ชุดฝึกปฏิบัตินาฏศิลป์ที่1 พื้นฐานนาฏศิลป์

45 ทา ชี้ส่งิ ที่อยไู กล ๆ ตวั นาง ตัวพระ ภาพท่ี 33 ทา ช้ีส่งิ ทอี่ ยไู กล ๆ ทมี่ า : สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล (2560) อธบิ ายทา รำ ทาชสี้ ง่ิ ที่อยู : ปฏบิ ตั ิทา ชีม้ อื ขางใดขางหนึง่ กไ็ ด หากปฏิบตั ิทาชี้ดวยมอื ขวา ไกล ๆ ต้ังนว้ิ ช้มี อื ขวา สวนนว้ิ ที่เหลอื ทัง้ หมดรวมมือเกบ็ เขา หาฝามือ กดปลายนวิ้ ชเี้ หยยี ดตงึ ตรงไปดานหนาระดับสายตา หักขอ มือ ทชี่ เ้ี ขาหาลำแขน (สรุ ตั น จงดา, 2563 : สัมภาษณ)

46 ทายอมรับ เช้อื เชญิ ขอตอนรบั ตัวนาง ตัวพระ ภาพท่ี 34 ทา ยอมรับ เชื้อเชญิ ขอตอ นรับ ทีม่ า : สุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) อธบิ ายทา รำ ปฏิบตั ิขางใดขางหนึง่ กไ็ ด เริ่มดว ยตั้งมอื ท้ังสอง ใหน ิ้วทัง้ สเ่ี รยี งชิดติดกนั ทา ยอมรับ : ในลกั ษณะมอื เรียงกัน มือหนงึ่ ตั้งมอื ระดบั อก เหล่อื มมือดานนอก เชื้อเชญิ สวนอีกขางหนง่ึ ต้งั มอื ระดบั เอว เหล่ือมมอื ดานในกบั มือบน ขอตอนรบั แลว เคลื่อนมอื ท้งั สองขางหงายมอื สง มอื ย่ืนไปขา งหนา เลก็ นอย หักขอ มอื เขา หาลำแขน (พิมณภัทร ถมังรักษสัตว, 2563 : สัมภาษณ)

47 2. กิริยาอาการและอริ ิยาบถ ทานงั่ พบั เพยี บ อธยิ ายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ ทานั่งพบั เพียบ : ภาพที่ 35 ทา นั่งพับเพยี บ ท่ีมา : สุดารตั น วฒั นพฤติไพศาล (2560) ตัวนาง หากตอ งการใหปลายเทาไปทางขวา เร่มิ ดว ยพับขาทงั้ สองใหข าซา ย แนบกบั พ้ืน ขาขวาทับทน่ี องของขาขวา หักขอเทา ทง้ั สองขึ้น ดันเอว ตวั ตรง เอียงศรี ษะขา งขวา (สำนกั งานราชบัณฑิตยสภา, 2563 : 109) ตัวพระ หากตองการใหปลายเทา ไปทางขวา เริ่มดวยขาทงั้ สองพับใหข าซาย แนบกบั พ้ืน ใหฝาเทาซา ยแนบดา นในตน ขาขวาระดับเหนอื เขา หกั ขอเทา ทั้งสองขึ้น กนั เขา ดนั เอว ตัวตรง (สำนกั งานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 109)

48 ทานั่งคุกเขา ตัวนาง ตัวพระ ภาพที่ 36 ทานั่งคุกเขา ทม่ี า : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) อธบิ ายทา รำ ปฏบิ ตั ิโดยวางเขาทั้งสองบนพืน้ เปดสนเทา ยันดว ยจมูกเทา แลวนง่ั ลงบน ทา นัง่ คุกเขา : สน เทา ดันเอว ตวั ตรง ตัวนางใหเ ขา ชิดกัน สว นตวั พระใหแยกเขา (สำนักงานราชบณั ฑติ ยสภา, 2563 : 108)

49 ทานัง่ คุกเขา ไหว ตัวนาง ตัวพระ ภาพท่ี 37 ทา น่ังคุกเขา ไหว ทีม่ า : สุดารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล (2560) อธิบายทา รำ ปฏบิ ัตโิ ดยวางเขา ทั้งสองบนพน้ื เปด สนเทา ยันดว ยจมกู เทา ทา นั่งคุกเขาไหว : แลวนัง่ ลงบนสนเทา ตน เอว ตวั ตรง ตวั นางใหเ ขาชดิ กนั สวนตัวพระใหแยกเขา แลวพนมมอื ระหวางอก (สำนกั งานราชบัณฑิตยสภา, 2563 : 108-109)

50 ทา ยนื อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตัวพระ ทายนื : ภาพท่ี 38 ทา ยนื ทม่ี า : สุดารัตน วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ปฏบิ ตั ไิ ดท้ังขา งซายและขา งขวา ตัวนาง หากปฏบิ ัตขิ างขวา เรม่ิ ดวยการยนื ดว ยเทาขวา นำ้ หนักอยูท่ี เทา ขวา เทาซายวางเหลยี่ มไปดานหนา โดยใหสนเทาอยกู ึ่งกลางเทา ขวา เปดนว้ิ เทา ขนึ้ ตงึ เขาทง้ั สองขาง (สำนกั งานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 125) มอื ขวาจบี ระดับชายพก มือซายดนั ปลายนิ้วมือข้ึนวางมอื ไวทหี่ นาขาซาย ตัวพระ หากปฏิบัติขางขวา เรม่ิ ดวยการยืนดว ยเทา ขวา น้ำหนักอยูที่ เทา ขวา เทาซา ยวางเหล่ียมไปดานหนา หางจากเทาขวาพอประมาณ เปด นิ้วเทาข้ึน ตงึ เขาทง้ั สองขาง (สำนกั งานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 124) มือขวาเทา สะเอว มือซายดนั ปลายนิว้ มอื ขึน้ วางมอื ไวท ี่หนา ขาซา ย

51 3. กริ ิยาท่แี สดงถึงอารมณภายใน หรือเปน ความรูสกึ ทาดม หอม ช่ืนใจ ตัวนาง ตัวพระ ภาพท่ี 39 ทาดม หอม ชื่นใจ ทมี่ า : สุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล (2560) อธิบายทา รำ ปฏิบัติไดเฉพาะมือซาย เรมิ่ ดว ยการจีบควำ่ แลวเคล่ือนมือทีจ่ ีบ ทาดม : เขามาใกลจ มกู ในลักษณะตะแคง (สำนกั งานราชบณั ฑติ ยสภา, 2563 : 279) หอม ช่นื ใจ

