วันพืชมงคล

จัดทำโดย ห้องสมดุ ประชำชนอำเภอจอมทอง

วันพืชมงคล วันพืชมงคล คือ วันที่กำหนดพระรำชพิธีจรดพระ นังคัลแรกนำขวัญ เป็นพระรำชพิธีเก่ำมำแต่โบรำณที่เสริมสร้ำง ขวัญและกำลังใจแก่เกษตรกรของชำติ เพื่อเป็นกำรระลึกถึง ควำมสำคัญของเกษตรกรท่ีมีต่อเศรษฐกิจไทย โดยกำรจัดพระรำช พิธีพชื มงคลจรดพระนงั คัลแรกนำขวัญ มีสืบเน่ืองมำตั้งแต่สมัยกรุง ศรีอยุธยำตอนปลำย ซ่ึงพระรำชพิธีน้ีจะกระทำที่ท้องสนำมหลวง ประกอบดว้ ย 2 พระรำชพธิ ี คือ พระรำชพธิ ีพชื มงคล และพระรำช พธิ ีจรดพระนังคัลแรกนำขวญั

พธิ ีพืชมงคล เปน็ พิธีทำขวัญเมล็ดพชื พนั ธตุ์ ำ่ ง ๆ เช่น ขำ้ วเปลอื ก เจำ้ ขำ้ วเหนียว ข้ำวฟ่ำง ขำ้ วโพด ถ่วั งำ เผือก มัน เปน็ ต้น ฯลฯ มีจดุ มงุ่ หมำยทจ่ี ะให้เมล็ดพันธุ์เหลำ่ นน้ั ปรำศจำกโรคภยั และใหอ้ ุดมสมบูรณ์เจรญิ งอกงำมดี พิธแี รกนำขวัญ เป็นพิธีเริม่ ต้นกำรไถนำเพอ่ื หวำ่ นเมล็ดข้ำว มี จดุ มุ่งหมำยทจ่ี ะให้เปน็ อำณัติสญั ญำณวำ่ บดั นฤี้ ดกู ำลแห่ง กำรทำนำและเพำะปลกู ไดเ้ รม่ิ ขน้ึ แล้ว

ประวัติวนั พชื มงคล พระรำชพิธีจรดพระนังคัลแรกนำขวัญ หรือเรียกส้ัน ๆ ว่ำ พิธีแรกนำ เป็นพระรำชพิธีท่ีมีมำแต่โบรำณต้ังแต่คร้ัง สโุ ขทัยเป็นรำชธำนี ซงึ่ ในสมัยน้ันพระมหำกษัตรยิ ์ไม่ได้ลงมือ ไถนำเอง เป็นแต่เพียงเสด็จฯ ไปเป็นองค์ประธำนในพระรำช พิธีเท่ำน้ัน ครั้นถึงสมัยกรุงศรีอยุธยำ พระมหำกษัตริย์ไม่ได้ เสด็จฯ ไปเป็นองค์ประธำน แต่จะมอบอำญำสิทธ์ิให้โดยทรง ทำเหมือนอย่ำงออกอำนำจจำกกษัตริย์ และจะทรงจำศีล เงียบ 3 วัน ซ่ึงวิธนี ี้ได้ใช้ตลอดมำถึงปลำยสมัยกรุงศรีอยุธยำ ต่อมำ สมัยรตั นโกสินทรใ์ นรัชกำลท่ี 1 ได้โปรดเกล้ำ ฯ ให้ข้ำรำชกำรชั้นผู้ใหญ่เป็นผู้ประกอบพระรำชพิธีแรกนำ ขวญั แทนพระองค์ และมไิ ดถ้ อื ว่ำเปน็ พิธหี น้ำพระท่ีน่ัง เว้นแต่ เม่ือมีพระรำชประสงค์จะทอดพระเนตร สถำนท่ีประกอบพิธี ในตอนแรก ๆ จึงไม่ตำยตัว แล้วแต่จะทรงกำหนดให้ ครั้นใน สมัยรชั กำลท่ี 4 โปรดเกล้ำฯ ให้จัดพิธีสงฆ์เพิ่มขึน้ ในพระรำช พิธีต่ำง ๆ ทุกพิธี ดังนั้น \"พระรำชพิธีพืชมงคล\" จึงได้เริ่มมีข้ึน แต่บัดน้ันมำ โดยได้จัดรวมกับพระรำชพิธีจรดพระนังคัลแรก นำขวัญ และมีชื่อเรียกรวมกันว่ำ \"พระรำชพิธีพืชมงคลจรด พระนังคลั แรกนำขวญั \"

