หนังสือ-พิธีกรรม-ความเชื่อ-ทรัยพยากรดิน-น้ำ-ป่า-ปกาเกอะญอ

48 ธนาคารอาหารของชุมชน โหน่-นอแง หรือ หนองน้า เป็นแหล่งผลิตโปรตีนให้กับคน ในชุมชนตลอดปี ไม่เฉพาะหมู่บ้านท่ีมีโหน่-นอแง หรือ หนองน้า เทา่ นั้น แม้แต่หมู่บ้านข้างเคียงก็มาหาอาหารเช่นกัน ท้ังนี้ข้ึนอยู่กับ แต่ละฤดกู าล ถือไดว้ า่ เปน็ ธนาคารอาหารของชมุ ชน เม่ือความรอ้ นระอแุ ห่งเดือนลาเซอ (ราวเดือนเมษายน )สุก งอมติดต่อกัน 3-4 วัน มองไปท่ีท้องถนนดินแดง ความร้อนจาก แสงอาทิตย์กระทบผิวดินแห้งส่งผลให้ดินถูกย่างจนระเหยเป็นไอ ในช่วงเช้าก่อนท่ีแสงอาทิตย์จะเพิ่มอุณหภูมิให้สูงข้ึนแก่โลก พอหม่ื อปก่า แม่บา้ นไดช้ วนลกู สาวออกจากบ้านพร้อมก๋วยไม้ไผ่ท่ีใส่ขวาน เล่มใหญ่ เมอ่ื เข้าสู่เขตป่าใช้สอย สายตากวาดไปท่ีพื้นในพ้ืนที่ป่าสน ภูเขาธรรมชาติ ค้าสอนเดิมที่แม่เคยสอนเมื่อสมัยเยาว์วัยยังดังอยู่ ก้องหู ครัง้ นกี้ เ็ ชน่ กัน เธอจึงถ่ายทอดค้าสอนที่ได้รับจากแม่ส่งต่อให้ ลูกสาว

49 “จ้าไว้นะ อย่าเลือกต้นสนที่ถูกฟ้าผ่า มันจะมีสะเก็ดตอน เผาและมันจะกระโดดไปหาเส้ือผ้า ฝาบ้าน หรือหลังคาบ้านก่อเกิด ไฟไหม้ได้ อย่าผ่าเก๊ียะท่ียังไม่ตายมาใช้งาน ควันมันจะเยอะท้าให้ เปน็ หวดั ไดง้ า่ ย เลือกผา่ เฉพาะตน้ ท่ลี ม้ ตายแล้วเท่านน้ั ” หลังจาก ที่เธอบอกลูกสาวเสร็จ เธอชี้มือไปท่ีท่อนซุงสนท่ีนอนนิ่งสงบพร้อม จะเป็นครูใหญ่ในการผ่าฟืนให้เด็กสาวปกาเกอะญอ หลังได้รับ สัญญาณจากแม่ ผู้เป็นลูกจึงลงมือผ่าเก๊ียะโดยมีแม่คอยชี้แนะวิธีให้ หลังจากท่ีหญิงสาวเรียนรู้การผ่าเกี๊ยะจนเหงื่อท่วมตัว ผู้เป็นแม่จึง บอกให้หยุด พร้อมกับนั่งพักครู่หน่ึง จากน้ันทั้งสองแม่ลูกจึงน้า ท่อนสนเก๊ียะจากฝีมอื การผา่ ของลูกสาวใส่ก๋วยจนเต็ม แล้วยกก๋วย ใสห่ ลังลูกสาวเพ่ือเดนิ ทางกลับบา้ น “ตอนน้ี มีลูกสาวโตจนใช้งานได้แล้ว” ผู้คนในหมู่บ้านต่าง พูดกบั ผเู้ ป็นแม่ทย่ี มิ้ จนปากไม่หุบ ในบ่ายวันที่มีลมพัดมาเฉื่อย ๆ ไม่แรงพอท่ีจะพัดก้อนเมฆ ก้อนใหญ่ให้เคลื่อนตัวออกไปจากชุมชนได้ แต่กลับมีเมฆก้อนเล็ก ก้อนน้อยจากท่ีอ่ืนทยอยมารวมกลุ่มสมทบกับก้อนใหญ่จนเร่ิมยึด พ้ืนที่ทางอากาศในชุมชนเป็นบริเวณกว้างออกไปเรื่อยๆ เสียงฟ้า ร้องค้าราม จากเบา ๆ และดุดันมากยิ่งข้ึน แสงฟ้าแลบจากนาน ๆ ที จนถ่ี แวววับมากขึ้นเมฆครึ้มมืด ปกคลุมทองฟ้า จนวันน้ีค้่าเร็ว กว่าปกติ ชาวบ้านทุกคนต่างรู้ดีว่าคืนนี้ มหกรรมบางอย่างก้าลังจะ เริม่ ข้นึ คนในชมุ ชนจึงรอคอยเม็ดฝนเม็ดแรกที่จะโปรยฝนลงมา ยัง ไม่ทันสิ้นเสียงลมที่พัดผ่านช่องหลังคาใบตองตึงและสังกะสี เริ่มมี บางอย่างตกลงมากระทบหลังคาบา้ น จากทีละเม็ดแล้วค่อยๆถ่ีข้ึนๆ จนมิอาจสามารถจา้ จ้านวนได้ เสียงเม็ดฝนท่ีกระทบหลังคาดังสน่ัน

