ท่องโลกวรรณคดี

ท่ อ ง โ ล ก ว ร ร ณ ค ดี ไ ท ย ภาษาไทย ชุ ด อ่ า น เ ส ริ ม



หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-BOOK) วิชาภาษาไทย ส า ข า วิ ช า ภ า ษ า ไ ท ย ม ห า วิ ท ย า ลั ย ร า ช ภั ฏ ห มู่ บ้ า น จ อ ม บึ ง

คำนำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-BOOK) ท่องโลกวรรณคดี จัดทำเพื่ อให้ ค ว า ม รู้ ใ น เ รื่ อ ง ก ล อ น เ ส ภ า สำ ห รั บ บุ ค ค ล ที่ ส น ใ จ เ เ ล ะ อ ย า ก ทำ ค ว า ม เ ข้ า ใ จ ใ น เ นื้ อ ห า ไ ด้ อ ย่ า ง มี ประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ซึ่งบทเสภา ที่ นำ ม า นั้ น เ ป็ น บ ท เ ส ภ า ใ น เ รื่ อ ง ขุ น ช้างขุนเเผน ตอน กำเนิดพลายงาม ผู้ จั ด ทำ ห วั ง เ ป็ น อ ย่ า ง ยิ่ ง ว่ า ผู้ อ่ า น จ ะ ไ ด้ รั บ ป ร ะ โ ย ช น์ จ า ก ห นั ง สื อ อิเล็กทรอนิกส์ (E-BOOK) เล่มนี้ ไ ม่ ม า ก ก็ น้ อ ย มีนาคม 2565

สารบัญ เรื่อง หน้า ความเป็นมา.............................................1 ความหมาย..............................................2 ฉันทลักษณ์กลอนเสภา......................3 อารมณ์ในการขับเสภา........................4 วิธีการเอื้อนเสภา...................................5 เสภาขุนช้างขุนเเผน ตอน กำเนิดพลายงาม...................................6 เเบบฝึกหัด..............................................14 อ้างอิง......................................................15

ความเป็นมา เสภาขุนช้างขุนเเผน ตอน กำเนิดพลายงาม เชื่อกันว่า ผู้เเต่งขุนช้างขุนเเผน ในตอนนี้ คือ พระสุนทรโวหาร (ภู่) หรือที่นิยมเรียกกัน ทั่วไปว่า สุนทรภู่ โดยมีการสันนิษฐานว่า เรื่องขุนช้างขุนเเผนมีเค้าเรื่องเกิดขึ้นจริงใน สมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 เเละมีผู้นำ ไปเเต่งเป็นลายลักษณ์อักษรหลายตอนหลาย สำนวน บทเสภาฉบับสมบูรณ์เป็นผลงานของ กวีหลายคนเเต่งเเละชำระในสมัยรัตนโกสินทร์ ตอนต้น ต่อมาสมเด็จพระเจ้าบรมวงค์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงให้มีการชำระ บทเสภาเพิ่มเติ่มใน ฑ.ศ. 2460 เรียกกันว่า เสภาเรื่่องขุนช้างขุนเเผน ฉบับหอสมุดเเห่ง ชาติ 1

ความหมาย เสภา น. ชื่อกลอนชนิดหนึ่ง นิยมแต่ง เล่าเรื่องค่อนข้างยาว ใช้ขับ เช่นเสภาขุน ช้างขุนแผน เวลาขับมีกรับเป็นเครื่อง ประกอบจังหวะ ต่อมาใช้ปี่ พาทย์รับ เรียกว่า เสภาทรงเครื่อง การขับเสภา ขับ ก. ร้องเป็นทำนอง เช่น ขับกล่อม ขับเสภา สรุปได้ว่า การขับเสภา หมายถึง การ เล่าเรื่องจากบทกลอนด้วยวิธีการ ประดิษฐ์น้ำเสียง ถ้อยคำสูง ๆ ต่ำ ๆ เพื่อแสดงความหมาย อารมณ์ ความ รู้สึกของเหตุการณ์หรือตัวละครในเรื่อง นั้น ๆ 2

ฉันทลักษณ์ 3 กลอนเสภา 1. กลอนเสภาใช้คำวรรคละ 7 -10 คำ เพราะเสภา เป็นกลอนเล่าเรื่องอย่างเล่า นิทาน 2. สัมผัสเหมือนกลอนบทละคร คือ คำ สุดท้ายของวรรคต้นส่งสัมผัสไปยังคำ ใดคำหนึ่ง ใน 5 คำแรก ของวรรคหลัง ไม่มีบังคับห้ามเสียงสูง ต่ำ (มีความคล้ายกลอนสุภาพ) 3

อารมณ์ ในการขับเสภา อารมณ์โกรธ พอเข้าไปในรั้วด่าผัวโผง อ้ายตายโหงหักคอไม่ขอเห็น แต่ชาตินี้มีกรรมจึงจำเป็น ได้ชายเช่นนี้มาเป็นสามี อารมณ์เศร้า เจ้าพลายงามความแสนสงสารแม่ ชำเลืองแลดูหน้าน้ำตาไหล แล้วกราบกรานมารดาด้วยอาลัย ลูกเติบใหญ่คงจะมาหาแม่คุณ 4

