5

คูม่ ือ อสม. การสร้างเสริมสขุ ภาพผสู้ งู อายุ โดยชุมชน กรมสนับสนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ DEPARTMENT OF HEALTH SERVICE SUPPORT จดั พิมพ์โดย สำ� นักงานสนบั สนุนบริการสุขภาพ เขต 7 ขอนแกน่

บา้ น วัด บทนำ� ชุมชน อสม. อสม. ทง้ั ประเทศจำ� นวน 1,047,800 คน เปน็ ผู้สูงอายุ รว่ มใหค้ วามรัก (อายเุ กิน 60 ป)ี ถงึ ร้อยละ 23 (ประมาณ 240,000 คน) ถอื วา่ เป็น พิทกั ษอ์ นามัย กลุ่มท่ีมีผู้สูงอายุค่อนข้างมาก อสม. เป็นองค์ประกอบหนึ่ง ที่ส�ำคัญของทีมหมอครอบครัว ที่จะช่วยดูแลสุขภาพผู้สูงอายุ ผู้สงู วยั อายยุ ืน ในชุมชน ให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีและอยู่ในครอบครัวอย่างอบอุ่น รวมทั้งร่วมขับเคลื่อนภารกิจการดูแลสุขภาพ โดยการออก สารบัญ เยี่ยมบ้านผู้ท่ีต้องดูแลใกล้ชิด 3 กลุ่ม คือผู้สูงอายุ ผู้พิการ และ ผ้ปู ว่ ยระยะสดุ ท้าย ซงึ่ มปี ระมาณ 2 ลา้ นกวา่ คนท่ัวประเทศ เพอ่ื บทท่ี 1 เปล่ียนภาระ ใหเ้ ปน็ พลังของชุมชน 1 ใหป้ ระชาชนทกุ คนทกุ พนื้ ที่ สามารถเข้าถงึ บรกิ าร และได้รบั การ บทท่ี 2 การประเมนิ สุขภาพกาย..... 6 ช่วยเหลือในสิทธิอ่ืนๆ ที่เกี่ยวข้องกับคุณภาพชีวิตยิ่งข้ึน คู่มือ เล่มน้ีจัดท�ำข้ึนเพื่อเป็นแนวทางให้กับ อสม. และพื้นท่ี ในการ และดูแลสุขภาพตนเอง สร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุในชุมชน ขอขอบคุณทีมเจ้าหน้าที่ ศนู ย์อนามัยท่ี 9 นครราชสมี า ที่ใหค้ �ำแนะน�ำในการจัดทำ� คู่มือนี้ บทที่ 3 11การจัดการความเครยี ดในผู้สงู อายุ ทั้งน้ีคาดหวังว่าจะท�ำให้ปัญหาความทุกข์ของผู้สูงอายุลดลงและ ได้รับการดูแลดีข้ึน เพื่อบรรลุผลลัพธ์ คือ การมีสุขภาพดีของ ผสู้ ูงอายุในชุมชน สุจนิ ดา สุขก�ำเนดิ ผู้อำ� นวยการ สำ� นกั งานสนบั สนนุ บริการสขุ ภาพ เขต 7 ขอนแกน่