50 จนตอ้ งเสยี งพดู ตะโกนกันภายในบา้ น คนในบา้ นจึงเร่ิมเตรียมเก๊ียะ สนโดยการผ่าเป็นซ่ีเล็กเรียวยาวประมาณ 60-70 เซนติเมตร แล้ว มัดเปน็ กองขนาดหนงึ่ กา้ มอื แลว้ แตข่ นาดของมือแต่ละคน โดยมีข้อ ห้ามในการผ่าไม้เกี๊ยะคือห้ามผ่าโดยลักษณะการยกท่อนเก๊ียะ กระแทกกับพ้ืน ต้องผ่าโดยการยืนแล้วกดหรือดันมีดลงสู่พื้นอย่าง นิ่มนวล เพราะมีความเชื่อว่าหากผ่าโดยลักษณะยกท่อนเกี๊ยะและ กระแทกกับพื้นจะท้าให้เจองูหรือตะขาบมาก เมื่อการเตรียมเกี๊ยะ พร้อมแล้ว ทุกคนจึงรอเพียงการหยุดของสายฝน ระหว่างท่ีรอก็จะ มีการเตรียมกระบอกไม่ไผ่เพ่ือเป็นภาชนะรองรับและใบกล้วยเพ่ือ เปน็ ภาชนะปดิ หวั กระบอกไม่ไผ่ เมื่อฝนเร่ิมซา ก้าเกี๊ยะชุดแรกจึงถูกจุดขึ้นมาพร้อมขบวน เดินทางสู่โหน่ หรือหนองท่ีราบเชิงเขา ขบวนที่ออกมาโดยไม่มีการ นัดหมายแตต่ า่ งรู้กันโดยวิถี แสงไฟจากแต่ละหลังคาเรือนเคล่ือนสู่ ถนนมุ่งสู่โหน่ หูท่ีคอยเงี่ยงฟังเสียงจากในโหน่ จังหวะก้าวเร่ิมเร่ง ตามเสียงร้องเรียกเหล่านั้น ย่ิงใกล้โหน่เสียงยิ่งเร่ิมดังและ หลากหลายมากขึ้น เมื่อมาถึงโหน่เสียงร้องท่ีดังล่ันเหมือนวง ประสานเสียงที่มีโทนเสียงแตกต่าง ใหญ่ เล็ก สูง ต่้า กลาง แหลง นมุ่ ท้มุ ในขณะท่วี งรอ้ งประสานเสยี งบรรเลง โดยเดะอุ(อ่งึ อา่ ง)

51 เดะโก๊ะ(กบ) ร้องเสียงเบส เดะชิ(เขียดนา) เดะลาเคลอ (เขียดหลังเขียว) ร้องเสียงโซปราโน เดะทอหน่า(เขียดหูยาว) เดะกวอเคลอ(เขียงหลังลาย) เดะหยื่อ(เขียดหนู) เดะพวอ (เขียด) ร้องเสียงอัลโต เดะแบคลี(เขียดแคระ) เดะงิเหง่ (เขียด) ร้องเสียง เทนเนอร์ ส่วนเดะลอ(เขียดยาว) ร้องเสียงเมลโซปราโน ดังสน่ัน หวน่ั ไหวลั่นบริเวณโหน่จนแม้เสียงตะโกนก็ไม่สามารถกลบเสียงนั้น ได้ การกระซิบกลายเป็นหนทางสื่อสารที่ดีที่สุดท่ามกลางเสียงดัง ลน่ั ทุกคนจึงแยกย้ายตัวเองกระจายรอบๆขอบโหน่ โดยที่ไม่อยู่ใน จดุ เดยี วกัน เพราะในพืน้ ท่ขี ้างในนั้นมีน้าขังอยู่ และที่น่ันเป็นที่หลบ ภัยช้ันดีของเหล่าเขียด รอบโหน่ตอนนี้ถูกจุดให้สว่างด้วยเช้ือเพลิง สนเก๊ียะ สีไฟได้ระบายล้อมรอบโหน่ เป็นเหมือนมหกรรมประจ้าปี ของชุมชน กระบวนการเลือกจึงเริ่มด้าเนินการ บางคนไม่ชอบกิน เขียดประเภทขนาดใหญ่ เช่น เดะอุ เดะ โกะ และเดะลอ จึงเลือก เก็บแต่ประเภทเขียดประเภทขนาดกลางและเล็ก บางคนชอบ เขียดขนาดเล็กเท่าน้ันจึงเลือกเก็บ เดะแบคลี เดะงิเหง่ และเดะ ทอหน่า เท่านั้น จึงแล้วแต่ความชอบของแต่ละคน คนท่ีช้่าชอง ย่อมจับได้เร็วและมากกว่า แต่ก็ใช่ว่าจะเก็บจนหมดหนอง เพราะ เกบ็ อย่างไรกไ็ มห่ มดอย่แู ลว้ ขนาดของกระบอกไม้ไผ่จึงเป็นภาชนะ ที่จ้ากัดจ้านวนการเก็บ บางคนเมื่อของตนเองเต็มแล้วจึงช่วยคน อ่ืนท่ีเก็บไม่ค่อยเป็นถือเป็นกระบวนการถ่ายทอดทักษะให้แก่กัน และกัน เมื่อได้เขียดเต็มกระบอกไม้ไผ่แล้วผู้คนจึงทยอยกันกลับ บา้ น ทิ้งวงรอ้ งประสานเสยี งให้บรรเลงตอ่ ไปจนสดุ คนื

