งาน DQ : E-book คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู

คู่มือ ทักษะความฉลาด ทางดิจิทัล สำหรับ ครู เ พ ร า ะ \" เ ท ค โ น โ ล ยี \" กั บ \" ก า ร เ รีย น รู้\" เ ป็ น ข อ ง คู่ กั น

คำนำ สำหรับยุค 4.0 เทคโนโลยีและอินเตอร์เน็ตได้เข้ามามีบทบาทในชีวิต ประจำวันของมนุษย์แทบจะในทุก ๆ ด้าน ยิ่งเทคโนโลยีและอินเตอร์เน็ตพัฒนาไป มากเพียงใด ยิ่งจำเป็นต้องอาศัยความรู้ความเข้าใจเพื่อใช้งานโลกอินเตอร์เน็ต ได้อย่างปลอดภัยและถูกต้องมากขึ้นเท่านั้น และสำหรับครูมืออาชีพในยุค 4.0 มี ความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีความรู้ความเข้าใจในการใช้งานบนโลกโซเชียลและ นำความรู้นี้ส่งต่อแก่นักเรียนยุคใหม่ หนังสือเล่มนี้จึงจัดทำขึ้นมาเพื่อแนะแนวและ แนะนำวิธีการใช้เทคโนโลยีดิจิตอลอย่างชาญฉลาดสำหรับคุณครู เพื่อจะได้เป็น แนวทางในการจัดการเรียนการสอนได้อย่างถูกต้องและปลอดภัย จัดทำโดย นางสาวกุลธิดา กฤษณคุปต์ รหัสนักศึกษา 647190202 หมู่ที่ 2 เลขที่ 2

สารบัญ เรื่อง หน้า คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู................................................................................1 ความฉลาดทางดิจิทัลคืออะไร (What is Digital Intelligence Quotient ?)...............1 ทำไมคุณครูยุค 4.0 จึงจำเป็นต้องมี ทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ? .....................2 พลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship) คืออะไร................................................................4 แล้วทักษะเหล่านี้จะเกิดขึ้นกับนักเรียนได้อย่างไร ?............................................................7 Youtube น่าสนใจเรื่อง DQ : ความฉลาดทางดิจิทัล....................................................8 สรุป..........................................................................................................................................................8 อ้างอิงแหล่งที่มา.....................................................................................................................................9 เสนออาจารย์ผู้สอน.............................................................................................................................10 ประวัติผู้จัดทำ.........................................................................................................................................10

คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู ด้วยยุคสมัยที่มีความก้าวหน้าและมีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วทำให้ เทคโนโลยีดิจิทัลมามีบทบาทสำคัญในชีวิตประจำวันของมนุษย์ทุกคนมากขึ้นเรื่อย ๆ และไม่มีทีท่าว่าจะหยุดเติบโต จึงทำให้ปัจจุบันทุกหน่วยงานมีการนำเทคโนโลยี ดิจิทัลเข้ามาทำงานร่วมกันอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ รวมถึงวงการการศึกษาด้วยเช่น กัน อาทิ งานทะเบียนนักเรียน งานสั่งพัสดุทางการศึกษา หนังสือราชการ และสื่อ การเรียนการสอน เป็นต้น ดังนั้นคนวัยทำงานจึงจำเป็นต้องมีความรู้ และรู้เท่าทัน ยุคของดิจิทัลทั้งเรื่องที่เกี่ยวกับการทำงาน รวมถึงเรื่องการใช้ดิจิทัลในรูปแบบ ส่วนตัวเพราะถึงแม้จะเป็นการใช้งานแบบส่วนตัวแต่ก็มีความเสี่ยงในการเกิด ความผิดพลาดเช่นกัน ความฉลาดทางดิจิทัล คืออะไร (What is Digital Intelligence Quotient ?) ความฉลาดทางดิจิทัล มีศัพท์ภาษาอังกฤษว่า Digital Intelligence Quotient ซึ่งใช้อักษรย่อและเรียกกันสั้น ๆ ว่า DQ คือ ความสามารถทางสังคม อารมณ์และการรับรู้ที่จะทำให้แต่ละคนสามารถเผชิญกับความท้าทายของชีวิต ดิจิทัลสามารถปรับอารมณ์ ปรับตัว และปรับพฤติกรรมให้เข้ากับชีวิตดิจิทัล ซึ่งจะ ครอบคลุมทั้งความรู้ทักษะ ทัศนคติและค่านิยมที่จำเป็น เชื่อว่าก่อนหน้านี้ทุกคนเคยได้ยินคำว่า IQ และ EQ มาก่อน ซึ่ง IQ คือ ความฉลาดทางการเรียนรู้ ส่วน EQ คือ ความฉลาดในการจัดการกับอารมณ์ และในปัจจุบันนี้เรามี DQ เพิ่มเข้ามาซึ่งก็คือความฉลาดในการใช้ดิจิทัล หรือที่ เรียกว่า ทักษะการและความฉลาดในการใช้สื่อและการเข้าสังคมในโลกออนไลน์ นั่นเอง 1

