Hand Foot Mouth

โรคมอื เทา้ ปาก อ.ดร.วนั เพ็ญ แวววรี คปุ ต ์ คณะพยาบาลศาสตร ์ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั นครปฐม

โรคมอื เทา้ ปาก(เปื่ อย) คอื โรคอะไร เป็ นโรคตดิ เชอื้ ไวรสั ทพี่ บไดบ้ อ่ ยในเด็กเล็กและเด็กโต ลกั ษณะของโรคคอื มไี ขน้ ามากอ่ น มตี มุ่ เจ็บในปาก มผี นื่ ตามตวั เป็ นตมุ่ พอง อาการเรมิ่ แรกจะมไี ขต้ า่ ๆ ไม่สบาย ปวดเมอื่ ยตามเนือ้ ตามตวั และมอี าการเจ็บคอ หลงั มไี ข ้ 1-2 วนั ในปากจะมแี ผลและเจ็บ

ตน้ เหตขุ องโรค ในบางรายเกดิ จากการตดิ เชอื้ โรคมอื เทา้ ปากเปื่อย เอ็นเตโรไวรสั 71 หรอื มตี น้ เหตจุ ากการตดิ เชอื้ เอ็นเตโรไวรสั ชนิดอนื่ ๆ สมาชกิ ของเอ็นเตโรไวรสั เอ็นเตโรไวรสั ทพี่ บบอ่ ยคอื ไดแ้ ก่ ไวรสั โปลโิ อ ไวรสั ค็อคแซค็ คี เอ 16

โรคมอื เทา้ ปากเปื่ อย มคี วามรนุ แรง  โดยทว่ั ไปจะมอี าการออ่ นถา้ ตน้ เหตคุ อื เพไวยี รงสใั ดค็อ?คแซค็ คี เอ 16  แมไ้ ม่ไดร้ บั การรกั ษา สว่ นมาก จะฟื้นและหายจากโรค ภายในเวลา 7 ถงึ 10 วนั  มกั ไม่พบภาวะแทรกซอ้ นทรี่ นุ แรง •รายทรี่ นุ แรง มกั ตดิ เชอื้ EV71 จะมอี าการของ •เยอื่ หมุ ้ สมองอกั เสบ ซงึ่ จะมอี าการไข ้ ปวดศรี ษะ คอแข็ง หรอื ปวดหลงั •จาเป็ นจะตอ้ งรบั ไวร้ กั ษาในโรงพยาบาล 2-3 วนั

เมอื่ เด็กไดร้ บั เชอื้ ไวรสั ตน้ เหตเุ ขา้ สรู่ า่ งกาย ไวรสั จะแบง่ ตวั ทเี่ ยอื่ บใุ นกระพุง้ แกม้ และในลาไสเ้ ล็ก หลงั ไดร้ บั เชอื้ 3 วนั ไวรสั ก็จะ 24 ชว่ั โมงตอ่ มาเชอื้ ไวรสั จะเขา้ แพรก่ ระจายในกระแสเลอื ดไปฝังตวั อยู่ตาม ไปอย่ใู นตอ่ มนา้ เหลอื ง อวยั วะเป้ าหมาย คอื เยอื่ บุของชอ่ งปาก โดยมรี ะยะฟักตวั สน้ั คอื 3-6 วนั และทผี่ วิ หนังของมอื และเทา้ เมอื่ เชอื้ โรคเขา้ สวู่ นั ที่ 6 ของการตดิ เชอื้ รา่ งกายจะสรา้ งภมู ติ า้ นทานสงู ขนึ้ ทาใหเ้ ชอื้ ไวรสั ถกู ขจดั ออกจากกระแสเลอื ด และตาแหน่งทเี่ ชอื้ ไวรสั ไปฝังตวั อยู่