52 ทา คดิ ถึง ยั่วยวนใจ อธิบายทา รำ ตวั นาง ตัวพระ ทา คิดถึง : ภาพที่ 40 ทาคดิ ถงึ ยว่ั ยวนใจ ยวั่ ยวนใจ ทมี่ า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ปฏิบัตโิ ดย เร่ิมดวยนำมอื ท้ังสองขางรวมกนั ต้ังมอื ไวท่อี ก กรีดนิ้วทกุ นวิ้ ใชฝามือประกบกัน มือขวากดนิ้วกลางอยรู ะหวา งนว้ิ หัวแมมือและนิ้วช้ี ของมอื ซา ย สว นมอื ซา ยกดนิ้วกลางติดกับน้วิ กอยของมือขวา หลักสำคญั คือ การกรีดนวิ้ มอื ตั้ง และหกั ขอ มอื เขา หาลำแขน (พิมณภทั ร ถมังรักษสัตว, 2563 : สัมภาษณ)

53 ทายิ้ม ยินดี อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ ทาย้มิ : ภาพที่ 41 ทา ยมิ้ ยินดี ยนิ ดี ท่ีมา : สุดารตั น วัฒนพฤตไิ พศาล (2560) ปฏิบตั ิไดเ ฉพาะมือซาย มือซายจีบควำ่ ดานหนา ระดับหนา เคล่อื นมือท่จี บี เขามาใกลปากในลักษณะตะแคง เอยี งศรี ษะขา งใดกไ็ ด (สำนกั งานราชบัณฑติ ยสภา, 2563 : 352)

54 ทารัก อธบิ ายทา รำ ตัวนาง ตวั พระ ทา รกั : ภาพที่ 42 ทารกั ทีม่ า : สุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล (2560) ปฏิบตั ไิ ดเฉพาะสองมอื เรมิ่ ดว ยมอื ทั้งสองตั้งวงดานหนาระดับอก จากนัน้ เคลื่อนมือเขา หากันใหแขนทั้งสองไขวประสานกนั แลว ขอ มอื ชอ นข้นึ เคลอื่ นฝา มอื มาทาบเหนอื อก เอยี งศรี ษะขางใดขางหนึง่ กไ็ ด (สำนกั งานราชบณั ฑิตยสภา, 2563 : 359)

55 กจิ กรรมการเรยี นรทู ายบทเรยี น ชดุ ฝกปฏบิ ตั นิ าฏศิลปท่ี 1 พื้นฐานนาฏศิลป เรอ่ื ง นาฏยศัพท และภาษาทานาฏศลิ ป ประกอบดวย 1. ประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศิลป เรื่อง นาฏยศพั ท (การใชม อื ) 2. ประเมินการปฏบิ ตั ินาฏศลิ ป เร่ือง นาฏยศัพท (การใชเ ทา/ลำตวั ) 3. นกั เรียนทำแบบฝกหัดที่ 1 เร่อื ง นาฏยศพั ท 4. ประเมินการปฏบิ ตั ินาฏศิลป เร่ือง ภาษาทา นาฏศลิ ป (กิริยาทีใ่ ชแ ทนคำพูด) 5. ประเมินการปฏิบัตินาฏศลิ ป เรื่อง ภาษาทา นาฏศลิ ป (กิรยิ าอาการและอริ ิยาบถ/ กิริยาท่แี สดงถึงอารมณภายใน) 6. นักเรียนทำแบบฝก หัดท่ี 2 เรอื่ ง ภาษาทา นาฏศลิ ป 7. แบบทดสอบหลงั เรียน ชุดฝกปฏิบัตนิ าฏศิลปท่ี 1 พนื้ ฐานนาฏศิลป จำนวน 10 ขอ

56 แบบประเมนิ การปฏบิ ัตนิ าฏศลิ ป เรอื่ ง นาฏยศัพท (การใชมอื ) คำช้ีแจง ใหน กั เรยี นแบง กลมุ ฝกปฏบิ ตั นิ าฏศลิ ป และประเมินการปฏบิ ตั นิ าฏศิลป ท่ีครูกำหนดให ตามรายการตอไปนี้ รายการประเมนิ กลมุ ที่ ความ ูถก ตองของ ทานาฏ ัศพ ท (การใ ชมือ) รวม ระดับ สรปุ บอก ื่ชอ ทานาฏ ัศพ ท คณุ ภาพ มีความ ั่มนใจ ก ลาแสดงออก ความรวมมือ ความ ั้ตงใจ (4) (4) (4) (4) (4) (20) (4) ผาน ไมผ า น 1 2 3 4 5 คะแนนรวม เฉลยี่ รอ ยละ ลงช่อื ...................................................ผูบนั ทกึ (นางสดุ ารัตน วฒั นพฤติไพศาล)

