Zika_คู่มือสำหรับหญิงตั้งครรภ์และประชาชน

ชดุ คว�มรสู้ ำ�หรบั หญงิ ตั้งครรภ ครอบครัว และประช�ชนทั่วไป เร�อง โรคตดิ เชอ้ื ไวรสั ซิก� กรมควบคุมโรค กระทรวงส�ธ�รณสขุ

คณะผูจ้ ัดทำ� ที่ปรึกษา นายแพทยเ์ จษฎา โชคดำ� รงสุข อธิบดีกรมควบคมุ โรค นายแพทย์อัษฎางค์ รวยอาจิณ รองอธิบดีกรมควบคุมโรค นายแพทย์นพิ นธ์ ชินานนท์เวช ผอู้ �ำนวยการสำ� นักโรคตดิ ตอ่ น�ำโดยแมลง แพทย์หญงิ วรยา เหลอื งอ่อน ผอู้ �ำนวยการส�ำนักโรคตดิ ตอ่ อุบัติใหม่ นายแพทยว์ ิชาญ ปาวัน ผอู้ ำ� นวยการสำ� นักส่อื สารความเสี่ยง และพัฒนาพฤติกรรมสขุ ภาพ คณะผจู้ ัดท�ำ ดร.พาหุรัตน์ คงเมอื ง ทัยสุวรรณ์ สำ� นกั สอื่ สารความเส่ยี ง และพัฒนาพฤตกิ รรมสขุ ภาพ นางสาวสิริกาญจน์ ถมยาศริ ิกุล ส�ำนกั สอ่ื สารความเส่ยี ง และพัฒนาพฤตกิ รรมสขุ ภาพ นางสาวกมลวรรณ กลบี โกมทุ สำ� นักส่ือสารความเสีย่ ง และพัฒนาพฤติกรรมสขุ ภาพ พมิ พท์ ี ่ ศนู ยส์ อ่ื และสง่ิ พมิ พ์แกว้ เจา้ จอม มหาวิทยาลยั ราชภัฎสวนสุนนั ทา จ�ำนวน 80,000 เล่ม ปที พี่ ิมพ ์ 2559 จดั ท�ำโดย ส�ำนกั สื่อสารความเสย่ี งและพัฒนาพฤตกิ รรมสขุ ภาพ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ ISBN 978-616-11-3213-2

คำ�นำ� การส่ือสารความเสี่ยงและประชาสัมพันธ์โรคและภัยสุขภาพ มีความส�ำคัญ ในการสร้างความรู้ความเข้าใจแก่ประชาชน และสร้างตระหนักในมาตรการ ป้องกันโรคติดเชื้อไวรัสซิกาได้ การส่ือสารความเส่ียงโรคและภัยสุขภาพ ตามกฎอนามยั โลก พ.ศ. 2548 คอื การใหข้ อ้ มลู โรคและภยั สขุ ภาพที่รวดเรว็ และ ทันเวลา ทันต่อสถานการณ์แก่ประชาชน ดังนั้น ส�ำนักสื่อสารความเสี่ยงและ พัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ จึงจัดท�ำโครงการผลิตชุดความรู้ส�ำหรับหญิงต้ังครรภ์ และประชาชนทั่วไป เรื่อง โรคติดเชื้อไวรัสซิกา ข้ึนมา เพื่อให้ประชาชนมีความรู้ ความเข้าใจ ลดความตื่นตระหนกจากโรคติดเชื้อไวรัสซิกาอย่างถูกต้อง เหมาะสม รวดเรว็ ตรงประเดน็ รวมทั้งนำ� ไปสกู่ ารปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพ หนว่ ยงาน องค์กร และภาคีเครือข่ายต่าง ๆ มีแหล่งอ้างอิงในการสืบค้นข้อมูลข่าวสาร องคค์ วามรู้ ประเดน็ สาร ผลติ ภณั ฑส์ อ่ื ตา่ ง ๆ ดา้ นสอื่ สารความเสย่ี ง และปรับเปลย่ี น พฤติกรรมสุขภาพ เพ่ือให้หน่วยงานภาครัฐและภาคีเครือข่ายต่าง ๆ ได้รับ การถา่ ยทอดความรู้ แลกเปล่ียนประสบการณ์ รว่ มกนั วางแผนทางยุทธศาสตร์ การสอ่ื สาร ความเสย่ี ง และการปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพใหเ้ ปน็ ไปในทศิ ทาง ที่สอดคล้อง ส่งเสริม และสนับสนุนการด�ำเนนิ งานควบคุมป้องกันโรค เพ่ือ ลดความขัดแย้งระหว่างหน่วยงานและองค์กร รวมทั้งลดความซ�้ำซ้อนของ การท�ำงาน และงบประมาณของหน่วยงานตา่ ง ๆ เพื่อแกไ้ ขทัศนคตคิ วามเขา้ ใจ เชิงลบที่มตี ่อการดำ� เนนิ งานควบคุมปอ้ งกันโรคตอ่ ไป นายแพทย์เจษฎา โชคด�ำรงสขุ อธิบดีกรมควบคุมโรค ธนั วาคม 2559

บทนำ� จากที่มีข่าวการระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสซิกาในหลายประเทศ ขณะน้ี องคก์ ารอนามยั โลก รายงานสถานการณข์ อ้ มลู ประเทศ / ดนิ แดน / เขตปกครอง ที่พบการแพรก่ ระจายของโรคตดิ เชื้อไวรัสซกิ าตง้ั แตป่ ี พ.ศ. 2550 – 6 ตลุ าคม 2559 มีประเทศที่มีรายงานพบผู้ติดเชื้อไวรัสซิกาโดยมียุงลายเป็นพาหะทั้งหมด 73 ประเทศ ประเทศไทยมีรายงานผู้ป่วย ครั้งแรก พ.ศ. 2555 พบกระจาย ทกุ ภาค และมผี ปู้ ว่ ยยนื ยนั เฉลยี่ ปลี ะ 5 ราย แต่ในปี 2559 น้ี มผี ปู้ ว่ ยรายงาน ยนื ยันโรคติดเชื้อไวรัสซกิ าแลว้ กวา่ 800 ราย สาเหตุหลักเกิดจากถกู ยุงลาย ที่มเี ชื้อไวรัสซิกากัด และช่องทางอ่ืนที่เปน็ ไปได้ เช่น แพร่จากมารดาที่ติดเชื้อ สทู่ ารกในครรภ์ เพศสัมพันธ์ การแพร่ผ่านการถ่ายเลือด โรคนย้ี ังไม่มวี ัคซีน และยงั ไมม่ ียารักษาเฉพาะ จึงต้องรักษาตามอาการ การป้องกันที่ส�ำคัญ คือ การก�ำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุง และป้องกัน ไม่ใหย้ งุ กดั ดว้ ยการนอนในมงุ้ หรือทายากนั ยงุ ซง่ึ เปน็ การปอ้ งกนั ควบคมุ โรค เช่นเดียวกับไข้เลือดออก หากประชาชนมีอาการไข้ ออกผ่ืน ตาแดง หรือปวดข้อ อาจมโี อกาสที่จะเปน็ โรคน้ี ได้ สว่ นใหญอ่ าการไมร่ ุนแรง ยกเวน้ ในหญงิ ตง้ั ครรภ์ ซง่ึ อาจ ทำ� ให้เด็กทารกที่คลอดมามีสมองเลก็ หรือมีภาวะแทรกซ้อนระหวา่ งตง้ั ครรภ์ อย่างไรก็ดี จากการประเมินการรับรู้ประชาชน โดยส�ำนักส่ือสาร ความเสยี่ งและพัฒนาพฤตกิ รรมสขุ ภาพพบวา่ การรับรขู้ อ้ มลู ขา่ วสารประชาชน อยู่ในระดับดี แต่การปฏิบัติตนเพื่อป้องกันควบคุมโรคติดเชื้อไวรัสซิกายังอยู่ ในระดับที่ควรมีการพัฒนา โดยเฉพาะในกลุ่มหญิงต้ังครรภ์ และครอบครัว รวมถึงชุมชนที่มีการรายงานโรคตดิ เชื้อไวรัสซิกา

