หน่วยที่ 2 หลักการจัดองค์ประกอบ

หลกั การจดั องค์ประกอบศลิ ป์ 1

องคป์ ระกอบศลิ ป์ ทศั นธาตุ หลกั การจดั องคป์ ระกอบศลิ ป์ จดุ เสน้ สี รูปรา่ ง-รปู ทรง ส่งิ ทตี่ อ้ งค้านึงถึง เอกภาพ พืน้ ผวิ ท่ีว่าง สดั ส่วน น้าหนัก ความสมดุล จังหวะ และจุดสนใจ ความกลมกลนื และความขัดแย้ง ผลงานทางทศั นศิลป์ 2

ความสมดลุ (Balance) ความสมดุล (Balance) หมายถึง ความเท่ากันในน้าหนักของส่ิง ตา่ งๆ ระหว่าง 2 สว่ น ความสมดลุ แบ่งได้เป็น 2 ความหมาย 1. ความสมดุลเชิงกายภาพ (Physical weight) คือ ความสมดุลของ น้าหนกั จริงที่สามารถชั่งน้าหนักด้วยเคร่อื งช่งั ได้ 2. ความสมดลุ ตามความรู้สึก (Sensible equilibrium) เปน็ ความสมดุล ตามความรู้สึกทางการเหน็ (visual weight) คอื ความเทา่ กันตาม ความรสู้ ึก โดยใชเ้ ส้นแบ่งก่ึงกลางของผลงานทีเ่ รยี กว่า เส้นแกนสมมติ (Axis) แล้วเปรียบเทยี บน้าหนกั ขององค์ประกอบพนื้ ฐานอื่นๆท่ีอยู่ 2 ด้าน ว่าเท่ากนั หรือไม่ 3

เส้นแกนสมมติ 12 เส้นแกนแนวราบ (Horizontal Axis) เส้นแกนแนวตงั้ (vertical Axis) 4

ประเภทของความสมดุล  ความสมดลุ แบ่งไดเ้ ป็น 2 ประเภท ได้แก่ 1. ความสมดลุ แบบสมมาตร (Symmetrical Balance) หรือความสมดลุ แบบ 2 ข้างเท่ากนั จัดวางโดยมีรูปรา่ ง รูปทรง หรอื น้าหนักเทา่ กันเหมือน การส่องกระจก ความสมดุลแบบน้ีให้ความร้สู ึกสงา่ งาม มน่ั คง แขง็ แรง เปน็ ทางการ หยุดน่งิ 5

พระอุโบสถวดั เบญจมบพติ ร สถาปตั ยกรรมไทยที่ออกแบบใหม้ ีความสมดลุ เทา่ กนั ทั้งสองขา้ ง 6

“American Gothic” By Grant Wood,1930 7

2. ความสมดุลแบบอสมมาตร (Asymmetrical Balance) เป็นการจดั วางส่วนประกอบส้าคญั ของศิลปะหรือรปู ร่าง รปู ทรง บน ระนาบอยา่ งอิสระ โดยมองเหน็ วา่ มนี ้าหนกั เทา่ เทยี มกนั แตม่ ีรปู ร่าง หรอื รปู ทรงทงั สองข้างไม่เทา่ กนั การจัดองคป์ ระกอบให้เกดิ ความ สมดลุ แบบอสมมาตรอาจท้าได้โดย เลอื่ นแกนสมดุลไปทางดา้ นทม่ี ี น้าหนกั มากว่าหรอื เลื่อนรปู ท่มี ีนา้ หนกั มากวา่ เข้าหาแกน จะทา้ ให้ เกดิ ความสมดุลข้ึน หรอื ใช้หนว่ ยที่มีขนาด เลก็ แตม่ รี ปู ลักษณะที่ นา่ สนใจถ่วงดุลกบั รูปลกั ษณะท่มี ขี นาดใหญแ่ ต่มีรปู แบบธรรมดา 8

9

The Representatives of Foreign Powers Coming to Greet the Public as a Sign of Peace By Henri Rousseau, 1907 10