การตดิ ตอ่ การแพรก่ ระจายของเชอื้ เชอื้ แพรจ่ าก คน-ส-ู่ คน เชอื้ สามารถทนทานไดน้ าน หลายวนั ในสภาพแวดลอ้ มทเี่ ย็นและชนื้ การสมั ผสั กบั ผนื่ ทผี่ วิ หนัง การสมั ผสั สงิ่ ของ เชน่ ของเด็กเลน่ เสอื้ ผา้ ของใช ้ อปุ กรณก์ ารกนิ อาหาร นา้ ทปี่ นเปื้อนเชอื้ สงิ่ คดั หลง่ั จากปากผูป้ ่ วย การกนิ เชอื้ ไวรสั เขา้ ไปโดยตรง สงิ่ แวดลอ้ ม พบไดท้ ว่ั โลก เพศชายจะสามารถสรา้ งภมู คิ มุ ้ กนั ไดด้ กี วา่ เพศหญงิ

การแพรก่ ระจายของเชอื้ ~ เอ็นเตโรไวรสั สามารถถกู ขบั ออกมาทางอจุ จาระได ้ ~ ตรวจพบไดใ้ นนา้ ดนิ ผกั สด สตั วน์ า้ ทมี่ เี ปลอื กหมุ ้ ~ สามารถตดิ ตอ่ ไดใ้ นชมุ ชนโดย การปนเปื้อนมากบั อาหาร หรอื นา้ ~ ประเทศในเขตอบอนุ่ จะพบโรคนีบ้ อ่ ยในฤดทู มี่ อี ากาศรอ้ น แตส่ าหรบั ประเทศในเขตรอ้ น จะพบโรคนีไ้ ดท้ กุ ฤดกู าล

ระยะฟักตวั • ประมาณหนึ่งสปั ดาหท์ ไี่ ปสมั ผสั กบั แหลง่ แพรโ่ รคมา มกี ารตดิ เชอื้ จงึ จะเรมิ่ มอี าการของโรค • ผลของการตดิ เชอื้ อาจไม่ปรากฏอาการของโรคก็ได ้ ขนึ้ อยสู่ ภาพของผูท้ ไี่ ดร้ บั เชอื้ เชน่ อายุ ภาวะทมี่ ี ภมู คิ มุ ้ กนั โรคอยู่แลว้ เพราะเคยผ่านการตดิ เชอื้ มากอ่ น ไม่วา่ จะเป็ นการตดิ เชอื้ ทมี่ อี าการหรอื ไม่มอี าการของโรค มาแลว้ ก็ตาม • ระยะฟักตวั อาจสน้ั ไดเ้ พยี ง 3 วนั ก็มี (ระยะฟักตวั 3-7 วนั )

ลาดบั อาการของโฟักรตวั ค 3-7 วนั อาการแสดงเรมิ่ ตน้ เชน่ มไี ข ้ ปวดศรี ษะ เจ็บคอ เบอื่ อาหาร เชอื้ ไวรสั ตดิ ตอ่ กนั โดยการ เมอื่ ยตวั (บางรายอาจมอี าการ ไอ จาม หรอื สมั ผสั ผปู้ ่ วย แสดงบางอยา่ งเทา่ น้ัน) 1 ผนื่ จะขนึ้ เป็ นตมุ่ ใสและแตกเป็ น 4 3 แผลหลตุ นื้ อาการจะดขี นึ้ และหาย เรมิ่ มผี นื่ แดงขนึ้ ที่ ปาก เองได ้ ภายใน 1-2 อาทติ ย ์ แมว้ า่ ผนื่ ลนิ้ เหงอื ก กนิ อาหารไม่คอ่ ยได ้ และแผลในปากจะยงั อยู่

อาการของโรค มไี ข ้ เจ็บคอ ปวดศรี ษะ เบอื่ อาหาร มตี มุ่ ทคี่ อ ปาก เหงอื ก ลนิ้ ผนื่ เป็ นมากทมี่ อื รองลงมา เด็กจะหงุดหงดิ เป็ นตมุ่ นา้ มากกวา่ เป็ นแผล พบทเี่ ทา้ ทกี่ น้ ก็อาจพบได ้