l โรคติดเชื้อไวรัสซิกา เกดิ จากเชื้อไวรัสซกิ า l ประเทศไทย มีรายงานผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสซกิ า ในหลายพนื้ ที่ l ผู้ตดิ เชื้อไวรัสซิกา มที ั้งมีอาการ และไม่มอี าการ ส่วนใหญไ่ มม่ อี าการ l ผตู้ ิดเชื้อไวรัสซกิ า ทั้งที่มอี าการ และไมม่ อี าการ สามารถแพร่เชื้อให้กบั ผอู้ ื่นได ้ l ช่องทางแพร่เชื้อที่สำ� คัญ คอื ผา่ นทางยงุ ลายที่มเี ชื้อกดั l รองลงมา คือ เพศสมั พันธ์ l แมส่ ่ลู กู ผ่านทางสายสะดอื l หญงิ ตัง้ ครรภ์ที่ตดิ เชื้อ ควรทายากนั ยงุ ตลอดการตงั้ ครรภ์ l หญิงต้งั ครรภ์ ควรสวมถุงยางอนามัยทกุ ครั้งขณะมีเพศสัมพันธ์ ตลอดการตงั้ ครรภ์ l อาการที่พบบ่อย คือ ผื่นคนั ไข้ ตาแดง ปวดข้อ อาจมีอาการใดอาการหนึง่ หรือรว่ มกับอาการหวัด เชน่ ไอ มนี ้ำ� มูก l สว่ นใหญ่อาการจะดีขน้ึ และหายเป็นภายปกติ ใน 1 สปั ดาห์ l ภาวะแทรกซ้อนพบน้อยมาก แตอ่ าจทำ� ให้ทารกแรกเกิดศีรษะเล็ก และกลุ่มอาการเสน้ ประสาทอกั เสบ l ขณะน้ี ไม่มวี คั ซนี ป้องกนั และยารักษาเฉพาะ l การป้องกันที่ดีที่สดุ คือ 1. ไม่ให้ยุงกัด 2. สวมถงุ ยางอนามัย เมอ่ื มเี พศสมั พันธ์กบั ผทู้ ี่ติดเชื้อ 3. การท�ำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุง ลูกน้ำ� - ยุงลายตวั แก่ l ยาทากนั ยงุ ใช้ได้ทั้งชนดิ สารเคมี และสมุนไพร ที่ ไดร้ ับการรับรองจาก อย. l การสำ� รวจและทำ� ลายแหล่งเพาะพันธุ์ลูกนำ�้ ยุง



โรคตดิ เชื้อ ไวรัสซิก�

ชุดคว�มรู้ส�ำ หรบั หญงิ ตั้งครรภ ครอบครัว และประช�ชนทัว่ ไป เรอ� ง โรคติดเชื้อไวรัสซกิ � โรคµดิ เช×éอäวรัส«กิ า เกดิ จากเช×éอäวรัส«กิ า 8

ชุดคว�มรู้ส�ำ หรบั หญิงต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนท่วั ไป เรอ� ง โรคติดเชื้อไวรสั ซกิ � ประเทÈäทย มีรายงานผปู้ ว† ยโรค µดิ เช×éอäวรสั «ิกาËÅายพ×นé ท่ี 9

ชุดคว�มร้สู ำ�หรบั หญิงตงั้ ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรสั ซกิ � ผู้µิดเชอ×é äวรสั «ิกา มที งัé มอี าการ แÅะäม‹มีอาการ ส‹วนãËÞä‹ ม‹มีอาการ 10

ชดุ คว�มรสู้ �ำ หรบั หญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เชอื้ ไวรัสซิก� ผµู้ ดิ เชอé× äวรัส«ิกา ทงัé ที่มอี าการ แÅะäม‹มีอาการ สามาร¶แพรเ‹ ช×อé ãË้กับผู้อ่น× äด้ 11

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรบั หญิงต้ังครรภ ครอบครัว และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรสั ซกิ � ชอ‹ งทางแพรเ‹ ชéอ× ËÅัก คอ× ผ‹านทางยุงÅายทีม่ เี ชéอ× กดั 12

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรับหญิงตง้ั ครรภ ครอบครวั และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคติดเช้ือไวรสั ซิก� ช‹องทางแพรเ‹ ช×อé อ่น× æ เช‹น เพÈสัมพนั ธ์ 13