สัดส่วน (Proportion) สัดส่วน (Proportion) หมายถงึ การนา้ เอาสว่ นประกอบตา่ งๆ มาจัดให้ไดส้ ัดสว่ นทเี่ หมาะสม เปน็ ความสัมพันธ์ระหว่างขนาดของ องค์ประกอบท่ีแตกต่างกนั ทั้งขนาดท่อี ยใู่ นรูปทรงเดียวกนั หรอื ระหวา่ งรูปทรง และรวมถึงความสัมพนั ธก์ ลมกลืนระหว่าง องค์ประกอบทั้งหลายด้วย ซึง่ เปน็ ความพอเหมาะพอดี ไมม่ ากไมน่ ้อย ขององคป์ ระกอบทง้ั หลายทนี่ ้ามาจดั รวมกนั 11

สัดส่วนท่ีเป็นมาตรฐาน จากรูปลักษณะตามธรรมชาติของ คน สัตว์ พืช ซึ่งโดยทั่วไปถือ ว่า สดั สว่ นตามธรรมชาติจะมีความงามทีเ่ หมาะสมทีส่ ุดหรือจาก รปู ลักษณะทเี่ ป็นการสรา้ งสรรค์ของมนุษย์ เช่น Gold section เป็นกฎในการสรา้ งสรรคร์ ูปทรงของกรกี ซ่งึ ถอื วา่ \"ส่วนเลก็ สมั พันธ์กับส่วนที่ใหญก่ ว่า ส่วนท่ใี หญ่กว่าสมั พนั ธก์ บั ส่วนรวม\" ท้าให้สง่ิ ต่างๆที่สร้างข้ึนมสี ดั ส่วนทีส่ มั พันธก์ บั ทกุ ส่ิง อย่างลงตัว 12

สดั สว่ นทอง (Gold Section) 13

สัดสว่ นจากความร้สู ึก ศลิ ปะน้นั ไมไ่ ดส้ ร้างขึ้นเพ่ือความงามของรูปทรงเพยี งอย่างเดยี ว แตย่ งั สร้าง ข้นึ เพอื่ แสดงออกถึงเนอื หา เรอ่ื งราว ความร้สู ึกด้วยสัดสว่ นจะชว่ ยเนน้ อารมณ์ ความรสู้ ึกใหเ้ ปน็ ไปตามเจตนารมณ์ และเร่อื งราวทศ่ี ลิ ปนิ ตอ้ งการ ลกั ษณะเช่นน้ี ทา้ ให้งานศลิ ปะของชนชาตติ ่าง ๆ มลี ักษณะแตกต่างกันเนอ่ื งจากมีเรือ่ งราว อารมณ์ และ ความรูส้ กึ ท่ีต้องการแสดงออกตา่ งๆ กันไป เช่น กรีก นยิ มในความ งามตามธรรมชาติเปน็ อดุ มคติ เน้นความงามท่ีเกดิ จากการประสานกลมกลนื ของ รูปทรง จึงแสดงถึงความเหมือนจรงิ ตามธรรมชาติ ส่วนศลิ ปะแอฟรกิ ันดง้ั เดมิ เน้นท่ีความรสู้ ึกทางวิญญาณท่นี า่ กลัว ดงั น้นั รูปลักษณะจึงมีสดั ส่วนท่ผี ิดแผก แตกตา่ งไปจากธรรมชาตทิ ว่ั ไป 14

Greek Sculpture 15

African Ancient Art 16

Egyptian Art 17

จงั หวะ (rhythm) จังหวะ(Rhythm) หมายถึง การเคลอ่ื นไหวท่ีเกิดจาการ ซ้ากันขององค์ประกอบเปน็ การซ้าทเ่ี ป็นระเบยี บ จากระเบยี บ ธรรมดาท่มี ชี ว่ งหา่ งเทา่ ๆ กัน มาเปน็ ระเบียบทสี่ งู ข้ึน ซับซอ้ นขนึ้ จนถึงข้ันเกดิ เปน็ รปู ลักษณะของศลิ ปะโดยเกิดจาก การซ้าของหน่วย หรือการสลับกันของหนว่ ยกบั ชอ่ งไฟ หรอื เกดิ จาก การเลื่อนไหล ตอ่ เนือ่ งกนั ของเสน้ สี รูปทรง หรือ น้าหนัก 18

รปู แบบของจังหวะ 1. จังหวะซ้า เป็นจังหวะของ องค์ประกอบทม่ี ีลกั ษณะเหมอื นกัน เรยี งต่อเนอ่ื งกันไป A Group of Amsterdam Guardsmen By Dirck Jacobsz 19

