ฐานการเรียนรู้ เรื่อง ระบบนิเวศ

คมู่ ือผรู้ บั บรกิ ารกจิ กรรมการศกึ ษาตามอธั ยาศยั ดา้ นคา่ ยวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสงิ่ แวดลอ้ ม เร่ือง ระบบนเิ วศ สแกน e-book ทน่ี ่ี จดั ทาโดย นางสาวกนกวรรณ จิปภิ พ

. ฐานการเรียนรู้ เรอ่ื ง ระบบนเิ วศ

กิจกรรมการเรยี นรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ แนวคิด ระบบนเิ วศ เป็นองค์ความรู้ด้านวทิ ยาศาสตร์แขนงหนง่ึ ทศ่ี ึกษาเกยี่ วกับความเปน็ อย่ขู องสง่ิ มชี ีวิต แหล่ง ท่อี ยอู่ าศยั ของสิ่งมชี วี ติ ตา่ ง ๆ ความหลากหลายทางชีวภาพทง้ั บนบกและแหล่งนา้ ในระบบนเิ วศ สง่ิ มีชีวติ ตา่ ง ๆ อย่รู ่วมกันมที ้งั พงึ่ พาอาศัยกนั อย่างเปน็ ระบบในสถานะเปน็ ผู้ผลิต ผู้บรโิ ภค และผูย้ ่อยสลาย ดังนน้ั เม่อื ระบบ ใดระบบหน่งึ ถกู กระทบจากปจั จัยภายนอก ยอ่ มส่งผลกระทบตอ่ ระบบอนื่ ๆ ด้วย ดังนนั้ การศึกษาระบบนเิ วศ จะท้าให้เข้าใจถึงระบบนิเวศนัน้ ๆ เพ่อื หาทางป้องกันไมใ่ หร้ ะบบนเิ วศเสยี หาย วตั ถุประสงค์ เมอ่ื ส้ินสุดแผนการจดั กิจกรรมการเรยี นรูน้ ีแ้ ล้ว ผู้รับบรกิ ารสามารถ 1. อธิบายความหมายของระบบนเิ วศ 2. จ้าแนกประเภทของระบบนเิ วศ 3. สามารถสา้ รวจระบบนเิ วศท้งั ในแหล่งนา้ และบนบกได้ เนอ้ื หา 1. ความหมายของระบบนิเวศ 2. ประเภทของระบบนเิ วศ 2.1 ระบบนิเวศตามธรรมชาติ 2.1.1 ระบบนิเวศบนบก 2.1.2 ระบบนเิ วศในน้า 2.2 ระบบนิเวศที่มนุษย์สร้างขนึ้ ขนั้ ตอนการปฏบิ ัติกิจกรรมของผรู้ ับบรกิ าร กิจกรรมการทดสอบกอ่ นเรยี น เรือ่ ง ระบบนเิ วศ คาช้แี จง ให้ผู้รับบริการท้าแบบทดสอบกอ่ นเรยี น เรอื่ ง ระบบนเิ วศ ซึ่งมีขอ้ สอบทั้งหมดจ้านวน 5 ขอ้ (เม่ือผรู้ ับบรกิ ารท้าแบบทดสอบเสร็จเรยี บร้อยแล้ว ผู้รบั รกิ ารสามารถตรวจค้าตอบได้ตามเฉลยค้าตอบทา้ ย กจิ กรรม)