ทำไมคุณครูยุค 4.0 จึงจำเป็นต้องมี ทักษะความฉลาดทางดิจิทัล ? ด้วยการเรียนการสอนในยุค 4.0 ที่มีการใช้สื่อและวิธีการเรียนต่าง ๆ ที่ต้องพึ่งพาเทคโนโลยีดิจิทัลอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ทำให้ทั้งครูและนักเรียนนั้นมี โลกส่วนตัวอยู่บนหน้าจอออนไลน์มากกว่าในอดีตมาก ไม่ว่าจะเป็นการรับรู้ข้อมูล ข่าวสาร การแลกเปลี่ยน ความคิดเห็น และการติดต่อสื่อสารที่จะเกิดขึ้นตลอด เวลา ทำให้รูปแบบที่ใช้ในการเรียนรู้ที่เปลี่ยนไป มีช่องทาง การเรียนรู้จากสื่อ ออนไลน์หลากหลายทางมากขึ้น การเรียนรู้จึงไม่จำเป็นต้องเรียนรู้ จากในห้องเรียนเพี ยงอย่างเดียว ทุกคนสามารถสืบค้นข้อมูลได้ทุกที่ ทุกเวลา ปัจจุบันจึงเกิดเป็นทักษะ- ชีวิตใหม่ๆ ขึ้นและจำเป็นต้องมีการ เรียนรู้พัฒนา คือ ทักษะความฉลาด ทางดิจิทัลที่ประกอบด้วย ทักษะการ แสดงตัวตนบนโลกดิจิทัล ทักษะการ ใช้เครื่องมือและสื่อดิจิทัล ทักษะความปลอดภัยทางดิจิทัล ทักษะความมั่นคง ปลอดภัยทางดิจิทัล ทักษะความฉลาดทางอารมณ์บนโลกดิจิทัล ทักษะการ สื่อสารดิจิทัล ทักษะการรู้ดิจิทัล ทักษะสิทธิทางดิจิทัล เป็นต้น เมื่อวิถีการใช้ชีวิตของเด็กนักเรียนรุ่นใหม่เปลี่ยนไป วิถีการใช้ชีวิต ของครูก็เปลี่ยนไปเช่นกันตามบริบทของสังคมสมัยใหม่ ไม่ว่าจะเป็นการดำรง ชีวิตหรือรูปแบบการเรียนรู้ที่เปลี่ยนไปของนักเรียน เพื่อให้ครูสามารถสอนเด็ก รุ่นใหม่ที่กำลังโตขึ้นมาเป็นเยาวชนนั้นเติบโตไปเป็นกำลังสำคัญของชาติและมี ทักษะชีวิตดังที่กล่าวมาข้างต้น ครูจึงควรเป็นต้นแบบให้กับนักเรียนได้ปรับตัว เรียนรู้ทักษะชีวิตใหม่ ๆ ที่เกิดขึ้นได้เสมอ 2

