96887-Article_Text-242529-1-10-20170824

ความโศกเศรา้ จากการสูญเสียบคุ คลอนั เป็นทีร่ กั : บทบาทพยาบาล / Grief and Bereavement: The Nursing Role ความโศกเศรา้ จากการสญู เสียบคุ คลอันเป็นทีร่ กั : บทบาทพยาบาล Grief and Bereavement: The Nursing Role ศรินรตั น์ วฒั นธรนนั ท์* Sarinrat Wattanatornnan* บทคัดย่อ ความโศกเศรา้ เปน็ กระบวนการตอบสนองทางธรรมชาตขิ องมนษุ ยเ์ มอ่ื ตอ้ งเผชญิ กบั การสญู เสยี บุคคลอันเป็นที่รัก ความโศกเศร้าจากการสูญเสียบุคคลอันเป็นท่ีรักทำ�ให้เกิดปฏิกิริยาการตอบสนองใน ดา้ นความรูส้ กึ ด้านรา่ งกาย ด้านความนกึ คิด และดา้ นพฤตกิ รรม ปฏกิ ริ ยิ าท่ีเกิดขึ้นในแต่ละดา้ นน้นั จะ มีความรุนแรงเกิดข้ึนมากน้อยแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคลข้ึนอยู่กับปัจจัยต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง ปฏกิ ริ ยิ า การตอบสนองตอ่ ความโศกเศรา้ ทแ่ี สดงออกมานน้ั หากผสู้ ญู เสยี เขา้ ใจ สามารถปรบั ตวั ยอมรบั และกลบั มาดำ�เนินชีวิตได้ตามปกติ เรียกว่าความโศกเศร้าแบบปกติ หากเป็นภาวะโศกเศร้าแบบผิดปกติจะไม่ สามารถยอมรบั หรอื ปรับตวั ตอ่ การสูญเสียไมไ่ ด้ หรือ มพี ฤติกรรมการแยกตวั ซึมเศรา้ มคี วามคิดอยาก ฆ่าตัวตาย พยาบาลมีบทบาทสำ�คัญในการช่วยเหลือ ดูแลให้ผู้สูญเสียได้มีการระบายความรู้สึก โดย รับฟังอย่างตั้งใจและเข้าใจ ตลอดจนแนะนำ�แหล่งสนับสนุนทางสังคมที่เหมาะสม เพ่ือให้ผู้สูญเสียที่มี ภาวะโศกเศรา้ สามารถเผชญิ กบั การสญู เสยี ผา่ นพน้ ชว่ งเวลานไ้ี ปไดแ้ ละปรบั ตวั ไดใ้ นระยะเวลาทเ่ี หมาะสม บทความนจี้ ะเสนอ ชนิดของความโศกเศร้า ปัจจยั ทม่ี ผี ลต่อความโศกเศรา้ ลกั ษณะทแ่ี สดงออกเมือ่ เกดิ ความโศกเศร้า ปฏิกิริยาท่เี กิดจากความโศกเศร้าและบทบาทพยาบาล คำ�ส�ำ คญั : ความโศกเศร้า การสญู เสยี บุคคลอันเป็นที่รกั บทบาทพยาบาล * อาจารย์ ภาควิชาการพยาบาลผูใ้ หญแ่ ละผู้สูงอายุ วิทยาลัยพยาบาลสภากาชาดไทย E-mail: [email protected] * Instructor, Department of Adult & Aging Nursing, The Thai Red Cross College of Nursing E-mail: [email protected] วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปที ี่ 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60 ...13

ศรินรัตน์ วัฒนธรนนั ท์ / Sarinrat Wattanatornnan Abstract Grief is a natural human response when experiencing the death of a loved one. Physical, emotional, imagery and behavioral reactions are common outcomes of the loss of a dear one. The intensification of grief reactions vary for each person, depending on different factors. For a normal response to grief, people should be able to recover through accepting the loss and resuming their normal activities within a period of time. On the other hand, this is not deemed a typical response for those who cannot get through that sense of pain. Incapable of adjusting themselves to a new sense of normalcy, the bereaved may become socially isolated and eventually feel suicidal. Nurses can play a pivotal role in providing care to distressed individuals, listening attentively while allowing them to freely express their emotions. Furthermore, the availability and appropriateness of social support during bereavement seem to be significant factors helping these people cope with a traumatic experience and survive the overwhelming sorrow within a timely manner. This article