ขนั้ ตอนการปฏิบตั ิกจิ กรรมการเรยี นรู้ของผรู้ ับบรกิ าร กิจกรรม การทดสอบก่อนเรยี นเรอ่ื ง ระบบนิเวศ ใหผ้ ูร้ ับบรกิ ารทา้ แบบทดสอบก่อนเรียนเรอ่ื ง ระบบนเิ วศ ซึง่ มขี ้อสอบท้งั หมดจ้านวน 5 ขอ้ (เมอื่ ผู้รบั บรกิ ารท้าแบบทดสอบเสร็จเรยี บรอ้ ยแลว้ ผ้รู ับรกิ ารสามารถตรวจค้าตอบได้ตามเฉลยค้าตอบ ท้ายกจิ กรรม) แบบทดสอบกอ่ นเรียน คะแนนท่ีได้..........คะแนน เร่อื ง ระบบนิเวศ คะแนนเต็ม 5 คะแนน คาชแ้ี จง 1. ให้ผู้รับบริการกาเครอื่ งหมาย x (กากบาท) หน้าข้อท่ีถกู ต้องเพียงขอ้ เดียว 2. แบบทดสอบนี้มีขอ้ สอบจ้านวน 5 ข้อ ๆ ละ 1 คะแนน 3. เมอ่ื ผู้รบั บริการทา้ แบบทดสอบเสร็จเรียบรอ้ ยแล้ว ผูร้ ับริการสามารถตรวจค้าตอบได้ตามเฉลย คา้ ตอบท้ายกิจกรรม 1. ระบบนเิ วศ หมายถงึ อะไร ก. ความสัมพันธ์ระหวา่ งสิง่ มีชีวติ ที่อาศยั อยู่ในทวีปเดียวกนั โดยมีสภาพพื้นท่ีเหมอื นกัน ข. ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งธรรมชาตกิ ับส่งิ มชี วี ติ ในต่างแหลง่ ท่ีอยู่ท่ีหลากหลาย ค. ความสัมพันธข์ องสิง่ มชี ีวติ ในแหล่งทอี่ ย่อู าศยั ณ ท่ีใดที่หน่ึง ง. ความสัมพนั ธ์ของสิ่งมชี ีวติ ในป่าไม้ 2. ในระบบนิเวศส่ิงมีชีวติ จะมีบทบาทแตกต่างกัน ซง่ึ สิง่ มีชวี ิตในระบบนิเวศแบง่ ได้เปน็ 3 กลมุ่ คอื อะไรบา้ ง ก. ผผู้ ลิต ผบู้ ริโภค ผู้ย่อยสลาย ข. สตั ว์กินพชื สัตว์กนิ สัตว์ สัตว์กินซาก ค. สัตว์ พืช แบคทเี รีย ง. ป่าไม้ พืช สัตว์ 3. ระบบนิเวศประกอบด้วยองค์ประกอบใด ก. ส่ิงมีชวี ติ สิ่งไมม่ ชี ีวติ ส่งิ แวดล้อม ข. สง่ิ มชี ีวิต, สง่ิ แวดลอ้ ม ค. ส่ิงไม่มชี ีวิต, ส่งิ แวดลอ้ ม ง. สง่ิ มีชีวติ , สิ่งไมม่ ีชีวิต 4. องคป์ ระกอบที่สา้ คญั ท่ีเก่ียวขอ้ งกับการถ่ายทอดพลงั งานในระบบนเิ วศคอื ข้อใด ก. ผผู้ ลติ , ผบู้ รโิ ภค, ผยู้ ่อยสลาย ข. ผผู้ ลิต, ผ้บู รโิ ภค ค. ผบู้ ริโภค, ผยู้ อ่ ยสลาย ง. ผผู้ ลิต, ผู้ย่อยสลาย 5. การถา่ ยทอดพลังงานในระบบนเิ วศโดยการกินตอ่ กนั เปน็ ทอดๆเรยี กวา่ ก. การด้ารงชีวิต ข. ห่วงโซอ่ าหาร ค. การสร้างอาหาร ง. การกินอาหาร

กจิ กรรมการแลกเปล่ยี นเรียนรู้ เรื่อง ระบบนเิ วศ คาช้ีแจง 1. ให้ผู้รับบรกิ ารตอบคา้ ถาม จ้านวน 3 ประเดน็ ดงั น้ี ประเด็นที่ 1 “ระบบนเิ วศหมายถงึ อะไร ” ประเด็นที่ 2 “ระบบนิเวศมกี ีป่ ระเภท” ประเดน็ ที่ 3 “ใครเคยสา้ รวจระบบนเิ วศทง้ั ในแหล่งน้าและบนบกบา้ ง” 2. ใหผ้ รู้ ับบริการและผจู้ ดั กิจกรรมสรปุ ส่งิ ทไี่ ด้เรยี นรู้จากกิจกรรมการแลกเปล่ียนเรยี นรู้ เรื่อง ระบบนิเวศรว่ มกนั เฉลยแนวคาตอบ ประเด็นที่ 1 “ระบบนเิ วศหมายถงึ อะไร ” ระบบนิเวศหมายถึงโครงสร้างความสัมพันธ์ระหว่างส่ิงมีชีวิตต่าง ๆ กับบริเวณแวดล้อมที่ ส่ิงมชี ีวติ เหลา่ นดี้ ้ารงชีวติ อยู่ ระบบนเิ วศหน่ึง ๆ นั้นประกอบด้วยบรเิ วณทสี่ ิ่งมีชีวิตดา้ รงอยู่ ประเด็นท่ี 2 “ระบบนิเวศมกี ีป่ ระเภท” ระบบนิเวศมี 2 ประเภท คอื ระบบนิเวศบนบก และระบบนิเวศทางนา้ ประเดน็ ท่ี 3 “ใครเคยสา้ รวจระบบนิเวศทั้งในแหล่งน้าและบนบกบา้ ง” เคยสา้ รวจระบบนเิ วศในนา้ คือพ้นื ท่มี ีลกั ษณะเป็นลูกคลื่นลอนตืน้ ดินสว่ นมากเปน็ ดนิ ทราย เคยส้ารวจระบบนเิ วศบนบก คอื จะมเี ศษขยะปนเป้อื นอยเู่ ล็กนอ้ ยและมีส่ิงมชี ีวิตอาศยั อยู่บางสว่ น กจิ กรรมเรอ่ื ง ระบบนเิ วศ คาช้ีแจง ตอนที่ 1 1. ผูจ้ ดั กิจกรรมเช่ือมโยงเนอ้ื หาในขน้ั ตอนที่ 1 เรอ่ื งความหมาย การจา้ แนกประเภทระบบนิเวศ สามารถ ส้ารวจระบบนเิ วศในแหล่งน้าและบนบก 2. ผจู้ ดั กจิ กรรมอธบิ าย เร่ืองความหมาย การจ้าแนกประเภทระบบนิเวศ การส้ารวจระบบนิเวศในแหล่ง นา้ และบนบก 3. ใหผ้ ู้รับบรกิ ารออกเป็นกลุม่ ๆ ละ 4 – 8 คน โดยให้แต่ละกลุ่มส้ารวจ ระบบนิเวศแหล่งน้าและบนบก ในบรเิ วณที่ก้าหนด ว่ามกี ลุ่มสิง่ มชี วี ติ ใดบ้าง และมีปรมิ าณมากน้อยเพียงใด ในฐานการเรยี นรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ หลังจากน้นั ใหแ้ ต่ละกลุ่มน้าผลการส้ารวจมาสรปุ ผลการสา้ รวจ ลงในใบกิจกรรมทไ่ี ด้รบั มอบหมาย 4. ผู้รบั บรกิ ารและผ้จู ัดกจิ กรรมสรุปสง่ิ ไดเ้ รียนรู้รว่ มกนั ตอนท่ี 2 1. ให้ผู้รบั บรกิ ารในแต่ละกลมุ่ ตามข้นั ตอนท่ี 2 ยกตัวอยา่ ง สงิ่ มีชวี ติ ทพี่ บในแหลง่ น้าและบนบกในบรเิ วณ ที่อย่อู าศัย ว่าพบสิ่งมชี ีวิตใดบ้างท่ีนอกเหนอื จากทีส่ ้ารวจ 2. ผ้แู ทนของผรู้ ับบริการของแตล่ ะกลุม่ น้าเสนอผลการเรยี นร้ขู องกลุ่ม 3. ใหผ้ ูร้ ับบริการตอบค้าถามโดยสุ่มผรู้ ับบริการ จ้านวน 3 – 5 คน ตามความสมัครใจ ให้ตอบค้าถามใน ประเดน็ “ท่านจะน้าความรู้ เรอ่ื ง ระบบนเิ วศ ไปประยุกตใ์ ชใ้ นชีวิตประจ้าวันอย่างไร” 4. ผู้จัดกจิ กรรมและผรู้ ับบรกิ ารสรุปส่ิงทไ่ี ดเ้ รียนรรู้ ว่ มกนั