52 เม่ือกลับมาถึงบ้าน เมนูเขียดต่างๆจึงเกิดขึ้น เมนูห่อหมก ต้มเผ็ด ตากแห้ง การส่องเขียดในครั้งหนึ่ง กินได้ประมาณ 2-3 วัน สว่ นใหญ่จะไปเก็บเขียดประมาณอาทิตยล์ ะครั้ง มขี อ้ หา้ มในการจับเขยี ด กบ คอื ห้ามใส่ในถุงพลาสติกและ ห้ามใสใ่ นกระสอบ พอื กอทูปา่ ผูเ้ ฒา่ แหง่ บา้ นทแี มเ่ กอ่ ลา หรือบ้าน หนองเจ็ดหนว่ ยเลา่ ว่า “พ่อแม่ ก้าชับพวกเราว่า เวลาจับเขียด จับ กบ อย่าใส่ในถุงพลาสติก อย่าใส่ในกระสอบ ให้ใส่ในกระบอกไม้ไผ่ เทา่ น้ัน มเิ ช่นน้นั ทัง้ กบ ทง้ั เขยี ดจะสูญพนั ธ์ พวกเรากังวลว่ามันจะ สูญพันธ์ พวกเราจะจับกินและเคารพข้อห้ามท่ีปู่ ย่า ตาทวด ให้ไว้ อยา่ งเคร่งครัด” แล้วท่ีสมัยนี้ กบ เขียดน้อยลงน้ัน เป็นเพราะคนจับกบ เขยี ดแล้วใส่ในถงุ พลาสติกหรอื กระสอบหรือเปล่า? “ฮึๆ(หัวเราะ) ถ้าว่าใช่ ก็ใช่ แต่มันก็มีหลายสาเหตุ ทุก วันนี้คนกินเขียดไม่ส่องเขียด คนส่องเขียดไม่กินเขียดแต่กินปลา กระปอ๋ ง กินปลาทูแทน....” หมายความวา่ มีการซอ้ื ขาย กบ เขยี ดกันในชมุ ชน? “บางทีก็ข้ามชุมชน ก็เห็นใจเขานะ(คนที่ซื้อกิน) เขาอยาก กินแต่เขาไม่มีเวลาไปจับ บางทีจับไม่เป็น กบ เขียด สมัยน้ีมัน ฉลาดขึ้น มันซ่อนตัวมิดข้ึน มันกระโดดเร็วและไกลข้ึน จับมันยาก ขึ้น ไม่ง่ายเหมือนเมอ่ื กอ่ น ตอนนจ้ี ึงมีการน้ากบ เขียดมาช่ังกิโลขาย จึงไม่พ้นการใส่ถุงพลาสติก บางทีจ้านวนมากเข้าจึงใส่ถุงกระสอบ ซะเลย” เหตนุ ้ใี ชไ่ หมทที่ า้ ใหก้ บ เขียดในชุมชนเริม่ ลดจา้ นวนลง

53 “น่ันเป็นส่วนหนึ่ง แต่คนที่อ่านหนังสือไทยได้ อยากให้ ลองอ่านตัวหนังสือที่ปรากฏอยู่บนถุงพลาสติกก็ดี หรือบนถุง กระสอบก็ดี ส่วนใหญ่เป็นส่วนประกอบของยาเคมีทั้งน้ัน ถุงพลาสติกและถุงกระสอบท่ีใช้อยู่ทุกวันน้ี ส่วนใหญ่เป็นถุงปุ๋ยบ้าง ถุงยาคุมย่าบ้าง ถุงพลาสติกก็เป็นยาฆ่าแมลงบ้าง ลองคิดดูเมื่อน้า ส่ิงเหล่าน้ีเข้าสู่ชุมชนมากขึ้น กบและเขียดก็ต้องสูญพันธ์ไม่วันใดก็ วันหนึ่ง ปีที่คิดในใจว่าแก่แล้ว ดายหญ้าไม่ค่อยไหว จึงลองใช้ยา คมุ หญ้าดู ปรากฏว่ามันคุมหญ้าได้ผล แต่ปลา หอย และเขียด ใน นาเกิดโรคผิวหนังและตายไปเป็นจ้านวนมาก สงสารมัน และ เสยี ดายดว้ ย เพราะดูแล้วไม่กล้ากิน ไม่รู้ว่ากินแล้วจะเกิดผลร้ายกับ คนหรือเปล่า มันตายเยอะ แต่ละมันตายไปกับยาที่มากับ ถงุ พลาสตกิ และกระสอบพวกน้เี ยอะ” ผเู้ ฒา่ กลา่ วทิ้งท้าย ปีไหนท่ีปริมาณน้าในหนองมากความปลอดภัยของเขียด กบ ตา่ งๆ กจ็ ะสงู ไปดว้ ย กบและเขียดจะออกไข่แล้วปล่อยให้น้าฟัก ไข่ให้ ตัวหนึ่งปล่อยไข่ออกมาเป็นร้อย ฤดูการส่องเขียด เก็บเขียด โหน่นั้นใช้เวลาประมาณ 2 เดือน ซ่ึงไม่ใช่เพียงคนในชุมชนเท่าน้ัน แตช่ มุ ชนละแวกใกล้เคยี งก็มาร่วมหาเขียดด้วยเชน่ กัน ถัดจากนั้นจะเป็นเวลาในการหาลูกอ๊อด ซ่ึงเป็นลูกของ เขียด กบ ซึ่งต้องใช้สวิงในการไปจับ ผู้ท่ีใช้เคร่ืองมือนี้อย่างช่้าชอง เหน็ จะเป็นผหู้ ญิงมากกว่าผู้ชาย แต่ ศรัทตรู ของการไปจับลูกอ๊อด คือปลิงซึ่งอาศัยอยู่ในโหน่หรือหนองน่ันเอง เพราะเวลาไปหาลูกอ๊ อดนั้นต้องลงลุยน้าในหนอง ปลิงจึงเป็นผู้อารักษ์ขาลูกอ๊อดเป็น อยา่ งดี ในการจบั ลกู อ๊อดนั้นจะเลอื กเฉพาะลูกอ๊อดอ่อนที่ไส้ยังเป็น สขี าว โดยดูจากท่ีท้องของลกู ออ๊ ด เพราะท้องของ ลูกอ๊อดนั้นจะใส