presents the kinds of grief, factors affecting grief, expressions of grief, the reaction to grief and the nursing role. Keywords: grief, bereavement, nursing role ความโศกเศร้าเป็นภาวะท่ีพบได้เมื่อบุคคล เกิดความวิตกกังวลมากหรือเกิดภาวะซึมเศร้า1,2,4 ตอ้ งเผชญิ กบั การสญู เสยี ถอื เปน็ กระบวนการตอบ ท้ังน้ีการเผชิญต่อการสูญเสียนั้นข้ึนอยู่กับปัจจัย สนองตอ่ การสญู เสยี ตามธรรมชาติ1,2,3 โดยเฉพาะ หลายประการ เชน่ ความรักความผูกพนั ตอ่ ผเู้ สีย การสญู เสยี บคุ คลอนั เปน็ ทร่ี กั ทมี่ คี วามผกู พนั ใกล้ ชีวิต ประสบการณ์การสูญเสีย บุคลิกภาพและ ชิดกันจากการเสียชีวิต เช่น การสูญเสียบิดา ความแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล ลกั ษณะการเสยี ชวี ติ มารดา คู่สมรส บตุ ร หรอื ญาตสิ นทิ ซงึ่ การสูญ ของผปู้ ว่ ยเปน็ การเสยี ชวี ติ อยา่ งสงบ หรอื เสยี ชวี ติ เสียบุคคลอันเป็นที่รักถือว่าเป็นการสูญเสียที่ แบบทกุ ขท์ รมาน การดแู ลบคุ คลทม่ี คี วามโศกเศรา้ สมบูรณแ์ ละถาวร1,2 เม่ือบคุ คลต้องเผชิญกับการ จึงเป็นอีกบทบาทหน่ึงท่ีมีความสำ�คัญสำ�หรับ สูญเสียจะมีปฏิกิริยาตอบสนองต่อการสูญเสียท่ี พยาบาลโดยเฉพาะพยาบาลที่ดูแลผู้ป่วยและ แตกต่างกนั บางคนสามารถเผชิญกับการสูญเสีย ครอบครัวในระยะใกล้เสียชีวิต รวมทั้งการดูแล บคุ คลอนั เปน็ ทรี่ กั ไดแ้ ละปรบั ตวั จนสามารถใชช้ วี ติ ภายหลงั การเสียชีวิต โดยมวี ตั ถุประสงค์หลักเพ่อื ประจ�ำ วนั ไดต้ ามปกติ ในขณะทบ่ี างคนไมส่ ามารถ ใหบ้ คุ คลทม่ี คี วามโศกเศรา้ ไดร้ ะบายอารมณ์ ความ เผชิญต่อการสูญเสียได้และสภาวะนี้มีผลต่อ รู้สึกอย่างเหมาะสม สามารถเผชิญและผ่านพ้น สขุ ภาพของผสู้ ญู เสยี ท�ำ ใหเ้ กดิ พฤตกิ รรมการแยกตวั ชว่ งเวลาทกุ ข์ทรมานจากสภาวะน้ไี ปได้ พยาบาล 14... วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปีท่ี 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60

ความโศกเศรา้ จากการสญู เสยี บุคคลอันเปน็ ทร่ี กั : บทบาทพยาบาล / Grief and Bereavement: The Nursing Role ควรตระหนักว่าพยาบาลคือแหล่งของความหวัง ผู้ที่มคี วามสมั พันธ์กับผ้เู สียชีวิตแบบพง่ึ พา คดิ ว่า และกำ�ลังใจที่สำ�คัญของบุคคลท่ีกำ�ลังเผชิญกับ ตนเองเปน็ สาเหตุของการเสยี ชีวติ มีการสญู เสีย การสูญเสีย การช่วยเหลือบุคคลที่เกิดความโศก เกิดขึ้นพรอ้ มๆ กนั เช่น สูญเสยี สมาชกิ คนอื่นใน เศรา้ จากการเสยี ชวี ติ ของบคุ คลทตี่ นรกั และผกู พนั ครอบครัวด้วยหรือสูญเสียทรัพย์ร่วมด้วย ผู้เสีย นนั้ มคี ณุ คา่ ยงิ่ 5 บทความนจ้ี ะเสนอ ชนดิ ของความ ชีวิตอายุน้อยทำ�ให้ผู้สูญเสียยอมรับไม่ได้และมัก โศกเศร้า ปัจจัยที่มผี ลตอ่ ความโศกเศรา้ ลักษณะ คดิ วา่ ยงั ไมถ่ งึ เวลาทคี่ วรจะเสยี ชวี ติ ผสู้ ญู เสยี เปน็ ทแี่ สดงออกเมอ่ื เกดิ ความโศกเศรา้ ปฏกิ ริ ยิ าทเี่ กดิ คนโดดเดยี่ วไมค่ อ่ ยมสี งั คมหรอื อยคู่ นเดยี วไมม่ คี น จากความโศกเศรา้ และบทบาทพยาบาล ดแู ล ไมม่ แี หลง่ สนบั สนนุ ทางสงั คม หรอื ผสู้ ญู เสยี มีปัญหาสุขภาพจิตอยู่เดิมก่อนการสูญเสียบุคคล ชนดิ ของความโศกเศร้า อนั เปน็ ทรี่ กั 4 ภาวะโศกเศรา้ ทเี่ กดิ ขนึ้ หากเกดิ นาน กวา่ 6-12 เดือน ร่วมกับการมอี ารมณโ์ ศกเศร้าที่ การสูญเสียเป็นประสบการณ์ชีวิตที่คนทุก รนุ แรงถอื วา่ เป็นความโศกเศรา้ แบบผิดปกต6ิ ,7,8 คนจะตอ้ งประสบ พบไดใ้ นทกุ ระยะของชวี ติ และ น�ำ มาซง่ึ ความโศกเศรา้ เสยี ใจโดยเฉพาะการสญู เสยี ปจั จัยทีม่ ผี ลต่อความโศกเศรา้ บคุ คลอนั เปน็ ทร่ี กั ทผ่ี กู พนั ความโศกเศรา้ สามารถ แบ่งออกไดเ้ ป็น 2 ลกั ษณะ คือ ปฏิกิริยาความโศกเศร้าท่ีเกิดข้ึนในแต่ละ 