ใบความรู้ เรอ่ื ง ระบบนิเวศ ระบบนิเวศ (Ecosystem) หมายถึง กลุ่มสิ่งมีชีวิตไม่ว่าจะเป็นพืช สัตว์ หรือจุลินทรีย์ ที่อาศัย อยู่ร่วมกันในบริเวณใดบริเวณหน่ึง โดยสิ่งมีชีวิตท้ังหลายมีความสัมพันธ์เก่ียวข้องกันอย่างเป็นระบบและ นอกจากน้ีสิ่งมีชีวิตยังมีความสัมพันธ์กับสิ่งไม่มีชีวิตท่ีอยู่ในบริเวณนั้น ๆ ด้วยระบบนิเวศอาจมีขนาดเล็กหรือ ใหญ่ก็ได้ บางคร้ังระบบนิเวศขนาดเล็กอาจซ้อนอยู่ภายในระบบนิเวศขนาดใหญ่ เช่น แอ่งน้าเป็นระบบนิเวศ ขนาดเล็ก ซ่ึงอาจซ้อนอยู่ในป่าซึ่งเป็นระบบนิเวศขนาดใหญ่ บ่อน้าเป็นระบบนิเวศขนาดเล็กอยู่ในบ้าน บา้ นจดั เป็นเปน็ ระบบนิเวศขนาดใหญ่ เป็นตน้ โลกเป็นระบบนเิ วศที่มีขนาดใหญ่ท่ีสุดหรืออาจเรียกกว่า “ชีวลัย (Biosphere)” ซึ่งประกอบไปด้วย ระบบนิเวศต่าง ๆ จ้านวนมาก ในแต่ละระบบนิเวศมีจ้านวนและชนิดของสิ่งมีชีวิตแตกต่างกัน และในระบบ นิเวศท่ีแตกต่างกันสิ่งแวดลอ้ มย่อมแตกตา่ งกนั ดว้ ย ประเภทของระบบนิเวศ ระบบนิเวศบนโลกมีหลายระบบตง้ั แตข่ นาดใหญจ่ นกระท่ังขนาดเลก็ ซึ่งแบ่งออกตามระบบทม่ี ีขนาดใหญ่ บนโลกไดเ้ ป็น 2 ประเภท ดงั นี้ 1. ระบบนิเวศตามธรรมชาติ เป็นระบบนิเวศที่เกิดขึ้นและเป็นไปตามธรรมชาติ ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 2 ระบบ คอื 1.1 ระบบนิเวศบนบก (Terrestrial Ecosystem) เปน็ ระบบนิเวศทม่ี ีดนิ เปน็ สง่ิ แวดลอ้ มท่ีส้าคัญ ในการด้ารงชีวิตของส่ิงมีชีวิต ซ่ึงก็คือ ระบบนิเวศป่าไม้โดยลักษณะของป่าไม้มีหลายประเภท เช่น ป่าดิบช้ืน ป่าสนเขา ป่าพรุ เป็นต้น ป่าไม้เหล่านี้จัดเป็นทรัพยากรธรรมชาติท่ีส้าคัญมาก และเป็นแหล่งรวม ของระบบนิเวศย่อย ๆ จ้านวนมากประกอบด้วยกลุ่มส่ิงมีชีวิตท่ีมีแหล่งที่อยู่แตกต่างกัน เช่น แหล่งน้าบนภูเขา พ้นื ราบ เป็นตน้

