21022019_121246-0000000988

พมิ พค รงั้ ที่ 2 ปท พี่ มิ พ พฤษภาคม 2555 จาํ นวน 13,000 เลม จดั พมิ พแ ละเผยแพรโ ดย กองสขุ ศกึ ษา กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสขุ โทร. 0 2590 1618 โทรสาร 0 2590 1672 พมิ พท ี่ บรษิ ทั สามเจรญิ พาณชิ ย์ (กรงุ เทพ) จำกดั

คํานํา วัยเด็ก และเยาวชนที่แข็งแรงในวันนี้ คือ ผูใหญที่สุขภาพดี ในวันหนา เด็ก และเยาวชน จึงควรไดรับการสงเสริมใหเจริญเติบโต อยางสมวัย มีพลานามัยสมบูรณแข็งแรงในทุกๆ ดานท้ังดานรางกาย จิตใจ อารมณ เพื่อใหสามารถดํารงชีวิตในสังคมไดอยางมีความสุข เปนผูใหญที่มีสุขภาพแข็งแรงในวันหนา และเปนกําลังสําคัญอยางยิ่ง ตอการพัฒนาประเทศ การที่จะทาํ ใหเ ด็กเยาวชนมีสุขภาพดี ควรสง เสรมิ สนับสนุนใหเด็ก เยาวชน เห็นถึงความจําเปน และมีความรู ความเขาใจ ในการที่จะตองมีพฤติกรรมสุขภาพที่ถูกตอง เหมาะสม ในเรื่องของ การกินอาหารใหถูกตอง กินอาหารใหครบ 5 หมู กินผัก ผลไมสด รสไมหวานจัด วันละอยางนอยคร่ึงกิโลกรัม และลดอาหารไขมันสูง ควบคูกับการออกกําลังกายสม่ําเสมอสัปดาหละอยางนอย 3-5 วัน วนั ละอยา งนอ ย 30 นาที และทาํ จติ ใจใหแ จม ใส เบกิ บาน นอนหลบั พกั ผอ น ใหเพียงพอ ซึ่งการปฏิบัติตัวที่ถูกตอง เหมาะสมในการดูแลสุขภาพ ดานรางกายและจติ ใจ ดงั กลา วขา งตน เปนการปองกัน และลดความเสีย่ ง ตอการเกิดโรค เชน โรคอวน โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคมะเรง็ ซงึ่ เปน โรคทสี่ ามารถปอ งกนั ไดด ว ยตนเอง โดยการปรบั เปลยี่ น พฤติกรรมสุขภาพใหถูกตอง เหมาะสม เพื่อทําใหรางกาย และจิตใจ สมบูรณแข็งแรง มีภูมิตานทานโรค ไมเจ็บปวย และลดภาระคาใชจาย ในการดูแลรักษาพยาบาลผูปวยดวยโรคที่สามารถปองกันได ท้ังใน ระดับครัวเรือน และระดบั ประเทศ 1

คูมือสุขภาพ สําหรับเด็กและเยาวชน เลมนี้ กองสุขศึกษา กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ ไดจัดทําขึ้นสนับสนุนใหแกหนวยงาน กระทรวงสาธารณสุข เพื่อนําไปเผยแพรแกกลุมเปาหมายเด็ก เยาวชน ใหมีความรู ความเขาใจ และปฏิบัติตัวไดอยางถูกตอง ในการดูแล ตนเองใหมีสุขภาพแข็งแรงไมเจ็บปวย ดวยโรคที่สามารถปองกันได ลดความเสี่ยงตอการเกิดโรคมะเร็ง โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ และหลอดเลือด ทั้งนี้ หากมีการปลูกฝงความรูที่ถูกตอง และไดรับ การแนะนําการดูแลจากพอแม ผูปกครอง หรือครู อยางสมํ่าเสมอ จะทําใหเด็กมีสุขภาพดี นําไปสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดีในอนาคต กองสุขศึกษา กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ พฤษภาคม 2555 2