54 จนเห็นไส้เห็นพุงท้ังหมด หากแก่ข้ึนไปอีกนิดไส้จะเปล่ียนเป็นสีด้า ซ่ึงชาวบ้านจะไม่นิยมกิน ภาษาปกาเกอะญอเรียกว่า “เนออุ” แปลว่ากล่ินเหม็นฉุน รสชาติก็จะฝาด หากกินอาจจะส่งผลท้าให้ ท้องเสีย โดยเฉพาะคนที่ตั้งครรภ์และให้น้านมลูกอาจส่งผลกระทบ ต่อเด็กเป็นภูมิแพ้ได้ ดังสุภาษิตปกาเกอะญอท่ีว่า “เอาะ เลอะ อะ โหม่ คละ เลอ อะ โพ” แปลว่า กินที่แม่แต่แพ้ท่ีลูก นั่นหมายความ ว่า การกระท้าอะไรบางอย่างท่ีเราท้าในรุ่นของเรา อาจจะส่งผล กระทบร้ายแรงต่อคนอีกรุ่นหนึ่งก็เป็นไปได้ เม่ือสีของลูกอ๊อด เปล่ียนสีเป็นสีด้าแล้ว จะถูกปล่อยให้เป็นเขียดเต็มตัวต่อไปใน อนาคต ฤดูกาลในการเก็บลูกอ๊อดน้ันใช้ระยะเวลาประมาณ 2 เดือนเศษ เพราะลูกอ๊อดจะเปล่ียนสภาพโดยเริ่มมีขางอกและหาง เริ่มกูดน่ันส่งสัญญาณว่ามันก้าลังเปลี่ยนสภาพเป็นกบ เขียด แล้ว ต่อจากน้ันก็จะเป็นฤดูกาลของการจับ “โด ซู แมะ” หรือ ลูก แมลงปอ แมลงปอหรือท่ีภาษาปกาเกอะญอเรียกว่า “ เทาะ เทาะ แกวะ” จะบินวนเวียนอยู่อยู่เหนือน้าในโหน่ เม่ือได้จังหวะมันจะ หย่อนก้นลงแตะน้า น่ันคือ การทิ้งไข่ลงไปในน้า โหน่จึงเป็นแหล่ง ฟักไข่ส้าหรับแมลงปอ เมื่อลูกแมลงปอโตพอจะว่ายน้าได้ลักษณะ มันจะเหมือนหนอน จากสีน้าตาลอ่อนค่อย ๆ เปลี่ยนสีเป็นสีเขียว กระท่ังมันเร่ิมมีปีกแล้วมันจะค่อยลอยเหนือน้าแล้วกางปีกบินใน ทส่ี ดุ ฉะนนั้ ชว่ งทีว่ งจรชวี ติ แมลงปอในวัยท่ีเป็นแมลงที่ยังไม่มีปีกข้ึน หรือ ช่วงที่เปน็ “โด ซู แมะ” น้ัน จึงสามารถน้ามาเป็นอาหาร แกง ทอด หมก รสชาติไม่แพ้หนอนหรือแมลงชนิดอ่ืน นอกจาก โด ซู แมะ แล้วยังมี “ธีข่า” หรือ แมงดา มี กุริหม่ือ หรือ แมงน้า ที่อยู่ ร่วมกัน โดซูแมะ ธีข่า หรือ แมงดานั้น ตัวผู้ ตัวเมีย จะมีขนาดท่ี