57 เกณฑก ารใหค ะแนนแบบประเมนิ การปฏบิ ัตนิ าฏศิลปเรือ่ ง นาฏยศพั ท (การใชมอื ) รายการประเมิน 4 (ดีมาก) เกณฑการใหค ะแนน 1 (ปรับปรุง) 3 (ดี) 2 (พอใช) ปฏบิ ัติดวยตนเองได 1. ความถกู ตอ ง ปฏิบัติดวยตนเองได ปฏบิ ตั ิดวยตนเองได ปฏิบัตดิ ว ยตนเองได มคี วามคลอ งแคลว ของทานาฏยศพั ท มีความคลอ งแคลว มคี วามคลองแคลว มีความคลอ งแคลว ในการปฏบิ ัติ (การใชม อื ) ในการปฏิบัติ ในการปฏิบัติ ในการปฏบิ ัติ ทุกทักษะท่กี ำหนด ทุกทักษะท่ีกำหนด ทุกทกั ษะทกี่ ำหนด ทุกทกั ษะทีก่ ำหนด ไดถ กู ตอ ง 20 % ไดถูกตอง 80 % ไดถกู ตอ ง 60 % ไดถ กู ตอง 40 % ข้นึ ไป ขึ้นไป ขนึ้ ไป ขึ้นไป บอกชือ่ นาฏยศพั ท 2. บอกช่อื บอกชื่อนาฏยศพั ท บอกช่อื นาฏยศพั ท บอกช่ือนาฏยศพั ท ไดถูกตอง 20 % นาฏยศัพท ไดถ ูกตอง ไดถกู ตอง 60 % ไดถ กู ตอง 40 % ขึ้นไป (การใชมือ) 80 % ข้นึ ไป ขน้ึ ไป ข้ึนไป ขาดความมั่นใจและ 3. มีความมัน่ ใจ ปฏบิ ัตกิ ิจกรรม ปฏบิ ัตกิ จิ กรรม ปฏิบตั กิ ิจกรรม ไมกลาแสดงออก กลา แสดงออก ดว ยความม่ันใจ ดว ยความมน่ั ใจ กลา แสดงออก ขณะปฏบิ ัติ กลา แสดงออก กลา แสดงออก ไดตามคำแนะนำ ขาดมากกวา ตลอดเวลา บางเวลา ของคนอนื่ 2 รายการข้นึ ไป 4. ความรว มมอื - มีความพรอมเพรยี ง ขาด 1 รายการ ขาด 2 รายการ - มีความสามัคคี ไมม ีความตงั้ ใจ - มคี วามรับผิดชอบ ในการปฏิบัติ - ยอมรับความ กิจกรรม ทอ ถอย คดิ เหน็ ของผอู ื่น เมื่อมีอุปสรรค และ 5. ความตั้งใจ ตงั้ ใจปฏิบัติกิจกรรม ต้ังใจปฏบิ ัติกิจกรรม ต้ังใจปฏบิ ตั กิ ิจกรรม แกไ ขปญหาไมไ ด อยา งเตม็ ท่ี อยา งเต็มท่ี เปน บางครัง้ ตลอดเวลา เปนสวนมาก ไมท อ ถอย ไมท อถอย ไมท อ ถอย เม่ือมอี ปุ สรรค เมอื่ มอี ุปสรรค และ เมื่อมีอปุ สรรค และแกไขปญหาได แกไ ขปญหาจนสำเร็จ และแกไขปญหา บางคร้ัง ขยันฝก ซอม จนสำเรจ็ นักเรยี นไดคะแนนรอยละ 80 ขึ้นไป ระดบั คุณภาพดีมาก ถอื วาผานเกณฑ ระดับคณุ ภาพ 16– 20 คะแนน ระดับคณุ ภาพ 4 หมายถึง ดีมาก 11–15 คะแนน ระดบั คุณภาพ 3 หมายถึง ดี 6–10 คะแนน ระดบั คณุ ภาพ 2 หมายถึง พอใช 1– 5 คะแนน ระดบั คณุ ภาพ 1 หมายถึง ปรับปรงุ

58 แบบประเมนิ การปฏบิ ตั ินาฏศลิ ป เรอื่ ง นาฏยศัพท (การใชเทา/ลำตัว) คำชีแ้ จง ใหน กั เรยี นแบงกลุม ฝก ปฏิบัตนิ าฏศิลป และประเมนิ การปฏิบตั นิ าฏศิลป ท่ีครูกำหนดให ตามรายการตอ ไปน้ี รายการประเมนิ กลมุ ที่ ความ ูถก ตองของ ทานาฏ ัศพ ท รวม ระดบั สรปุ (การใ ชเ ทา/ลำ ัตว) คณุ ภาพ บอก ่ืชอ ทานาฏ ัศพ ท มีความม่ันใจ ก ลาแสดงออก ความรวม ืมอ ความ ั้ตงใจ (4) (4) (4) (4) (4) (20) (4) ผาน ไมผ า น 1 2 3 4 5 คะแนนรวม เฉล่ีย รอยละ ลงชอื่ ...................................................ผูบนั ทกึ (นางสดุ ารัตน วฒั นพฤตไิ พศาล)

59 เกณฑการใหค ะแนนแบบประเมนิ การปฏิบัตินาฏศิลปเรือ่ ง นาฏยศัพท (การใชเทา /ลำตัว) รายการประเมิน 4 (ดมี าก) เกณฑการใหคะแนน 1 (ปรับปรุง) 3 (ดี) 2 (พอใช) ปฏบิ ตั ิดว ยตนเองได 1. ความถกู ตอ ง ปฏิบัตดิ วยตนเองได ปฏิบตั ดิ ว ยตนเองได ปฏบิ ัติดวยตนเองได มีความคลอ งแคลว ของทา นาฏยศพั ท มีความคลอ งแคลว มีความคลอ งแคลว มีความคลอ งแคลว ในการปฏิบัติ (การใชเ ทา / ในการปฏิบัติ ในการปฏบิ ัติ ในการปฏิบัติ ทกุ ทักษะทกี่ ำหนด ลำตวั ) ทุกทกั ษะทีก่ ำหนด ทุกทกั ษะท่ีกำหนด ทกุ ทักษะทกี่ ำหนด ไดถ กู ตอง 20 % ไดถ ูกตอ ง 80 % ไดถูกตอง 60 % ไดถ กู ตอง 40 % ข้นึ ไป ข้นึ ไป ขึ้นไป ขึน้ ไป บอกชอื่ นาฏยศพั ท 2. บอกช่ือ บอกชือ่ นาฏยศัพท บอกช่อื นาฏยศัพท บอกช่ือนาฏยศัพท ไดถ กู ตอง 20 % นาฏยศพั ท ไดถูกตอ ง ไดถ ูกตอ ง 60 % ไดถ ูกตอ ง 40 % ขน้ึ ไป (การใชเทา / 80 % ขึน้ ไป ขึ้นไป ขึน้ ไป ขาดความม่ันใจและ ลำตวั ) ไมกลาแสดงออกเลย 3. มคี วามมน่ั ใจ ปฏิบตั ิกจิ กรรม ปฏบิ ตั กิ ิจกรรม ปฏิบตั ิกจิ กรรม ขณะปฏิบัติ กลาแสดงออก ดว ยความมนั่ ใจ ดว ยความมัน่ ใจ กลา แสดงออก ขาดมากกวา กลา แสดงออก กลาแสดงออก ไดตามคำแนะนำ 2 รายการขนึ้ ไป ตลอดเวลา บางเวลา ของคนอืน่ 4. ความรว มมือ - มีความพรอ มเพรียง ขาด 1 รายการ ขาด 2 รายการ ไมม คี วามตัง้ ใจ - มีความสามัคคี ในการปฏิบัติ - มีความรับผิดชอบ กจิ กรรม ทอถอย - ยอมรับความ เมื่อมีอุปสรรค และ คดิ เหน็ ของผอู ่ืน แกไ ขปญ หาไมไ ดเลย 5. ความต้งั ใจ ตงั้ ใจปฏิบัติกิจกรรม ตง้ั ใจปฏิบตั ิกิจกรรม ตั้งใจปฏิบตั กิ ิจกรรม อยา งเต็มที่ อยา งเต็มท่ี เปน บางครัง้ ตลอดเวลา เปนสว นมาก ไมทอถอย ไมท อถอย ไมท อถอย เมือ่ มอี ปุ สรรค เมื่อมอี ุปสรรค และ เมื่อมีอุปสรรค และแกไขปญหาได แกไ ขปญหาจนสำเรจ็ และแกไ ขปญ หา บางครง้ั ขยันฝกซอ ม จนสำเรจ็ นกั เรียนไดคะแนนรอยละ 80 ขึน้ ไป ระดบั คุณภาพดีมาก ถอื วาผานเกณฑ ระดบั คณุ ภาพ 16– 20 คะแนน ระดับคุณภาพ 4 หมายถึง ดีมาก 11–15 คะแนน ระดบั คณุ ภาพ 3 หมายถึง ดี 6–10 คะแนน ระดบั คุณภาพ 2 หมายถงึ พอใช 1– 5 คะแนน ระดับคุณภาพ 1 หมายถึง ปรบั ปรงุ

