ใบความรู้

คำนำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-book) เรื่อง ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อประกอบการจัด กิจกรรมการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ระดับชั้นประถมศึกษา ซึ่งเป็นสื่อนวัตกรรมท่ี สมบูรณ์ ครบถว้ นท้งั ด้านเน้ือหาสาระ เปน็ ขั้นตอนการเข้าใจง่าย สำหรับนักเรยี นสามารถนำไปใช้เป็นแนวทางใน การศกึ ษาคน้ คว้าดว้ ยตนเอง ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-book) เรื่อง ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต จะเป็น ประโยชน์ต่อการเรียนรู้ด้วยตนเองของนกั เรยี นและสามารถนำความร้ทู ี่ได้ไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน นางสาวสุชาดา ดวงสา หนังสือเรยี นอเิ ล็กทรอนิกส์ เรือ่ ง ความสมั พันธข์ องส่ิงมีชีวิต หน้า ก

สารบญั เร่อื ง หน้า คำนำ………………………………………………………………………………………….…………………..ก สารบญั …………………………………………………………..……………………………………………….ข ระบบนเิ วศ………………………………..…………………………………….………..…..………………..1 ภาวะไดป้ ระโยชนร์ ่วมกนั ………………………………………………………………………..…….…..1 ภาวะพ่ึงพาอาศยั กัน.………………………………………………………………………………….……..2 ภาวะอิงอาศยั ………………….……………………………………………..………………………..……...5 ภาวะปรสิต ..................................................................................................................7 ภาวะเหยื่อกบั ผูล้ า่ .......................................................................................................10 หนงั สอื เรียนอิเลก็ ทรอนกิ ส์ เร่อื ง ความสัมพันธข์ องสงิ่ มีชีวติ หน้า ข

ใบความรู้ เรอื่ ง ความสัมพนั ธข์ องกลุ่มสงิ่ มีชวี ติ ในธรรมชาติมีส่ิงมีชีวติ อยู่หลายชนิด ซึ่งมีลักษระที่แตกต่างกันไป แต่สิ่งมีชีวิตเหลา่ นี้ก็สามารถอาศัยอยู่ ในพนื้ ทบ่ี ริเวณเดยี วกนั ได้อย่างสมดลุ โดยมคี วามสัมพันธก์ นั ในลักษณะต่าง ๆ เกิดเป็นความสมั พันธ์ของส่ิงมีชีวิต ในระบบนเิ วศ ระบบนิเวศ (Ecosystem) คือ พื้นที่บริเวณหนึ่งซึ่งประกอบไปด้วย กลุ่มสิ่งมีชีวิต (Community) มากกว่า หนึ่งชนิดและสิ่งแวดล้อม (Environment) ที่มีความสัมพันธ์กันอย่างเป็นระบบในช่วงเวลาใดเวลาหน่ึง โดยกล่มุ สง่ิ มีชีวติ เหล่านมี้ คี วามสัมพนั ธ์กันทง้ั ทางตรงและทางอ้อม ทั้งนีส้ ามารถแบ่งความสัมพนั ธ์ของสิ่งมีชีวิตใน ระบบนเิ วศ ดังน้ี 1. ภาวะได้ประโยชนร์ ่วมกนั เปน็ ความสัมพนั ธ์ของส่ิงมีชวี ิต 2 ชนิด ทไี่ ด้ประโยชนร์ ่วมกันทัง้ 2 ฝ่าย ฝา่ ยท1่ี ฝ่ายท่2ี ไดป้ ระโยชน์ จากฝ่ายที่ 2(+) ได้ประโยชน์จากฝ่ายท่ี 1(+) ทัง้ 2 ฝ่าย เมื่อแยกออกจากกนั กส็ ามารถดำรงชวี ติ ไดเ้ อง 1.1 นกเอี้ยงกับควาย นกเอี้ยงจะกินปรสิต เช่น เห็บ ไร ที่อยู่บนตัวควาย ซึ่งควายจะได้ประโยชน์ เน่อื งจากปรสติ ทกี่ ่อความรำคาญถูกกำจัด ขณะเดียวกนั นกเอย้ี งกจ็ ะไดร้ ับอาหารจากการกินเหบ็ ท่ีอย่บู นตัวควาย รปู ภาพที่ 1 : ควายกบั นกเอี้ยง หนงั สอื เรียนอเิ ล็กทรอนกิ ส์ เร่ือง ความสัมพันธข์ องส่ิงมีชีวิต หนา้ 1