ปัญหาและผลกระทบบนโลกออนไลน์สามารถเกิดขึ้นได้หลากหลายเราจึง ควรรู้จักการใช้งาน ควบคุม และการจัดการใช้อุปกรณ์ดิจิทัลและสื่อดิจิทัลให้เกิด ประโยชน์เกิดความพอดีทั้งในชีวิตออนไลน์และออฟไลน์ ครูควรมีความรู้ที่จะ จัดการความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นจากการใช้สื่อออนไลน์ เช่น การกลั่นแกล้งบน อินเทอร์เน็ต ล่อลวง คุกคาม การเข้าถึงเนื้อหาที่ผิดกฎหมายหรือเป็นอันตราย สามารถตรวจจับภัยคุกคามในโลกไซเบอร์เช่น การแฮก และมัลแวร์ เพื่อรักษา ความปลอดภัยทางจิตใจ ข้อมูลส่วนตัว และเข้าใจความรู้สึกของผู้อื่นอย่างเหมาะ สม สามารถรักษาสิทธิส่วนบุคคลของตนอง สิทธิเสรีภาพตามกฎหมาย รวมถึง สิทธิในความเป็นส่วนตัว ทรัพย์สินทางปัญญา เสรีภาพในการพู ด การแสดง- ความคิดเห็น และการป้องกันตนเองจากคำพู ดหรือการกระทำที่ทำร้ายจิตใจจาก โลกออนไลน์ จากความเสี่ยงและปัญหาที่กล่าวมาครูยุค 4.0 จึงต้องเป็น พลเมืองดิจิทัลตามสำนักงาน คณะกรรมการข้าราชการพลเรือนหรือสำนักงาน ก.พ. ได้กำหนดทักษะด้านดิจิทัลของข้าราชการและ บุคลากรภาครัฐเพื่อการปรับ เปลี่ยนเป็นรัฐบาลดิจิทัล โดยข้าราชการและบุคลากรภาครัฐจะต้องมี ความ สามารถด้านความเข้าใจและใช้เทคโนโลยีดิจิทัล(DigitalLiteracy) มีความ สามารถด้านการควบคุม กำกับ และการปฏิบัติตามกฎหมาย นโยบายและ มาตรฐานการจัดการด้านดิจิทัล (Digital Governance, Standard,and Compliance)ความสามารถด้านเทคโนโลยีดิจิทัลเพื่ อยกระดับศักยภาพองค์กร (Digital Technology) ความสามารถด้านการออกแบบกระบวนการและการให้ บริการด้วยระบบดิจิทัลเพื่อ การพัฒนาคุณภาพงานภาครัฐ (Digital Process and Service Design) ความสามารถด้านการบริหาร กลยุทธ์และการจัดการ โครงการ (Strategic and Project Management) ความสามารถด้านผู้นำ ดิจิทัล (Digital Leadership) ความสามารถด้านการขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง ด้านดิจิทัล (Digital Transformation) เพื่อเพิ่มทักษะในการเรียนการสอนเด็ก ยุคปัจจุบัน และเป็นแบบอย่างที่ดีแก่นักเรียน 3

พลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship) คืออะไร สำหรับความเป็นพลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship) คือแนวคิดแนว ปฏิบัติที่ให้พลเมืองได้เรียนรู้และมีความสามารถในการใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยี ดิจิทัลอย่างชาญฉลาด มีการบริหารจัดการ กำกับตนเองได้ รวมถึงรู้เท่าทันและ สามารถปกป้องตนเองจากความเสี่ยงต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้เทคโนโลยี ดิจิทัล รวมทั้งเคารพสิทธิตนเองและผู้อื่น มีความรับผิดชอบต่อสังคมด้วย พลเมืองดิจิทัลนั้นควรมีทักษะและความรู้ด้านดิจิทัลหลายด้านที่ช่วยให้การใช้ชีวิต ในยุคดิจิทัลเกิดประสิทธิภาพมากที่สุด ไม่ว่าจะเป็น ทักษะความรู้ด้านสารสนเทศ และอื่นๆ ที่จะช่วยให้ใช้สื่อทางโลกดิจิทัลอย่างเข้าใจและรู้เท่าทันในการค้นหาข้อมูล ที่มีความน่าเชื่อถือ ซึ่ง 8 ทักษะสำคัญในการเป็นพลเมืองดิจิทัล ซึ่งจะทำให้อยู่ในสังคมได้อย่างเข้าใจ และปลอดภัย ได้แก่ 1. ทักษะการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตัวเอง (Digital Citizen Identity) ความสามารถในการสร้างและจัดการภาพลักษณ์ของตนเองในสื่อโซเชียลใน เชิงบวกภายใต้พื้นฐานความเป็นจริง รับผิดชอบในการกระทำ ไม่กระทำการ ผิดกฎหมายละเมิดจริยธรรม ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ไม่ควรโพสภาพหรือวีดิโอการกระทำสิ่งผิดกฎหมาย เช่น สิ่งเสพติด การ พนัน - ไม่ควรโพสภาพหรือวีดิโอการการการทำร้ายร่างกายหรือทารุณกรรมใด ๆ 4