60 แบบฝกหัดที่ 1 เรอื่ ง นาฏยศพั ท ช่ือ..........................................................นามสกุล..............................................ชัน้ ............เลขท่ี............ คำชีแ้ จง ใหน ักเรยี นตอบคำถามในชองวางใหสมบรู ณ (คะแนนเต็ม 20 คะแนน) 1. นาฏยศพั ท หมายถึงอะไร (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 2. นาฏยศัพทท ่ีใชเ กยี่ วกบั ทา รำ แบงออกไดเ ปน กี่หมวด ไดแ กอะไรบาง (5 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................ 3. ใหน กั เรียนอธิบายนาฏยศพั ทการใชม อื มา 3 ชนิด คือ วงกลาง จีบคว่ำ จบี หงาย (3 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 4. ใหน กั เรียนอธบิ ายนาฏยศพั ทก ารใชเทามา 3 ทา คอื ยอ เขา กระดกเทา กา วหนา (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................... 5. ใหนกั เรียนอธิบายการปฏิบัตินาฏยศัพทค ำวา “ลักคอ” (2 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. 6. ใหน ักเรยี นยกตัวอยา งนาฏยศัพทก ารต้งั วงมา 3 ทา (2 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ลงชือ่ ...................................................ผบู นั ทึก (นางสุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล)

61 เฉลยแบบฝกหัดที่ 1 แนวทางการตอบเรอ่ื ง นาฏยศัพท ***************************************************************************************************************************************************************** ❶ ตอบ ศพั ทท่ใี ชเก่ียวกับลักษณะทา รำ ท่ีใชใ นการฝก หัดเพอื่ แสดงโขน ละครเปน คำท่ีใชใน วงการนาฏศิลปไ ทย สามารถสื่อความหมายกนั ไดท ุกฝายในการแสดงตาง ๆ ❷ ตอบ 1. หมวดนามศัพท 2. หมวดกริ ิยาศัพท 3. หมวดนาฏยศพั ทเบ็ดเตล็ด ❸ ตอบ เชน 1. วงกลาง คอื การใชสว นโคงของลำแขนใหป ลายนิ้วอยูร ะดับไหล 2. จบี คว่ำ คือ การคว่ำลำแขนหักขอ มือลง แลวทำทา จีบใหป ลายนิ้วทจ่ี ีบชี้ลงลาง 3. จีบหงาย คอื การหงายขอมอื ขึน้ แลว หักขอ มือเขา หาลำแขน โดยทำทาจีบ ใหป ลายน้ิวชี้ข้นึ ขางบน ❹ ตอบ เชน 1. ยอ เขา คือ การยอเขา โดยทำน้ำหนกั ตวั ใหอ ยตู รงกลาง ไมห นักไปขางใด ขา งขวาหรอื ขา งซา ย แลวงอเขาลงพอประมาณ ตวั พระกนั เขา ออก ตัวนางงอเขาทงั้ สองขา งลงเลก็ นอย ไมกนั เขา 2. กระดกเทา (น่งั ) คือ ปฏบิ ัตไิ ดท ้ังเทา ซา ยและเทาขวา หากจะกระดกเทา ซา ย จะตองเริ่มดวยการน่งั คกุ เขา จงึ กระดกเทา ซา ยกอน จากนนั้ งอขาซายตรงขาพับแลวหนบี นอ งเขาหา โคนขาใหม ากที่สุดเทาจะทำได แลวหักขอ เทาหาสันหนาแขง เวลาหกั ขอ เทาตองใหห วั แมเ ทา ตรงกับ สนั หนาแขงและบงั คบั ฝาเทา อยาใหตะแคงไปชา งขวาหรอื ขางซาย 3. กาวหนา คอื ปฏิบัติไดท้งั เทาซายและเทาขวา หากจะกาวเทา ซายไปขา งหนา ใหวางเทาซายลงเต็มเทา น้ำหนกั อยูทีเ่ ทา ซา ย อยูใ นแนวตรงกบั หวั แมเ ทาขา งขวา หรอื เฉียงปลายออก เทา เล็กนอ ย เทาขวาอยูดา นหลงั เปดสนเทา เทาทง้ั สองหางกันพอประมาณ ยอ เขา หรือหากจะกาวเทา ขวาไปขา งหนา ใหวางเทาขวาลงเต็มเทา นำ้ หนักอยทู ี่เทาขวา อยใู นแนวตรงกับหวั แมเทา ขา งซา ย หรือเฉยี งปลายออกเทา เล็กนอย เทาซา ยอยดู า นหลัง เปดสนเทา เทา ท้ังสองหา งกัน พอประมาณ แลว ยอ เขาลง ❺ ตอบ จะลักคอขางไหนกไ็ ด หรือจะลักคอสลับกันไปขวาซายกป็ ฏบิ ัติได โดยตัง้ ใบหนา ลำคอใหต รงสายตาแลว หนา มองตรงไปจุดขา งหนา เชน กดเอวไหลซา ยลงแตศรี ษะเอยี งมาขางขวา จากนนั้ จะลกั คอสลับไปมาในลักษณะการเอียงลำคอใหตรงกันขามกับไหลที่เอียง หลกั สำคัญ เวลาลกั คอ จะตอ งตั้งลำคอใหแ ข็งไว และอยาทำคอออนคอพับ ใหเอียงศรี ษะลงมาพอประมาณ การลักคอจะตอ งทำ แบบนมุ นวล  ตอบ เชน 1. วงบน 2. วงกลาง 3. วงหนา แบบประเมินการปฏบิ ตั นิ าฏศลิ ป

