6

คู่มอื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรือ ผ้ดู ูแลผปู้ ว่ ย เรอื่ ง การดแู ลสุขภาพ ผสู้ ูงอายุ ผูป้ ่วยโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอื้ รัง เชน่ เบาหวาน 0.025 in ความดนั โลหติ สูง ท่ีมปี ญั หาโรคไต และ ผู้ป่วยโรคไตเรือ้ รัง (CKD) ชอ่ื อสค. ............................................. วนั ท่ีอบรม ...................... บา้ นเลขท่ี ............... หมู่ที่ .......... ตำ� บล ..................................... อำ� เภอ ...................................... จงั หวดั ...................................... จัดทำ� โดย : สำ� นักงานสนับสนนุ บริการสขุ ภาพ เขต 7 จังหวดั ขอนแกน่ ร่วมกบั กลมุ่ งานสขุ ภาพภาคประชาชน สำ� นักงานสาธารณสุขจังหวดั 4 จงั หวัด (ขอนแก่น กาฬสนิ ธุ์ มหาสารคาม และรอ้ ยเอด็ ) 1

หลักสตู รอาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : การดูแลสุขภาพผู้สงู อายผุ ู้ปว่ ยโรคไม่ติดต่อเร้ือรงั เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูงทม่ี ปี ัญหาโรคไต และผ้ปู ่วยโรคไตเรอื้ รงั (CKD) ตามท่ีกระทรวงสาธารณสุขมีนโยบายให้มีการสร้างเครือข่ายความรู้ด้านสุขภาพต่อยอดจากชุมชนเข้าสู่ทุกครัวเรือน โดยใหม้ กี ารพฒั นาอาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) เป้าหมายให้ 1 ครอบครัว มี อสค. อยา่ งนอ้ ย 1 คน ที่สามารถดแู ล สขุ ภาพตนเองและครอบครวั ได้ โดยสำ� นกั งานสนบั สนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ เขต 7 รว่ มกบั สำ� นกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั 4 จงั หวดั ในเขตสขุ ภาพท่ี 7 คอื จงั หวดั ขอนแกน่ ร้อยเอด็ มหาสารคาม และกาฬสินธุ์ รว่ มกันจัดทำ� คมู่ อื “การดูแลสขุ ภาพผู้สงู อายุ ผปู้ ว่ ยโรคไม่ติดต่อเร้อื รงั เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสงู ที่มีปัญหาโรคไต และผปู้ ว่ ยโรคไตเรื้อรัง (CKD)” เพ่ือพัฒนา สมาชกิ ในครอบครวั ญาติ และหรือผดู้ ูแลผู้ปว่ ย ใหเ้ ป็น อสค. ทีม่ คี วามรู้พื้นฐานในการดูแลสุขภาพของผปู้ ่วยในครอบครวั ของตนเอง ใหส้ ามารถจดั การความเสยี่ งภยั สขุ ภาพ รวมทง้ั สรา้ งการมสี ว่ นรว่ มในการดแู ลสขุ ภาพ ในระดับครอบครวั และแก้ไขปญั หาของชุมชน วัตถุประสงคข์ องหลักสูตร : สรา้ งความรู้พ้ืนฐานของโรคไตเรอื้ รัง การดแู ล และ การปรับพฤตกิ รรมสขุ ภาพทถี่ ูกต้อง ให้ญาติและหรอื ผดู้ แู ลผู้ปว่ ยสามารถเข้าใจ และจัดการความเส่ียงตอ่ การเป็นโรคไตวาย จนต้องล้างไต ( เอกสารเลม่ น้ี ไดร้ บั การสนบั สนุนเน้อื หาจาก หนงั สือ “ไตของเรา เราตอ้ งรู”้ ของสถาบนั โรคไตภูมริ าชนครนิ ทร์ ) 2 คมู่ อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรือ ผู้ดแู ลผู้ปว่ ย