1.2 ระบบนิเวศในนา้ แบ่งออกเปน็ 3 ประเภท ดังนี้ 1) ระบบนเิ วศแหลง่ นา้ จืด -บริเวณชายฝงั่ เปน็ บริเวณที่อยู่ติดพื้นดินและห่างไหลจากฝ่ังไม่มากนักบริเวณนี้พบว่าเป็นแหล่ง นา้ ต้ืนๆ มักจะมีพชื น้าจา้ พวกรากหยัง่ ลึกในดนิ และพชื ท่ีลอยน้าอย่จู ้านวนมาก -บริเวณผิวน้า เป็นบริเวณที่อยู่ถัดออกมาจากฝายฝ่ัง มีบริเวณท่ีผิวน้าสัมผัสกับอากาศและได้รับ แสงอาทิตยท์ ี่สอ่ งลงมากระจายอยา่ งทวั่ ถงึ พืน้ ที่ผิวนา้ -บริเวณน้าช้ันล่าง ต่า้ ลงมาจากผวิ น้าจนถึงพนื้ ทท่ี ้องน้าและเปน็ บริเวณทแี่ สงอาทิตย์ส่องไม่ถึง 2) ระบบนิเวศแหล่งนา้ กรอ่ ย เปน็ ระบบนิเวศทเี่ กิดข้นึ ตรงรอยต่อระหวา่ งน้าจืดกับนา้ เค็ม มักเป็นบริเวณที่เป็นปากแม่น้าต่างๆ จะมี ตะกอนมากจึงมีป่าไม้กลุ่มป่าชายเลนขึ้นจึงเรียกว่า ระบบนิเวศป่าชายเลน แต่บางพ้ืนท่ีอาจเป็นแอ่งน้าขนาด ใหญ่ เช่น ทะเลสงขลาตอนกลางก็จะมลี กั ษณะเป็นทะเลสาบนา้ กรอ่ ยมีพชื น้าสลบั กบั ปา่ โกงกาง 3) ระบบนิเวศแหลง่ น้าเค็ม -บริเวณชายฝั่งทะเล เป็นบรเิ วณทีอ่ ยตู่ ดิ กบั พน้ื ดนิ ทีม่ คี วามลาดชนั นอ้ ยและค่อนข้างอดุ มสมบรู ณ์ -บริเวณทะเลเปิด เปน็ บรเิ วณท่ีอยหู่ ่างจากชายฝั่ง พน้ื ทมี่ ีความลาดชนั ข้ึนตามระดับความลึกของน้า