55 ต่างกัน และความแรงของกล่ินก็ต่างกัน ส่วนใหญ่จะน้าไปต้า น้าพริก ฤดูกาลในการจับ โด ซู แมะ ธีข่า และ กุริหม่ือ นั้น ใช้ เวลาประมาณ 2 เดอื น เพราะหลังจากนั้นมนั จะเรม่ิ บนิ ได้แลว้ จากน้ันจะเป็นช่วงฤดูกาลเกี่ยวข้าว โหน่ จึงได้พักจากการ หล่อเล้ียงผู้คน กลับมาอีกทีประมาณเดือนกุมภาพันธ์ – เมษายน จะเร่ิมมีการต้อนควายเข้าโหน่ เล็มหญ้าเขียวริมโหน่ และลงแช่น้า ในยามบ่าย น้าในโหน่จะค่อย ๆ ลดลงกระท่ังเดือนเมษายนน้าจะ เหลือเพียงจุดเดียวคือตรงกลาง รอบนอกที่น้าเคยขัง จะเร่ิมเป็น โคลน บางจุดดินแตกออกมาเป็นร่อง เดือนนี้คนจะไปขุดตีตูหรือ ปลาไหล ในบริเวณท่ีดินแห้งเป็นโคลน บางทีก็ได้ทั้งปลาไหลและ เขียดมาด้วย เมื่อหมดเดือนเมษายน คนในชุมชนจึงต้ังตารอคอย การกลับมาของสายฝนอีกครั้งซึ่งเป็นการเริ่มวงจรหล่อเล้ียงชุมชน รอบใหม่ของโหน่หรือหนอง ในรอบปีน้ัน โหน่ ได้ท้าหน้าที่ผลิต อาหารให้กับคนในชมุ ชนเป็นเวลา 9 เดือนหยุดพักเพียง 3 ต้าแหนง่ ที่ต้งั ของ โหน่-นอแง หนองเจด็ หน่วย ในบรเิ วณพนื้ ที่มือเจะคีมีโหน่หรือหนองทั้งหมด 7 หนอง ซ่ึงมีชื่อต้ัง คณุ สมบัตแิ ละทมี่ าตา่ งกนั ไป หนองท่ี 1 นอแงปอโหล่ เป็นหนองน้า หรือเป็นโหน่ ที่เรียกช่ือตาม ปอโหล่พอ หรือ นายกะโน คนมือเจะคีท่ีต้ังช่ือลูกสาวว่าโหล่พอ แปลว่า ดอกต้นตองก๊อ ในธรรมเนียมคนปกาเกอะญอเมื่อผู้หญิง หรือผู้ชาย มีลูก เขามักจะเรียกช่ือตามช่ือของลูกคนแรก เพราะฉะนั้น กะโน มีลูกสาวคนแรกชื่อ หน่อโหล่พอ จึงถูกเปล่ียน ชื่อจากนายกะโน เป็นปอโหล่พอ แปลว่า พ่อของโหล่พอ เน่ืองจากว่า ปอโหล่พอ ได้เคยสร้างบ้านอยู่ท่ีน่ัน ท้ากินอยู่ที่แถว ๆ

56 ล้าห้วยเก่อชอลอเบลาะโกละ ซ่ึงต้ังอยู่ทางทิศเหนือของบ้านหนอง เจ็ดหน่วยปัจจุบัน ปอโหล่พออาศัยอยู่ที่น่ันสิบกว่าปีกระท่ังได้ล้ม ปว่ ยและตายในทส่ี ดุ หลังจากทป่ี อโหล่พอตาย มีคนฝันเห็น ปอโหล่ พอ แบกฟืนไป ไป มา มา อยรู่ มิ หนองเป็นประจ้า เมื่อคนฝันอย่างน้ี หลาย ๆ คนเขา้ คนจึงเรมิ่ เรยี กชื่อหนองท่ีน่ันว่า นอแงปอโหล่ หรือ หนองปอโหล่ นั่นเอง ลักษณะเด่นของนอแงตรงนี้ก็คือ เป็นนอ แงทม่ี เี ดะอุ หรอื อง่ึ อา่ ง เป็นจา้ นวนมาก ในช่วงน้านองกระแสน้าจะ ไหลลงสู่ล้าห้วยทีบอละ เป็นการเตมิ เตม็ ล้าห้วยทบี อละใหใ้ หญ่ขึน้ สถานภาพปัจจุบันของนอแงปอโหล่เป็นพื้นท่ีถือครองส่วนบุคคล ต้ังอยู่ทางทิศเหนือของบ้านหนองเจ็ดหน่วยและอยู่ภายใต้การถือ ครองของนายวีระชัย ลอแฮ หนองที่ 2 นอแงทีแม่เก่อลา หรือ นอแงพะโดะ แปลว่า หนองใส สะอาด หรอื หนองหลวง เน่ืองจากเป็นหนองน้าที่มีขนาดใหญ่ท่ีสุด ในมือเจะคี ในอดีตนอแงทีแม่เก่อลาน้ัน มีปลาดุก กบ เขียด ชุกชุม มีการไปวางไซเพ่อื ดักปลาดุก และช่วงเย็น ๆ จะมีการไปตกปลาดุก อยู่ริมหนองน้า ช่วงหน้าหนาวจะมีนกอพยพจากท่ีต่าง ๆ เข้ามา แวะเวียนหลายชนิด นอกจากมีนกพ้ืนถิ่นอย่างนกเป็ดน้า และนก นางนวลอยู่เป็นประจ้าอยู่แล้ว ปริมาณน้าเม่ือย่ีสิบปีที่แล้วไม่เคย แห้ง แม้กระท่ังหน้าแล้ง ในช่วงที่น้านองเต็มหนองน้ันจะพบเห็น การทา้ แพไม้ไผเ่ พ่ือไปตกปลาบริเวณใจกลางหนองน้า ปัจจุบันยังคง มีกอไผ่หกไผ่บงอายุมากกว่าร้อยปีอยู่รอบ ๆ หนองน้าเพ่ือปลูกไว้ ท้าแพในอดีต ถึงแม้ว่าปัจจุบันปริมาณน้าเหลือไม่มากพอท่ีจะ สามารถล่องแพได้แล้วก็ตาม ประกอบกับปัจจุบันเร่ิมมีการขยายท่ี อยู่อาศัย ขยับเข้าใกล้ หนองน้ากันมากขึ้น จนกระท่ัง ปี 2554 ท่ี