2. ทักษะในการบริหารจัดการเวลาในโลกดิจิทัล (Screen Time Management) สามารถบริหารเวลาและควบคุมตนเองในโลกออนไลน์กับ ในชีวิตจริงได้อย่างสมดุล ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ควรหากิจกรรมทำร่วมกันกับเพื่อน ๆ หรือครอบครัว - เขียนรายการสิ่งที่จะทำให้สำเร็จในวันนั้น ๆ 3. ทักษะการรับมือการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying Management) มีความสามารถในการรับมือ ป้องกัน และมีภูมิคุ้มกันกับ การข่มขู่บนโลกไซเบอร์อย่างเหมาะสม ไม่ใช้อารมณ์ ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - เมินเฉยไม่ตอบโต้ใด ๆ รวมถึงไม่เข้าไปการโดนด่าทอ(ในกรณีไม่รุนแรง) - บอกหรือปรึกษาผู้ใหญ่ที่มีวุฒิภาวะ อาจเป็นญาติผู้ใหญ่หรือคุณครู ไม่ควรตัดสิ้นใจ ตอบโต้ด้วยตนเอง 4. ทักษะการรักษาความปลอดภัยของตนเองบนโลกไซเบอร์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้องกันการถูก โจรกรรมข้อมูลหรือถูกโจมตีในโลกออนไลน์ได้ ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ไม่ตั้งรหัสผ่านที่คาดเดางานจดเกินไป และเปลี่ยนรหัสผ่านเสมอเมื่อใช้ มานาน - หลังการเข้าใช้เครื่องสาธารณะหรือเครื่องของผู้อื่นต้องตรวจสอบทุก ครั้งว่าตนเองออกจากบัญชีแล้ว 5

5. ทักษะในการจัดการความเป็นส่วนตัว (Privacy Management) รักษา ความเป็นส่วนตัวในโลกออนไลน์ของตนเองและผู้อื่นได้ เพื่อความปลอดภัย ทางข้อมูล ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ไม่นำข้อมูลสำคัญ เช่น ที่อยู่ เลขบัตรประชาชน หรือเรื่องส่วนตัวของตน และของผู้อื่นไปเผยแพร่บนโลกออนไลน์ - ตรวจสอบให้แน่ใจก่อนเพิ่มเพื่อนในบัญชีของตนว่าบุคคลนั้นมีตัวตน จริง ๆ หรือเป็นบุคคลที่น่าเชื่อถือ 6. ทักษะการคิดวิเคราะห์อย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) สามารถ คิดวิเคราะห์แยกแยะข้อมูลที่ถูกต้องหรือไม่ถูกต้อง วิเคราะห์ข้อมูลที่เป็น ประโยชน์ โดยใช้วิจารณญาณและการตรวจสอบที่ถูกต้อง ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ตรวจสอบที่มาของต้นโพสว่าน่าเชื่อถือเพียงใด - หากสนใจประเด็นใดควรกดเข้าไปอ่านเนื้อหาทั้งหมด หรือค้นค้วาข้อมูล ก่อนพิ มพ์ พิ มพ์ แสดงความคิดเห็น 7. ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูล ร่องรอยทางดิจิทัล (Digital Footprint) ความสามารถในการคิด เข้าใจความเป็นไปในโลกดิจิทัลว่าจะทิ้งร่องรอย และประวัติไว้เสมอ ซึ่งอาจส่งผลต่อในอนาคตและการใช้ชีวิต ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ไม่คลิกตอบแบบสอบถามที่ดูไม่น่าเชื่อถือ - ลบประวัติการค้นหา การเข้าใช้จากเครื่องอิเล็กทรอนิกส์ที่ใช้ร่วมกับผู้อื่น 6

8. ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพันธภาพที่ดี กับผู้อื่น (Digital Empathy) มีความเห็นอกเห็นใจ มีปฏิสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน ในโลกออนไลน์ มีการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ตัวอย่างแนวปฏิบัติ - ไม่แสดงความคิดเห็นเชิงลบ หรือการแชร์เรื่องที่อาจทำให้ผู้อื่นรู้สึกเสียใจ และอับอายโดยไม่มีความจำเป็น - หากตนพบเห็นผู้ที่ถูกด่าทอบนโลกโซเชียลอย่างไม่เป็นธรรมอาจให้กำลัง ใจหรือเตือนคนรอบตัวที่กำลังจะกระทำ แล้วทักษะเหล่านี้จะเกิดขึ้นกับนักเรียนได้อย่างไร ? เด็กนักเรียนควรได้รับการฝึกฝนและปลูกฝังทักษะเบื้องต้นของการเป็น พลเมืองดิจิทัลที่ดีมาจากสถาบันครอบครัวอย่างเหมาะสมมาแล้วในระดับหนึ่งก่อน ถึงวัยเข้าโรงเรียน และเมื่ออยู่โรงเรียนครูจึงมีหน้าที่ช่วยเติมความรู้เหล่านี้เพิ่มแก่ นักเรียน ต้องยอมรับว่าคนรอบตัวของนักเรียนมีบทบาทสำคัญในการช่วยส่ง เสริมความรู้เรื่องการใช้ดิจิทัลที่ดี เป็นเรื่องที่รู้ ๆ กันว่าการเรียนการสอนยุค 4.0 เทคโนโลยีดิจิทัลนั้นเป็น ส่วนสำคัญ เพราะเด็กสมัยใหม่เกิดมาก็มีสมาทร์โฟนและโซเชียลมีเดียอยู่รอบตัว รวมถึงเติบโตไปพร้อมกัน ฉะนั้นครูและผู้ปกครองจึงควรสอดแทรกเรื่องทักษะ ชีวิตคู่ขนานไปกับโลกดิจิทัล 7

Youtube น่าสนใจเรื่อง DQ : ความฉลาดทางดิจิทัล สรุป เทคโนโลยีดิจิทัลในยุค 4.0 ถือว่ามีความซับซ้อนในการใช้งาน มากพอสมควรเราจึงควรรู้เท่าทันและใช้งานอย่างถูกวิธีเพื่ อให้ได้รับ ประโยชน์สูงสุดและปลอดภัยในเวลาเดียวกัน คุณครูที่ดีจึงจำเป็น อย่างยิ่งที่จะต้องพัฒนาทักษะ DQ เพื่อเตรียมรับมือแล้วเตรียมตัวใน การปรับใช้ในการเรียนการสอนในยุคปัจจุบัน 8

อ้างอิงแหล่งที่มา okmd. (17 พฤศจิกายน 2564). 8 ทักษะความเป็นพลเมืองดิจิทัล. https://www.okmd.or.th/okmd-kratooktomkit/4673/ สรวงมณฑ์‎. (ม.ป.ป.). 8 ทักษะ สร้างพลเมืองดิจิทัลให้คงความเป็นมนุษย์. Ikidsocool. https://sites.google.com/site/ikidsocool/srwng- mnth/8-thaksa-srang-phlmeuxng-dicithal-hi-khng-khwam- pen-mnusy NO SCHOOL SCHOOL. (29 พฤษาคม 2561). DQ : ความฉลาดทางดิจิทัล. https://www.youtube.com/watch?v=1IwZLH82PYM 9

เสนออาจารย์ผู้สอน อาจารย์ ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ อาจารย์ ดร.สุจิตตรา จันทร์ลอย รายวิชา GD58201 การพัฒนาความป็นครู หลักสตรูประกาศนียบัตรบัณฑิตวิชาชีพครู มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง ประวัติผู้จัดทำ นางสาวกุลธิดา กฤษณคุปต์ รหัสนักศึกษา 647190202 นักศึกษาหลักสูตรประกาศนียบัตรบัณฑิตวิชาชีพครู รุ่นที่ 23 มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง 10