2. ระบบนเิ วศทีม่ นุษยส์ ร้างข้นึ มีทั้งขนาดใหญ่และขนานเล็ก เช่น ระบบนิเวศบ้านเรือน ระบบนิเวศตู้ปลา ระบบนิเวศแหล่ง อตุ สาหกรรมและเกษตรกรรม จดั เป็นระบบนเิ วศทม่ี นุษย์สร้างขึ้นไม่มใี นธรรมขาติ องคป์ ระกอบของระบบนเิ วศ การจ้าแนกองค์ประกอบของระบบนิเวศแยกตามหน้าที่ในระบบ ได้แก่พวกที่สร้างอาหารได้เอง (autotroph) และสิ่งมชี วี ิตไดร้ ับอาหารจากสิ่งมีชวี ิตอ่ืน (heterotroph) อยา่ งไรก็ตามการจา้ แนกองค์ประกอบ ของระบบนิเวศโดยท่ัวไปมักประกอบไปด้วยองคป์ ระกอบทมี่ ีชวี ิต (biotic) และองคป์ ระกอบท่ีไม่มชี ีวิต (abiotic) 2.1 องคป์ ระกอบทมี่ ชี ีวิต (biotic component) ได้แก่ 2.1.1 ผู้ผลิต (producer or autotrophic) ได้แก่ส่ิงมีชีวิตท่ีสร้างอาหารเองได้ จาก สารอนนิ ทรียส์ ว่ นมากจะเปน็ พชื ทีม่ คี ลอโรฟิลล์ 2.1.2 ผู้บริโภค (consumer) ได้แก่ส่ิงมีชีวิตท่ีไม่สามารถสร้างอาหารเองได้ (heterotroph) ส่วนใหญ่เป็นสัตว์ท่ีกินสิ่งมีชีวิตอื่นเป็นอาหาร เน่ืองจากสัตว์เหล่าน้ีมีขนาดใหญ่จึงเรียกว่า แมโครคอนซูมเมอร์ (macroconsumer) แบง่ ออกเป็น ก. ผู้บรโิ ภคพชื (Herbivoe) ส่ิงมีชีวติ ที่กนิ แต่พืชเป็นอาหาร เช่น วัว ควาย ช้าง มา้ ยีราฬ ฯลฯ ซึง่ เป็นสตั ว์ที่ไม่ดุรา้ ย ข. ผูบ้ ริโภคสตั ว์ (Carnivore) สิ่งมีชีวิตท่ีกินแต่เน้ือสัตว์ เป็นผู้ล่าในระบบนิเวศ มีลักษณะดุร้าย ตัวใหญ่ เช่น สัตว์ สิงโต ถ้าตวั เล็กจะหากนิ เปน็ ฝงู หมาใน ปลาปิลันยา ค. ผู้บริโภคทั้งพืชและสัตว์ (Omnivore) สิ่งมีชีวิตท่ีกินทั้งพืชและสัตว์เป็น อาหาร เชน่ คน เปด็ ไก่ สนุ ัข แมว ฯลฯ ง. ผู้บรโิ ภคซากพืชซากสัตว์ (Scavenger) สิ่งมีชีวิตท่ีกินซากเป็นอาหาร เช่น แร้ง ไสเ้ ดือน มด ปลวก ฯลฯ 2.1.3 ผู้ย่อยสลายซาก (decomposer, saprotroph, osmotroph หรือ microconsumer) ไดแ้ ก่ส่งิ มีชวี ติ ขนาดเล็กท่ีสร้างอาหารเองไม่ได้ เช่น แบคทีเรีย เห็ด รา (fungi) และแอกที โนมัยซีท (actinomycete) ท้าหน้าที่ย่อยสลายซากสิ่งมีชีวิตที่ตายแล้วในรูปของสารประกอบโมเลกุลใหญ่ให้ กลายเปน็ สารประกอบโมเลกลุ เล็กในรูปของสารอาหาร (nutrients) เพื่อใหผ้ ู้ผลติ น้าไปใชไ้ ด้ใหม่อีก 2.2 องค์ประกอบท่ไี ม่มีชีวติ (abiotic component) ไดแ้ ก่ 2.2.1 สารอนินทรีย์ (inorganic substances) ประกอบด้วยแร่ธาตุและสารอนินท รีย์ซ่ึงเป็นองค์ประกอบส้าคัญในเซลล์ส่ิงมีชีวิต เช่น คาร์บอน ออกซิเจน คาร์บอนไดออกไซด์ และน้าเป็นต้น สารเหล่าน้ีมีการหมุนเวียนใชใ้ นระบบนิเวศ เรยี กว่า วฏั จกั รของสารเคมธี รณชี วี ะ (biogeochemical cycle)

2.2.2 สารอินทรีย์ (organic compound) ได้แก่สารอินทรีย์ที่จ้าเป็นต่อชีวิต เช่น โปรตีน คารโ์ บไฮเดรต ไขมัน และซากสงิ่ มชี วี ติ เนา่ เป่ือยทบั ถมกนั ในดนิ (humus) เป็นตน้ 2.2.3 สภาพภูมิอากาศ (climate regime) ได้แก่ปัจจัยทางกายภาพท่ีมีอิทธิพลต่อ สง่ิ แวดล้อม เชน่ อุณหภมู ิ แสง ความช้ืนอากาศ และพื้นผิวที่อย่อู าศยั (substrate) ซึ่งรวมเรียกว่า ปัจจัยจ้ากัด (limiting factors) หว่ งโซ่อาหาร (Food chain) เมอ่ื สง่ิ มีชวี ิตหนงึ่ กนิ ส่ิงมชี วี ติ หนง่ึ เป็นอาหารแล้ว กอ็ าจถูกสัตวอ์ ่นื ๆ กินเป็นอาหารต่อไปอีก ท้าให้ เกิดการถา่ ยทอดพลังงาน จากธาตอุ าหาร ผ่านจากชีวิตหนง่ึ ไปสอู่ กี ชีวติ หน่ึง การถา่ ยทอดน้กี ค็ ือ ระบบของ ห่วงโซอ่ าหาร ทีเ่ กิดขึน้ ในระบบนิเวศ ซง่ึ เป็นการถา่ ยทอดพลงั งาน และการหมนุ เวยี นธาตอุ าหาร ไปตามลา้ ดับ ข้นั ตอนของการบริโภค หว่ งโซ่อาหารในระบบนิเวศน้นั แบ่งออกไดเ้ ปน็ 3 รปู แบบดว้ ยกนั คือ 1. โซ่อาหารแบบการลา่ เหยอื่ เปน็ ขัน้ ตอนของโซอ่ าหารจากพชื ตา้่ สุด และจากสตั ว์เลก็ ไปยังสตั ว์ท่ีใหญ่กวา่ เปน็ ลักษณะของ ผ้บู ริโภคที่เป็นสตั ว์กินเหย่ือแบบกัดกนิ หรอื ฆา่ กนิ ซ่ึงผู้ลา่ จะมีขนาดใหญ่กวา่ เหยือ่ เสมอ และหากผู้ลา่ เหยอื่ มี ขนาดเลก็ กวา่ เหยื่อกจ็ ะมเี ขี้ยวเล็บแหลมคม ทีช่ ว่ ยใหม้ คี วามสามารถในการตะปบ กดั หรอื ออกลา่ เหยอ่ื เปน็ กลุ่ม 2. โซ่อาหารแบบปรสิต เปน็ โซ่อาหารที่เร่มิ ตน้ จากสัตวใ์ หญ่ไปหาสัตว์เลก็ ตามล้าดบั 3. โซอ่ าหารแบบซากอินทรยี ์ เป็นโซ่อาหารท่ีเรมิ่ ตน้ จากซากชีวติ ท่ีตายแลว้ ไปยงั ส่งิ มชี วี ิตเล็กๆ