สารบญ 4 5 คํานํา 5 บทนํา 6 วัยใสใสใจสุขภาพ ดวยการกินอาหารท่ีถูกตอง 7 8 J อาหารหลัก 5 หมู ถูกใจวัยใส 9 10 J วัยใสไมกินหวาน 11 12 J วัยใสไมกินเค็ม 13 14 J วัยใสหลีกเลี่ยงอาหารไขมันสูง ลดอวน ลดโรค 15 สุขภาพดี เกิดได มากินผัก ผลไมกันเถอะ J กินผัก ผลไมใหปลอดภัยจากสารพิษ วัยใสออกกําลังกาย เพื่อสุขภาพดี ไมมีโรค J เราตองออกกําลังกายอยางไร ในแตละชวงวัย J ระวังหนอยนะ ถาจะออกกําลังกาย สุขภาพจิตดี ชีวีมีสุข เอกสารอางอิง 3

บทนํา ปจจุบันพฤติกรรมสุขภาพของเด็ก เยาวชน เปลี่ยนแปลงไป จากเดิม สืบเนื่องจากวิถีชีวิตที่มีความเรงรีบในการดําเนินชีวิต วัฒนธรรม และรูปแบบการใชชีวิตเปลี่ยนไปจากเดิม เด็ก เยาวชน ไดรับผลกระทบจากวิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลง เชนพฤติกรรมการกิน อาหาร นิยมกินอาหารฟาสฟูด (อาหารจานดวน) อาหารจ๊ังฟูด (อาหาร ขยะ) เพิ่มมากข้ึน กินอาหารที่มีรสจัด หวานจัด เค็มจัด ใชเครื่องปรุงรส มากข้ึน ซ่ึงการใชเครื่องปรุงรสทําใหมีปริมาณของเกลือโซเดียมมาก จึงทําใหมีรสเค็มจัด เชน บะหมี่กึ่งสําเร็จรูป ขนมกรุบกรอบ ขนม ขบเคี้ยว ซึ่งจะไมไดใหประโยชนอะไรแกรางกาย และอาหารรสหวาน รวมท้ัง ขนมหวานหลายชนิด เชน เคก คุกกี้ น้ําหวาน น้ําอัดลม ลูกอม เปนตน ทําใหรางกายไดรับน้ําตาลเพ่ิมข้ึนในแตละมื้อ ดังนั้น เด็ก เยาวชน ที่ยังมีพฤติกรรมการกินอาหารที่มีรสหวานจัด เค็มจัด และยังขาดการออกกําลังกายสม่ําเสมอ จะมีโอกาสตอการเจ็บปวยที่ เกิดจากโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคอวนในอัตราที่สูงข้ึน ทุกป การมีพฤติกรรมสุขภาพในเรื่องของการกินอาหารใหถูกตอง กินอาหารใหครบ 5 หมู กินผัก ผลไมสด รสไมหวานจัด วันละอยางนอย ครง่ึ กโิ ลกรมั และลดอาหารไขมนั สงู ควบคกู บั การออกกาํ ลงั กายสมา่ํ เสมอ สัปดาหละอยางนอย 3-5 วัน วันละอยางนอย 30 นาที และทําใหจิตใจ แจมใสเบิกบาน นอนหลับพักผอนใหเพียงพอเปนส่ิงที่สําคัญ ซ่ึงการมี พฤติกรรมสุขภาพดังกลาว เปนพฤติกรรมที่ถูกตอง เหมาะสม เด็กและ เยาวชนควรปฏิบัติจนใหเปนนิสัย จะชวยลดความเสี่ยงตอการเกิดโรค ทําใหสุขภาพแข็งแรง เจริญเติบโตเปนผูใหญที่มีคุณภาพตอไป 4