62 เร่ือง ภาษาทา นาฏศลิ ป (กิรยิ าทใ่ี ชแ ทนคำพูด) คำชแ้ี จง ใหนกั เรียนแบงกลุม ฝกปฏิบตั ินาฏศิลป และประเมินการปฏบิ ตั นิ าฏศิลป ที่ครกู ำหนดให ตามรายการตอไปน้ี รายการประเมิน ความ ูถก ตองของภาษา ทานาฏ ิศล ป ระดับ สรปุ (กิริยา ่ีทใ ชแทนคำพูด) รวม คณุ ภาพ กลมุ ที่ บอก ่ืชอภาษา ทานาฏ ิศล ป ีมความ ัม่นใจ ก ลาแสดงออก ความรวม ืมอ ความ ้ัตงใจ (4) (4) (4) (4) (4) (20) (4) ผา น ไมผ า น 1 2 3 4 5 คะแนนรวม เฉล่ยี รอ ยละ ลงชือ่ ...................................................ผบู นั ทกึ (นางสุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล)

63 เกณฑก ารใหคะแนนแบบประเมินการปฏิบัตินาฏศิลป เรือ่ ง ภาษาทานาฏศลิ ป (กิริยาทใี่ ชแ ทนคำพูด) รายการประเมนิ 4 (ดีมาก) เกณฑการใหคะแนน 1 (ปรบั ปรงุ ) 3 (ด)ี 2 (พอใช) ปฏิบัติดวยตนเองได มคี วามคลอ งแคลว 1. ความถกู ตอง ปฏบิ ตั ิดว ยตนเองได ปฏิบัตดิ วยตนเองได ปฏิบตั ดิ วยตนเองได ในการปฏิบัติ ของภาษาทา มคี วามคลองแคลว มคี วามคลอ งแคลว มคี วามคลอ งแคลว ทุกทกั ษะที่กำหนด นาฏศิลป ในการปฏิบัติ ในการปฏิบัติ ในการปฏบิ ัติ ไดถูกตอ ง 20 % (กริ ยิ าท่ีใชแทน ทุกทกั ษะทก่ี ำหนด ทกุ ทกั ษะทีก่ ำหนด ทกุ ทกั ษะท่กี ำหนด ขนึ้ ไป คำพดู ไดถ ูกตอ ง 80 % ไดถ ูกตอ ง 60 % ไดถ ูกตอ ง 40 % บอกชื่อภาษาทา ขนึ้ ไป ขนึ้ ไป ขน้ึ ไป นาฏศิลปไ ดถ กู ตอ ง 2. บอกชอ่ื บอกช่ือภาษาทา บอกช่อื ภาษาทา บอกช่อื ภาษาทา 20 % ขน้ึ ไป ภาษาทานาฏศลิ ป นาฏศิลปไ ดถูกตอ ง นาฏศลิ ปไ ดถ กู ตอง นาฏศลิ ปไ ดถูกตอ ง ขาดความม่ันใจและ 80 % ขน้ึ ไป 60 % ข้นึ ไป 40 % ข้ึนไป ไมกลา แสดงออกเลย 3. มคี วามมัน่ ใจ ปฏิบัตกิ จิ กรรม ปฏบิ ัติกจิ กรรม ปฏบิ ตั กิ ิจกรรม ขณะปฏิบตั ิ กลาแสดงออก ดว ยความม่นั ใจ ดว ยความมั่นใจ กลาแสดงออก ขาดมากกวา กลาแสดงออก กลาแสดงออก ไดตามคำแนะนำ 2 รายการข้ึนไป ตลอดเวลา บางเวลา ของคนอนื่ 4. ความรว มมือ - มีความพรอ ม ขาด 1 รายการ ขาด 2 รายการ ไมมคี วามตัง้ ใจ เพรยี ง ในการปฏบิ ัติ - มคี วามสามัคคี กจิ กรรม ทอ ถอย - มคี วามรบั ผิดชอบ เมือ่ มอี ปุ สรรค และ - ยอมรบั ความ แกไ ขปญหาไมไ ดเ ลย คิดเห็นของผอู ืน่ 5. ความตัง้ ใจ ตัง้ ใจปฏิบตั กิ ิจกรรม ตงั้ ใจปฏิบัตกิ ิจกรรม ต้งั ใจปฏิบัติกิจกรรม อยา งเตม็ ท่ี อยางเตม็ ท่ี เปนบางครั้ง ตลอดเวลา เปน สว นมาก ไมทอ ถอย ไมทอ ถอย ไมท อถอย เมอื่ มอี ุปสรรค และ เม่ือมอี ุปสรรค และ เมอ่ื มอี ุปสรรค และ แกไ ขปญหาได แกไ ขปญหาจน แกไ ขปญหาจน บางครั้ง สำเร็จ สำเรจ็ ขยนั ฝกซอ ม นกั เรียนไดคะแนนรอยละ 80 ขน้ึ ไป ระดับคุณภาพดมี าก ถือวา ผา นเกณฑ ระดับคุณภาพ 16– 20 คะแนน ระดบั คณุ ภาพ 4 หมายถึง ดีมาก 11–15 คะแนน ระดับคณุ ภาพ 3 หมายถึง ดี 6–10 คะแนน ระดับคณุ ภาพ 2 หมายถงึ พอใช 1– 5 คะแนน ระดับคณุ ภาพ 1 หมายถงึ ปรับปรงุ

64 แบบประเมนิ การปฏิบตั นิ าฏศลิ ป เรอื่ ง ภาษาทานาฏศิลป (กิรยิ าอาการและอริ ยิ าบถ/กิริยาที่แสดงถึงอารมณภายใน) คำชแี้ จง ใหน ักเรยี นแบงกลมุ ฝกปฏิบัตินาฏศิลป และประเมินการปฏิบตั นิ าฏศิลป ที่ครูกำหนดให ตามรายการตอ ไปน้ี รายการประเมิน กลุมที่ ความ ูถก ตองของภาษา ทานาฏ ิศล ป รวม ระดบั สรปุ (กิริยาอาการและ ิอริยาบถ/กิริยา ี่ทแสดง ึถง คุณภาพ อารม ณภายใน) บอก ่ืชอภาษา ทานาฏ ิศล ป ีมความ ่ัมนใจ ก ลาแสดงออก ความรวม ืมอ ความ ้ัตงใจ (4) (4) (4) (4) (4) (20) (4) ผา น ไมผ า น 1 2 3 4 5 คะแนนรวม เฉลยี่ รอ ยละ ลงชอ่ื ...................................................ผูบนั ทกึ (นางสุดารัตน วัฒนพฤติไพศาล)