57 ผ่านมา ปริมาณน้าได้กลับมาสู่ร่องรอยเดิมในอดีต ท้าให้บ้านหลาย หลังที่อยู่ริมหนองถูกน้าท่วม ซอยบางซอยถูกปิดด้วยน้า เป็นเร่ือง ตลกท่ีกล่าวกันในหมู่บ้านหนองเจ็ดหน่วยว่า “ไม่ใช่กรุงเทพหรือใน เมืองเท่านั้นท่ีถูกน้าท่วม แต่บนดอยก็ถูกน้าท่วม” ไม่ใช่น้าป่าไหล หลากท่ีท่วม ไม่ใช่น้าจากแม่น้า ไม่ใช่น้าจากเขื่อน แต่เป็นน้าจาก หนอง ปัญหาเกิดจากการท่ีเราลืมร่องเก่ารอยเดิมของน้าว่าเขาเคย อยู่ เคยไหล เคยเอ่ือย เคยนองตรงจุดไหนบ้าง ถึงเวลาท่ีเราต้อง กลับมาตามวงจรของวิถีน้า นอแงทีแม่เก่อลา นั้น เม่ือน้านองเต็มท่ี จะไหลลงสู่ นอหมื่อโกละ เติมเต็มนอหม่ือโกละ ให้มีปริมาณน้า เพิ่มข้ึน แต่ปัจจุบัน มิอาจไหลลงสู่นอหม่ือโกละได้ เน่ืองจากถูกปิด เส้นทางการไหลจากถนนภายในหมู่บ้าน เน่ืองจากคนในหมู่บ้าน เองมองว่า ปริมาณน้าในหนองน้าทีแม่เก่อลานั้นมีไม่เพียงพอที่จะ ไหลไปสู่ล้าห้วยนอหม่ือโกละได้อีกต่อไปแล้วการสร้างถนนจึงไม่มี ผลใดใดตอ่ ความเป็นไปของน้า สถานภาพของนอแงทีแม่เก่อลา ปัจจุบันยังคงเป็นพื้นที่ สาธารณะของชุมชน เพียงแต่ แปรสภาพจากหนอแงน้าธรรมชาติ เป็นบ่อปลาที่มีการปล่อยปลานิล ปลาตะเพียน ปลายี่สก และ อนุญาตให้มีการตกเพียงปีละครั้ง และคร้ังละหน่ึงอาทิตย์เท่านั้น โดยในการตกปลาแต่ละครั้งนั้นต้องมีการจ่ายค่าตกเบ็ดเพื่อเป็น กองทุนในการพัฒนาชุมชนต่อไป นอแงทีแม่เก่อลาน้ัน เป็นท่ีมา ของช่อื หมู่บา้ นทีแม่เก่อลา หรอื บา้ นหนองเจด็ หน่วยในปัจจบุ ัน หนองที่ 3 นอแงโพ เป็นนอแงที่มีขนาดเล็ก ไม่ใหญ่มากนัก มีความ เดน่ ตรงทม่ี ีเดะแบคลี เป็นจ้านวนมาก เพราะฉะนั้นนอแงโพน้ี คนท่ี ไม่ชอบกบหรือเขียดขนาดใหญ่ มักจะมาส่องเขียดท่ีนี่ เพื่อจับเดะ

58 แบคลี ซึ่งเปน็ เขยี ดขนาดเล็ก เป็นอาหาร เมอ่ื นา้ เร่ิมนอง น้าจากนอ แงโพกจ็ ะไหลลงส่ลู า้ หว้ ยทีบอละ สถานภาพของนอแงโพ ปัจจุบันเป็นพ้ืนท่ีถือครองส่วน บุคคลของนายเดช เสรีชีวี ตงั้ อยใู่ นพืน้ ที่ชุมชนบา้ นหนองเจ็ดหนว่ ย หนองที่ 4 นอแงห่อโข่แซ หรือ นอแงเสียงสะท้อนของดิน นอแง ห่อโข่แซน้ัน เป็นนอแงท่ีมีขนาดเล็กท่ีสุดในจ้านวนนอแงทั้ง 7 ลักษณะเด่นที่แตกต่างจากนอแงอ่ืนคือ เม่ือมีการเหยียบเดินเหนือ ดินในอาณาบริเวณนอแงนั้น จะมีเสียงสะท้อนกลับมาให้ได้ยิน ใน อดีตเวลาฝูงวัว ฝูงควายเดินผ่านนอแงแห่งนี้เสียงเดินย้่าของวัว ควาย จะดังสะท้อนบนบกระรัว คล้ายเสียงรัวกลอง ผู้เฒ่าทูละ แหง่ บ้านหนองเจ็ดหน่วยกล่าวว่า “ใต้ดินอาจจะมีหลุมหรือมีรูโดยมี หินแผ่นใหญ่ปิดหลุมน้ัน และมีดินคลุมหินอีกทีหน่ึง เหมือนหนัง กลองห่อหุ้มกลองเอาไว้ เวลามีคนเดินผ่าน หรือวิ่งผ่านก็จะเหมือน การสัมผัสหน้ากลองหรือการตีกลอง เสียงมันจึงดังขึ้นมา“ ผู้เฒ่าทู ละ ยังเล่าให้ฟังอีกว่า ในอดีตบ่อยคร้ังท่ีนอแงแห่งนี้จะส่งเสียงเอง โดยธรรมชาติ โดยที่ไม่มีใครไปใกล้หรือเดินผ่าน ท้าให้เป็นที่ หวาดกลวั ของคนในพื้นท่ี แต่ส้าหรับตนนน้ั ตนคิดว่าอาจเป็นเพราะ สัตว์ป่า เช่น เก้ง หมูป่า วิ่งผ่านก็เป็นได้ ท้าให้เกิดเสียงสะท้อน ข้ึนมา นา้ จากนอแงห่อโข่แซ จะไหลลงสู่ล้าห้วยทีบอละด้วยเช่นกัน สถานภาพปัจจุบันของนอแงห่อโข่แซ เป็นพื้นท่ีถือครองส่วนบุคคล โดยนายอดิศักด์ิ หนองท่ี 5 – 6 โหน่เดะลอ หรือโหน่เส่อฆี่ แปลว่า หนองเขียดขายาว หรือ หนองแฝด เน่ืองจากหนองทั้งสองนั้นอยู่ ติดกัน ชาวบ้านจึงมักเรียกโหน่เดะลอทะคอ และโหน่เดะลอล่าคอ แปลว่า หนองเขียดขายาวบน กับหนองเขยี ดขายาวล่าง โหน่ท้ังสอง