2. จังหวะสลับ เป็นจังหวะขององคป์ ระกอบทีม่ ีลักษณะสลับกันไปมาอย่างเป็น ระเบยี บ 20

3. จังหวะแปร เปน็ จังหวะของ องคป์ ระกอบทม่ี ีการเปลยี่ นแปลง ของลักษณะไปทลี ะเลก็ ทีละน้อย จงั หวะแปรนี้เมื่อถกู น้าไปใชใ้ นงาน ทศั นศิลปอ์ ย่างเหมาะสมจะสามารถ ชกั นา้ ใหผ้ ู้ดูรู้สึกถงึ ความเคล่ือนไหว ได้ Venus By Salvador Dali 21

ความสา้ คญั ของจังหวะกับการสรา้ งสรรค์งานศลิ ปะ 1. ชว่ ยให้เกดิ ความเป็นระเบียบในผลงาน เขา้ ใจงา่ ย 2. ทา้ ใหเ้ กดิ ลวดลายต่างๆ ซึง่ เป็นประโยชน์ตอ่ งานออกแบบมาก 3. ช่วยสร้างความสนใจ หากมีการจดั ชว่ งจังหวะที่ดีสามารถท้าให้เกดิ การเคลอ่ื นไหว ช่วยเพ่มิ ความมีชวี ติ ชีวาใหผ้ ลงาน 4. ชว่ ยให้เกดิ ความกลมกลืน 22

จดุ สนใจหรือการเนน้ (Emphasis) จุดสนใจหรือการเนน้ (Emphasis) หมายถงึ การกระท้า ก้าหนดการจัดวางเสน้ สี พนื ผวิ รูปรา่ ง รูปทรง และส่วนประกอบอืน่ ๆ อยา่ งใด อยา่ งหนงึ่ ใหเ้ ป็นจดุ รวมของความสนใจ The Great Wave off Kanagawa by Katsushika Hokusai 23

ความกลมกลนื (Harmony) ความกลมกลนื (Harmony) หมายถงึ การน้าเอาองคป์ ระกอบ พนื้ ฐานทีม่ คี วามคล้ายกนั หรือเหมอื นกนั มาจัดวางอย่างสมั พนั ธก์ ัน เกิดการ ประสานกันอยา่ งเหมาะสมและลงตัวในผลงาน ดูแลว้ ไมข่ ดั ตา \"Primavera\" (1478) By Sandro Botticelli The Three Graces By Sandro Botticelli 24

Sunflower By Vincent Van Gogh Soldier Warning By Salvador Dali 25

การตัดกนั (Contrast) การตัดกันหรือการขดั แย้งกนั หมายถงึ การจดั องคป์ ระกอบ พน้ื ฐานที่มีคุณสมบัติต่างกนั มาไว้ดว้ ยกนั การตดั กนั ถา้ หากใชด้ ้วย ความเหมาะสม จะทา้ ให้เกิดความเด่นปรากฏชดั ขน้ึ ในผลงาน กลายเปน็ จดุ รวมของความสนใจ (focal point) นอกจากนี้ยัง ช่วยลดความนา่ เบื่อจากความกลมกลนื ทม่ี มี ากเกนิ ไปจะทา้ ใหเ้ กิด ความไมเ่ ขา้ กนั หรือการขดั กนั โดยใช้วิธกี ารประสาน คอื ใช้ องค์ประกอบทีเ่ ปน็ ตวั กลางมาลดความขดั แย้ง 26

Fernand Leger 27

เอกภาพ (unity) เอกภาพ (unity) หมายถงึ 1. ความเป็นอันหน่ึงอันเดียวกนั หรือความเป็นระเบยี บของภาพ 2. ความกลมกลืนขององคป์ ระกอบพ้นื ฐาน 3. ความสมดลุ ของภาพ 4. การรวมกันของรูปทรงในภาพเป็นจุดเดน่ 28

ความเปน็ อนั หน่งึ อันเดยี วกันหรือความเป็นระเบียบของภาพ The Academy of Plato By Michaelangelo 29

ความกลมกลืนขององคป์ ระกอบพื้นฐาน The Dance Class By Edgar degas 30

ความสมดลุ ของภาพ The Last Supper By Salvador Dali 31

การรวมกนั ของรปู ทรงในภาพเปน็ จุดเด่น Apples and Oranges By Paul Cezanne 32