65 เกณฑก ารใหค ะแนนแบบประเมนิ การปฏบิ ตั นิ าฏศลิ ป เรอื่ ง ภาษาทา นาฏศิลป (กิริยาอาการและอิรยิ าบถ/กริ ิยาท่ีแสดงถึงอารมณภ ายใน) รายการประเมิน 4 (ดีมาก) เกณฑก ารใหค ะแนน 1 (ปรับปรงุ ) 3 (ดี) 2 (พอใช) ปฏบิ ัตดิ วยตนเองได มคี วามคลองแคลว 1. ความถกู ตอง ปฏบิ ตั ดิ ว ยตนเองได ปฏบิ ตั ิดว ยตนเองได ปฏิบัติดว ยตนเองได ในการปฏบิ ัติ ของภาษาทา มคี วามคลองแคลว มคี วามคลอ งแคลว มคี วามคลองแคลว ทกุ ทกั ษะทก่ี ำหนด นาฏศิลป ในการปฏบิ ัติ ในการปฏิบัติ ในการปฏบิ ัติ ไดถ ูกตอ ง 20 % (กริ ยิ าอาการและ ทกุ ทกั ษะท่กี ำหนด ทุกทักษะท่กี ำหนด ทุกทักษะทก่ี ำหนด ข้ึนไป อิรยิ าบถ/กิริยา ไดถกู ตอ ง 80 % ไดถ กู ตอง 60 % ไดถกู ตอ ง 40 % บอกชอ่ื ภาษาทา ทีแ่ สดงถึงอารมณ ข้นึ ไป ขึ้นไป ขน้ึ ไป นาฏศิลปไ ดถูกตอ ง ภายใน) บอกชือ่ ภาษาทา 20 % ข้นึ ไป 2. บอกช่ือ บอกชือ่ ภาษาทา บอกชอ่ื ภาษาทา นาฏศิลปไ ดถกู ตอง ขาดความมั่นใจและ ภาษาทา นาฏศิลป นาฏศลิ ปไ ดถกู ตอง นาฏศิลปไ ดถ ูกตอง 40 % ขนึ้ ไป ไมก ลา แสดงออกเลย 80 % ขึ้นไป 60 % ข้ึนไป ปฏบิ ัติกจิ กรรม ขณะปฏิบัติ 3. มีความมนั่ ใจ ปฏิบตั ิกิจกรรม ปฏบิ ัตกิ ิจกรรม กลาแสดงออก ขาดมากกวา กลาแสดงออก ดวยความมั่นใจ ดว ยความม่ันใจ ไดตามคำแนะนำ 2 รายการขึน้ ไป กลา แสดงออก กลาแสดงออก ของคนอ่ืน ตลอดเวลา บางเวลา ขาด 2 รายการ ไมมคี วามต้ังใจ 4. ความรวมมือ - มคี วามพรอมเพรยี ง ขาด 1 รายการ ในการปฏบิ ัติ - มคี วามสามัคคี ต้ังใจปฏิบตั กิ ิจกรรม กจิ กรรม ทอ ถอย - มีความรับผิดชอบ เปน บางครั้ง เม่อื มอี ปุ สรรค และ - ยอมรบั ความ ไมทอ ถอย แกไ ขปญหาไมไ ดเลย คดิ เหน็ ของผอู ่ืน เมอ่ื มอี ปุ สรรค และ 5. ความตัง้ ใจ ตง้ั ใจปฏบิ ตั กิ ิจกรรม ต้ังใจปฏิบตั กิ ิจกรรม แกไ ขปญหาได อยา งเตม็ ที่ อยางเต็มท่ี บางครงั้ ตลอดเวลา เปนสว นมาก ไมท อถอย ไมทอถอย เม่อื มอี ปุ สรรค และ เม่ือมอี ุปสรรค และ แกไขปญหาจนสำเรจ็ แกไ ขปญหาจน ขยนั ฝกซอ ม สำเรจ็ นักเรียนไดคะแนนรอยละ 80 ขึน้ ไป ระดับคณุ ภาพดีมาก ถือวาผา นเกณฑ ระดบั คุณภาพ 16– 20 คะแนน ระดับคุณภาพ 4 หมายถงึ ดีมาก 11–15 คะแนน ระดบั คุณภาพ 3 หมายถึง ดี 6–10 คะแนน ระดับคณุ ภาพ 2 หมายถึง พอใช 1– 5 คะแนน ระดับคุณภาพ 1 หมายถึง ปรับปรุง

66 แบบฝกหัดที่ 2 เรอ่ื ง ภาษาทา นาฏศลิ ป ช่อื ................................................นามสกุล..............................................ช้นั ...................เลขท่.ี .......... คำช้ีแจง ใหน กั เรยี นตอบคำถามในชองวา งใหสมบรู ณ (คะแนนเต็ม 20 คะแนน) 1. ภาษาทานาฏศิลป หมายถึง (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 2. อธบิ าย “ทาตวั เรา” (2 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 3. อธิบาย “ทาปฏเิ สธ” (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 4. อธิบาย “ทารัก” (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 5. อธิบาย “ทาดม หอม ช่นื ใจ” (4 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... 6. อธบิ าย “ทายมิ้ ” (2 คะแนน) ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ลงชือ่ ...................................................ผูบ นั ทกึ (นางสุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล)