ส า ร บั ญ “ ไตของเรา เราตอ้ งรู้ ” · บทที่ 1 : ขอ้ มูลด้านสุขภาพของผูป้ ว่ ย กนิ อยูอ่ ย่างไร ห่างไกลเครื่องล้างไต · บทท่ี 2 : สาเหตแุ ละอาการของโรคไตเรอ้ื รงั · บทที่ 3 : วธิ ชี ะลอไตเสอื่ มทำ� อย่างไร เพอ่ื การดูแลผ้ปู ่วยโรคเร้อื รงั ระยะก่อนการลา้ งไต · บทท่ี 4 : ควบคุมความดนั เบาหวาน คมุ เท่าไรดี · บทท่ี 5 : อาหารการกิน และการด่ืม ญาติ และหรือผูด้ ูแลผปู้ ่วย ช่วยกนั สรา้ งความตระหนกั และ (ลดหวาน มนั เค็ม ลดเนอื้ และดืม่ นำ้� ) ปรบั เปลี่ยนพฤติกรรมสขุ ภาพผู้ปว่ ย · บทที่ 6 : การใชย้ า · บทท่ี 7 : ออกก�ำลังกาย / อารมณ์ สง่ ผลใหผ้ ปู้ ว่ ยโรคไตเรอ้ื รัง · บทท่ี 8 : การประเมนิ ผลการปรับเปลี่ยน สามารถชะลอความเส่อื มของไต ระยะ 3 และ 4 พฤติกรรมสุขภาพของผู้ป่วย จนคาดการณ์ได้วา่ อาจจะชะลอ การลา้ งไต เฉลย่ี ถงึ 7 ปี หรือไมต่ ้องล้างไต จ�ำนวนผู้ปว่ ยโรคไต “เพิ่มสงู ” ขึ้นทุกปี ผปู้ ่วยรายใหมเ่ พมิ่ ข้นึ 10,000 คน/ปี เสียชวีิ ติ จากไตวายปลี ะ 13,000 กว่าคน 3คมู่ อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรอื ผ้ดู ูแลผปู้ ่วย

บทท่ี 1 : ขอ้ มลู ดา้ นสุขภาพของผ้ปู ว่ ย ขอ้ มูลของผู้ปว่ ย ชาย หญงิ ส่งิ ท่คี วรร้จู กั : อวยั วะของเรา  ชอื่ ........................................อายุ ........ ปี เพศ ตดิ เตยี ง โรคไต มา้ ม  กรณีเป็นผู้สงู อายุ ตดิ สงั คม ตดิ บ้าน ตับออ่ น 45 ไตซ้าย  ปว่ ยเป็นโรค เบาหวาน ความดนั โลหิตสูง ลำ� ไส้ใหญ่  มปี ญั หาไตเร้อื รัง ระยะที่ 1 2 3 กระเพาะปสั สาวะ ข้อมูลด้านสขุ ภาพ 1. ชพี จรเต้น 60-100 คร้ัง/นาที วัดได.้ ............................. ถงุ น�้ำดี 2. การหายใจ 12-24 ครง้ั /นาท ี วัดได.้ ............................. 3. ความรอ้ น (อณุ หภูมิ) 36.5-37.5 องศาเซลเซยี ส วัดได.้ ............................. ไตขวา 4. ความดนั โลหติ คอื 140/90 มม.ปรอท วดั ได้.............................. 5. เส้นรอบเอว ไม่ควรเกิน : ชาย 90 ซม. (36 นิว้ ) หญงิ 80 ซม. (32 นิ้ว) ลำ� ไสเ้ ลก็ วัดได้.............................. 6. ดัชนีมวลกาย (BMI) มาตรฐาน 18.5-25 : วดั ได้ BMI=.............................. ไส้ต่ิง น�้ำหนัก .................. กก./ความสงู .................. ซม. 4 ค่มู ืออาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรบั ญาติ และหรือ ผดู้ แู ลผูป้ ว่ ย

บทที่ 2 : สาเหตุและอาการโรคไตเรอื้ รัง 5คู่มืออาสาสมัครประจ�ำครอบครัว (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผ้ปู ว่ ย

6 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผ้ปู ว่ ย

บทท่ี 3 : วธิ ชี ะลอไตเส่อื มท�ำอยา่ งไร 7คู่มืออาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผ้ปู ว่ ย

บทที่ 4 : ควบคมุ ความดนั เบาหวาน คมุ เทา่ ไรด.ี ...? 8 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรบั ญาติ และหรอื ผดู้ แู ลผ้ปู ว่ ย

