ฤๅษีดัดตน

กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข ฤๅษดี ัดตนท่าท่ี ๘ เป็นท่ากายบริหารท่ีประยุกต์มาจากท่าฤาษีดัดตน แกล้ มในแขน ดดั ตนแก้ลมในแขน เหยียดหดั ถ์ดดั นิ้ว นัง่ ชันเพลา แกเ้ มือ่ ยขดั แขน เบาโทษได้ ยาคะรูปนเ้ี อา ยาชอื่ ใสเ่ ฮย ผสมส่นี ักสิทธิให้ ชอ่ื อา้ งอยธุ ยา กรมหม่นื นชุ ติ ชิโนรส ประโยชน์ เปน็ การบริหารสว่ นแขน ข้อมือ และนิว้ มอื ท่าเตรยี ม นัง่ ชันเขา่ ข้างซา้ ยและยนื่ แขนข้างซ้ายออก ไปขา้ งหนา้ ใหอ้ ย่ใู นระดบั เดยี วกนั กบั หวั ไหลโ่ ดย ไมพ่ กั มอื ไวบ้ นหวั เขา่ ใชม้ อื ขา้ งขวาจบั นว้ิ มอื ซา้ ย ท่ยี น่ื ออกไปให้ฝ่ามอื ต้ังข้ึน •5010•

ฤๅษีดดั ตน ขยับกาย สบายชวี ี ดว้ ยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษดี ัดตนพื้นฐาน ๑๕ ทา่ ท่าบรหิ าร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกที่สุด พร้อมกันออกแรงดันมือข้างซ้ายที่ ยนื่ ออกไป ตา้ นกบั การดงึ บรเิ วณนวิ้ มอื ขา้ งขวาเข้าหาตัว โดยแขนทงั้ สองข้าง เหยยี ดตึงกล้นั ลมหายใจไว้สกั ครู่ ๒. ผ่อนลมหายใจออก พรอ้ ม กบั ปลอ่ ยมทื จี่ บั ไวก้ างนวิ้ มอื ขา้ งซา้ ย ท่ยี ่ืนออกไปให้เตม็ ที่ •050 2•

กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข ๓. กรดี นว้ิ หรอื พบั นวิ้ มือลง ท่ลี ะนว้ิ จนครบ หักขอ้ มือลงและ ลดมือมาไว้ขา้ งลา� ตัว ๔. ท�าซ้�าเช่นเดิม โดยเปล่ียน เป็นนงั่ ชนั เขา่ ขวา และย่นื แขนขวา ท�าสลบั กนั ซ้ายขวา นับเปน็ ๑ ครั้ง ท�าซ�า้ ๕-๑๐ ครงั้ •5300•

ฤๅษดี ัดตน ขยับกาย สบายชีว ี ดว้ ยกายบริหารแบบไทย ฤาษีดดั ตนพืน้ ฐาน ๑๕ ท่า ฤๅษีดัดตนท่าท่ี ๙ เป็นท่ากายบริหารที่ประยุกต์มาจากท่าฤาษีดัดตน ด�ารงกายอายุยืน ดัดตนดา� รงกายอายยุ ืน ทศิ ภยั โพน้ ผนวชขา้ ง เขาเขนิ ทิวพนัศชายเนนิ ทา� น�้า ปรนิบัตดิ ัดองคเ์ จริญ ชนม์ชพี พระนา กุมกดธารกรค้�า พา่ งฟื้นยืนยนั กรมหมน่ื ไกรสรวชิ ติ ประโยชน์ เปน็ การบริหารส่วนขา มกี ารยดื ร่างกายตามแนวดงิ่ •050 4•

กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสขุ ทา่ เตรยี ม ยืนแยกขาแบะปลายเท้าออกมือทั้งสอง ข้างก�าหมัดวางซ้อนกันท่ีระดับอกแขนตั้งฉาก กบั ตวั โดยมือหา่ งจากอก ท่าบริหาร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกที่สุดพร้อมกับย่อตัวลงช้าๆ กล้ันลมหายใจ ไว้สักครู่ พรอ้ มกบั แขม่วทอ้ งขมบิ กน้ ๒. ผอ่ นลมหายใจออกพรอ้ มกบั คอ่ ยๆ ยดื ตวั ใหก้ ลบั มา อยใู่ นทา่ เตรยี ม ทา� ซา�้ ๕-๑๐ ครงั้ •5500•

ฤๅษีดดั ตน ขยบั กาย สบายชวี ี ด้วยกายบริหารแบบไทย ฤาษดี ัดตนพื้นฐาน ๑๕ ทา่ ฤๅษีดัดตนทา่ ท่ี ๑๐ เป็นท่ากายบริหารที่ประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แก้ไหล่ ขา และแก้เขา่ ขา ดัดตนแก้ไหล่ แกข้ า เทย่ี วเกบ็ ยานา สุกทันตน์ กั สทิ ธ์เิ ถา้ บ่เปลื้อง ทาไหลข่ าชาเหน็บ จง่ึ ดดั ตนแฮ ลุกน่ังยง่ิ ยอกเจบ็ ยางเทา้ ทา่ หนงั ยนื ยดื เอวองคเ์ ย้ือง พระองคเ์ จ้านวม ดดั ตนแกเ้ ข่า ขา ฌานมอด ม้วยแฮ อสิ ีสงิ ค์หนา้ มฤค ทา่ นนนั้ สลบเพอ่ื นางฟ้ากอด ขาไหล่ ขัดเอย ฟนื้ องค์ครน่ั ครางออด เขา่ ทั้งโคนขา ยนื ยอ่ บาทบบี ค้นั พระญาณปรญิ ตั ิ ประโยชน์ เป็นการบริหารเอว อก ขา ไหล ่ (เป็นการบริหารแบบเกลยี วบิด) 0•50 6•

กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข ทา่ เตรียม ยืนก้าวขาข้างซ้ายเฉียงออกไป ทางซ้าย มือข้างเดียววางแนบหน้าขา มือขวาท้าวอยู่บนสะโพกในลักษณะ ควา�่ มือ สน้ มอื ดันสะโพก ปลายมอื เฉยี ง ไปทางด้านหลัง ท่าบรหิ าร ๑. สูดลมหายใจเขา้ ให้ลึกท่ีสุด พร้อมกบั คอ่ ยๆ ย่อตัว ท้งิ น�้าหนกั ลงไปบนขาขา้ งซา้ ย ทีก่ า้ วออกไป •5700•

ฤๅษดี ดั ตน ขยบั กาย สบายชีว ี ดว้ ยกายบริหารแบบไทย ฤาษีดัดตนพน้ื ฐาน ๑๕ ท่า ๒. ขณะย่อตัวค่อยๆ บิดตัวให้หนั หนา้ ไปทางดา้ นขวา ชา้ ๆ โดยขาซา้ ยจะย่อขาขวา จะตึง กลั้นลมหายใจไว้สักครู่ พร้อมกับ กดเนน้ สน้ มอื ท่ที า้ วอยบู่ นสะโพก ๓. ผ่อนลมหายใจออก พร้อมกับค่อยๆ เปล่ยี นกลบั มาอยู่ในท่าเตรยี ม ทา� ซ�า้ เช่นเดิม แต่เปลี่ยนเป็นก้าวขาข้างขวา ท�าสลับกัน ซา้ ยขวานบั เปน็ ๑ ครงั้ ท�าซ�า้ ๕-๑๐ ครั้ง •050 8•

กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข ฤๅษีดัดตนท่าท่ี ๑๑ เป็นท่ากายบริหารท่ีประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แก้โรคในอก ดดั ตนแก้โรคในอก วรเชษฐแปลงเปลย่ี นข้อ ลขิ ิตสาร พระรทเรอื่ งโบราณ บอกแจง้ ไสยาศนเ์ หยยี ดเครยี ดปาน ฉดุ ชกั ไว้แฮ แกโ้ รคไอแหง้ เหือดให้เหน็ คุณ พระเพชฎา ประโยชน์ เป็นการผายปอด บริหารสว่ น อก ไหล่ จงั หวะท่ี ๑ ทา่ เตรียม นอนหงาย ขาและลา� ตวั เหยียดตรง แขนทง้ั สองขา้ งวางแนบลา� ตวั มือคว่�าลง •5090•