67 เฉลยแบบฝกหัดที่ 2 แนวทางการตอบเรื่อง ภาษาทา นาฏศิลป ❶ ตอบ การแสดงทา ทางเพ่อื เปนส่ือความหมายแทนคำพดู ความรูส กึ หรอื กิริยาอาการตาง ๆ ของผูแสดงหรือผูรำทางดานนาฏศลิ ปไทย ❷ ตอบ ปฏบิ ัติไดเ ฉพาะมอื ซาย เร่ิมดวยการต้ังวงระดับอก จากนน้ั พลิกขอ มือเปล่ียนเปนมือ จีบแลวเคล่ือนมาไวท่อี ก เอียงศรี ษะขางใดขางหน่ึง สว นมือขวาปฏบิ ตั ดิ วยการจีบสง หลงั หรือมือขวา เทาสะเอวกไ็ ด ❸ ตอบ ปฏิบตั ิขางใดขา งหนง่ึ ก็ได เริม่ ดว ยมือต้ังวงระดบั อก แลว สั่นขอ มือชาง ๆ เอยี งศีรษะ ขา งใดขา งหน่ึงกไ็ ด ❹ ตอบ ปฏิบัตไิ ดเ ฉพาะสองมือ เร่มิ ดวยมอื ท้งั สองตง้ั วงดานหนา ระดับอก จากนน้ั เคลอ่ื นมอื เขา หากันใหแ ขนทัง้ สองไขวป ระสานกัน แลว ขอมอื ชอ นขนึ้ เคลอ่ื นฝามือมาทาบเหนืออก เอียงศีรษะขางใด ขางหน่งึ ❺ ตอบ ปฏิบตั ิไดเฉพาะมือซาย เรมิ่ ดว ยการจีบคว่ำ แลวเคลื่อนมอื ท่จี บี เขา มาใกลจมกู ใน ลักษณะตะแคง  ตอบ ปฏิบัติไดเฉพาะมือซาย เริ่มดว ยการจีบควำ่ ดา นหนา ระดบั หนา เคลื่อนมอื ที่จีบเขามา ใกลป ากในลักษณะตะแคง ศรี ษะเอยี งขางใดก็ได

68 แบบทดสอบหลังเรียน ชุดฝก ปฏิบัตนิ าฏศิลปท ี่ 1 พื้นฐานนาฏศิลป กลุมสาระการเรยี นรศู ลิ ปะ สาระที่ 3 นาฏศลิ ป ชั้นประถมศกึ ษาปท ี่ 6 คำชีแ้ จง 1. จงเลือกคำตอบทถ่ี กู ที่สุดเพียงขอ เดยี วแลว ทำเคร่อื งหมายกากบาท (×) ลงในกระดาษคำตอบ 2. ขอสอบมีทงั้ หมด 10 ขอ ขอละ 1 คะแนน (คะแนนเต็ม 10 คะแนน) 1. ภาษาทาที่ใชส ่ือความหมาย “ทารัก” ควรปฏิบัตอิ ยา งไร ก. ใชฝามือทั้งสองแตะทีอ่ ก ข. ใชฝ ามอื หงายตั้งระดบั อก ค. ใชฝา มอื ทงั้ สองขา งวางทาบบริเวณอก ง. ใชแ ขนทง้ั สองไขวป ระสานกันฝา มอื มาทาบเหนอื อก 2. การปฏิบัติภาษาทาในการแสดงนาฏศิลปไ ทย มีจุดมงุ หมายอยางไร ก. เพ่ือใหเกิดความสวยงาม ข. เพ่อื ใหเกิดความสนกุ สนาน ค. เพือ่ ใหชาวตา งประเทศช่นื ชม ง. เพ่ือใหเ ขาใจเน้อื เรื่องไดช ดั เจน 3. การตง้ั วงบนของตัวพระปลายนว้ิ ควรอยใู นระดบั ใด ก. ปลายนว้ิ สงู ระดับคิ้ว ข. ปลายนว้ิ สูงระดับแกม ค. ปลายนิ้วสูงระดับปาก ง. ปลายนิว้ สงู ระดบั แงศ รี ษะ 4. การจบี หงายปลายน้ิวจะชี้ไปทางใด ก. ชขี้ น้ึ ขางบน ข. ช้ีออกขางตัว ค. ชี้เขาหาลำตัว ง. ช้ีไปขางหนา 5. ภาษาทาท่ีใชส อื่ ความหมาย คำวา “คิดถึง” ควรปฏบิ ัติอยางไร ก. แบมือทง้ั สองขาง หงายไปขา งลำตัว ข. มือทั้งสองขา งรวมกนั ตงั้ มอื ไวทอี่ ก กรดี นิว้ ทุกนว้ิ ใชฝา มือประกบกัน ค. แบมอื ท้งั สองไขวป ระสานกันระดับสะโพก กมหนาเลก็ นอย ง. แบมอื ซายใหฝ ามือแตะที่ขางแกม มือขวาจีบสง หลัง หรือเทาสะเอว

69 6. “ลักษณะการใชม ือซายจีบเขา หาอก” เปนลักษณะของภาษาทา ที่ใชแ ทนคำพูดในขอใด ก. ทา รกั ข. ทา ดีใจ ค. ทาโกรธ ง. ทา ตัวเรา 7. ขอใดเปนหลักการจบี ที่ถูกตอง ก. นิว้ หัวแมมอื จรดขอ แรกของนิว้ ช้ี ข. นว้ิ นางจรดขอ บนสดุ ของนิ้วหัวแมม ือ ค. น้วิ หวั แมมือจรดขอ บนสุดของนวิ้ นาง ง. นว้ิ กลางจรดขอ บนสดุ ของน้ิวหัวแมม อื 8. ขอ ใดไมใชประเภทของนาฏยศัพทท างนาฏศิลป ก. ประเทา ข. จรดเทา ค. สะดุดเทา ง. สะบัดเทา 9. ภาษาทานาฏศิลปหรือภาษาทามคี วามหมายตรงกบั ขอใด ก. การรา ยรำทน่ี ุมนวล ข. การรายรำท่มี ีช้ันเชงิ ค. การแสดงทา ทางเพื่อสอื่ ความหมายแทนคำพูด ง. การรา ยรำทไ่ี มมีแบบแผน 10. การกันเขา เปน การแสดงกริ ยิ าของตวั ละครใด ก. ตัวนาง ข. ตวั พระ ค. ตวั จำอวด ง. ตวั นางตลาด

70 กระดาษคำตอบ แบบทดสอบหลังเรียนชุดฝกปฏิบัตินาฏศลิ ปที่ 1 พ้นื ฐานนาฏศลิ ป กลุม สาระการเรยี นรูศิลปะ สาระที่ 3 นาฏศลิ ป ช้นั ประถมศกึ ษาปท ี่ 6 ชื่อ.....................................................นามสกลุ ......................................ชัน้ ..................เลขที่.............. ขอ ก ข ค ง 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ขอใหเดก็ ๆ โชคดนี ะ