ดังน้ัน จึงพอจะสรุปควำมมุ่งหมำยอันเป็นมูลเหตุให้ เกิดพระรำชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนำขวัญนี้ได้ว่ำ พิธี แรกนำมุ่งหมำยท่ีจะให้เป็นตัวอย่ำงแก่รำษฎร เพ่ือชักนำให้มี ควำมม่ันใจในกำรทำนำ อันเป็นอำชีพหลกั ท่ีสำคัญของคนไทย ที่มีมำแต่ช้ำนำนสืบมำจนปัจจุบันยังคงเป็นอยู่อย่ำงน้ัน เพรำะ กำรเกษตรซ่ึงมีกำรทำนำเป็นหลักน้ัน เป็นส่ิงสำคัญแก่ชีวิต ค ว ำ ม เ ป็ น อ ยู่ แ ล ะ เ ศ ร ษ ฐ กิ จ ข อ ง ป ร ะ เ ท ศ ทุ ก ส มั ย ส่วนวันประกอบพิธีนั้นต้องเป็นวันที่ดีที่สุดของแต่ละปี ประกอบด้วย ข้ึน แรม ฤกษ์ยำม ให้ได้วันอันเป็นอุดมฤกษ์ตำม ตำรำโหรำศำสตร์ แต่ต้องอยู่ในระหว่ำงเดือน 6 เพรำะเดือนน้ี เร่ิมจะเข้ำฤดูฝน เป็นระยะเวลำที่เหมำะสมสำหรับเกษตรกร ชำวไร่ ชำวนำ จะได้เตรียมทำนำ เมื่อโหรหลวงคำนวณได้วัน อุดมมงคลพระฤกษ์ ท่ีจะประกอบพระรำชพิธีจรดพระนังคัลแรก นำขวัญแล้ว สำนักพระรำชวังจะได้ลงไว้ในปฏิทินหลวงที่ พระรำชทำนในวันข้ึนปีใหม่ทุกปี และได้กำหนดไว้ว่ำวันใดเป็น วนั พืชมงคล วนั ใดเป็นวันจรดพระนังคลั แรกนำขวัญ

พระรำชพิธีจรดพระนังคัลแรกนำขวัญ แต่ เดิมมำทำท่ีทุ่งนำพญำไท เม่ือได้มีกำรฟ้ืนฟูพระรำชพิธี จรดพระนังคัลแรกนำขวัญขึ้นใหม่ จึงจัดให้มีขึ้นที่ท้อง สนำมหลวง ท้ังน้ี วันแรกนำขวัญเป็นวันสำคัญของชำติ คณะรฐั มนตรีมมี ติให้หยดุ รำชกำร 1 วนั และมีประกำศให้ ชักธงชำตติ ำมระเบยี บทำงรำชกำร

กำรประกอบพระรำชพิธวี นั พชื มงคล พระรำชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีทำขวัญพืชพรรณ ธญั ญำหำรทพี่ ระบำทสมเด็จพระเจ้ำอยูห่ ัวทรงอธิษฐำนเพื่อควำม อุดมสมบูรณ์ของพชื พรรณธญั ญำหำรแห่งรำชอำณำจักรไทย ซึ่ง ขำ้ วท่ีนำเข้ำพิธีพืชมงคลนั้นเป็นข้ำวเปลือก มีท้ังข้ำวเจ้ำและข้ำว เหนียว นอกจำกนี้ยังมีเมล็ดพืชต่ำง ๆ รวม 40 อย่ำง แต่ละอย่ำง บรรจุถุงผ้ำขำว และยังมีข้ำวเปลือกที่หว่ำนในพิธีแรกนำ บรรจุ กระเช้ำทองคู่หน่ึงและเงินคู่หน่ึง เป็นข้ำวพันธ์ดุ ีท่ีโปรดเกล้ำฯ ให้ ปลกู ในสวนจิตรลดำ และพระรำชทำนมำเข้ำพิธพี ืชมงคล