1. ความโศกเศร้าแบบปกติ เป็นปฏิกิริยา บุคคลเมื่อต้องเผชิญกับการสูญเสียบุคคลอันเป็น ตอบสนองต่อการสูญเสียท่ีเกิดข้ึน ผู้สูญเสียจะ ท่ีรักน้ันจะมีความรุนแรงมากน้อยแตกต่างกันข้ึน แสดงความโศกเศรา้ ออกมาทง้ั ทางอารมณ์ ความ อยกู่ บั ปัจจยั ท่ีเก่ียวขอ้ งดังนี้ รสู้ ึกนกึ คิด พฤตกิ รรม และอาการทางกาย แตจ่ ะ 1. ผู้เสียชีวิตเป็นใคร มคี วามเก่ียวข้องกับ สามารถปรับตัวให้สามารถเผชิญกับการสูญเสีย ผู้สูญเสียในบทบาทใด ความผูกพันที่มีต่อกันมี สามารถยอมรับและปรับตัวให้ดำ�เนินชีวิตได้ตาม ความผนั แปรตามความสมั พนั ธข์ องความรกั ทม่ี ตี อ่ ปกต1ิ กัน2 ความสำ�คัญของผู้เสียชีวิตท่ีมีผลต่อความ 2. ความโศกเศรา้ แบบผดิ ปกติ ผสู้ ญู เสยี จะ เป็นอยู่ ความปลอดภัยของผู้สูญเสียหรือความ ไม่สามารถยอมรับหรือปรับตัวต่อการสูญเสียได้ สัมพันธ์ใกล้ชิดที่มีต่อกัน โดยส่วนใหญ่มักเป็น อารมณค์ วามโศกเศรา้ จะไมบ่ รรเทาลง ไมส่ ามารถ ความรู้สึกในด้านบวกมากกว่าด้านลบ ในกรณีที่ ด�ำ เนนิ ชวี ติ ไดต้ ามปกติ อาจพบพฤตกิ รรมซมึ เศรา้ ความรู้สึกด้านบวกและลบใกล้เคียงกัน มักทำ�ให้ แยกตัว รู้สึกไมม่ คี ุณคา่ ในตนเอง รสู้ ึกผดิ ไมร่ วู้ ่า เกดิ ความโศกเศร้าแบบผิดปกติ เช่น มคี วามรู้สึก จะมีชีวิตอยู่ต่อไปได้อย่างไร มีความคิดทำ�ร้าย ผดิ มาก สงสัยว่าตวั เองท�ำ ดที ส่ี ุดแล้วหรอื ยงั บาง ตนเอง ซ่ึงความโศกเศร้าแบบผิดปกตินี้อาจมีผล รายอาจรู้สกึ โกรธท่ถี ูกทอดท้งิ ไปใหอ้ ยลู่ ำ�พงั มาจากผสู้ ญู เสยี มปี ระวตั กิ ารสญู เสยี ทร่ี นุ แรงในชวี ติ 2. ลกั ษณะการเสยี ชวี ติ เช่น การเสียชีวติ หรือประสบกับการสูญเสียแบบกระทันหัน เป็น ตามธรรมชาติ การเสียชวี ิตจากอุบัติเหตุ การฆา่ วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปีที่ 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60 ...15

ศรนิ รตั น์ วฒั นธรนันท์ / Sarinrat Wattanatornnan ตวั ตาย การถกู ฆา่ ตาย ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ยเรอ้ื รงั นน้ั ตอ้ ง เกยี่ วกบั การเสยี ชวี ติ ทแ่ี ตกตา่ งกนั ในศาสนาพทุ ธ พจิ ารณาวา่ การเจบ็ ปว่ ยท�ำ ใหเ้ กดิ ความทกุ ขท์ รมาน เชื่อว่าการเสียชีวิตเป็นความจริงตามธรรมชาติ มากน้อยเพียงใดต่อผู้ป่วย ตลอดจนลักษณะการ ของทุกคน ทุกคนเกิดมาแล้วต้องตายเป็นเรื่อง เสียชีวิตในระยะสุดท้าย ซ่ึงมีผลทำ�ให้เกิดความ ธรรมดา สิง่ ทจ่ี ะท�ำ ได้คอื ตอ้ งร้จู ักเท่าทนั และปรบั โศกเศรา้ ทแ่ี ตกตา่ งกนั 5 นอกจากนี้ การไดร้ บั ทราบ สภาพจติ ใจใหท้ นั กบั สง่ิ ตา่ งๆ ทก่ี �ำ ลงั เกดิ ขน้ึ ศาสนา ข้อมูล สถานท่ีท่ีเสียชีวิต การมีเวลาเตรียมตัว อิสลามเชื่อว่าการเสียชีวิตถูกกำ�หนดโดยพระเจ้า เตรยี มใจ กม็ ผี ลต่อปฏิกริ ิยาทเี่ กิดขึ้นดว้ ย เม่ือเสียชวี ติ บคุ คลจะได้ไปสู่สรวงสวรรค์ สถานท่ี 3. ประสบการณก์ ารสญู เสยี และความโศกเศรา้ ซง่ึ ไดส้ ญั ญาไวก้ บั พระอลั เลาะห์ สว่ นศาสนาครสิ ต์ ผู้ที่มีประสบการณ์การสูญเสียในอดีตและปรับตัว เช่อื วา่ ความตายไมใ่ ช่จดุ ส้นิ สุด แต่เปน็ จุดเรม่ิ ต้น ได้ดี มโี อกาสปรบั ตวั ตอ่ การสญู เสียไดด้ กี ว่า9 สกู่ ารไปพบพระเจา้ และกา้ วไปสอู่ กี โลกทสี่ มบรู ณ์ 4. ความแตกตา่ งของแตล่ ะบคุ คล ขน้ึ อยกู่ บั กว่าโลกน1้ี 0 เพศ อายุ การแสดงออกถงึ ความรู้สกึ การจัดการ กบั ความวติ กกงั วล การปรบั ตวั กบั ความเครยี ด คน ลกั ษณะทีแ่ สดงออกเม่ือเกดิ ความโศกเศร้า ท่ีมีความผิดปกติทางบุคคลิกภาพ มักจะมีปัญหา จากการสญู เสีย การปรับตวั ตอ่ การสูญเสีย โดยเฉพาะผ้ทู ีม่ คี วาม ผดิ ปกติทางบุคลกิ ภาพแบบอารมณ์ไมค่ งที่ 2 อาการและพฤตกิ รรมการแสดงออกเมอื่ เกดิ 5. ปจั จยั ด้านสังคม บุคคลทม่ี ีความใกลช้ ิด ความโศกเศร้าจากสูญเสียของแต่ละบุคคลน้ันจะ มคี วามรกั ใครผ่ กู พนั กนั ดใี นครอบครวั หรอื มแี หลง่ มีความแตกต่างกันไป โดยส่วนใหญ่จะพบการ สนับสนุนทางสังคมท่ดี ี ได้รับการดูแลช่วยเหลือ แสดงออกของภาวะโศกเศร้า 4 ดา้ น คอื ความ ใหก้ �ำ ลงั ใจ ท�ำ ใหส้ ามารถเผชญิ กบั การสญู เสยี และ รู้สึก อาการทางกาย ความคิด และพฤติกรรม ปรบั ตวั ยอมรบั ความเปน็ จรงิ ไดด้ กี วา่ บคุ คลทอ่ี ยใู่ น อาการและพฤตกิ รรมทแี่ สดงออกของแตล่ ะบคุ คล ครอบครัวที่มีความใกล้ชิดผูกพันกันน้อย หรือไม่ อาจมากหรอื นอ้ ย ใชร้ ะยะเวลานานหรอื สนั้ ขนึ้ อยู่ ค่อยมแี หล่งสนบั สนุนทางสังคม กบั ปัจจยั ตา่ งๆ ทเ่ี กยี่ วข้องและบคุ ลิกลักษณะของ 6. ปัจจัยด้านวัฒนธรรม ความเช่ือ และ บุคคลนน้ั ศาสนา การไดป้ ฏบิ ตั พิ ธิ กี รรมทางศาสนา หรอื การ 1. ดา้ นความรสู้ กึ ปฏิบตั ิตามประเพณี ความเชอ่ื ตา่ งๆ เช่น การจดั เม่ือต้องเผชิญกับการสูญเสียบุคคลอันเป็น พิธีศพ การทำ�บุญให้แก่ผู้เสียชีวิต การสารภาพ ท่ีรกั จะเกิดอารมณ์โศกเศร้า เสียใจ มนึ งง ตกใจ บาปต่อพระเจา้ เป็นสง่ิ ทีช่ ่วยใหบ้ ุคคลปรบั ตวั ต่อ รสู้ กึ โกรธ สบั สน11,12 ไมส่ ามารถชว่ ยอะไรได้ รสู้ กึ ความโศกเศร้าได้ดีข้ึน การมีศาสนาเป็นส่ิงยึด หมดหวังหรือไม่สามารถอยู่คนเดียวได้โดยไม่มีผู้ เหนี่ยวทางจิตใจ จะช่วยให้บุคคลยอมรับต่อการ เสียชีวิต บางคนมีการจัดการที่ไม่เหมาะสม จะ สญู เสยี ไดด้ ยี ง่ิ ขนึ้ ศาสนาแตล่ ะศาสนามคี วามเชอ่ื โกรธหรือโทษบุคคลอื่น (displacement) เช่น แพทย์ พยาบาล เจ้าหน้าท่ใี นทมี สุขภาพ ญาติคน 16... วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปีที่ 10 ฉ.1 ม.ค.-มิ.ย. 60

ความโศกเศรา้ จากการสูญเสยี บุคคลอันเปน็ ทีร่ กั : บทบาทพยาบาล / Grief and Bereavement: The Nursing Role อนื่ หรอื พระเจา้ บางคนอาจโกรธตวั เอง13 บางคน รา้ ย2 มพี ฤตกิ รรมโหยหา เรียกหา ร้องไห้ ถอน คิดทำ�ร้ายตนเองหรือฆ่าตัวตาย บางคนอาจมี หายใจ กระวนกระวาย กระสบั กระสา่ ย เดนิ ทาง ความรสู้ กึ โลง่ ใจ (relief) อย่ลู ึกๆ ท่ผี ู้ป่วยเสียชวี ิต ไปยังสถานท่ีที่ทำ�ให้นึกถึงผู้เสียชีวิต หรือนำ�สิ่ง พน้ ความทรมานจากความเจบ็ ปว่ ยทีเ่ กดิ ขนึ้ บาง ของของผเู้ สยี ชวี ติ ตดิ ตวั ไวเ้ พอื่ เตอื นใหน้ กึ ถงึ ผเู้ สยี คนรูส้ ึกปลดปล่อย (emancipation) ที่ผปู้ ่วยเสีย ชวี ติ แตบ่ างคนอาจหลกี เลย่ี งสถานที่ หรอื สง่ิ ของ ชีวิตเพราะเดิมผู้เสียชีวิตอาจสร้างความลำ�บาก ท่ีเตือนให้นึกถึงผู้เสียชีวิต อาจร้องขอไม่ให้มีใคร หรือความทุกขท์ รมานไว้ให้ กลา่ วถงึ ผเู้ สยี ชวี ติ เลย ถา้ เปน็ มากจะแสดงพฤตกิ รรม 2. ด้านรา่ งกาย การทง้ิ สง่ิ ของทกุ อยา่ งทเ่ี กย่ี วขอ้ งและไมไ่ ปยงั สถานท่ ี ผสู้ ญู เสยี อาจเกดิ อาการทต่ี นเองรสู้ กึ วา่ ผดิ ปกติ ที่ผู้เสยี ชีวติ เคยไป พยายามหลีกเลย่ี งบรรยากาศ เชน่ ปวดทอ้ ง แนน่ หนา้ อก หายใจไมอ่ ม่ิ หวั ใจเตน้ ที่เคยมีผู้เสียชีวิตอยู่ด้วย2 ซ่ึงพฤติกรรมเหล่าน้ี แรง จกุ แนน่ ในล�ำ คอ คลน่ื ไสอ้ าเจยี น ความอยาก อาจน�ำ ไปสคู่ วามโศกเศรา้ แบบผดิ ปกติ ได1้ 4 อาหารลดลง มอี าการปากแหง้ นอนไมห่ ลับ ปวด ศรษี ะ กลา้ มเนอ้ื ออ่ นแรง มอี าการออ่ นลา้ รสู้ กึ ไวตอ่ ปฏกิ ริ ยิ าทเี่ กิดจากความโศกเศรา้ เสยี งมากขน้ึ 12 บางรายอาจดม่ื สรุ ามากขนึ้ สบู บหุ ร่ี มากข้นึ เมอ่ื เผชญิ กบั การสญู เสยี คนเราจะมปี ฏกิ ริ ยิ า 3. ดา้ นความคิด การตอบสนองทแี่ ตกต่างกนั ไป Kubler-Ross ได้ อาการในด้านความคิดนี้มักเป็นอยู่ไม่นาน แบง่ ปฏกิ ริ ยิ าโศกเศรา้ จากการสญู เสยี เปน็ 5 ระยะ และความคิดมักจะสัมพันธ์กับอารมณ์ทำ�ให้เศร้า ดังน้ี 1,2,6,11 หรอื กังวล2 เช่น การปฏิเสธความจรงิ ไมย่ อมรบั 1. ระยะปฏเิ สธ (stage of denial) เมือ่ และไมเ่ ช่ือวา่ มีการสญู เสียเกดิ ขึ้นจรงิ เกิดความ บคุ คลรบั รวู้ า่ มกี ารสญู เสยี ปฏกิ ริ ยิ าทเี่ กดิ ขน้ึ คอื ไม่ ลังเล ไม่ม่นั ใจ ตัดสินใจไมไ่ ด้ รู้สึกสับสนคิดว่า เชอื่ วา่ ไดม้ กี ารสญู เสยี เกดิ ขน้ึ ไมย่ อมรบั เกดิ ความ ผู้เสียชีวิตน่าจะฟ้ืนคืนกลับมาได้ บางคนฝันถึง รูส้ กึ ช็อก (Shock) ผเู้ สยี ชวี ติ รสู้ กึ วา่ ผเู้ สยี ชวี ติ ยงั อยกู่ บั ตนเอง บางคน 2. ระยะโกรธ (stage of anger) เมอ่ื ผสู้ ญู เสยี อาจมีประสาทหลอน2 เชน่ ได้ยนิ เสยี งของผเู้ สยี ไม่สามารถปฏิเสธได้ต่อไป จะมีความรู้สึกโกรธท่ี ชวี ิต หรือเหน็ ภาพผ้เู สยี ชวี ิต ตนเองตอ้ งเผชญิ กบั การสญู เสยี ผสู้ ญู เสยี อาจแสดง 4. ดา้ นพฤตกิ รรม ความโกรธออกมากับคนใกลช้ ดิ ญาติ เพ่ือนสนิท มกี ารเปลย่ี นแปลงพฤตกิ รรมและชวี ติ ประจ�ำ วนั กล่าวโทษพระเจ้าหรือเทวดาหรือส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ ท่ี เชน่ อยูค่ นเดยี วไม่ได้ พ่งึ พาคนอ่นื แมเ้ ร่ืองงา่ ยๆ คดิ วา่ ควรจะชว่ ยเหลอื ตนเองได้ เกดิ ความรสู้ กึ วา่ มีอาการเหม่อ ใจลอย เก็บตัวไม่อยากพบผู้คน ไมย่ ุติธรรมท่ีมีการสูญเสียเกดิ ขึ้นกับตนเอง แยกตัวออกจากสังคมหรือกิจกรรมท่ีเคยชอบทำ� 3. ระยะการตอ่ รอง (stage of bargaining) นึกถึงหรือฝันถึงผู้เสียชีวิตท้ังแบบปกติและฝัน เป็นระยะท่ีเริ่มยอมรับต่อการสูญเสียได้มากขึ้น แตย่ งั มคี วามพยายามตอ่ รองดว้ ยการแสดงความหวงั วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปที ่ี 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60 ...17

ศรนิ รัตน์ วัฒนธรนันท์ / Sarinrat Wattanatornnan ผู้สูญเสียมักจะมีการต่อรองโดยการสวดมนต์ และให้การดูแลบุคคลเหล่านี้ได้อย่างเหมาะสม ออ้ นวอน ตอ่ ไป 4. ระยะซึมเศรา้ (stage of depression) เมอื่ รบั ทราบขา่ วรา้ ยวา่ มกี ารสญู เสยี เกดิ ขนึ้ กบั ตน บทบาทพยาบาลในการดแู ลผมู้ คี วามโศกเศรา้ เองจริงๆ จะเป็นช่วงเวลาที่เกิดความรู้สึกเสียใจ จากการสูญเสียบุคคลอนั เปน็ ที่รกั อย่างรุนแรง มีอาการหรือพฤติกรรมต่างๆ เช่น รู้สกึ ไมม่ แี รง หมดหวัง หดหู่ น่งิ เงียบ ไม่พูดคยุ การพยาบาลเพอ่ื ชว่ ยเหลอื ผมู้ คี วามโศกเศรา้ ร้องไห้ แยกตวั อยคู่ นเดยี ว จนอาจคิดอยากตาย จากการสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก เป็นบทบาทท่ี หรือคดิ ฆา่ ตัวตายได้ สำ�คัญของพยาบาลอีกบทบาทหนึ่ง เพราะเป็น 5. ระยะยอมรบั (stage of acceptance) บทบาททสี่ ะทอ้ นเปา้ หมายการดแู ลบคุ คลแบบองค์ ในระยะนี้บุคคลจะยอมรับการสูญเสียท่ีเกิดขึ้นได้ รวมทงั้ ดา้ น รา่ งกาย จติ ใจ สงั คมและจติ วญิ ญาณ5 เขา้ ใจและปรบั ตวั กบั ความโศกเศรา้ ทเี่ กดิ ขน้ึ และ โดยสว่ นใหญก่ ารดแู ลผทู้ ม่ี คี วามโศกเศรา้ จากการ กลบั มาดำ�เนนิ ชวี ิตตามปกติได้ สูญเสียจะเร่ิมต้ังแต่ผู้เสียชีวิตเข้าสู่ระยะสุดท้าย ปฏกิ ริ ยิ าการตอบสนองตอ่ การสญู เสยี ทเ่ี กดิ ขน้ึ ประมาณ 3-6 เดือนกอ่ นเสยี ชวี ติ ตอ่ มาเป็นการ สว่ นใหญใ่ ชเ้ วลาประมาณ 6-8 สปั ดาห์ แตใ่ นบาง ดแู ลในระยะใกลเ้ สยี ชวี ิต คอื 24-48 ชั่วโมงก่อน คนอาจใช้ระยะเวลานาน หากผู้เสียชีวิตมีความ เสยี ชวี ติ และการดแู ลภายหลงั การเสยี ชวี ติ ซง่ึ การ สำ�คัญต่อผู้สูญเสียมาก อย่างไรก็ตามปฏิกิริยาที่ ดแู ลในระยะสดุ ทา้ ยและระยะใกล้เสยี ชวี ติ ตอ้ งมี เกิดขึ้นนไี้ มค่ วรนานเกนิ 6- 12 เดือน มิฉะนน้ั จะ การสรา้ งสมั พนั ธภาพที่ดี มกี ารให้ขอ้ มลู เก่ยี