ไข ้ อาการไขม้ กั จะเป็ นอาการแรกทปี่ รากฏ เด็กอาจจะตวั รมุ ๆ หากใชป้ รอทวดั ไข ้ วดั ทางปาก อณุ หภมู ิ วดั ทางทวารหนัก สงู กวา่ 37.5 ซ. อณุ หภมู ิ 38 ซ. จงึ จะถอื วา่ มไี ข ้ (ไขม้ กั จะตา่ ๆ ถงึ ปานกลาง 37.5 - 38/39 ซ. แตไ่ ม่ถงึ 40 ซ.) ไขไ้ ม่สงู เหมอื นโรคไขห้ วดั ใหญ่ แลว้ ตามตดิ มาดว้ ยอาการเจ็บคอ อาจมอี าการอนื่ รว่ มดว้ ย เชน่ เบอื่ อาหารหรอื รสู ้ กึ ไม่ใครส่ บาย

ผนื่ ตมุ่ พอง แผลในปาก หลงั มไี ข ้ จะมตี มุ่ พองเล็กๆ หรอื เป็ นแผลเจ็บในปากขนึ้ ทกี่ ระพงุ ้ แกม้ 1-2 วนั ชอ่ งคอหอย เหงอื ก เพดาน ลนิ้ ในคอ (อาจมหี ลายแผล หรอื บางรายไม่มแี ผลเลยก็ได)้ แผลทใี่ ดทหี่ นึ่งหรอื หลาย ตาแหน่ง เป็ นแผลคลา้ ยแผลรอ้ นใน ตอ่ มาอกี มผี นื่ ผวิ หนังขนึ้ แรก ๆ เป็ นผนื่ แดงนูนเล็กนอ้ ย 2-3 วนั ตอ่ มาเป็ นตมุ่ พอง ตามมอื ตามเทา้ ในบางรายอาจ ขนึ้ ทแี่ กม้ กน้ ขอ้ เขา่ ขอ้ ศอกรว่ มดว้ ยก็ไดท้ ตี่ มุ่ จะ เจ็บเล็กนอ้ ย ไม่คนั 7-10 ผนื่ ผวิ หนังจะปรากฏอยู่ และก็จะหายไป วนั เอง แผลในปากก็จะหายเองไดเ้ ชน่ กนั

การรกั ษา การรกั ษา ยงั ไม่มกี ารรกั ษาโดยเฉพาะ ยงั ไม่มปี ฏชิ วี นะ หรอื ยาตา้ นไวรสั รกั ษาโดยเฉพาะ เป็ นการรกั ษาตามอาการ เชน่ ใหย้ าลดไข ้ ระงบั ปวด คอื พาราเซตามอล หา้ ม!! ใหแ้ อสไพรนิ

การรกั ษา ในรายทเี่ จ็บปวดแผลในปาก อาจใชว้ าสลนิ ป้ ายแผล ใหย้ าชาทาแผล (ไซโลเคน หรอื ไลโดเคน) ใหร้ บั ประทานของเย็น ๆ เชน่ นมเย็น ไอศกรมี หา้ ม!! รบั ประทานของรอ้ น และพวกนา้ ผลไมท้ เี่ ป็ นกรด เชน่ นา้ สม้ นา้ ผลไมค้ นั้ จะทาใหเ้ จ็บแผลมากขนึ้ ใหอ้ มนา้ ธรรมดา กลว้ั คอ หรอื นา้ เกลอื อมกลวั้ คอ ทาใหช้ อ่ งปากสะอาด เป็ นตน้

โรคแทรกซอ้ น/ภาวะแทรกซอ้ น ผูป้ ่ วยสว่ นใหญ่ทเี่ กดิ โรคนีจ้ ากเชอื้ A16 จะหายเองใน 1 สปั ดาห ์ แตห่ ากเกดิ จากเชอื้ EV 71 โรคจะเป็ นรนุ แรงและเกดิ โรคแทรกซอ้ น ชกั เนื่องจากไขส้ งู ตอ้ งเชด็ ตวั เวลามไี ข ้ และ รบั ประทานยาลดไข ้ ระบบหายใจ ปอดบวมนา้ ภาวะขาดสารนา้ ระบบประสาท ระบบไหลเวยี นโลหติ เยอื่ หมุ้ สมองอกั เสบ เนื่องจาก กลา้ มเนือ้ หวั ใจอกั เสบ