แต่เนื่องจากในระบบของห่วงโซ่อาหาร ในระบบของการถ่ายทอด จะถ่ายทอดโดยตรง จากชีวิตหนึ่ง ไปสูอ่ กี ชวี ิตหนึ่ง เนอ่ื งจากส่ิงมชี ีวติ หนึ่งอาจกินอาหารหลายชนิด หลายระดับ และเหยื่อชนิดเดียวกัน ก็อาจถูก สิ่งมีชีวิตหลายชนิดกินจนไม่อยู่ในล้าดับ และขั้นตอนของห่วงโซ่อาหาร ลักษณะดังกล่าว โดยท่ีได้เกิดความ ซับซอ้ นกันในระบบของหว่ งโซ่อาหาร ซึ่งเรียกว่า สายใยของห่วงโซ่อาหาร (Food web) ซ่ึงสายใยของห่วงโซ่ อาหารจะประกอบด้วยห่วงโซ่อาหารหลายสายที่เชื่อมโยงกันอันแสดงถึงความสัมพันธ์อันสลับซับซ้อนของ ส่ิงมีชีวติ ในชุมชนของระบบนิเวศซง่ึ ย่ิงสายใยของห่วงโซอ่ าหารมคี วามสลบั ซับซอ้ นมากเพยี งใดก็ได้แสดงให้เห็น ถงึ ระบบนเิ วศทม่ี รี ะบบความสมดลุ สงู อนั เนอื่ งมาจากมีความหลากหลายของชีวติ ในระบบ

ใบกิจกรรม เร่อื ง ระบบนเิ วศ วตั ถุประสงค์ 1. อธบิ ายความหมายของระบบนเิ วศ 2. จา้ แนกประเภทของระบบนเิ วศ 3. สามารถสา้ รวจระบบนเิ วศทัง้ ในแหลง่ น้าและบนบกได้ เนื้อหา 1. ความหมายของระบบนเิ วศ 2. ประเภทของระบบนิเวศ 3. สา้ รวจระบบนิเวศทั้งในแหล่งน้าและบนบก คาช้ีแจง ตอนที่ 1 ใหผ้ ้รู บั บริการ ตอบคา้ ถามตอ่ ไปน้ีใหถ้ ูกตอ้ ง ตอนที่ 2 กจิ กรรมการส้ารวจระบบนเิ วศบนบก ตอนที่ 1 ให้ผ้รู บั บรกิ าร ตอบคาถามตอ่ ไปนใ้ี ห้ถกู ต้อง 1. เมอ่ื กล่มุ สิง่ มชี ีวติ มาอาศยั อยูร่ ่วมกนั ในบรเิ วณแหล่งทีอ่ ยูเ่ ดียวกัน และมีความสมั พันธ์เกี่ยวข้องกัน อย่างเป็นระบบ เรียกว่าอะไร .......................................................................................................................................................... 2. ตามที่ผ้รู ับบริการไดศ้ ึกษาประเภทของระบบนเิ วศ สามารถแบง่ ไดก้ ี่ประเภท อะไรบา้ ง .......................................................................................................................................................... 3.ระบบนิเวศในน้า (Aquatic Ecosystems) มกี ่ปี ระเภท อะไรบา้ ง .......................................................................................................................................................... ตอนท่ี 2 กิจกรรมการสารวจระบบนเิ วศบนบก วิธที ้า 1. ใหน้ กั เรยี นศึกษาระบบนเิ วศตามบริเวณทกี่ า้ หนดให้ 2. ใหส้ ้ารวจลักษณะสภาพทางชีวภาพโดยระบชุ อ่ื กลุ่มสิ่งมีชวี ิต จา้ นวน และลักษณะโครงสร้างภายนอกของ ส่งิ มีชีวติ ในระบบนิเวศบนดนิ 3. วัดอุณหภูมทิ ่ีพนื้ ผิวดินและระดับตา้่ กวา่ พืน้ ผวิ ของบรเิ วณทศี่ ึกษาลึกลงไป ประมาณ 20-25 เซนติเมตร 4. วัดความเปน็ กรด-เบสของบริเวณทศ่ี กึ ษาด้วยกระดาษลิตมัสหรือกระดาษพีเอช (pH paper) ถา้ เปน็ ระบบ นิเวศบนดินให้ละลายดินเล็กนอ้ ยในน้ากล่ัน แลว้ จึงวัดค่าความเปน็ กรด-เบสด้วยกระดาษลิตมัส 5. ตอบคา้ ถามหลงั ท้ากจิ กรรม