ฤๅษีดัดตน ขยับกาย สบายชวี ี ด้วยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษีดดั ตนพน้ื ฐาน ๑๕ ทา่ ทา่ บรหิ าร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกท่ีสุด พร้อมกับยกแขนทั้งสองข้าง ไปวางไว้เหนือศรีษะ ในลักษณะเหยียดตรง ๒. ใหแ้ ขนแนบชดิ ใบห ู กลน้ั ลมหายใจไวส้ กั ครู่ ๓. ผ่อนลมหายใจออก พร้อมกบั ยกแขนกลบั มาอยู่ใน ทา่ เตรียม ท�าซา�้ ๕-๑๐ •0600•

กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทย์ทางเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข จังหวะท่ี ๒ ทา่ เตรยี ม ประสานมือท้งั สองขา้ งในลักษณะควา่� มืออยู่บนหนา้ ทอ้ ง ขาและลา� ตัว เหยียดตรง ทา่ บรหิ าร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกที่สุด พร้อมกับยกมือที่ ประสานกัน ดัดให้ฝ่ามือ หงายแขนเหยียดตรง ค่อยๆ ยกมือขึ้นไป วางไว้ชเู หนือศีรษะ ๒. ขาเหยยี ดตรง แขนท้งั สองขา้ งแนบชิดใบห ู กลั้นลมหายใจไว้สักครู่ •6010•

ฤๅษีดัดตน ขยบั กาย สบายชวี ี ด้วยกายบริหารแบบไทย ฤาษีดัดตนพืน้ ฐาน ๑๕ ท่า ๓. ผ่อนลมหายใจออกพร้อมกับลดมือท่ีประสานกัน มาวางบนหน้าผากในลักษณะ หงายมือ ๔. สูดลมหายใจเขา้ ให้ลึกท่ีสุด พร้อมกบั ดัดเหยยี ดมอื ท่ีประสานไว้ไปทางท้องน้อย จนไหลต่ งึ คางยกขึ้น ขาเหยยี ด ตรง ปลายเทา้ ง้มุ ลง ๕. ผ่อนลมหายใจออกพร้อมกับเปล่ียนกลับมาอยู่ในท่าเตรียม เริ่มต้นท�าใหม่ ท�าซ้�า ๕-๑๐ ครงั้ •0602•

กรมพฒั นาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสขุ ฤๅษีดัดตนทา่ ท่ี ๑๒ เป็นท่ากายบริหารท่ีประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แก้ตะคริวมอื ตะครวิ เทา้ ดัดตนแกต้ ะครวิ มือตะครวิ เท้า คโี ชน เนตรฤๅ อคั นเี นตร์นอ้ี ัค ออกเตน้ ยืนแย่หย่างยักษ์โขน ขานดี เนน้ นอ กางกรกดสองโคน แต่แข้งตลอดแขน แกต้ ะคริวร้ิวเส้น จา่ จิตรนกุ ลู ประโยชน์ เปน็ การทดสอบการทรงตัว เปน็ การบรหิ ารส่วนขา ท่าเตรียม ยนื แยกขาใหป้ ลายเทา้ แบะออก ย่อตัวเล็กน้อย กางศอก คว่�ามือ วางไวท้ ีห่ นา้ ขา ทงั้ ๒ ขา้ ง โดยหนั ส้นมอื ออกด้านข้าง •6300•