โดยพันธ์ุข้ำวพระรำชทำนนี้จะใช้หว่ำนในพระรำช พิธีแรกนำส่วนหน่ึง อีกส่วนหน่ึงที่เหลือทำงกำรจะบรรจุซอง แล้วส่งไปแจกจ่ำยแก่ชำวนำและประชำชนในจังหวัดต่ำง ๆ ใหเ้ ปน็ มิ่งขวญั และเปน็ สิริมงคลแกพ่ ืชผลที่จะเพำะปลกู ในปนี ้ี โดยพันธุ์ข้ำวพระรำชทำนน้ีจะใช้หว่ำนในพระรำช พิธีแรกนำส่วนหนึ่ง อีกส่วนหนึ่งที่เหลือทำงกำรจะบรรจุซอง แล้วส่งไปแจกจ่ำยแก่ชำวนำและประชำชนในจังหวัดต่ำง ๆ ให้เป็นมิ่งขวัญและเป็นสิริมงคลแก่พืชผลที่จะเพำะปลูกในปีนี้ หลังจำกสวมเส้ือผ้ำเรียกว่ำ \"ผ้ำนุ่ง\" เรียบร้อยแล้ว พระยำ แรกนำก็จะไถลงไปบนพื้นที่ท้องสนำมหลวงด้วยพระนังคัลสี แดงและสีทอง ซึ่งลำกโดยพระโคผู้สีขำว ตำมขบวนด้วยเทพี ทั้งสี่ ผู้ซึ่งหำบกระเช้ำทองและกระเช้ำเงินท่ีบรรจุด้วยเมล็ด ข้ำวเปลือก นอกจำกนี้ก็มีคณะพรำหมณ์เดินคู่ไปกับขบวน พร้อมท้ังสวดและเป่ำสังข์ไปพร้อมกันหลังจำกสวมเสื้อผ้ำ เรียกว่ำ \"ผ้ำนุ่ง\" เรยี บรอ้ ยแลว้ พระยำแรกนำก็จะไถลงไปบน พ้ืนท่ีท้องสนำมหลวงด้วยพระนังคัลสีแดงและสีทอง ซึ่งลำก โดยพระโคผู้สีขำว ตำมขบวนด้วยเทพีท้ังส่ี ผู้ซึ่งหำบกระเช้ำ ทองและกระเช้ำเงินที่บรรจุด้วยเมล็ดข้ำวเปลือก นอกจำกน้ีก็ มีคณะพรำหมณ์เดินคู่ไปกับขบวน พร้อมท้ังสวดและเป่ำสังข์ ไปพรอ้ มกนั

เม่ือเสรจ็ พธิ ีแล้วประชำชนจะพำกันแย่งเกบ็ เมล็ดข้ำวที่ หว่ำนโดยพระยำแรกนำ เพรำะว่ำเมล็ดข้ำวน้ีถือว่ำเป็นส่ิง ศักด์ิสิทธ์ิ อันจะนำมำซึ่งควำมอุดมสมบูรณ์และควำมเป็นสิริ มงคลแก่ผู้ที่มีไว้ในครอบครอง ชำวนำก็จะใช้เมล็ดข้ำวน้ีผสม กับเมลด็ ข้ำวของตน เพอ่ื ให้พืชผลในปีที่จะมำถึงนี้อุดมสมบูรณ์ สำหรับพระโคท่ีจะเข้ำพระรำชพิธีแรกนำขวัญจะถูก เล้ียงดูอย่ำงดีในทุ่งหญ้ำท่ีจังหวัดรำชบุรี พระโคท่ีใช้ในพระ รำชพิธจี ะตอ้ งมีลักษณะที่ดีขำดเกินไม่ได้ คือ หูดี ตำดี แข็งแรง เขำทงั้ สองต้งั ตรงสวยงำม พระโคแต่ละคตู่ อ้ งสเี หมือนกัน ซ่ึงจะ มีกำรคัดเลือกพระโคเพียงสองสีเท่ำนั้น คือ สีขำวสำลีและสี น้ำตำลแดง และเจำะจงแต่เพศผู้เท่ำนั้น โดยต้องผ่ำน กำร \"ตอน\" เสยี กอ่ นดว้ ย

กิจกรรมต่ำง ๆ ทค่ี วร ปฏิบัตใิ นวนั พชื มงคล