วกบั กลายเปน็ ภาวะซมึ เศร้าได้7 โรค การด�ำ เนนิ ไปของโรค การวางแผนการรกั ษา ความโศกเศรา้ จากการสญู เสยี บคุ คลอนั เปน็ อย่างต่อเนื่อง รวมทั้งการให้ครอบครัวได้มีส่วน ทร่ี กั ท่ีเกิดข้ึนน้นั มผี ลกบั ผู้สูญเสียในทกุ บทบาท15 รว่ มในการตดั สนิ ใจวางแผนการดแู ลรกั ษา การให้ ไมว่ า่ จะเปน็ เดก็ บดิ ามารดา คสู่ มรส ผสู้ งู อายุ มี ครอบครัวและผู้ใกล้ชิดได้อยู่กับผู้เสียชีวิตในช่วง การศกึ ษาพบวา่ การสญู เสยี บคุ คลทม่ี คี วามสมั พนั ธ์ ลมหายใจสุดท้าย ตลอดจนการได้มีส่วนร่วมใน ใกล้ชดิ เช่น การสูญเสยี คู่สมรส มีผลท�ำ ใหผ้ ้สู ญู การทำ�ความสะอาดร่างกายและการช่วยแต่งตัว เสียบางรายอาจมีความรู้สึกต้องการเสียชีวิตตาม เม่ือเสียชีวิต ทั้งนี้พยาบาลจะประเมินอารมณ์ คสู่ มรสไป เนอื่ งจากคดิ วา่ ตนเองจะไมส่ ามารถอยู่ ความโศกเศรา้ ความคดิ พฤตกิ รรมทีแ่ สดงออก เพยี งล�ำ พงั ได1้ 3 และมกี ารศกึ ษาทพ่ี บวา่ การสญู เสยี การตดั สนิ ใจ และภาวะสุขภาพของผสู้ ูญเสยี เป็น บุคคลที่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับผู้สูงอายุเป็น ระยะๆ โดยมีเป้าหมายหลักเพ่ือช่วยให้ผู้สูญเสีย สาเหตุหน่ึงท่ีทำ�ให้ผู้สูงอายุเกิดภาวะซึมเศร้า16 สามารถเผชิญกับความโศกเศร้า ก้าวผ่านช่วง ดังน้ันพยาบาลและทมี สขุ ภาพควรมีความเขา้ ใจผู้ เวลาแห่งความทุกข์ทรมานนี้ไปได้และปรับตัวได้ สูญเสยี ในแต่ละบทบาท เพ่ือใหส้ ามารถประเมิน ในระยะเวลาทเ่ี หมาะสม พยาบาลจงึ ตอ้ งมคี วามรู้ ความเขา้ ใจในบทบาท หน้าที่ ในการดูแลผู้สูญเสียท่ีมีปฏิกิริยาการตอบ 18... วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปีท่ี 10 ฉ.1 ม.ค.-มิ.ย. 60

ความโศกเศร้าจากการสญู เสยี บคุ คลอนั เป็นท่รี กั : บทบาทพยาบาล / Grief and Bereavement: The Nursing Role สนองตอ่ ความโศกเศรา้ เมอ่ื ตอ้ งเผชญิ กบั การสญู เสยี ประเมนิ ความคดิ อยากท�ำ รา้ ยตนเองหรอื ความคดิ บุคคลอันเป็นท่ีรักที่แตกต่างกันไป โดยพยาบาล ฆา่ ตวั ตายเพอ่ื ใหก้ ารชว่ ยเหลอื หรอื สง่ ตอ่ จติ แพทย์ สามารถใหก้ ารพยาบาลผสู้ ญู เสยี ทม่ี กี ารแสดงออก ช่วยหาแหล่งสนับสนุนทางสังคมหรือหาสิ่งยึด ในแต่ละระยะดังนี้ เหนี่ยวทางจิตใจ เช่น การปฏิบัติกิจกรรมตาม ความเชื่อทางศาสนา นอกจากน้ีควรให้การดูแล การพยาบาลในระยะปฏเิ สธ ด้านรา่ งกายในเรอ่ื งสุขอนามยั ความสะอาดและ สภาพแวดล้อมเพราะผู้สูญเสียในระยะน้ีอาจซึม ในระยะน้ีผู้สญู เสียอาจ มนึ งง ปฏิเสธ ไม่ เศรา้ จนไม่สนใจดแู ลตนเอง ยอมรบั หรอื ชอ็ ก พยาบาลตอ้ งสรา้ งสมั พนั ธภาพ ใหเ้ กดิ ความเชอ่ื ใจ ซง่ึ ปกตจิ ะมกี ารสรา้ งสมั พนั ธภาพ การพยาบาลในระยะยอมรับ มาในระยะกอ่ นหนา้ นแ้ี ลว้ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความไวว้ างใจ นอกจากนพ้ี ยาบาลควรเปน็ ทป่ี รกึ ษาและใหค้ �ำ แนะน�ำ ในระยะนี้ผู้สูญเสียจะเริ่มปรับตัว ยอมรับ แกผ่ สู้ ญู เสยี ในเรอ่ื งตา่ งๆ ทเี่ กยี่ วขอ้ ง ใหผ้ สู้ ญู เสยี และกลบั มาด�ำ เนนิ ชวี ติ ประจ�ำ วนั ตามปกติ พยาบาล ได้ระบายความรู้สึก โดยไม่ต้องสนับสนุนหรือ ควรเปดิ โอกาสใหผ้ สู้ ญู เสยี ไดเ้ ลา่ ถงึ ความทรงจ�ำ ทด่ี ี แสดงความเห็นด้วยกับคำ�พูดหรือแสดงความ การปรับตัวของผู้สูญเสีย และควรให้กำ�ลังใจ ขดั แยง้ กบั ค�ำ พดู ใหร้ บั ฟงั ดว้ ยความสงบ ใหก้ �ำ ลงั ใจ สนับสนุนเสริมแรงแก่ผู้สูญเสีย ให้ผู้สูญเสียได้ ด้วยการสัมผสั และค�ำ พดู เช่น เข้าใจความรสู้ กึ วางแผนสำ�หรับการดำ�เนินชีวิตในอนาคตด้วย ของคณุ ตลอดจนอยู่เปน็ เพอ่ื นผู้สญู เสยี ตนเอง รวมทัง้ การส่งเสรมิ การรว่ มกิจกรรมตา่ งๆ ที่ช่วยให้จิตใจสงบและผ่อนคลายตามความสนใจ การพยาบาลในระยะโกรธและระยะตอ่ รอง เช่น การนวดผอ่ นคลาย การอา่ นหนังสอื การฟงั เพลงที่ชอบ การดูภาพยนต์ หรือการท่องเที่ยว ในระยะนพ้ี ยาบาลตอ้ งยอมรบั และเขา้ ใจใน นอกจากนพี้ ยาบาลสามารถแนะน�ำ ใหญ้ าติ พนี่ อ้ ง พฤติกรรมของผู้สูญเสีย ไม่แสดงอารมณ์โกรธ มสี ว่ นรว่ มในการดแู ลผสู้ ญู เสยี รว่ มดว้ ย เชน่ การ โต้ตอบกลับไปอย่างเด็ดขาด ต้องให้ความเห็นใจ ใหญ้ าตมิ าอยเู่ ปน็ เพอ่ื นพดู คยุ ในระยะแรก การให้ และมกี ริ ยิ าทา่ ทที เ่ี ป็นมติ ร ให้แสดงทา่ ทที ่เี คารพ ญาติชวนผู้สูญเสียทำ�กิจกรรมต่างๆ มีรายงาน และให้เกียรติในการแสดงความคิดของผู้สูญเสีย5 การศกึ ษาพบวา่ การทผี่ สู้ ญู เสยี ไดไ้ ปท�ำ งานจะชว่ ย เปดิ โอกาสใหพ้ ดู ระบายความรสู้ กึ โดยรบั ฟงั อยา่ ง ใหส้ ภาพจติ ใจดขี นึ้ ลดเวลาในการคดิ วนเวยี นเรอ่ื ง สงบและต้ังใจ ให้ความสนใจในความรู้สึก ใหก้ าร การสูญเสียและช่วยเบ่ียงเบนความรู้สึกโศกเศร้า ยอมรบั และติดตามประเมนิ อยา่ งตอ่ เน่อื ง จากการสูญเสยี ได1้ 7 การพยาบาลในระยะซมึ เศร้า ในสถานการณท์ เี่ กดิ ขนึ้ จรงิ ผสู้ ญู เสยี ยงั ตอ้ ง เผชิญกับความไม่คุ้นเคยกับสภาพแวดล้อมและ ในระยะนพี้ ยาบาลยงั คงเปดิ โอกาสใหร้ ะบาย ความรสู้ ึกโศกเศร้า เสียใจ สื่อสารและรับฟังด้วย ท่าทีเข้าใจ อาจใช้สัมผัสเพื่อให้กำ�ลังใจ7,13,14 วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปที ี่ 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60 ...19

ศรนิ รัตน์ วัฒนธรนันท์ / Sarinrat Wattanatornnan อุปกรณ์ทางการแพทย์ต่างๆ รวมทั้งสภาพท่ีไม่ สรปุ นา่ ดขู องผเู้ สยี ชวี ติ ท�ำ ใหเ้ กดิ ผลกระทบกบั สมาชกิ ใน ครอบครัวเป็นอย่างมาก ความต้องการการ ความโศกเศรา้ จากการสญู เสยี บคุ คลอนั เปน็ สนบั สนนุ ชว่ ยเหลอื จงึ มากขน้ึ ในชว่ งเวลาดงั กลา่ วน้ ี ทร่ี กั เปน็ ปฏกิ ริ ยิ าการตอบสนองทางธรรมชาตขิ อง ดงั นน้ั พยาบาลผทู้ ต่ี อ้ งเผชญิ กบั สถานการณ์ ดงั กลา่ ว ทกุ คนทต่ี อ้ งเผชญิ ในแตล่ ะชว่ งของชวี ติ การพยาบาล จงึ จ�ำ เปน็ ตอ้ งมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจปฏกิ ริ ยิ า การตอบ ทสี่ �ำ คัญ คือ การให้ผสู้ ูญเสยี ได้ระบายความรูส้ กึ สนองของบุคคลในการสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก การรับฟังอย่างเข้าใจ แสดงท่าทางยอมรับให้ มีความเหน็ อกเหน็ ใจ มีทกั ษะการส่ือสารทด่ี ีและ เกยี รติ มคี วามไวในการประเมนิ ภาวะโศกเศรา้ ใน เป็นผู้ฟังท่ีดี เข้าใจความแตกต่างระหว่างบคุ คล แต่ละระยะ มีการสื่อสารที่แสดงความเห็นอก เพอ่ื ใหผ้ สู้ ญู เสยี สามารถผา่ นชว่ งสถานการณข์ อง เหน็ ใจ ใหก้ ารพยาบาลทส่ี อดคลอ้ งกบั ความเชอ่ื ทาง โศกเศรา้ จากการสญู เสยี ไปไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ศาสนา การพยาบาลเพ่ือช่วยเหลือผู้มีความโศก ตลอดจนดแู ลอยา่ งตอ่ เน่ือง เศรา้ จากการสญู เสยี บคุ คลอนั เปน็ ทร่ี กั นน้ั มเี ปา้ หมาย หลักของการช่วยเหลือเพื่อให้ผู้สูญเสียสามารถ เผชญิ ภาวะดังกลา่ ว ปรับตัว ยอมรบั และกลับมา ดำ�เนินชีวิตประจ�ำ วนั ได้ตามปกติ เอกสารอ้างอิง 1. Potter ML. Loss suffering bereavement and grief. In: Matzo ML, Sherman DW, editors. Palliative care nursing. 2nded. New York: Springer Publishing; 2006. p. 205-34. 2. Rosser M, Walsh HC. Fundamentals of palliative care for student nurses. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell; 2014. 3. Linton AD. Introduction to medical – Surgical Nursing. 6th ed. Missouri: Elsevier Saunders; 2016. p 368-83. 