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรับหญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนท่วั ไป เรอ� ง โรคติดเช้อื ไวรสั ซกิ � Ëร×อแมส‹ ‹Åู กู ผา‹ นทางสายสะด×อ 14

ชุดคว�มรู้สำ�หรบั หญงิ ตง้ั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้ือไวรัสซกิ � มีงานÈกึ ษาวิจัย ËÅังµดิ เช×éอäวรัส«ิกา สามาร¶ µรวจพบเชéอ× äวรัส«ิกาãนช‹องคÅอด äด้นาน 8 สปั ดาË์ 15

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรับหญิงตั้งครรภ ครอบครวั และประช�ชนท่ัวไป เรอ� ง โรคติดเชอื้ ไวรัสซกิ � แÅะมีงานÈกึ ษาวจิ ัย ËÅงั µดิ เชอé× äวรสั «ิกา สามาร¶µรวจพบเชéอ× äวรัส«ิกา ãนนÓé อสุจäิ ด้นาน 6 เด×อน 16

ชดุ คว�มรูส้ ำ�หรบั หญิงตงั้ ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทวั่ ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้ือไวรัสซกิ � ËÞงิ µังé ครรÀ์ ควรสวม¶งุ ยางอนามัยทกุ ครงéั ขณะมเี พÈสมั พนั ธ์µÅอดการµéงั ครรÀ์ 17

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรบั หญิงตง้ั ครรภ ครอบครวั และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรสั ซกิ � ËÞิงµéงั ครรÀ์ท่µี ดิ เช×éอ ควรทายากนั ยุง µÅอดการµงัé ครรÀ์ 18

ชุดคว�มรู้สำ�หรับหญงิ ตงั้ ครรภ ครอบครวั และประช�ชนท่ัวไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรัสซกิ � อาการทพ่ี บบ‹อย คอ× ผ่×นคนั äข้ µาแดง ปวดขอ้ อาจมอี าการãดอาการËน่งึ 19

ชดุ คว�มรู้ส�ำ หรับหญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนท่วั ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรสั ซกิ � Ëร×อรว‹ มกบั อาการËวัด เชน‹ äอ นéÓมูก 20

ชดุ คว�มรู้ส�ำ หรับหญิงตั้งครรภ ครอบครวั และประช�ชนทั่วไป เรอ� ง โรคติดเช้ือไวรสั ซิก� ส‹วนãËÞอ‹ าการจะดีขึéน เปšนปกµิÀายãน 1 สปั ดาË์ 21

ชดุ คว�มร้สู �ำ หรับหญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทั่วไป เรอ� ง โรคตดิ เชื้อไวรสั ซิก� Àาวะแทรก«อ้ นพบนอ้ ยมาก เช‹น อาจทÓãËท้ ารกแรกเกิดÈรี ษะเÅกç แÅะกÅุ‹มอาการเส้นอักเสบ 22

ชดุ คว�มรู้สำ�หรบั หญงิ ตง้ั ครรภ ครอบครวั และประช�ชนท่วั ไป เรอ� ง โรคติดเชือ้ ไวรสั ซิก� ขณะนีé äมม‹ วี คั «นี ปอ‡ งกนั แÅะยารกั ษาเ©พาะ 23

ชดุ คว�มรู้ส�ำ หรบั หญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทวั่ ไป เรอ� ง โรคติดเชื้อไวรัสซกิ � การป‡องกนั ท่ีดที ่สี ดุ ค×อ äม‹ãË้ยงุ กดั 24

ชดุ คว�มรู้สำ�หรับหญงิ ต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทวั่ ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้อื ไวรัสซิก� สวมถุงยาง อนามยั ทกุ คร้งั ท่มี ี เพศสัมพันธ สวม¶งุ ยางอนามัย เม่×อมีเพÈสมั พนั ธก์ บั ผูท้ µ่ี ิดเชอé× 25

ชดุ คว�มรู้ส�ำ หรับหญงิ ตง้ั ครรภ ครอบครวั และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เชือ้ ไวรัสซกิ � แÅะการทÓÅาย แËÅ‹งเพาะพันธย์ ุง, Åกู นéÓ , ยงุ Åายµัวแก‹ 26

