กลุ่มดาวนายพราน

กลมุ่ ดาวนายพราน ท้องฟ้าหน้าหนาวในเขตซีกโลกภาคเหนือ เราจะเห็น กลุ่มดาวนายพราน หรือ โอไรอัน ได้ถนัดตา ที่สุด กลุ่มดาวนี้จึงมีประวัติความเป็นมาผูกพันกับมนุษย์ต้ังแต่ดึกดาบรรพ์ มีตานานเล่าขานกันมาหลายยุค หลายสมัย หลายเร่ืองราว กลุ่มดาวนายพราน ภาพโดย Till Credner แหง่ Max-Planck-Institute for Aeronomy (MPAe) จะหากลุ่มดาวนายพรานได้ไม่ยาก โดยสังเกตจากดาวสามดวงซ่ึงเรียงกันเป็นเส้นตรง ที่เรียกว่า เข็มขัดนายพราน อันประกอบด้วย (จากซ้ายไปขวาในภาพ) Alnitak, Alnilam และ Mintaka ที่ช้ีไปยัง ซีเรียส (Sirius) ในกลุ่มดาวสุนัขใหญ่ (Canis Major) ซึ่งเป็นดาวที่มีความสุกสว่างมากท่ีสุดบนท้องฟ้า ดาวกลมุ่ นี้ ยงั มี Betelgeuse ทห่ี ัวไหลข่ า้ งขวา Bellatrix ทหี่ ัวไหล่ซา้ ย เท้าซา้ ยกค็ ือดาว Rigel และเท้าขวา คือดาว Saiph ภาพกล่มุ ดาวนายพราน โดย Naoyuki Kurita ดาบนายพรานคอื ดวงดาวทีเ่ รียงตวั ในแนวด่ิง ใตด้ าวสามดวง ในแนวเกอื บจะเป็นแนวนอน ซึ่งคอื \"เข็มขัดนายพราน\" เนบิวล่านายพราน (Orion Nebula) คือส่วนท่ีเห็นเป็นป้ืนดาวสีออกแดงๆที่ปลาย \"มีดนายพราน\" น้นั เอง ผังแสดงช่ือดาวในกลุ่มดาวนายพราน ภาพจาก ScienceNet กลุ่มดาวนี้ประกอบด้วยดาวหลายดวง ที่อยู่ในกลุ่มดาวมีความสว่างมากท่ีสุดในท้องฟ้า และในราววันที่ 21 ตุลาคม ของทุกปี ก็จะมี ฝนดาวตก ท่ีตกจากจุดใกล้ๆดาวกลุ่มนี้ กลุ่มดาวนายพราน ประกอบด้วยดาวจานวนมากมาย แต่ท่ีเป็นที่รู้จัก