วยใสใสใจสุขภาพ ดวยการกินอาหารท่ีถูกตอง อาหารหลัก 5 หมู่ ถูกใจวัยใส ควรกินอาหารให้ครบท้ัง 5 หมู่ โดยในแต่ละหมู่ควรเลือกกินให้ หลากหลายชนิดไม่ซ้ำซาก กินอาหารในปริมาณที่เหมาะสมกับการใช้ พลังงานในแต่ละวัน กินใหครบ 5 หมู อาหารหมูที่ 1 กลุมเนื้อสัตว ถ่ัวเมล็ดแหง ไข นม : ใหโปรตีน อาหารหมูที่ 2 กลุมขาวแปง ขาวโพด เผือกมัน : ใหพลังงาน อาหารหมูที่ 3 กลุมผักตางๆ : ใหสารอาหารวิตามิน แรธาตุ ใยอาหาร อาหารหมูที่ 4 กลุมผลไมตางๆ : ใหสารอาหารวิตามิน แรธาตุ ใยอาหาร อ าหารหมูที่ 5 กลุมไขมัน น้ํามัน : ใหพลังงาน ชวยดูดซึมวิตามิน กินใหหลากหลาย ในแตละหมูเลือกกิน ใหหลากหลายชนิด ไมจําเจ ซํ้าซาก กนิ ครบทงั้ 3 มอ้ื กินอาหารในปริมาณที่พอเหมาะ กับการใชพลังงานในแตละวัน ด ่ืมน มรสจืดเปนประจํา ดื่มนม วันละ 2 – 3 แก้ว พวกเราวัยใส หลีกไกล ลูกอม ขนมหวาน นํา้ อัดลม ขนมขบเค้ียว อาหารฟาสฟดู อาหารจั๊งฟูด เพราะไมมีประโยชนตอรางกาย กอใหเกิดโรครายตั้งแตเยาววัย 5

วยใส ไมกินหวาน การกินอาหารที่มีรสชาติหวานมากเกินไป เปนประจํา ทําให้ รางกายมีการตอบสนองตอนํ้าตาลดวยการหลั่งสารชนิดหนึ่งออกมา ทําใหเกิดความพึงพอใจ และความอยากกินหวาน เรียกวา การติดรส หวาน จนถึงข้ันยากที่จะเลิก หรือลดการกินหวานลงได ความหวานมาจากนํ้าตาล พบไดมากในน้ําอัดลม ขนมหวาน และ ผลไมรสหวานจัด เชน ทุเรียน มะมวงสุก ลําไย เปนตน กินหวานจัด J ทําใหสมดุลของแรธาตุในรางกาย เสียไป เกดิ อาการเซื่องซมึ เหนือ่ ยงาย ไมกระฉับเฉง J ภูมิคุมกันโรคลดลง ติดเชื้อไดงาย J ตั บ อ อ น ท ํ า ง า น ห นั ก ใ น ก า ร ห ล่ั ง อินซูลิน J ฟนผุ เปนโรคอวน J เปนโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง อมั พาต โรคหวั ใจขาดเลือด โรคมะเรง็ ลดหวาน ลดโรค ลดโอกาสเส่ียงตอโรค จํากัดการกินนํ้าตาลใหพอดี วันละไมเกิน 6 ชอนชา 6

วยใส ไมกินเค็ม ความเคม็ (เกลอื โซเดยี ม) ในอาหารพบไดม ากในสารปรงุ แตง เครื่องปรุงรสตางๆ ไดแก นํ้าปลา เกลือ ซอส ผงปรุงรส เปนตน และ ยังไดจากอาหารธรรมชาติ เชน อาหารทะเล เนื้อสัตวตางๆ และมีอาหาร บางประเภทที่มีสวนผสมของเกลือโซเดียมปริมาณสูง เชน อาหาร สําเร็จรูป บะหมี่ก่ึงสําเร็จรูป ขนมกรุบกรอบ เปนตน J หัวใจเตนเร็วข้ึน สูบฉีดเลือดแรง ปริมาณเลือดเพิ่มสูงขึ้น เปนผล กินเค็มจัด ทําใหเกิดความดันโลหิตสูงขึ้น J ปริมาณน้ําของเนื้อเยื่อภายใน และภายนอกเพิ่มข้ึน ทําใหเกิด อาการบวมนา้ํ J ไตทํางานหนัก เพื่อขับปริมาณ เกลือโซเดียมออกจากรางกาย ลดเค็ม ลดเส่ียง เปนโรคไต บวมนํ้า ความดันโลหิตสูง อัมพฤกษ อัมพาต โรคหัวใจ โรคหัวใจวาย โรคมะเร็ง และ อาจกอใหเกิดภาวะแทรกซอนของโรคอ่ืนๆ จนถึงเสียชีวิตได จํากดั การกนิ เค็ม (เกลือโซเดียม) ใหพ อดี วนั ละไมเกิน 1 ชอนชา 7