วิธีการ เอื้อนเสภา ลักษณะที่ 1 การเอื้อนสั้น เอ๊ย... ลักษณะที่ 2 การเอื้อนกลาง เอ่อ...เอิ่ง...เอ้ย...เออ...เงย...เอย...เอย...อื้อ ลักษณะที่ 3 การเอื้อนยาว เอ่อ...เอิ้ง...เออ...เห่อ...เอ้อ...เออ...เฮอะ...เอง ...เงย...ฮือ...อื่อ..อีอ...หึ.. 5

เสภาเรื่อง ขุนช้างขุนเเผน ตอนกำเนิดพลายงาม ๏ ครานั้นวันทองผ่องโสภา อยู่เคหากับขุนช้างให้หมางหมอง ไม่มีสุขทุกเวลาน้ำตานอง ด้วยว่าท้องสิบเดือนไม่เคลื่อนคลา จะคลอดบุตรสุดปวดให้รวดร้าว ตึงหัวเหน่าเหน็ดเหนื่อยเมื่อยต้นขา แสงหิ่งห้อยพรอยพรายพร่างสายตา จะเรียกหาเจ้าขุนช้างให้หมางใจ แต่นวดนวดปวดมวนให้ป่วนปั่ น สุดจะกลั้นกลอกหน้าน้ำตาไหล พยุงท้องร้องเรียกพวกข้าไท จะขาดใจแล้วช่วยด้วยแม่คุณ 6

ขุนช้างตื่นฟื้ นตัวหัวผงก เห็นเมียตกใจผวาออกว้าวุ่น ประคองนางพลางบนเอาต้นทุน อย่าท้อแท้แม่คุณจงแข็งใจ พลางดูท้องร้องว่าเออออกแล้วซิ ตั้งสติอารมณ์จะข่มให้ นางวันทองร้องเสือกกลิ้งเกลือกไป ขุนช้างได้หมอนรองประคองคอ เรียกหาข้าคนอลหม่าน บนนอกชานพวกผู้หญิงออกวิ่งสอ ให้ไปรับยายสายกับยายยอ แต่ล้วนหมอตำแยเซ็งแซ่มา เข้าถือท้องต้องถูกว่าลูกต่ำ เอาหน้าคว่ำไขว่ขวางไปข้างขวา ช่วยผันแปรแก้ไขใกล้เวลา บ้างตำยาขยำส้มต้มน้ำร้อน 7

นางวันทองร้องไห้ใจจะขาด พอกรรมชวาตวาตะประทะถอน อรุณฤกษ์เบิกสุรินทร์ทินกร อุทรคลอนเคลื่อนคลอดไม่วอดวาย พอพ้ นท้องร้องแว้นางแม่หวีด หน้าซีดอกสั่นมิ่งขวัญหาย ขุนช้างมองร้องอ้ายหนูเป็นผู้ชาย ทั้งย่ายายเยี่ยมลูกให้หยูกยา แล้วทอดเตาเข้าไฟไม่ไข้เจ็บ ครั้นจะเก็บความกล่าวยาวหนักหนา ค่อยกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงไว้จนใหญ่มา กระทั่งอายุเจ้าได้เก้าปี ไม่คลาดเคลื่อนเหมือนแม้นขุนแผนพ่ อ เหลืองลอออวบอ้วนเป็นนวลศรี ทั้งจุกผมกลมกล่อมละม่อมดี ช่างพาทีฉอเลาะพู ดเพราะพราย ฯ 8

๏ ฝ่ายขุนช้างหมางจิตรให้คิดแค้น ลูกขุนแผนมั่นคงไม่สงสัย เมื่อกระนั้นเหมือนกูครั้นดูไป ก็กลับไพล่เหมือนพ่ ออ้ายทรพี อีแม่มันวันทองก็สองจิตร ช่างประดิษฐ์ชื่อลูกให้ถูกที่ เรียกพ่ อพลายคล้ายผัวอีตัวดี ทุกราตรีตรึกตราจะฆ่าฟัน พอวันทองน้องป่วยลงด้วยเคราะห์ มาจำเพาะจะวิโยคให้โศกศัลย์ ฟังเสียงเงียบระงับหลับกลางวัน พลายงามนั้นนั่งกับพ่ อที่หอกลาง ขุนช้างเห็นเป็นทีไม่มีเพื่ อน แกล้งชี้เชือนชักพาลงมาล่าง ให้ขี่หลังนั่งบ่าแล้วว่าพลาง ไปชมช้างกวางทรายมีหลายพรรค์ 9