กันมากท่สี ุด กม็ ี Betelgeuse อยู่ที่ไหลข่ วาของนายพราน ชื่อมาจากภาษาอาหรับโบราณ อันแปลว่า รักแร้ บางแห่งก็ว่า เพี้ยนมาจาก Yad Al Jauza คือ มือของ Al Jauza ท่ีหมายถึง ผู้เป็นศูนย์รวม (คือพระผู้เป็น ใหญ่เปน็ ศนู ย์รวมแหง่ จกั รวาล - ชาวอาหรับโบราณเช่ือว่า Al Jauza เป็นเพศหญิง) ในภาษาอาหรับโบราณ แตค่ วามหมายทวี่ ่า รกั แร้ของนายพราน ดจู ะเปน็ ทย่ี อมรบั มากกว่า Betelgeuse เป็นดาวยักษ์แดงใหญ่ (Red Supergiant) ทม่ี คี วามสุกสว่างเปล่ียนแปลงได้จาก 0.4- 1.3 mag (mag คอื หน่วยวัดความสว่าง brightness ของดาว) มีขนาดใหญ่กว่าดวงอาทิตย์ของเรา 300 ถึง 400 เทา่ เปน็ ดาวทมี่ ีความสกุ สว่างเป็นท่ี 12 แมจ้ ะมีชื่อทางดาราศาสตร์ว่า Alpha Orionis หรือ ดาว A ใน กลุ่มดาว ORION ซ่ึงปกติแล้ว จะเป็นตาแหน่งที่สงวนไว้ สาหรับดาวท่ีมีความสว่างมากท่ีสุดในกลุ่มนั้น แต่เป็นเพราะในตอนแรก Betelgeuse ถูกเข้าใจผิดว่าเป็นดาวปกติ แต่มาภายหลังจึงทราบว่า เป็นดาวท่ีมี การแปรเปลย่ี นของความสวา่ ง (variable star) แตช่ ือ่ ต้ังไปแลว้ กเ็ ปลี่ยนไม่ได้ Rigel เป็นดาวที่เรียกทางดาราศาสตร์ว่า Beta Orionis ท้ังๆท่ีมีความสว่างมากกว่า Betelgeuse คือมีความสว่างอันดับที่ 7 ของดาวท่ีเราเห็นในท้องฟ้า ช่ือน้ีมาจากภาษาอาหรับโบราณว่า Rijl Al-Jauza แปลว่า เท้าของพระเจ้า และกลุ่มดาวสามดวงในส่วนท่ีเป็นเข็มขัดนายพราน คือ Alnitak, Alnilam และ Mintaka อันมีความหมายในภาษาอาหรับรวมกันว่าเป็นสายเข็มขัดไข่มุกของ Al-Jauza และ Alnitak แปลว่า เอว Alnilam แปลว่าสายไขม่ กุ Mintaka แปลว่าเข็มขัดพระเจา้ Al-Jauza กลุ่มดาวนายพรานเป็นที่น่าสนใจมากสาหรับนักดาราศาสตร์ปัจจุบัน เพราะยังมีส่วนท่ีเป็นท่ีก่อตัว กาเนิดดาวใหม่ๆ อันเป็นส่ิงที่เรายังต้องการศึกษาอยู่มาก กลุ่มดาวนายพรานมีแหล่งกาเนิดดาวท่ีได้รับ การศึกษาค้นคว้ามากท่ีสุด คือ เนบิวล่านายพราน (Orion Nebula) และ เนบิวล่าหัวม้า (Horsehead Nebula) เนบวิ ลา่ นายพราน หรือ Orion Nebula เป็นเนบวิ ล่าท่มี องเหน็ ไดด้ ว้ ยตาเปล่า ในพวกท่ีอยู่ใกล้โลก มากท่ีสุด แต่ก็อยู่ห่างจากโลก 1500 ปีแสง มีขนาดกว้าง หลายๆปีแสง หากมองด้วยตาเปล่า มันจะดู เหมือนป้ืนสีแดงสว่างเรืองๆ ตรงตาแหน่งที่เป็นดาบของ \"นายพราน\" ใน กลุ่มดาวนายพราน หรือ โอไรอัน (Orion) ภาพ เนบวิ ลา่ นายพราน (Orion Nebula) โดย Jason Ware

ดวงดาวทารกท่ีเพ่ิงถือกาเนิดจาก เนบิวล่านายพราน น้ีมีอยู่ส่ีดวงที่อยู่ในใจกลางกลุ่มก๊าซและฝุ่น เรียกว่า Trapezium ดวงดาวที่ยังเยาว์วัย มีปฏิกิริยาที่เร่าร้อนรุนแรง ก่อให้เกิดพายุพลาสมาท่ีคล้ายกับ ลมสุริยะ แต่มีกาลังเหนือกว่ามากมายมหาศาล พัดเป่าก๊าซและฝุ่นรอบๆตัวออกไป จนเน้ือที่รอบๆดาว เหลา่ น้วี ่างเปลา่ ใหเ้ รามองเหน็ ดวงดาวสุกสว่างภายในได้ ภาพดาว Trepezium จาก กล้องฮับเบิล Hubble Space Telescope (HST) เนบิวล่าหัวม้า เป็น เนบิวล่ามืด ที่เป็นที่รู้จักกันมากท่ีสุด อยู่ใต้ดาว Alnitak ในส่วนเข็มขัด นายพราน ในภาพแรก ดาวสองดวงที่ใหญ่ท่ีสุดด้านบน คือ Alnitak และ Alnilam ด้านใต้ของ Alnitak ที่เห็นเป็นขีดสีดา อยู่ใกล้ๆกับดาวที่เป็นป้ืนสีฟ้าน้ัน คือ เนบิวล่าหัวม้า ส่วนกลางด้านใต้ของภาพน้ี คือ เนบิวล่านายพรานท่ีกลา่ วไว้ข้างต้น