ตารางบนั ทึกผลการทากจิ กรรมการสารวจสง่ิ มีชีวิตบนบก รายละเอียดของสิง่ ไม่มีชีวิต ส่ิงมชี วี ิตทพ่ี บ รายละเอยี ดของส่ิงมชี ีวติ แหล่งท่พี บ ลักษณะและ ความเปน็ ลักษณะเด่นของ จานวน อุณหภมู ิทีผ่ วิ กรดเบสของ ส่ิงมชี วี ิต ดนิ (C) ดนิ (pH) 1. ชนิดและปริมาณของสง่ิ มชี ีวติ ท่ีพบมากทสี่ ดุ และน้อยทีส่ ดุ ได้แก่ส่ิงมชี ีวิตชนดิ ใด เพราะเหตใุ ดจึงเปน็ เช่นน้นั ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………… เฉลยแนวคาตอบตามใบกจิ กรรมเรื่อง ระบบนเิ วศ 1. เมื่อกลมุ่ สิ่งมชี ีวิตมาอาศยั อย่รู ่วมกนั ในบริเวณแหล่งทอ่ี ยูเ่ ดยี วกนั และมีความสมั พันธ์เกี่ยวขอ้ งกนั อยา่ งเปน็ ระบบ เรียกวา่ อะไร ระบบนเิ วศ 2. ตามท่ีผู้รับบริการไดศ้ ึกษาประเภทของระบบนิเวศ สามารถแบ่งได้กปี่ ระเภท อะไรบา้ ง 2 ประเภท ไดแ้ ก่ ระบบนิเวศตามธรรมชาติ และระบบนเิ วศทม่ี นุษย์สร้างขน้ึ 3. ระบบนเิ วศในนา้ (Aquatic Ecosystems) มีกป่ี ระเภท อะไรบา้ ง 3 ประเภท ไดแ้ ก่ 1. ระบบนิเวศแหล่งน้าจืด 2. ระบบนิเวศแหลง่ น้ากร่อย 3. ระบบนเิ วศแหล่งน้าเค็ม

กจิ กรรมการนาส่ิงทีไ่ ดเ้ รยี นรู้ไปปฏบิ ตั แิ ละประยกุ ตใ์ ช้ คาชีแ้ จง 1. ให้ผู้รับบริการตอบค้าถามในประเด็น “ท่านจะน้าความรู้ เร่ือง ระบบนิเวศ ไปปฏิบัติและ ประยกุ ต์ใช้ในการแก้ปญั หาหรอื ใช้ประโยชนใ์ นชีวิตจรงิ ได้อย่างไร” 2. ผู้รับบรกิ ารและผูจ้ ัดกิจกรรมสรุปผลการเรยี นรู้การกิจกรรมการนาสงิ่ ท่ไี ด้เรยี นรูไ้ ปปฏบิ ัติและ ประยุกต์ใช้รว่ มกัน กิจกรรมแบบทดสอบหลังเรียนเรอ่ื งระบบนเิ วศ ใหผ้ ู้รบั บริการทา้ แบบทดสอบหลังเรียนเรื่อง ระบบนิเวศ ซ่ึงขอ้ สอบทัง้ หมดจา้ นวน 5 ขอ้ (เมอ่ื ผรู้ ับบริการท้าแบบทดสอบเสร็จเรียบรอ้ ยแล้ว ผู้รบั รกิ ารสามารถตรวจค้าตอบได้ตามเฉลย คา้ ตอบท้ายกจิ กรรม) แบบทดสอบหลังเรยี น คะแนนทีไ่ ด้..........คะแนน เร่อื ง ระบบนเิ วศ คะแนนเตม็ 5 คะแนน คา้ ช้ีแจง 1. ให้ผู้รับบริการกาเครื่องหมาย x (กากบาท) หน้าข้อที่ถกู ตอ้ งเพียงขอ้ เดียว 2. แบบทดสอบนี้มีขอ้ สอบจา้ นวน 5 ข้อๆ ละ 1 คะแนน 3. เมอ่ื ผูร้ บั บรกิ ารทา้ แบบทดสอบเสรจ็ เรยี บรอ้ ยแล้ว ผู้รับริการสามารถตรวจค้าตอบไดต้ ามเฉลย ค้าตอบท้ายกจิ กรรม 1. การถ่ายทอดพลังงานในระบบนเิ วศโดยการกนิ ต่อกนั เปน็ ทอดๆเรียกวา่ ก. หว่ งโซอ่ าหาร ข. การด้ารงชีวติ ค. การสร้างอาหาร ง. การกินอาหาร 2. ระบบนิเวศ หมายถึงอะไร ก. ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งสิ่งมชี วี ิตที่อาศยั อยูใ่ นทวีปเดยี วกัน โดยมสี ภาพพื้นที่เหมือนกัน ข. ความสมั พันธ์ระหว่างธรรมชาติกบั สิง่ มีชีวิตในต่างแหล่งทอ่ี ยทู่ ีห่ ลากหลาย ค. ความสัมพนั ธ์ของส่งิ มชี ีวติ ในแหล่งท่ีอย่อู าศัย ณ ท่ีใดที่หน่ึง ง. ความสัมพนั ธ์ของสง่ิ มีชีวิตในป่าไม้ 3. ในระบบนเิ วศส่งิ มีชีวิตจะมบี ทบาทแตกตา่ งกนั ซึง่ สงิ่ มีชีวติ ในระบบนิเวศแบง่ ได้เปน็ 3 กลุม่ คืออะไรบ้าง ก. สัตว์กินพชื สัตว์กนิ สตั ว์ สตั ว์กนิ ซาก ข. สตั ว์ พชื แบคทเี รยี ค. ป่าไม้ พชื สัตว์ ง. ผูผ้ ลติ ผู้บรโิ ภค ผูย้ อ่ ยสลาย