ทั้งนกยูงฝูงหงส์มันลงเกลื่อน จับไก่เถื่อนมาเลี้ยงฟังเสียงขัน พู ดให้เพลินเดินพลางกลางอรัญ แกล้งให้หมั่นดูแลฝูงแกกา โพระดกนกงั่วกระตั้วเต้น กระแตเล่นไม้โจนโผนผวา เจ้าพลายงามถามพ่อพู ดจ้อมา ขุนช้างพาเลี้ยวไปปะไม้ซุง เห็นลับลี้ที่สงัดขัดเขมร สะบัดเบนเบือนเหวี่ยงลงเสียงผลุง ปะเตะซ้ำต้ำผางเข้ากลางพุ ง ถีบกระทุ้งถองทุบเสียงอุบโอย พลายงามร้องสองมือมันอุดปาก ดิ้นกระดากถลากไถลร้องไห้โหย พอหลุดมือรื้อร้องวันทองโวย หม่อมพ่อโบยตีฉันแทบบรรลัย ฯ 10

๏ ฝ่ายผีพรายนายขุนแผนแค้นขุนช้าง อุตส่าห์ง้างขอนใหญ่ให้เขยื้อน แล้วเป่าแก้แผลหายละลายเลือน เจ้าพลายเคลื่อนคลายฟื้ นเหมือนตื่นนอน นางพรายบอกว่าเราบ่าวขุนแผน มาทำแทนเมื่อมันทับช่วยรับขอน ไม่ม้วยแล้วแก้วตาอย่าอาวรณ์ อยู่นี่ก่อนเถิดนะเจ้าอย่าเศร้าใจ แม่ของเจ้าเราจะบอกออกมารับ แล้วหายวับวู่วามตามวิสัย เจ้าพลายงามยามเย็นไม่เห็นใคร เที่ยวร้องไห้หาแม่ชะแง้คอย จะไปเรือนเฟือนทางที่กลางป่า นึกน้ำตาหยดเหยาะลงเผาะผอย เจ้าแหงนดูสุริย์ฉายก็บ่ายคล้อย ให้นึกน้อยใจพ่อพู ดล่อลวง ฯ 11

๏ เจ้าพลายงามความแสนสงสารแม่ ชำเลืองแลดูหน้าน้ำตาไหล แล้วกราบกรานมารดาด้วยอาลัย ลูกเติบใหญ่คงจะมาหาแม่คุณ แต่ครั้งนี้มีกรรมจะจำจาก ต้องพลัดพรากแม่ไปเพราะไอ้ขุน เที่ยวหาพ่ อขอให้ปะเดชะบุญ ไม่ลืมคุณมารดาจะมาเยือน แม่รักลูกลูกก็รู้อยู่ว่ารัก คนอื่นสักหมื่นแสนไม่แม้นเหมือน จะกินนอนวอนว่าเมตตาเตือน จะจากเรือนร้างแม่ไปแต่ตัว แม่วันทองของลูกจงกลับบ้าน เขาจะพาลว้าวุ่นแม่ทูนหัว จะก้มหน้าลาไปมิได้กลัว แม่อย่ามัวหมองนักจงหักใจ ฯ 12

๏ นางกอดจูบลูบหลังแล้วสั่งสอน อำนวยพรพลายน้อยละห้อยไห้ พ่ อไปดีศรีสวัสดิ์กำจัดภัย จนเติบใหญ่ยิ่งยวดได้บวชเรียน ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศ เจ้าจงอตส่าห์ทำสม่ำเสมียน แล้วพาลูกออกมาข้างท่าเกวียน จะจากเจียนใจขาดอนาถใจ ลูกก็แลดูแม่แม่ดูลูก ต่างพั นผูกเพี ยงว่าเลือดตาไหล สะอื้นร่ำอำลาด้วยอาลัย แล้วแข็งใจจากนางตามทางมา เหลียวหลังยังเห็นแม่แลเขม้น แม่ก็เห็นลูกน้อยละห้อยหา แต่เหลียวเหลียวเลี้ยวลับวับวิญญาณ์ โอ้เปล่าตาต่างสะอื้นยืนตะลึง ฯ 13

เเบบฝึกหัด ชื่อ-สกุล ชั้น เลขที่ จงนำคำที่กำหนดให้เติมลงในช่องว่าง ของบทประพั นธ์ให้ถูกต้อง สอน อด เสมียน ห้อยให้ ปด ความ น้ำ เสมอ ไฉน เติบใหญ่ เกวียน ไกล นางกอดจูบลูบหลังเเล้วสั่ง............. อำนวยพรพลายน้อยละ..................... พ่ อไปดีศรีสวัสดิ์กำจัดภัย จน.....................ยิ่งยวดได้บวชเรียน ลูกผู้ชายลายมือนั้นคือยศ เจ้าจง..............ส่าห์ทำสม่ำ.................... เเล้วพาลูกออกมาทางท่า................... จะจากเจียนใจจะขาดอนาถใจ พระสุนทรโวหาร (ภู่)

อ้างอิง กระทรวงศึกษาธิการ. (2558). บทอาขยานภาษาไทย. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค. ลาดพร้าว. วชิรญาณ. (2555). ขุนช้างขุนเเผน. (วันที่สืบค้น : 13 กันยายน 2565). เข้าถึงได้จาก : https://vajirayana.