4. Lichtenthal WD, Kissane DW. Grief and bereavement. In: Walsh D, Carceni AT, Fainsinger R, Foley K, Glare P, Goh C, et al., editors. Palliative medicine. Philadelphia: Saunders Elsevier; 2009. p. 69-75. 5. ทัศนีย์ ทองประทีป, ทศั นา ชวู รรธนะปกรณ์. การดแู ลผ้ทู ี่มคี วามเศร้าโศกจากการสูญเสีย. ใน: ประคอง อนิ ทรสมบัติ, สายพณิ เกษมกิจวฒั นา, บรรณาธกิ าร. คมู่ ือพัฒนาทกั ษะสำ�หรบั พยาบาล ในการดูแลผปู้ ว่ ยระยะสุดท้าย. นนทบุร:ี โครงการขับเคล่อื นแผนยทุ ธศาสตร์ระดับชาติว่าดว้ ยการ สรา้ งเสรมิ สุขภาวะในระยะทา้ ยของชีวติ พ.ศ. 2557-2559; 2558. หนา้ 217-25. 20... วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปที ี่ 10 ฉ.1 ม.ค.-ม.ิ ย. 60

ความโศกเศร้าจากการสูญเสียบคุ คลอนั เป็นทร่ี ัก: บทบาทพยาบาล / Grief and Bereavement: The Nursing Role 6. Chiambretto P, Moroni L, Guarnerio C, Bertolotti G, Prigerson HG. Prolong grief and depress in caregivers of patient in vegetative state. Brain Inj 2010;24(4):581-8. 7. วราภรณ์ คงสวุ รรณ, สริ วิ รรณ คงทอง. ภาวะโศกเศรา้ . ใน: กติ ตกิ ร นลิ มานตั , วราภรณ์ คงสวุ รรณ, บรรณาธิการ. ปรากฎการณท์ ่พี บบอ่ ยในระยะสดุ ทา้ ยของชีวติ และการดูแล. สงขลา: จอยปรน้ิ ท;์ 2556. หน้า 100-20. 8. Bozeman M. Bereavement. In: Kinzbrunner BM, Weinreb NJ, Policzer JS, editors. 20 Common Problems in End of life care. New York: McGraw-Hill Medical; 2002. p. 275-93. 9. สธุ รี า พมิ พร์ ส . ปฏิบัตติ วั ปฏิบัตใิ จอยา่ งไรเพอื่ รบั มือกบั ความทกุ ขโ์ ศกจากการสญู เสยี . ขอนแกน่ : โรงพมิ พ์คลงั นานาวิทยา; 2553. 10. โกมาตร จงึ เสถียรทรพั ย,์ ชาตชิ าย มุกสง, ราตรี ปนิ่ แกว้ , วรญั ญา เพช็ รคง, สมิทธ์ิ ถนอมศาสนะ, ประชาธปิ กะทา และคณะ. วัฒนธรรม ความตายกบั วาระสุดทา้ ยของชีวิต คู่มือเรียนรู้มิตสิ งั คม ของการดแู ลผปู้ ่วยระยะสุดทา้ ย. พมิ พ์คร้งั ท่ี 2. นนทบุรี: หนงั สอื ดีวนั ; 2550. 11. Campbell ML. Nurse to nurse palliative care expert interventions. New York: McGraw- Hill Medical; 2009. 12. นภา หลมิ รตั น,์ ศรเี วียง ไพโรจน์กุล. การดแู ลผู้ปว่ ยระยะสดุ ท้ายสำ�หรบั ผู้ให้การดแู ล. ขอนแก่น: โรงพมิ พ์คลงั นานาวทิ ยา; 2559. 13. สริ ิวรรณ คงทอง. ประสบการณ์ภาวะเศร้าโศกของคสู่ มรสไทยพทุ ธของผู้เสียชีวติ จากการเจบ็ ปว่ ย วิกฤต [วิทยานิพนธ์พยาบาลศาสตรมหาบัณฑิต]. สงขลา: มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร์; 2556. 14. ผานิต บุญตระกูล, จินตนา เลิศไพบูลย์, ถนอมศรี อินทนนท์. ภาวะสูญเสียและเศร้าโศก: ประสบการณ์ของหญิงม่ายจากเหตุการณ์ธรณีพิบัติ. วารสารพยาบาลสงขลานครินทร์ 2550; 28(1):45-60. 15. Fiorelli R. Grief and bereavement. In: Kinzbrunner BM, Policzer JS, editors. End of life care a practical guide. 2nd ed. New York: McGraw-Hill Medical; 2011. p. 635-63. 16. อรสา ใยยอง, พรี พนธ์ ลอื บญุ ธวชั ชยั . ภาวะซมึ เศรา้ และอารมณเ์ ศรา้ โศกจากการสญู เสยี ของผสู้ งู อายุ ในชมรมผ้สู งู อายจุ ังหวัดนนทบรุ ,ี วารสารสมาคมจิตแพทยแ์ ห่งประเทศไทย 2554;56(2):118-26. 17. นมิ ศั ตรู า แว, เปรมฤดี ด�ำ รกั ษ,์ ผสุ นยี ์ แกว้ มณยี ,์ กฤตพทั ธ์ ฝกึ ฝน, ขวญั ตา บญุ วาศ. ประสบการณ์ การเยียวยาตนเองของสตรีที่สูญเสียสามีจากเหตุการณ์ความไม่สงบ: กรณีศึกษา อำ�เภอเมือง จังหวัดยะลา. วารสารเครือข่ายวทิ ยาลัยพยาบาลและการสาธารณสขุ ภาคใต้ 2559;3(3):1-14. วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย ปที ี่ 10 ฉ.1 ม.ค.-มิ.ย. 60 ...21