1.2 มดดำกับเพลี้ยอ่อน มดนำจะนำไข่ของเพลี้ยไปไว้ในรังบนต้นไม้ เพื่อให้ความอบอุ่นและฟักออกมา เป็นตวั เมอื่ ถงึ เวลาออกหาอาหาร มดดำจะนำเพล้ยี ไปด้วย เพื่อใหเ้ พลย้ี ใช้ปากเจาะและดูดน้ำหวานจากตน้ ไม้แล้ว ปล่อยใหน้ ำ้ หวานไหลออกมา ซ่ึงทำใหม้ ดดำไดอ้ าหารจากเพล้ียอกี ทอดหนง่ึ รูปภาพที่ 2 : มดดำกับเพล้ียอ่อน 1.3 แมลงกับดอกไม้ แมลงจะได้กินน้ำหวานจากดอกไม้เป็นอาหาร ส่วนดอกไม้จะได้แมลงช่วยในการ ผสมเกสรนอกจากน้ี ยงั มคี วามสัมพนั ธ์ที่คลา้ ยกนั เชน่ ผ้ึงกบั ดอกไม้ และ นกกับดอกไม้ รูปภาพท่ี 3 : แมลงกบั ดอกไม้ หนงั สือเรยี นอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เรือ่ ง ความสัมพนั ธ์ของสง่ิ มีชีวติ หนา้ 2

รูปภาพที่ 4 : นกกับดอกไม้ และ ผเี สอ้ื กับดอกไม้ 2. ภาวะพึ่งพาอาศยั กนั เปน็ ความสมั พนั ธข์ องสงิ่ มชี วี ิต 2 ชนิด ทีไ่ ดป้ ระโยชน์ร่วมกนั ทั้ง 2 ฝ่าย ฝ่ายท่ี1 ฝ่ายท2่ี ได้ประโยชน์ จากฝ่ายที่ 2(+) ได้ประโยชนจ์ ากฝา่ ยท่ี 1(+) ทง้ั 2 ฝา่ ย เมื่อแยกออกจากกนั ไม่สามารถดำรงชวี ิตได้เอง 2.1โปรโทซัวในลำไส้ปลวก ภายในโปรโตซัวจะมีแบคทีเรียที่สามารถสร้างเอนไซม์เซลลูเลส (Cellulase) ทส่ี ามารถยอ่ ยไมใ้ ห้ปลวก สว่ นปลวกจะให้ท่อี ยอู่ าศยั และอาหาร ซึง่ กค็ อื เซลลูโลสแกโ่ ปรโตซวั รปู ภาพที่ 5 : โพรโทซัวในลำไสป้ ลวก หนังสอื เรยี นอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เรอื่ ง ความสมั พันธ์ของสงิ่ มีชีวิต หน้า 3

2.2 ไลเคนส์ (Lichens) เป็นสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด คือ ราและสาหร่าย ที่มาอาศัยอยู่ด้วยกัน โดยที่ราจะให้ ความชน้ื แกส่ าหร่าย สว่ นสาหร่ายสามารถสงั เคราะหด์ ว้ ยแสงและสร้างอาหารใหแ้ กร่ าได้ รูปภาพท่ี 6 : ไลเคนส์ 2.3 แบคทีเรียในปมรากถั่ว แบคทีเรียไรโซเบียม (Rhizobium) ในปมรากพืชวงศ์ถั่ว ตรึงไนโตรเจน จากอากาศใหแ้ กร่ ากถว่ั ในขณะเดียวกันแบคทีเรยี ก็ไดร้ บั กา๊ ซคาร์บอนไดออกไซด์และแร่ธาตจุ ากต้นถั่ว รปู ภาพที่ 7 : แบคทีเรียในปมรากถ่ัว หนังสอื เรียนอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เรือ่ ง ความสมั พันธข์ องส่ิงมชี ีวิต หน้า 4

2.4 แบคทีเรียที่อาศัยอยู่ในสำไส้ใหญ่ของคน แบคทีเรียได้รับอาหารและที่อยู่อาศัยจากลำไส้ของคน ส่วนคน จะได้รบั วิตามินบี 12 จากแบคทีเรยี รปู ภาพที่ 8 : แบคทเี รียที่อาศัยอยูใ่ นสำไสใ้ หญ่ของคน 3. ภาวะองิ อาศยั เป็นความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ที่ฝ่ายหนึ่งเสียประโยชน์ อีกฝ่ายหนึ่งไม่ได้ประโยชน์ และไมเ่ สยี ประโยชน์ ฝา่ ยท1่ี ฝา่ ยท2่ี ไดป้ ระโยชน์ จากฝา่ ยท่ี 2(+) ไมไ่ ดป้ ระโยชน์ และไม่เสียประโยชน์ จากฝ่ายที่ 1 (0 ) 3.1 ปลาฉลามกบั เหาฉลาม เหาฉลามจะคอยยึดเกาะกับปลาฉลามเพอื่ จะได้รับเศษอาหารที่ปลาฉลาม กนิ ไม่หมด แต่ก็ไม่ได้ส่งผลเสียตวั ปลาฉลาม รูปภาพที่ 9 : ปลาฉลามกับเหาฉลาม หนังสือเรียนอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เร่ือง ความสมั พันธ์ของสง่ิ มชี ีวิต หน้า 5

