 13

ความท้าทายดา้ นอุปทาน จานวนโรงแรมท่ีไม่มใี บอนญุ าตมีมากในแหล่งทอ่ งเทย่ี วทาให้ยากต่อ การควบคุมคุณภาพและยกระดบั มูลคา่ เพิ่มจากการทอ่ งเทยี่ ว จานวนหอ้ งพักโรงแรมในแหลง่ ทอ่ งเทย่ี วหลัก ราคาหอ้ งพกั เฉลย่ี ตอ่ วนั เทียบภูมภิ าค จานวนหอ้ งพัก จานวนหอ้ งพกั ดอลลาร์ สรอ./วัน 100,000 168,929 200,000 250 128,176 150,000 200 80,000 58,673 150 60,000 52,769 100 40,000 40,964 50 20,000 34,585 27,708 100,000 0 18,001 8,81752,959 50,000 0 0 กรุงเทพ ชลบุรี ภูเก็ต เชยี งใหม่ รวมจานวนหอ้ งในแหลง่ ทอ่ งเท่ียวหลกั (RHS) จดทะเบียน ไมจ่ ดทะเบยี น ท่ีมา: สรุ พงษ์ (2557) ท่มี า: Pacific Asia Association ปี 2557 14

ความท้าทายดา้ นอปุ ทาน งบประมาณด้านการท่องเทยี่ วของไทยอยูใ่ นระดบั ทไ่ี มส่ ูงนกั เมอ่ื เทยี บกบั ต่างประเทศ นอกจากน้ี งบประมาณส่วนใหญย่ งั เน้นดา้ นการตลาดมากกวา่ การยกระดบั ด้าน supply สัดส่วนการใชจ้ า่ ยด้านการท่องเที่ยวของภาครัฐตอ่ งบประมาณท้ังหมด งบประมาณดา้ นการทอ่ งเที่ยวของไทย ร้อยละ ปี 2551 15 10 อ่ืนๆ, 7 วจิ ยั และพฒั นา, 4 5 ด้านการตลาด, 89 0 ปี 2557 สงิ คโปร์ อนิ โดฯ ญ่ีปุ่น จนี ไทย เกาหลี มาเลเซีย อ่ืนๆ, 17 วจิ ยั และพัฒนา, 11 ท่มี า: World Economic Forum 2015 ด้านการตลาด, 72 ประสทิ ธภิ าพในการจัดการ ที่มา: บัญชีประชาชาติดา้ นการท่องเทยี่ ว, กรมการท่องเทย่ี ว ความซ้าซอ้ นของหนว่ ยงาน การขาดการมสี ว่ นรว่ มของ ด้านการทอ่ งเทยี่ ว ชุมชนทอ้ งถิน่ ในการดูแล จดั การแหลง่ ทอ่ งเที่ยว 15

หวั ข้อนาเสนอ ความสาคญั ของภาคการท่องเท่ียว ความท้าทายของการท่องเท่ียวไทย แนวทางการสร้างความย่งั ยืนของการทอ่ งเที่ยว 16

Policy Recommendations ดูแลแหล่งทอ่ งเทยี่ วเดมิ เพิม่ แหล่งทอ่ งเทยี่ วใหม่ ยกระดับมลู ค่าใหส้ ูงข้นึ o จากดั ปรมิ าณนักท่องเท่ยี วให้ o ขยายโครงสร้างพ้นื ฐานทง้ั ดา้ น o เพิ่มมูลคา่ ในกจิ กรรมท่องเทย่ี วหลกั เหมาะสม คมนาคม และ ICT ของไทย เชน่ การควบคุมโรงแรมที่ไม่ ถูกกฎหมาย o พิจารณาเครอื่ งมือทางราคา เชน่ o รว่ มมอื กบั เอกชนพฒั นาแหลง่ ภาษที อ่ งเทย่ี ว คา่ ธรรมเนียมเข้าชม ท่องเท่ยี วใหม่ผา่ นการใหส้ ิทธิ o ดงึ ดดู นักท่องเทย่ี วไปสู่กิจกรรมรองท่ี เพ่ือดูแลแหลง่ ทอ่ งเทย่ี ว ประโยชน์ มีมลู ค่าสูง o บงั คบั ใชก้ ฎหมายสิ่งแวดลอ้ ม o เนน้ การตลาดในกจิ กรรมทอ่ งเที่ยว อยา่ งจริงจงั และกระจายอานาจแก่ ท่ีไทยมศี กั ยภาพแตย่ ังดึงดูด ชมุ ชนในการจัดการสิง่ แวดลอ้ ม นักท่องเทย่ี วไม่ได้มากนกั 17