71 เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน ชดุ ฝก ปฏบิ ตั ินาฏศิลปท่ี 1 พ้ืนฐานนาฏศิลป กลมุ สาระการเรยี นรศู ลิ ปะ สาระที่ 3 นาฏศิลป ชัน้ ประถมศึกษาปท ่ี 6 ขอ คำตอบ 1ง 2ง 3ง 4ก 5ข 6ง 7ก 8ง 9ค 10 ข

72 แบบบันทกึ คะแนนทดสอบกอ นเรยี น-หลังเรียน ชุดฝก ปฏิบตั นิ าฏศิลปท่ี 1 พนื้ ฐานนาฏศิลป กลมุ สาระการเรียนรูศลิ ปะ สาระท่ี 3 นาฏศลิ ป ชั้นประถมศกึ ษาปที่ 6 เลขที่ คะแนนกอ นเรยี น คะแนนหลังเรียน ผา น ไมผ าน 10 คะแนน 10 คะแนน 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 …. 40 รวม เฉลี่ย รอยละ เกณฑก ารตัดสนิ ผลการประเมนิ นกั เรียนไดคะแนน รอยละ 80 ขนึ้ ไป ถอื วา ผาน ลงชอ่ื ...................................................ผูบ ันทกึ (นางสุดารัตน วฒั นพฤติไพศาล)

73 แบบบันทึกคะแนนสรุปผลการเรียน ชุดฝก ปฏบิ ตั นิ าฏศลิ ปที่ 1 พน้ื ฐานนาฏศิลป กลุมสาระการเรยี นรูศิลปะ สาระท่ี 3 นาฏศลิ ป ชนั้ ประถมศกึ ษาปที่ 6 ทฤษฎี ปฏบิ ตั ิ (40 คะแนน) (80 คะแนน) เลขท่ี แบบ ฝกหัดที่ 1 นาฏย ัศพท (20 คะแนน) รวม รอยละ ผาน ไมผ าน แบบฝกหัดท่ี 2 ภาษาทานาฏ ิศล ป (20 คะแนน) 120 นาฏย ัศพทการใ ช ืมอ (20 คะแนน) นาฏย ัศพทการใ ชเทา/ลำ ัตว (20 คะแนน) ภาษาทานาฏ ิศล ป ิกริยาท่ีใ ชแทนคำพูด (20 คะแนน) ภาษาทางนาฏ ิศล ป ิก ิรยาอาการและอิ ิรยาบถ/ ิก ิรยา ท่ีแสดง ึถงอารม ณภายใน (20 คะแนน) 1 2 3 4 5 6 7 8 …. .... 40 รวม เฉลย่ี รอ ยละ เกณฑก ารตัดสินผลการประเมิน นกั เรียนไดคะแนน รอยละ 80 ข้นึ ไป ถอื วา ผาน ลงช่ือ...................................................ผูบนั ทกึ (นางสุดารตั น วฒั นพฤตไิ พศาล)

74 บรรณานุกรม ธนิต อยูโพธ.์ิ ศลิ ปะละครรำหรือคูมอนาฏศิลปไ ทย. กรงุ เทพฯ : พระเจาวรวงศเธอพระองคเ จา เฉลมิ พลฑฆิ ัมพร โปรดใหพิมพใ นงานฉลองพระชนมายุ 5 รอบ ณ วันที่ 29 เมษายน 2516. กรุงเทพฯ : โรงพิมพศวิ พร, 2561. ประทนิ พวงสำล.ี หลักนาฏศิลป. กรงุ เทพฯ : วทิ ยาลยั ครูสวนสุนนั ทา, 2514. รานี ชัยสงคราม. นาฏศลิ ปไทยเบ้ืองตน. กรงุ เทพฯ : ครุ ุสภาลาดพราว, 2544. เรณู โกศินานนท. นาฏยศพั ทแ ละภาษาทา นาฏศลิ ปไทย. กรุงเทพฯ : ไทยวฒั นาพานชิ ย, 2544. ศิลปากร กรม. คมู ือประกอบการสอนวชิ านาฏศิลปไทย ระดับนาฏศลิ ปช ้ันตน วทิ ยาลยั นาฏศิลป. 2539. สำนักงานราชบณั ฑิตยสภา. สารานุกรมศพั ทน าฏศลิ ปไทย ภาคนาฏยศัพท ฉบบั ราชบัณฑติ ยสภา. พิมพครัง้ ท่ี 1. กรุงเทพฯ : บริษัท ธนอรุณการพมิ พ จำกดั , 2563. สมุ ติ ร เทพวงษ. นาฏศลิ ปไทย. กรุงเทพฯ : โอเดยี นสโตร, 2541. __________. นาฏศลิ ปไทย นาฏศิลปสำหรับครปู ระถม-อดุ มศกึ ษา. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, 2548. อมรา กลำ่ เจรญิ . วธิ ีสอนนาฏศิลป. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร, 2535 __________. สุนทรยี นาฏศลิ ปไทย. พิมพครงั้ ที่ 3 กรุงเทพฯ : โอเดยี นสโตร, 2542. อรวรรณ ขมวฒั นา และคณะ. ชดุ นาฏลลี า 1 ลีลารำ 1. กรงุ เทพฯ : คุรุสภาลาดพรา ว, 2550. อาคม สายาคม. รวมงานนพิ นธข องนายอาคม สายาคม. กรงุ เทพฯ : รุง ศลิ ปก ารพิมพจ ำกัด, 2545. __________. อนุสรณชาตกาล 100 ป คุณครูอาคม สายาคม 26 ตลุ าคม 2560 (รายงานนิพนธของนายอาคม สายาคม ผูเชีย่ วชาญนาฏศลิ ป กรมศิลปากร). พมิ พค รง้ั ที่ 3 กรงุ เทพฯ : บริษทั ไทยภูมิ พบั ลชิ ชิง่ จำกดั , 2560. อาภรณ มนตรศี าสตร และจาตุรงค มนตรีศาสตร. วิชานาฏศิลป. กรุงเทพฯ : องคก ารคาของครสุ ภา, 2517. สัมภาษณ พมิ ณภัทร ถมงั รักษสัตว, ผูชวยศาสตราจารย ผูเช่ยี วชาญดา นนาฏศิลป คณะศิลปศึกษา สถาบันบัณฑติ พัฒนศลิ ป, 18 พฤศจิกายน 2563. สรุ ัตน จงดา, อาจารยว ิทยาลัยนาฏศิลป สถาบันบัณฑติ พัฒนศลิ ป, 20 พฤศจกิ ายน 2563.

75