3.2 นกกับต้นไม้ใหญ่ นกจะทำรังบนต้นไม้ใหญ่ ทำให้ได้ที่อยู่อาศัย ส่วนต้นไม้นั้นไม่เสียประโยชน์ นอกจากน้ยี งั มตี วั อยา่ งอนื่ ท่ีคลา้ ยกนั เช่น ผึ้งทำรังบนต้นไม้ เปน็ ต้น รูปภาพที่ 10 : นกกับต้นไม้ รูปภาพท่ี 10 : ผงึ้ ทำรังบนต้นไม้ รูปภาพที่ 11 : ผง้ึ ทำรงั บนต้นไม้ หนงั สอื เรียนอิเล็กทรอนิกส์ เรอ่ื ง ความสัมพนั ธ์ของส่ิงมชี ีวิต หน้า 6

3.3 กล้วยไม้กับตน้ ไม้ใหญ่ กล้วยไม้ยึดเกาะท่ีลำต้นหรือก่ิงของต้นไมซ้ ึ่งไดร้ ับความช้ืนและแร่ธาตุจากตน้ ไม้ โดยทตี่ ้นไมไ้ ม่ไดร้ บั ประโยชน์ แตก่ ไ็ ม่เสยี ประโยชนอ์ ะไร รูปภาพท่ี 12 : กล้วยไมบ้ นต้นไม้ใหญ่ 4. ภาวะปรสิต เปน็ ความสัมพันธ์ของสิง่ มีชวี ิต 2 ชนิด ท่ฝี ่ายหนึง่ ไดป้ ระโยชน์และอกี ฝ่ายหน่ึงเสียประโยชน์ ฝ่ายท่1ี ฝา่ ยท่ี2 ได้ประโยชน์ จากฝา่ ยที่ 2 (+) เสยี ประโยชน์ให้ฝา่ ยท่ี 1 (-) 4.1 เหาบนหัวคน เหาจะดูดเลือดจากมนุษย์ ทำให้มนุษย์เสียเลือด นอกจากนี้ยังมีตัวอย่างอื่น ทคี่ ล้ายกันเชน่ เหบ็ กับสุนัข เป็นต้น รูปภาพท่ี 13 : เหาบนหวั คน หนงั สือเรยี นอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เรอ่ื ง ความสัมพนั ธข์ องสงิ่ มีชีวิต หนา้ 7

รปู ภาพที่ 14 : เห็บกบั สุนขั 4.2 พยาธิที่อยู่ในร่างกายมนุษย์หรือสัตว์ พยาธิจะคอยแย่งสารอาหารจากอาหารที่มนุษย์หรือสัตว์ รับประทานเข้าไป ทำให้มนุษย์หรอื สัตว์นั้นไดร้ บั สารอาหารไมค่ รบถ้วน เกดิ ภาวะขาดสารอาหาร รูปภาพท่ี 15 : พยาธใิ นลำไส้คน หนังสือเรยี นอเิ ลก็ ทรอนิกส์ เร่อื ง ความสมั พันธ์ของสง่ิ มชี ีวิต หน้า 8

4.3 กาฝากกับตน้ ไม้ใหญ่ รากของกาฝากจะชอนไชไปจนถึงทอ่ นำ้ และท่ออาหารของตน้ ไม้ จากนนั้ กาฝากจะดูด นำ้ และอาหารจากต้นมะม่วงทม่ี ันไปอาศัยอยู่ สง่ ผลใหน้ ้ำและอาหารไม่เพียงพอสำหรบั ใช้ในการเจริญเติบโตของ ตน้ ไม้ นอกจากยังมีตัวอยา่ งอ่นื ทค่ี ลา้ ยกนั เชน่ ต้นฝอยทองกบั ตน้ ไม้ เป็นตน้ รปู ภาพที่ 16 : กาฝากกับต้นไม้ รูปภาพท่ี 17 : ต้นฝอยทองกับตน้ ไม้ใหญ่ หนงั สือเรียนอิเล็กทรอนกิ ส์ เรื่อง ความสัมพนั ธข์ องสิง่ มีชีวติ หน้า 9

5. ภาวะเหย่อื กับผู้ลา่ เป็นความสัมพนั ธ์ของสิ่งมชี ีวิต 2 ชนดิ ทีฝ่ า่ ยหน่งึ ไดป้ ระโยชน์(ผู้ลา่ )และอีกฝ่ายหน่ึง เสียประโยชน์ (เหย่อื ) ฝ่ายท1ี่ ฝ่ายท่ี2 ได้ประโยชน์ จากฝ่ายท่ี 2 (+) เสียประโยชน์ให้ฝ่ายท่ี 1 (-) รปู ภาพที่ 16 : เสือกบั กวำง รปู ภาพท่ี 18 : เสือกับกวาง รปู ภาพที่ 19 : กิง้ กา่ กับแมลง หนงั สอื เรียนอเิ ล็กทรอนกิ ส์ เร่ือง ความสัมพนั ธ์ของส่งิ มีชวี ติ หน้า 10