วยใสลดหลอวีกนเลลี่ยดงโอราคหา รไขมนสูง ถึงแมไขมันจะมีความสําคัญตอรางกาย แตหากกินอาหารมันจัดเปนประจํา จะเกิดไขมันสะสม จนทําใหเปนโรคอวน เกิดภาวะอวนลงพุง จะมีไขมันไป สะสมตามสวนตางๆ ของรางกาย ไขมันจะไดจากสัตว และพืช เชน น้ํามันหมู นํ้ามันพืช รวมถึง เนย มาการีน หรืออาจจะเปน ไขมันที่แทรกอยูในเนื้อสัตว กินอาหาร J จะทําใหไขมันในเลือดสูงขึ้น มันจัด J จะมีปริมาณไขมันไปสะสมตาม ไขมันสูง สวนตางๆ ของรางกาย F ไขมันเกาะในหลอดเลือด F ไขมันพอกที่ตับ J เลือดจะเขมขนและหนืดขึ้นกวา ปกติ เลือดไหลเวียนไมสะดวก J ไขมันตกตะกอนในหลอดเลือด ทําใหอุดตัน หรือแตก เกิดภาวะ ความดันโลหิตสูง ไตวาย อัมพฤกษ อัมพาต หัวใจวาย หลีกเลี่ยงอาหารมันจัด ไขมันสูง ลดอวน ลดโรค จํากัดการกินไขมันตอวัน มื้อละไมเกิน 4 ชอนชา 8

มากสินุผขภกาพผดลี เไกมิดกไนดเ ถอะ ผัก ผลไม ใหวิตามิน เกลือแร มีเสนใยอาหาร สารหลายชนิด และยังใหคุณคา เพ่ิมภูมิตานทานโรค ชวยปองกัน และลดภาวะเสี่ยง ตอการเกิดโรค กินผัก ผลไมใหหลากหลายสี เปนประโยชน และดีตอสุขภาพ ของเรา ชวยตานอนุมูลอิสระ J สีเขียว : J สีเหลือง – สม : J สีแดง : ผักบุง แครอท ฟกทอง ขาวโพด มะเขือเทศ พริกแดง ผักโขม มะละกอ สมทุกชนิด เปนตน แตงโม ลูกหมอนแดง ผักคะนา เปนตน ผักกาดหอม ตนหอม เปนตน J สขี าว - สนี าํ้ ตาล : หวั ไชเทา หอมหวั ใหญ J สีน้ําเงิน – มวง : กระเทียม กะหลํ่าปลีมวง ลูกเดือย งาขาว มะเขือมวง เผือก เมล็ดถ่ัวตางๆ ลูกหวา เปนตน แกวมังกร กินผัก ผลไมสดรสไมหวานจัด ทุกม้ือ ทุกวันและหลากหลายชนิด กินผัก ผลไม วันละอยางนอย 5 ขีด หรือคร่ึงกิโลกรัมข้ึนไป 9

ใหปลกอินดผภกยจผาลกสไมาร พิษ J เลือกซื้อผัก ผลไม ที่ยังสดใหมคุณภาพดี ไมช้ํา แหง เหลือง มีรอยแมลงกัดกินบางพอสมควร ซื้อจากแหลงจําหนายที่เชื่อถือได J เลือกกินผัก ผลไมสด ที่รสไมหวานจัด หลากหลาย หมุนเวียน สลับกันตามฤดูกาล เพื่อลดการสะสมของสารพิษในรางกาย J ปลูกผัก ผลไม กินเอง ภายในบริเวณบาน เพื่อความปลอดภัย และไรสารพิษตกคาง 10