ฤๅษีดดั ตน ขยบั กาย สบายชีว ี ดว้ ยกายบริหารแบบไทย ฤาษีดดั ตนพ้นื ฐาน ๑๕ ท่า ทา่ บริหาร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกท่ีสุด พร้อมกับยก ขาข้างซ้าย ลอยขึ้นเหนือพื้น และต้านการกด ของมอื ซา้ ย โดยให้หลังตรง เข่างอ ปลายเท้ากระดกขึ้น กลน้ั ลมหายใจไวส้ กั ครพู่ รอ้ มกบั กดมอื ทงั้ สองขา้ ง เนน้ นงิ่ ๒. ผอ่ นลมหายใจออกพรอ้ มกบั วางขา ใหอ้ ยู่ในท่าเตรยี ม ๓. เร่ิมต้นท�าใหม่ แต่เปล่ียนเป็นยกขา ข้างขวา ท�าซ้�าเช่นเดิม สลับซ้ายขวา นับเป็น ๑ คร้งั ทา� ซา�้ ๕-๑๐ ครง้ั 0•604•

กรมพัฒนาการแพทยแ์ ผนไทย และการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข ฤๅษดี ดั ตนทา่ ที่ ๑๓ เป็นท่ากายบริหารท่ีประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แก้ตะโพกสลกั เพชร และแก้ไหลต่ ะโพกขดั ดัดตนแกล้ มตะโพกสลกั เพช็ ร์ ตนตรง สรภงั ค์ดาบสตง้ั แยแ่ ต้ ถ่างบาททั้งสองทรง กดค่ ู ขานา ก�ามัดดัดกรผจง เมอื่ ยล้าชาหาย ตะโพกสลกั เพ็ชร์แม้ พระอมรโมลี ดดั ตนแกไ้ หลต่ ะโพกขดั บรรพ์พระบลิ นั้นฤๅ พระอัลกัปปกะเบือ้ ง เผลาะชา้ ง รูฤ้ กษบนมนตร์พิณ ยนื หยง่ แยน่ า เศียรหกหัตถ์จรดดนิ เข่าแขง้ ขาหาย แกไ้ หล่ตะโพกเกลยี วชา้ ง จ่าจิตรนุกูล ประโยชน์ เปน็ การบริหารไหล่ สะโพกและหลัง ข้อควรระวัง ผู้มีอาการปวดหลัง ปวดร้าว ชาลงไปตามขา เสียวแปลบท่ีหลัง ควรหลีกเล่ียงท่าน้ี •6500•

ฤๅษีดดั ตน ขยับกาย สบายชีว ี ดว้ ยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษดี ัดตนพืน้ ฐาน ๑๕ ท่า ท่าเตรยี ม ยืนให้ขาทั้งสองข้างขนานกัน หรอื เท้าชดิ กัน มือท้งั สอง จบั ท่ตี น้ ขา ท่าบรหิ าร ๑. สูดลมหายใจ เข้าให้ลึกที่สุด พร้อม กับใช้มือบีบนวด จาก ต้นขาไปถงึ ข้อเทา้ ๒. จนสามารถก้มแตะหรือวางฝ่ามือ ลงท่พี ื้นได ้ โดยขาท้งั สองข้างเหยยี ดตรง •0606•

กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข ๓. ผอ่ นลมหายใจออก พรอ้ มกบั บบี นวด จากข้อเทา้ ย้อนกลบั ขน้ึ มา จนถงึ ต้นขา ๔. แลว้ กลบั มาอยู่ในทา่ เตรยี ม ระยะเริ่มต้นอาจแยก ขาให้มาก แล้ว จึงขยับขาให้เลื่อน เข้ามา ชิดกันทีละน้อยใน แต่ละคร้ังของ การก้มแตะหรือวางฝ่ามือ ท�าซ้�า ๕-๑๐ ครง้ั •6700•