4. องคป์ ระกอบทส่ี า้ คัญที่เกี่ยวขอ้ งกับการถา่ ยทอดพลังงานในระบบนเิ วศคอื ขอ้ ใด ก. ผู้ผลิต, ผบู้ ริโภค, ผู้ยอ่ ยสลาย ข. ผผู้ ลิต, ผู้บริโภค ค. ผู้บริโภค, ผยู้ ่อยสลาย ง. ผผู้ ลติ , ผูย้ ่อยสลาย 5. ระบบนิเวศประกอบด้วยองค์ประกอบใด ก. ส่ิงมีชวี ติ ส่งิ ไม่มีชีวติ ส่ิงแวดลอ้ ม ข. สง่ิ มชี ีวิต, สงิ่ แวดล้อม ค. ส่งิ ไม่มชี ีวิต, ส่งิ แวดลอ้ ม ง. สงิ่ มชี ีวติ , สง่ิ ไมม่ ีชีวิต

กิจกรรมการประเมนิ ความพงึ พอใจของผู้รบั บริการเร่ือง ระบบนิเวศ คาชแ้ี จง ให้ผู้รบั บรกิ ารทา้ แบบประเมนิ ความพงึ พอใจของผรู้ ับบรกิ ารกิจกรรมการศกึ ษาตามอัธยาศัย ด้านวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และส่งิ แวดลอ้ ม แบบประเมินความพงึ พอใจของผรู้ บั บรกิ าร กจิ กรรมการศึกษาตามอัธยาศัย ด้านวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสิง่ แวดลอ้ ม ชอ่ื -สกลุ ผรู้ ับบริการ......................................................................................... ชือ่ ฐานการเรียนร.ู้ ....................................................... ชื่อ – สกุล ผู้จดั กิจกรรม......................................................... วนั ท.ี่ ...........เดือน...........................พ.ศ................... เวลา..................น. ความพึงพอใจท่มี ีตอ่ การจัดกิจกรรม ประเดน็ ระดบั ความพงึ พอใจ 5 4 3 21 1. กิจกรรมตรงตามความถนดั และตอ้ งการของผูร้ ับบรกิ าร 2. ขนั้ ตอนการท้ากิจกรรมมีความชัดเจน 3. สอ่ื /วัสดุ/อุปกรณท์ ีใ่ ชท้ ้ากจิ กรรมมีความเหมาะสม 4. ระยะเวลาท่ีใช้ในการท้ากิจกรรมมีความเหมาะสม 5. ความร้ทู ีไ่ ด้รบั สามารถนา้ ไปประยกุ ตใ์ ชใ้ นชีวิตจรงิ ได้ 6. ผู้รับริการมคี วามสุข/สนกุ ในการท้ากิจกรรม ความพงึ พอใจในภาพรวมตอ่ การจัดกจิ กรรม ระดับ 5 หมายถึง ระดบั 4 หมายถึง ระดบั 3 หมายถึง ระดบั 2 หมายถงึ ระดับ 1 หมายถงึ พงึ พอใจมากทสี่ ุด พงึ พอใจมาก พงึ พอใจปานกลาง พึงพอใจนอ้ ย พงึ พอใจนอ้ ยทส่ี ุด ความรู้ประสบการณท์ ่ไี ด้รับ ความคดิ เหน็ เพ่ิมเตมิ .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... ......................................................................... .......................................................................... .........................................................................

เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน 1. ค. ความสมั พันธข์ องสิง่ มีชีวติ ในแหลง่ ทีอ่ ยู่อาศัย ณ ทใี่ ดที่หนง่ึ 2. ก. ผูผ้ ลติ ผบู้ รโิ ภค ผูย้ ่อยสลาย 3. ก. ส่ิงมชี วี ติ สง่ิ ไม่มชี ีวิต ส่งิ แวดลอ้ ม 4. ก. ผผู้ ลิต, ผบู้ รโิ ภค, ผยู้ ่อยสลาย 5. ข. ห่วงโซอ่ าหาร เฉลยแบบทดสอบหลังเรียน 1. ก. ห่วงโซอ่ าหาร 2. ค. ความสัมพนั ธข์ องสงิ่ มชี วี ิตในแหลง่ ที่อยู่อาศัย ณ ที่ใดทห่ี น่ึง 3. ง. ผ้ผู ลติ ผ้บู ริโภค ผูย้ อ่ ยสลาย 4. ก. ผูผ้ ลิต, ผบู้ ริโภค, ผ้ยู อ่ ยสลาย 5. ก. สิ่งมีชวี ติ สงิ่ ไมม่ ีชีวติ สิ่งแวดล้อม