เวพยื่อใสสุขอภอากพกดําี ลไมงมกีโารยค ออกกําลังกาย หรือการเคลื่อนไหวรางกาย ทําใหระบบตางๆ ของรางกาย หัวใจ ระบบไหลเวียนของเลือด ปอด กลามเนื้อ ขอตอ กระดูก เปนตน มีความแข็งแรง อดทน คลองแคลว วองไว ทํางานได นานขึ้น เพ่ิมประสิทธิภาพใหรางกาย คนที่ขาดการออกกําลังกาย หรือการเคลื่อนไหวรางกายจะมี อตั ราการเจบ็ ปว ย และเสยี ชวี ติ กอ นวยั อนั สมควร เพราะการออกกาํ ลงั กาย หรือการเคลื่อนไหวรางกาย จะสามารถชวยทําใหรางกายแข็งแรง เ สริมสรางภูมิตานทานในการปองกันโรคตางๆ การออกกําลังกายในวัยเด็กอยางเรา วัยเด็ก เปนวัยที่กําลังเจริญเติบโต ท้ังรางกาย จิตใจความคิด และความจํา เมื่อเด็กออกกําลังกาย และมีการเคลื่อนไหวออกแรง จะชวยใหการเจริญเติบโตของกระดูก ระบบกลามเนื้อ และระบบขอตอ ตางๆ ของรางกายพัฒนาไปอยางเหมาะสมกับชวงวัย รูจักควบคุม กลามเนื้อในการเคลื่อนไหวไดดี มีผลดีตอระบบหัวใจ หลอดเลือด แข็งแรงขึ้น รวมถึงดานสุขภาพจิต ชวยทําใหจิตใจ อารมณ แจมใส เบิกบาน การออกกําลังกายอยางสม่ําเสมอต้ังแตในวัยเด็ก จะเปนการลด ความเสี่ยงตอการเกิดโรคที่มีสาเหตุจากการขาดการออกกําลังกาย ไดแก โรคอวน โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน เพราะการออกกําลังกายสมํ่าเสมอ สามารถลดระดับไขมัน ในเลือด ชวยควบคุมนํ้าหนักตัวในชวงวัยที่สําคัญอยางวัยเด็ก 11

เราตอใงนอแอตกลกะําชลวงงวกยาย อยางไร การออกกําลังกายในเด็ก เปนกิจกรรมที่จัดขึ้น เพื่อใหเด็กมีความสนุกสนาน ใชกิจกรรมที่หลากหลาย ใชการออกแรงจากระดับความหนักที่เบา และคอยๆ เพิ่ม ความหนักจนถึงระดับที่หนักปานกลาง และใชเวลาที ่ ม ากกวา 1 ช่ัวโมงขึ้นไปในแตละวัน ชวงอายุ 2-3 ป กิจกรรมสงเสริมการพัฒนาของระบบประสาท และกลามเนื้อ เ ชน การวิ่ง กระโดด และปนปาย ถีบจักรยาน 3 ลอได ชวงอายุ 4-5 ป ว่ิงกระโดด ปนปายเลนกีฬาที่ชอบ เชน เตะลูกบอล ว่ิงแขงขัน เ ลนเทนนิส วายน้ํา เปนตน ชวงอายุ 6-12 ป เลนกีฬากลางแจง เลนเปนกลุม หรือเปนทีม ออกกําลังกาย เพื่อเพิ่มความแข็งแรง และเสริมสรางระบบของกลามเนื้อ เชน วิดพื้น โ หนบารเดี่ยว ซีทอัฟ เปนตน ปองกันการเกิดโรค และมีสุขภาพดี มาออกกําลังกาย หรือเคลื่อนไหวรางกายสม่ําเสมอ สัปดาหละอยางนอย 3-5 วัน วันละอยางนอย 30 นาที กันเถอะ 12

ถารจะะวองอหกนกอํายลนงะก...าย J ถามีไข ตัวรอน ถึงแมจะมีไขเพียงเล็กนอย หามออกกําลังกาย หรือ เคลื่อนไหวรางกาย ที่ตองออกแรงของกลามเนื้อมาก อาจทําใหเกิด อันตรายได J ถามีอาการถายเหลว อาเจียนมากๆ และออนเพลียมาก หาม ออกกําลังกาย หรือเคลื่อนไหวรางกายมากเกินไป ควรงดกิจกรรม การเลนตางๆ เพราะรางกายอยูในภาวะขาดน้ํา มีผลตอปริมาณของ ระบบไหลเวียนของเลือด J ระมัดระวังเพื่อไมใหเกิดการบาดเจ็บ F คํานึงถึงความปลอดภัยเสมอ จากการออกกําลังกายเปน ลําดับข้ัน F เพิ่มความหนักจากเบา จนถึงระดับความหนักปานกลาง และ ตองมีการอบอุนรางกายประมาณ 5 นาที กอนออกกําลังกาย หรือการเคลื่อนไหวรางกายเสมอ F ยืดเหยียดกลามเนื้อสวนตางๆ กอน และเมื่อสิ้นสุดการ ออกกําลังกาย ควรผอนคลายจนถึงระดับการหยุดการ ออกกาํ ลงั กาย หรือการเคลื่อนไหวรางกายเพื่อใหหัวใจ ปอด กลามเนื้อทุกสวนลดระดับลงเรื่อยๆ ใชเวลาประมาณ 5 นาที J หลีกเลี่ยงการออกกําลังกาย หรือการเคลื่อนไหวรางกาย ในเวลา ที่อากาศรอนจัด มีแสงแดดจัด ควรออกกําลังกายในสภาพอากาศ ที่เหมาะสม และในขณะที่ออกกําลังกาย หรือเคลื่อนไหวรางกาย และควรดื่มน้ําสะอาดบอยๆ 13