บทที่ 5 : ดแู ลเรื่องอาหารการกนิ และการดม่ื ( กนิ แบบลดหวาน ) · ลดการกินข้าว แป้ง ขา้ วเหนยี ว ขา้ วโพด · หลกี เลีย่ งเคร่ืองด่ืมรสหวาน นมหวาน ชา กาแฟ น้ำ� อัดลม นมเปรย้ี ว · ชิมกอ่ นปรงุ ไมใ่ ส่น�้ำตาลเพ่มิ · ไมก่ ินขนมหวาน 9คู่มอื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครัว (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผู้ป่วย

( กนิ แบบลดมนั ) · เน้น ตม้ ลวก ตุ๋น นง่ึ เวฟ ย�ำ · ลดการกินอาหารทอด · ลดอาหารท่มี กี ะทิ · ลดอาหารผดั น�้ำมันมาก · ลดเนอ้ื สตั ว์ติดมนั เครือ่ งใน · ลดเนอื้ สัตว์แปรรูป เชน่ ไส้กรอก หมูยอ แหนม กุนเชยี ง ลูกชนิ้ ฯลฯ 10 ค่มู อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครัว (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผูป้ ว่ ย

( กนิ แบบลดเค็ม ) 11คมู่ อื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรือ ผูด้ แู ลผู้ป่วย

( กนิ แบบลดมนั ) อาหารทคี่ วรหลกี เลย่ี ง ไดแ้ ก่ บะหมซ่ี อง เนอ้ื สตั วแ์ ดดเดยี ว ปลาเคม็ เนอื้ เคม็ กงุ้ แหง้ ปลากระปอ๋ ง ปลาทเู ขง่ ปลาสม้ ปลารา้ ไขเ่ คม็ กุนเชียง หมูยอ แหนม ผลชรู ส ผงปรุงรส เตา้ หู้ยี้ เคร่ืองปรุงรสเคม็ ผกั -ผลไม้ดอง ขนมอบกรอบ 12 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครัว (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรอื ผ้ดู ูแลผูป้ ว่ ย

( กนิ แบบลดเน้อื ) เน้อื สตั ว์ 1 ชอ้ นแกง (15 กรมั ) ใหโ้ ปรตนี 3.5 กรัม · ลดเน้อื สัตว์ และไข่ หลีกเล่ยี ง นม ถ่วั · เน้นกนิ แปง้ ปลอดโปรตนี แทนในบางมอ้ื ได้แก่ ว้นุ เส้น สาคู เสน้ กว๋ ยเต๋ยี วเซ่ยี งไฮ้ 13ค่มู ืออาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรับญาติ และหรอื ผดู้ แู ลผปู้ ว่ ย

14 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผ้ปู ว่ ย

( การดม่ื น�ำ้ ) 15คู่มอื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผดู้ ูแลผูป้ ่วย

บทที่ 6 : การใช้ยา 16 คู่มอื อาสาสมคั รประจ�ำครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรือ ผ้ดู ูแลผ้ปู ่วย

บทท่ี 7 : การออกกำ� ลงั กาย และอารมณ์ 17คู่มอื อาสาสมัครประจ�ำครอบครวั (อสค.) : สำ� หรบั ญาติ และหรอื ผู้ดแู ลผ้ปู ว่ ย

18 ค่มู อื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรอื ผ้ดู แู ลผ้ปู ว่ ย

อารมณ์ : การบำ� รงุ รกั ษาจิตใจ ± รู้จักปล่อยวางเสียบ้าง ± ท�ำจิตใจให้สงบ วันละ 10–15 นาที ± สวดมนตใ์ หส้ มำ�่ เสมอทกุ วัน ตวั อยา่ งการท�ำสมาธิบ�ำบดั SKT ใชท้ า่ ที่ 1 และ ท่าท่ี 2 มีประโยชน์ชว่ ยลดความดันโลหติ ได้ 19คู่มอื อาสาสมัครประจำ� ครอบครวั (อสค.) : ส�ำหรบั ญาติ และหรอื ผู้ดูแลผปู้ ว่ ย

บทที่ 8 : การประเมนิ ผลการปรับเปลี่ยนพฤตกิ รรมสขุ ภาพของผู้ปว่ ย 20 คู่มอื อาสาสมคั รประจำ� ครอบครวั (อสค.) : สำ� หรับญาติ และหรือ ผ้ดู ูแลผ้ปู ่วย