59 แม้ว่าจะอยู่ติดกัน แต่ชาวบ้านจะรู้ว่ามีอะไรที่แตกต่างกัน ของโหน่ ทั้งสอง อาทิเช่น โหน่เดะลอล่างน้ันจะมี เดะลอ หรือ เขียดขายาว ชกุ ชุมมากซ่ึงเขียดขายาวนี้มีไม่มาในโหน่อ่ืน ๆ โหน่นี้จึงมีจุดเด่นใน เรื่องเดะลอ หรือเขียดขายาว ในขณะท่ี โหน่เดะลอบนน้ันก็มีเดะลอ ห รื อ เ ขี ย ด ข า ย า ว เ ช่ น กั น แ ต่ จ ะ มี เ ด ะ อุ ห รื อ อ่ึ ง อ่ า ง ม า ก ก ว่ า เช่นเดียวกันโหน่เดะล่างน้ันมีตาพวอหรือลูกอ๊อดท่ีมีรสชาติที่ดีกว่า เน่ืองจากเป็นลูกของเดะลอ แต่โหน่เดะลอบนนั้นก็ทดแทนด้วยการ ที่มีโดซูแมะ หรือลูกแมลงปอมากกว่าโหน่เดะลอล่าง และอีก ประการหนง่ึ ทีแ่ ตกต่างคอื ในโหน่เดะลอล่างจะไม่มีตีตูหรือปลาไหล แต่โหน่เดะลอบนมี โหน่เดะลอเป็นพื้นท่ีรอยต่อของ 3 ชุมชน ในมือเจะคี ได้แก่ หว่าซึโข่คีหรือห้วยบง โหน่เดะลอหรือบ้านใหม่พัฒนา และ มอเดหรอื บ้านก่ิวโป่ง แต่พื้นท่ีของโหน่ท้ังสองอยู่ในพ้ืนท่ีรับผิดชอบ ของชุมชนบ้านใหม่พัฒนา นั่นเป็นเหตุให้ชุมชนแห่งน้ีมีการตั้งช่ือ เป็นภาษาปกาเกอะญอว่า โหนเ่ ดะลอ ทศิ ทางการไหลของน้าจากโหนเ่ ดะลอทัง้ สองนั้นเดินทางลง สู่ล้าห้วยโกะแชแยโกละ หรือ ล้าห้วยตะไคร้น้าแต่ในปัจจุบันได้มี การสรา้ งถนนดินถมเชือ่ มระหวา่ งบา้ นใหม่พัฒนากับบ้านก่ิวโป่ง ท้า ให้ต้องมีการวางท่อเพ่ือเป็นทางระบายน้าจากโหน่ลงสู่ล้าห้วยโกะ แชแยโกละดังเดิม ปัจจุบันสถานภาพของโหน่เดะลอท้ังสองอยู่ใน การถือครองส่วนบคุ คลโดยนายต่าโปะ ส่าโล หนองที่ 7 โหน่ปะ แปลว่า หนองที่มีรูปร่างกว้างและกลม เป็นหนองที่ต้ังอยู่ในพ้ืนที่สูงที่สุดในบรรดาหนองทั้งหลาย คืออยู่ เหนือระดับน้าทะเลประมาณ 1,000 เมตร เป็นอีกหนองหนึ่งที่มี

60 เดะอุ หรือ อึ่งอ่างเป็นจ้านวนมากน้าจากโหน่ปะจะไหลลงสู่ล้าห้วย โกะแชแยโกละ สถานภาพปจั จุบันของโหนป่ ะนั้น ยงั คงเปน็ พืน้ ท่ีสาธารณะ เพยี งแต่เปลย่ี นสภาพจากหนองน้ากลายเปน็ สนามฟุตบอล จากการ ที่องค์การบริหารส่วนต้าบลแจ่มหลวง มีโครงการที่จะสร้างสนาม กีฬาประจ้าต้าบลข้นึ มา ได้มีการแสวงหาพื้นท่ีหลายแปลงแต่ก็ยังหา ขอ้ สรุปไม่ได้ สุดท้ายจงึ ไดม้ ติของทป่ี ระชุมให้มีการสร้างในพ้ืนท่ีของ โหน่ปะ จากน้ันความเป็นโหน่หรือหนองจางหายไปจากโหน่ปะ กลายเป็นสนามกีฬาในท่สี ุด จากข้อมูลของโหน่หรือหนองทั้ง 7 หนองจะพบว่า หนองเหล่าน้ี เป็นแหล่งน้าท่ีมีคุณูปการต่อชุมชนปกาเกอะญอในการด้ารงชีวิต เปน็ อย่างมากเป็นแหล่งอาหารท่ีสา้ คญั เป็นแหล่งเรียนรู้ เป็นท่ีเล้ียง สัตว์ เป็นแหล่งน้าที่เพิ่มหรือไหลสมทบลงสู่แม่น้าท้ังล้าห้วย นอ หม่ือโกละ หรือห้วยเม่ียง ล้าห้วยทีบอละ และล้าห้วยโกะแชแยโก ละ เมื่อหนองน้าเหล่านี้หยุดท้าหน้าท่ีหรือหยุดไหลสมทบปัจจุบัน จะพบว่าล้าห้วยทั้งสามนั้นเริ่มเกิดวิกฤตเก่ียวกับปริมาณน้าในล้า หว้ ยท่ีลดลง ซ่ึงอาจมีสาเหตุหลายประการท่ีเกิดข้ึน แต่ปฏิเสธไม่ได้ ว่าหนึ่งในนั้นคือ เกิดจาการท่ีขาดการไหลสมทบจากหนองน้า น้ันเอง เหตุการณ์นี้ได้ตอกย้าบท ธา หรือ สุภาษิตของคนปกา เกอะญอเก่ียวกับความส้าคัญของหนองน้าและล้าห้วยสาขาต่าง ๆ อกี คร้งั วา่ “ธี โกละ โดะ โดะ เลอ หมอ่ื นือ โกละ โดะ โดะ เลอ หมอ่ื นือ โดะ เลอ ที โพ โดะ เหน่ ออ โดะ เลอ โหน่ โพ โดะ เหน่ ออ ที โพ โหน่ โพ เหม่ ลอ ชอ ธี โกละ โดะ ชิ นุ๊ย เกะ กลอ”