ชดุ คว�มรสู้ ำ�หรบั หญิงตงั้ ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคติดเชอ้ื ไวรสั ซกิ � ยาทากนั ยุง ãช้äด้ทังé ชนิดสารเคมี แÅะสมนุ äพร ที่äด้รบั การรบั รองจาก อย. 27

ชุดคว�มรสู้ ำ�หรับหญงิ ตัง้ ครรภ ครอบครวั และประช�ชนทั่วไป เรอ� ง โรคติดเชอ้ื ไวรัสซกิ � ปองกนั ตัวเองและชมุ ชนอย�งไร ให้ปลอดภัยจ�กยงุ ล�ย 1 นเวอลแนม�กก้จลละเ��ปงงน วมนัุ้ง ใสเ ส้ือผ้� 2 มิดชดิ ใช้ย�ท�กันยุง 3 หรอื ย�จดุ กันยุง 28

ชุดคว�มรู้สำ�หรบั หญงิ ตง้ั ครรภ ครอบครวั และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เชื้อไวรสั ซิก� 4 ใชส้ �รไลย ุง เชน ตะไคร้หอม ส�รไลย งุ ชนิดเคมอี น� ๆ 5 ถแอ�ลยยะูใมเนทีแทไสด่ีทง่อี้สส�ะดวกว�� ศงก 6 ก�ำ จดั แหลง นำ�้ ขงั ภ�ยในท่พี ักอ�ศยั ไมใหเ้ ปนแหลงเพ�ะ พันธยุ ุง 29 29

ชุดคว�มรู้สำ�หรบั หญงิ ต้ังครรภ ครอบครวั และประช�ชนทว่ั ไป เรอ� ง โรคตดิ เชื้อไวรสั ซกิ � ก�รปอ งกนั ชมุ ชน 1 ก�ำ จดั ยงุ ล�ย ในบ�้ นในสวน หมน่ั ท�ำ คว�มสะอ�ด บ้�นและทพี่ กั อ�ศัย ทกุ วนั ไมให้เปน แหลง เก�ะอ�ศัย 2 ของยุงล�ย ปดภ�ชนะใหม้ ิดชดิ 3 ไมใหย้ งุ ว�งไข 30

ชุดคว�มร้สู ำ�หรบั หญงิ ตัง้ ครรภ ครอบครัว และประช�ชนท่วั ไป เรอ� ง โรคตดิ เชื้อไวรสั ซิก� 4 ใชท้ ร�ยเคลอื บ ส�รทมี ีฟอสกำ�จดั ลูกน้ำ� ในภ�ชนะทป่ี ด ฝ�ไมได้ เปลย่ี นน�ำ้ 5 ในห้องนำ�้ แจกนั ดอกไม้ ทกุ ๆ 7 วัน 6 ปลอ ยปล�ห�งนกยูง ในอ� งบัว เพ�อใหก้ นิ ลกู น้ำ�ยงุ ล�ย 31 31

ชุดคว�มร้สู �ำ หรบั หญิงต้งั ครรภ ครอบครัว และประช�ชนทวั่ ไป เรอ� ง โรคตดิ เช้ือไวรสั ซิก� 7 จ�นรองข�ตู้กบั ข�้ ว เปลย่ี นจ�กใสน �ำ้ ม�ใสขีเ้ ถ้� หรือนำ�้ มันแทน หรอื ใสเ กลอื 1-2 ชอ้ นช� ภ�ชนะที่มีน้ำ�ขงั เชน ขวด 8 กระปอ ง ขุดหลมุ ฝง ทำ�ล�ยท้ิง ย�งรถยนตเก�ใหเ้ รียงซ้อนกนั แลว้ ใช้ ผ้�พล�สตกิ ปดรัดทดี่ �้ นบน และเกบ็ ในท่ีรมมหี ลังค� หรอื ดดั แปลง ม�ใชป้ ระโยชน 9 ใชส้ �รเคมพี น ฆ� ยงุ ล�ยในบ้�นท่ีพบผปู้ ว ย และบ้�นใกล้เคียง เพ�อฆ�ยุง ทมี่ ีเช้อื ใหห้ มดไป 32