คาแนะนาใหแ้ กผ่ ูป้ กครอง 1.ผูป้ ่ วยทว่ั ไปรกั ษาไปกลบั ได ้ ไม่จาเป็ นตอ้ งรบั รกั ษาในโรงพยาบาลทกุ ราย 2.ผูป้ ่ วยทหี่ ายแลว้ มกั จะหายขาด ในบางรายอาจมอี าการกลบั มามอี าการใหม่ ไดอ้ กี ภายหลงั 5-7 วนั แตก่ ็ไม่มอี าการรนุ แรง เด็กทมี่ อี าการทางสมองอาจ มภี าวะทางสมองหลงเหลอื อยู่ ควรปรกึ ษาแพทยผ์ ดู้ แู ลตอ่ ไป 3.เมอื่ หายแลว้ เด็กยงั สามารถขบั ถา่ ยเชอื้ ออกทาง อจุ จาระไดห้ ลายวนั บางราย นานเป็ น 2-3 สปั ดาห ์ ดงั นั้น ควรใหเ้ ดก็ หยดุ เรยี นไปกอ่ นเป็ นเวลา 7-10 วนั

คาแนะนาใหแ้ กผ่ ูป้ กครอง รกั ษาสขุ อนามยั ลา้ งมอื ฟอกสบู่ ของเลน่ ของใชใ้ หท้ าความสะอาดให ้ ถกู ตอ้ ง ควรกดี กนั เด็กเล็กไม่ใหม้ าเลน่ คลกุ คลเี พอื่ ป้ องกนั การตดิ โรค

ขอ้ ควรจา หากเด็กมไี ขส้ งู ซมึ ไม่ยอมทานอาหารหรอื ดมื่ นา้ อาเจยี นบ่อย หอบ แขนขาออ่ นแรง ชกั ตอ้ งรบี พาไปโรงพยาบาลทนั ที

การควบคมุ โรค หากเด็กป่ วย ใหห้ ยุดเรยี น 7-10 วนั ใชผ้ า้ ปิ ดปาก เวลาไอ และ แยกขา้ ว ของ เครอื่ งใชใ้ นบา้ น จาม และ ระวงั ไอ จาม รดคนอนื่ ควรอยใู่ นทที่ อี่ ากาศ ผูเ้ ลยี้ งเด็กตอ้ งลา้ งมอื ใหส้ ะอาดทกุ ครงั้ หลงั ถา่ ยเทสะดวก สมั ผสั นา้ มูก นา้ ลาย หรอื อจุ จาระเด็กป่ วย

คาแนะนาสาหรบั สถานเลยี้ งเด็กเล็ก : กรณีเด็กป่ วยจานวนมาก 1 ปิ ดหอ้ งเรยี นทมี่ เี ด็กป่ วย หรอื ปิ ดทงั้ โรงเรยี น ทาความสะอาดสถานทตี่ า่ งๆ เชน่ หอ้ งนา้ หอ้ งสว้ ม หอ้ งครวั 2 โรงอาหาร บรเิ วณทเี่ ลน่ ของเลน่ สนามเด็กเลน่ โดยใชน้ า้ ยาทา ความสะอาดตามบา้ นเรอื น เชน่ เดทตอล คลอรนี เป็ นตน้ 3 ทาความสะอาดของเลน่ เครอื่ งใชข้ องเด็ก ดว้ ยการซกั ลา้ ง ผงึ่ แดดใหแ้ หง้ 4 หยดุ ใชเ้ ครอื่ งปรบั อากาศ เปิ ดม่านใหแ้ สงแดดสอ่ งถงึ