61 แปลวา่ แม่น้าใหญ่ไหลได้อย่างไร ล้านา้ ใหญ่ ใหญ่ไดอ้ ย่างไร ใหญ่เพราะล้าห้วยไหลสมทบ ไหลดว้ ยหนองน้าไหลสมทบ หากล้าห้วยหนองนา้ หยุดไหล น้าใหญแ่ หง้ ไปเจ็ดโคง้ น้า ดังนั้นเมื่อวิถีหนองเปล่ียนไป วิถีล้าห้วยก็ย่อมเปล่ียนแปร ตามอย่างปฏิเสธไม่ได้ แต่มิใช่เพียงวิถีล้าห้วยเท่าน้ันที่เปลี่ยน วิถี เดะ หรือ เขียดชนิดต่าง ๆ วิถีโดซูแมะหรือลูกแมงปอ วิถีทีข่า กุริ หมื่อ หรือ แมงดา แมงน้า รวมถึงวิถีควายด้วย และสุดท้ายจึง กลับมาที่วถิ ีคน ท่มี ตี ัวเลือกน้อยลงในการหากินกับอาหารตามพ้ืนท่ี น้าที่ธรรมชาติได้รังสรรค์ขึ้นมาให้อย่างน่ามหัศจรรย์ในพื้นที่มือ เจะคี ในความเห็นของผู้เขียนนอกจากป่าสนภูเขาธรรมชาติท่ีเป็น เสน่ห์ของพื้นท่ีมือเจะคีแล้ว โหน่ หรือ หนองน้าท้ัง 7 ก็เป็นอีเสน่ห์ หน่ึงที่ไม่มีใครเหมือน บรรพบุรุษคนปกาเกอะญอมือเจะคีต่างรู้ดี มิ เช่นนัน้ แลว้ คงไม่ตัง้ ช่อื หมู่บ้านจากจุดเดน่ ท่ีมาจาก โหน่ หรือ หนอง เช่น ชุมชนทีแมะเก่อลา หรือหนองเจ็ดหน่วย ดังท่ีเป็นอยู่ อนาคต หนองท้ัง 7 หนอง จะถูกเปล่ียนสภาพเป็นอะไรต่อไปนั้นเป็นเรื่องท่ี นา่ ติดตามต่อ เพราะน่ันเป็นส่วนหน่ึงของประวัติศาสตร์การจัดการ น้าของคนปกาเกอะญอมือเจะคี

62 ตาราง แสดงที่ตงั้ และสถานภาพของโหน่ 7 หนองในปัจจบุ ัน ลําดับ ช่อื ทต่ี ง้ั สภาพ สถานะ ที่ ปจั จบุ นั 1 นอแง หมทู่ ่ี 4 บา้ นหนองเจ็ด ที่ทา้ กนิ / ถอื ครองโดย ปอโล หนว่ ย ต.บ้านจันทร์ สวน นายวรี ะชัย ลอ แฮ 2 นอแง หมู่ท่ี 4 บา้ นหนองเจด็ ทีสาธารณะ ทีส่ าธารณะ พะโดะ หนว่ ย ต.บา้ นจนั ทร์ / บ่อปลา ชุมชน ชุมชน 3 นอแงโพ หมทู่ ่ี 4 บา้ นหนองเจ็ด ท่ีท้ากนิ / ถอื ครองโดย หนว่ ย ต.บ้านจนั ทร์ สวน นายเดช เสรชี ีวี 4 นอแง หมูท่ ่ี 4 บา้ นหนองเจด็ ท่ีท้ากนิ / ถอื ครองโดย หอ่ โขแ่ ซ หนว่ ย ต.บา้ นจันทร์ สวน นายอดิศักด์ิ 5-6 โหนเ่ ดะลอ หมทู่ ่ี 2 บา้ นใหม่พฒั นา บอ่ ปลา ถือครองโดย ต.แจม่ หลวง สว่ นตวั นายตา่ โปะ ส่าโล 7 โหน่ปะ หมู่ 2 บา้ นกว่ิ โปง่ ทส่ี าธารณะ ทส่ี าธารณะ ต.แจม่ หลวง / สนาม ตา้ บล / ฟตุ บอล อบต.แจม่ หลวง

63 ไพรนิ ทร์ พานทอง กัญธิญา ดูเจ