สุขภาพจิตดี ชีวีมีสุข สขุ ภาพจติ เปน สงิ่ ทสี่ าํ คญั และมคี วามสมั พนั ธก บั สขุ ภาพทางกาย ไมสามารถแยกออกจากกันได การทําใหจิตใจดี แข็งแรง มีสุข สมบูรณ ยอมจะทําใหสุขภาพกายแข็งแรงตามไปดวย ดังน้ัน เราควรใสใจดูแล สุขภาพของจิตใจ และสงเสริมสุขภาพกาย และจติ ใจใหแข็งแรงอยูเ สมอ คนทมี่ สี ขุ ภาพจติ ดี อารมณด ี จติ ใจแจม ใส จะปรบั ตวั เขา สง่ิ แวดลอ ม ไดอยางมีความสุข ดําเนินชีวิตอยางเปนประโยชนตอตนเอง และผูอื่น เรยี นรสู ง่ิ ตา งๆ ไดด ี และสามารถแกไ ขปญ หาใหผ า นพน ไปไดด ว ยดี 9 วิธี เพ่ือสุขภาพจิตดี J มีศักดิ์ศรี สรางเอกลักษณ สุขภาพสมบูรณแข็งแรง อารมณด ี เกดิ จากความถนดั ความชอบ จิตใจแจมใสเบิกบาน ไมเจ็บปวย ความเชื่อ ให้เปนไปตาม เอกลักษณ ทําไดดวยตนเอง เกิดความพอใจ และภูมิใจ J กลายอมรับความจริง J รูจักสรางความหวัง J รูจักสรางกําลังใจ J รูจักควบคุมความโกรธ J รูจักถึงคุณคาของตนเอง เห็นคุณคาในตนเอง J รูจักผูกมิตรไมตรีกับผูอื่น J มีความม่ันคงทางอารมณ ไมดวนตัดสินใจ หลงเชื่ออะไรงายโดยขาด เหตุผล J รักษาสุขภาพ หมั่นออกกําลังกาย พักผอนนอนหลับอยางเพียงพอ 14

เอกสารอางอิง สุขศึกษา, กอง แนวทางการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพที่พึงประสงค สําหรับคนไทย วัยเด็ก อายุ 6-14 ป พิมพที่ โรงพิมพชุมนุม สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, กันยายน 2550. สุขศึกษา, กอง เอกสารความรู ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม ลดโรคมะเร็ง โรคความดนั โลหติ สงู โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด พมิ พท ี่ โรงพมิ พ  ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จํากัด, มิถุนายน 2553 สมพล สงวนรังศิริกุล, ผศ.นพ. หนังสือชุดขอแนะนําการออกกําลังกาย สําหรับเจาหนาที่สาธารณสุข ขอแนะนําการออกกําลังกาย สําหรบั เด็ก อายุ 2-12 ป พิมพโ ดยกองออกกําลังกายเพือ่ สขุ ภาพ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข, 2546 15

คณะผูจดทํา ท่ีปรึกษา นายแพทยสมชัย ภิญโญพรพาณิชย อธิบดีกรมสนับสนุนบริการสุขภาพ นายแพทยสุวัช เซียศิริวัฒนา รองอธิบดีกรมสนับสนุนบริการสุขภาพ นางสาวเบญจมาศ สุรมิตรไมตรี ผูอํานวยการกองสุขศึกษา ผูจัดทํา เรือตรีหญิงวไลพร สวัสดิมงคล นักวิชาการเผยแพรชํานาญการพิเศษ นางบุญตา เจนสุขอุดม นักวิชาการเผยแพรชํานาญการ นางสาวดวงนภา ปานเพ็ชร นักวิชาการเผยแพรชํานาญการ นายตอโชติ โสตถิกุล นักวิชาการเผยแพรชํานาญการ 16