คาแนะนาประชาชนในการป้ องกนั โรค 1.รกั ษาสขุ อนามยั สว่ นบคุ คล แกบ่ ตุ รหลาน และ ผดู้ แู ลเด็ก โดยเฉพาะ การลา้ งมอื ใหส้ ะอาดทุก ครง้ั กอ่ นการเตรยี มอาหารหรอื กอ่ น รบั ประทานอาหาร และ หลงั ขบั ถา่ ย 2.หกาลรกี รเกลั ษยี่ งากสาขุ รอใชนแา้ กมวยั้ ในนา้ กรวา่ มรรกบั นั ปนระอทกาจนาอกานห้ันารคเวชรใน่ หก้ เาดร็กใชอย้ ชใู่ อน้ นทกที่ ลมี่ าี ง การระบายอากาศทดี่ ี ไม่พาเด็กเล็กไปในทแี่ ออดั 3.ผูป้ ระกอบการในสถานเลยี้ งเด็กควรดแู ลใหม้ กี าร ปฏบิ ตั ติ ามมาตรฐาน ดา้ นสขุ ลกั ษณะของสถานทอี่ ยา่ งสม่าเสมอ เชน่ การเชด็ ถอู ปุ กรณ์ เครอื่ งเรอื น เครอื่ งเลน่ หรอื อปุ กรณ์ การเรยี นการสอนตา่ ง ๆ ดว้ ย นา้ ยาฆ่าเชอื้ โรคเป็ นประจา รวมทงั้ การกาจดั อจุ จาระใหถ้ กู ตอ้ ง และ ลา้ งมอื บ่อย ๆ

คาแนะนาประชาชนในการป้ องกนั โรค 4. ในโรงเรยี นอนุบาล และโรงเรยี นประถมศกึ ษา ควรเพมิ่ เตมิ ความรเู ้ รอื่ ง โรคและการป้ องกนั ตนเอง เชน่ ไม่คลกุ คลี ใกลช้ ดิ กบั เด็กป่ วย การลา้ ง มอื และการรกั ษาสขุ อนามยั สว่ นบคุ คล 5. ผูด้ แู ลสระวา่ ยนา้ ควรรกั ษาสขุ ลกั ษณะของสถานที่ ตามประกาศของ กรมอนามยั เพอื่ ป้ องกนั การระบาดของโรคมอื เทา้ ปาก 6. หากเด็กมอี าการป่ วยรนุ แรงขนึ้ เชน่ ไม่ยอมทานอาหาร ไม่ยอมดมื่ นา้ ตอ้ งรบี พาไปรบั การรกั ษา ทโี่ รงพยาบาลใกลบ้ า้ นทนั ทใี นกรณีทเี่ ด็กมี อแยากกาเดร็กป่ อวยนื่ ไซมงึ่ ่ใสหงคส้ ยลั เกุ ปค็ นลโรใี คกมลชอื้ ดิ เทกาบ้ั เปดา็กกป่ ควยวรโรดบี ยพเฉาไพปาพะอบยแา่พงทยยงิ่ ท์ในนั พทีนื้ แทลี่ะ ทมี่ กี ารระบาด หากเด็กมตี มุ่ ในปาก โดยทยี่ งั ไม่มอี าการอนื่ ใหห้ ยดุ เรยี น อย่บู า้ น ไวก้ อ่ น ใหเ้ ด็กทปี่ ่ วยขบั ถา่ ยอจุ จาระลงในทรี่ องรบั ในสว้ ม แลว้ นาไปกาจดั ใหถ้ กู สขุ ลกั ษณะ

การลา้ งมอื 7 ขน้ั ตอน

การสวมหนา้ กากอนามยั ใหถ้ กู วธิ ี

นครปฐม 6 วถิ ใี หม่ “อย่หู า่ งไว ้ ใสแ่ มสกนั หมน่ั ลา้ งมอื ถอื หลกั สะอาด ปราศจากแออดั เครง่ ครดั ไทยชนะ”

ฟักตวั 3-7 วนั Email: [email protected]