ฤๅษีดดั ตน ขยับกาย สบายชีว ี ด้วยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษดี ดั ตนพน้ื ฐาน ๑๕ ท่า ฤๅษีดดั ตนทา่ ที่ ๑๔ เป็นท่ากายบริหารที่ประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แกล้ มเลอื ดนัยน์ตามัว และแกล้ มอันรัดทงั้ ตวั ดัดตนแกล้ มเลือดนัยนต์ ามัว นยั นม์ วั ผวิ ลมสิเกิดดว้ ย เน่นิ ช้า เนตรน้นั พลนั มืดสลวั คว่�ากบั พืน้ นา สทุ ศั นท์ ่านกอดตัว หัตถน์ น้ั ประสานเกย ยกบาทสองพบั ท่า สวุ รรณหงส์ พงษ์กษตั รยิ ์ หลีกเลน้ องค์ออ่ น งามเอย ดดั ตนแก้ลมอันรัดทง้ั ตวั เส้นระงับได้โดยเพียร เวฏฐทีปกะโพน้ นายปรีดาราช ออกผนวชพันศลดั กรทอดระทวยดัด แกท้ ัว่ สรรพางค ์ ประโยชน์ เป็นการบรหิ ารสว่ นคอ ขา และหนา้ อก ข้อควรระวัง ผู้ทม่ี ีอาการเวยี นศีรษะ ปวดต้นคอ หรอื ชาแขน ควรหลกี เลยี่ งทา่ นี้ •0608•

กรมพฒั นาการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข ทา่ เตรียม นอนคว�่า ขาทงั้ สองขา้ ง เหยียดตรง ส้นเท้าชิดกัน มือทั้งสองข้างประสานกัน วางบนพื้นในระดบั ขา้ ง ท่าบริหาร ๑. สดู ลมหายใจเขา้ ใหล้ กึ ทีส่ ุด พร้อมกับยกศีรษะขนึ้ ๒. งอขาท้ังสองข้าง ให้ปลายเท้า งุ้มชี้มาทางส่วนหลัง มากท่ีสุด ส่วน ของมอื หนา้ ทอ้ งและหนา้ ขาใหแ้ นบพนื้ เข่าชดิ กนั กล้ันลมหายใจไว้สกั ครู่ ๓. ผ่อนลมหายใจออกพร้อมกับลดศีรษะ และขา ทง้ั สองขา้ งกลับมาอยู่ในทา่ เตรียม ทา� ซา�้ ๕-๑๐ คร้งั •6090•

ฤๅษีดดั ตน ขยับกาย สบายชวี ี ดว้ ยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษดี ดั ตนพนื้ ฐาน ๑๕ ท่า ฤๅษดี ดั ตนทา่ ท่ี ๑๕ เป็นท่ากายบริหารที่ประยุกต์มาจากท่าฤๅษีดัดตน แก้เม่ือยปลายมือปลายเท้า ดดั ตนแกเ้ มอื่ ยปลายมอื ปลายเทา้ หดั ถ์หน่วงน้วิ เทา้ ทบ จบกัน นอนเหยียดเบียดอกพลัน เหยยี ดแขน องค์แอ่นแหงนพกั ตร์หัน เหนิ หาวราวเหาะนา กาลสทิ ธิแกเ้ ม่ือยแสน มอื เทา้ เพลาหาย สุวรรณหงส์ ประโยชน์ เป็นการบริหารส่วน เอว เขา่ ขา และคอ ท่าเตรียม นอนตะแคง เท้าสองข้างชิดกนั ลา� ตัวเหยียดตรง แขนข้างซา้ ยเหยยี ดตรง ขนานกับ ลา� ตวั มอื ควา�่ ลงกบั พน้ื ศรษี ะหนนุ ตน้ แขนซา้ ย แขนขา้ งขวาเหยยี ดตรง ควา่� มอื ลงแนบลา� ตวั •070 0•

กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลือก กระทรวงสาธารณสุข ทา่ บรหิ าร ๑. สูดลมหายใจเข้าให้ลึกท่ีสุด พร้อมกับยกศีรษะขึ้นให้มากที่สุด ในลักษณะหน้า ตรงและใช้มือข้างท่ีแนบล�าตัว เลื่อนไปจับข้อเท้าข้างเดียวกับมือเหน่ียวข้อเท้าให้ยกข้ึน จนหวั เขา่ แยกออกจากกนั โดยให้แขนตึง กลั้นลมหายใจไว้สักครู่ ๒. ผ่อนลมหายใจออกพร้อมกับปล่อยมือท่ีจับข้อเท้า หรือปลายเท้าลงช้าๆ ลดศีรษะลง กลบั มาอยู่ในทา่ เตรียม ๓. ท�าซ้�าเช่นเดิม โดยพลิกตะแคงขวา ท�าสลับกันซ้ายขวานับเป็น ๑ ครั้ง ท�าซ้�า ๕-๑๐ คร้ัง •7010•

ฤๅษีดัดตน ขยบั กาย สบายชวี ี ด้วยกายบริหารแบบไทย ฤาษดี ัดตนพื้นฐาน ๑๕ ท่า •070 2•

กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข •7300•

ฤๅษดี ัดตน ขยบั กาย สบายชวี ี ดว้ ยกายบรหิ ารแบบไทย ฤาษดี ดั ตนพื้นฐาน ๑๕ ทา่ ฤาษดี ดั ตน กายบรหิ ารแบบไทยทา่ ฤๅษดี ดั ตนพนื้ ฐาน ๑๕ ทา่ เปน็ การบรหิ ารรา่ งกาย ของคนไทยท่ีมีมาแต่โบราณ ซ่ึงเน้นการฝึกลมหายใจและใช้สมาธิร่วมกัน จงึ เป็นทง้ั การบริหารร่างกายและบรหิ ารจติ รวมทง้ั ช่วยในการบ�าบดั อาการ เจบ็ ป่วยเบื้องตน้ ได้ในระดับหน่ึง แพทยห์ ญิงเพ็ญนภา ทรพั ยเ์ จริญ •070 4•

• เอกสารอ้างองิ • ๑. กรงุ ไกร เจนพาณชิ ย.์ อนสุ รณง์ านพระราชทานเพลงิ ศพ รศ.นพ. กรงุ ไกร เจนพานชิ ย.์ กรงุ เทพฯ : โรงพิมพช์ วนพิมพ ์ ๒๕๓๔ ๒. โครงการประสานงานพัฒนาเครือข่ายสมุนพฟร (ปปส.) ต�ารายาศิลาจารึกในวัด พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ พระนครพระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกล้าเจา้ อยูห่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ใหจ้ ารกึ ไวเ้ มอื่ พ.ศ. ๒๓๗๕ ฉบบั สมบรู ณ.์ พฤศจกิ ายน ๒๕๓๗ ๓. เพญ็ นภา ทรพั ยเ์ จรญิ . กายบรหิ ารแบบไทย ทา่ ฤาษดี ดั ตน. พมิ พค์ รงั้ ท ่ี ๑ กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะหท์ หารผ่านศึก ๒๕๓๗ ๔. เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ. กายบริหารแบบไทย ๑๐๘ ท่าฤาษีดัดตน. พิมพ์คร้ังท่ี ๑ กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์องคก์ ารสงเคราะหท์ หารผา่ นศึก ๒๕๓๗ ๕. เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ. กายบริหารแบบไทย ท่าฤาษีดัดตนพ้ืนฐาน ๑๕ ท่า. พมิ พค์ รง้ั ท ี่ ๑ กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พอ์ งคก์ ารรบั สง่ สนิ คา้ และพสั ดภุ ณั ฑ ์ (ร.ส.พ.) ๒๕๔๔ ๖. สรุ เกยี รต ิ อาชานภุ าพ. ตา� ราการตรวจรกั ษาโรคทว่ั ไป หลกั การวนิ จิ ฉยั และรกั ษาโรค ๒๕๐ โรค และการดแู ลรกั ษา กรงุ เทพฯ : เรือนแก้วการพิมพ์ ๒๕๓๒ ๗. ALEXANDER P. SPENCE. BASIC HUMAN ANATOMY. 3rd NEW YORK : THE BENJAMIN / CUMMINGS PUBLISHING COMPANY, INC. 1929