คูม่ ือ อสม. การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพผู้สงู อายุ โดยชุมชน 1 บทท่ี 1 เปลย่ี นภาระ ให้เป็นพลังของชมุ ชน ปัญหาผดู้ แู ลผสู้ ูงอายใุ นครอบครวั พบวา่ จากข้อมูลการส�ำรวจของ ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ พบว่าผู้สูงอายุไทยในปี 2557 - อาศัยอยตู่ ามลำ� พงั คนเดียว รอ้ ยละ 8.7 มจี ำ� นวนสงู ถงึ 10,014,699 คน คดิ เปน็ สดั สว่ นถงึ รอ้ ยละ 14.9 ของประชากรทง้ั ประเทศและ - อยตู่ ามลำ� พังกับคู่สมรส ร้อยละ 18.8 นับวันจ�ำนวนผู้สูงอายุจะย่ิงเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วและต่อเน่ือง จากร้อยละ 9.4 ในปี 2545 - อาศยั อยู่ร่วมกับครอบครวั ร้อยละ 72.5 เป็น 12.2 ในปี 2554 ซ่ึงตามนิยามขององค์การสหประชาชาติท่ีก�ำหนดว่าประเทศใดมี ประชากรอายุ 60 ปี ขึ้นไปเกนิ รอ้ ยละ 10 หรอื มีประชากรอายตุ ้ังแต่ 65 ปีมากกวา่ รอ้ ยละ 7 ของประชากรทง้ั ประเทศ แสดงว่าประเทศน้นั ก�ำลังเข้าสู่ “สังคมผู้สูงอาย”ุ นั่นหมายถงึ ไทย ได้เข้าสู่ “สังคมผู้สูงอายุ” แล้ว และเป็นที่คาดการณ์กันว่าในปี 2564 ไทยจะเป็นสังคม ผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ โดยมีสัดส่วนเป็นร้อยละ 20 น่ันคือ จะส่งผลต่อระบบเศรษฐกิจของ ประเทศในอนาคต เชน่ คา่ ใชจ้ า่ ยการรกั ษาพยาบาลทเี่ พมิ่ ขน้ึ การลดลงของวยั แรงงาน เปน็ ตน้ นนั่ คอื ถ้าชุมชนมีประชากร 100 คน และมคี นท่มี ีอายุ 60 ปขี นึ้ ไป เกินกวา่ 10 คน ก็ถือวา่ ชมุ ชนน้ันเข้าสู่ อายุขยั เฉล่ียผสู้ ูงอายุ การเป็นชุมชนผู้สูงอายุ และแนวโน้มอายุขัยจะเพ่ิมสูงขึ้น จากปี 2557 ผู้หญิงมีอายุขัยเฉล่ีย 78.4 ปี และ ของไทย ในปี 2557 ผู้ชายมอี ายขุ ยั เฉลยี่ 71.8 ปี ทำ� อยา่ งไรให้ผสู้ งู อายุมสี ุขภาพดี จนถงึ อายุ 72 ปี และมีอายขุ ยั ไม่น้อยกว่า 80 ปี น่ันคือ อสม. ต้องจัดกิจกรรม ให้คนในชุมชนเกิดทัศนคติมองผู้สูงอายุ ที่แต่เดิมมองผู้สูงอายุเป็น “ภาระ” ผหู้ ญงิ 78.4 ปี ให้กลายเป็น “พลังของชมุ ชน” โดยมีบทบาทเปน็ ผนู้ ำ� ด้านวถิ ชี วี ิตของคนในครอบครัว และชมุ ชน ผู้ชาย 71.8 ปี

2 คู่มอื อสม. การสร้างเสรมิ สุขภาพผ้สู ูงอายุ โดยชุมชน จากการศกึ ษาสดั ส่วนของผู้สูงอายุทม่ี สี ุขภาพในระดบั ต่างๆ ในชุมชน พบว่า รอ้ ยละ 27 เปน็ ผู้สงู อายทุ ม่ี สี ขุ ภาพดี ที่เหลือร้อยละ 73 พบว่ามีปัญหาโรคเรื้อรังอย่างน้อย 1 โรค การจ�ำแนกกลุ่มผู้สูงอายุ แบ่งตามลักษณะทางสุขภาพและสังคมของผู้สูงอายุ เป็น 3 กลุ่ม คือ กล่มุ ติดสงั คม กลมุ่ ติดบา้ น และกลุ่มตดิ เตียง การดแู ลในแต่ละกล่มุ มีหลักการดังน้ี เคลด็ ลบั อายยุ ืน 100 ปี ชีวีมีสุข กล่มุ ที่ 1 กลุม่ ติดสงั คม หมายถึง กลุ่มผู้สูงอายุที่ยังสามารถช่วยเหลือ ดูแลสขุ ภาพชอ่ งปากและฟนั กินโปรตนี เพอ่ื การเคี้ยวอาหารได้ดี สมำ่� เสมอ ตนเองได้ดี ด�ำเนินชีวิตในสังคมได้อย่างอิสระ สามารถ ทำ� กจิ วตั รประจำ� วนั พนื้ ฐาน และเปน็ ผทู้ มี่ สี ขุ ภาพทว่ั ไปดี นอนหลบั กนิ อาหารบำ� รงุ ไม่มีโรคเรือ้ รงั หรือมภี าวะเสี่ยงต่อการเกดิ โรค หรอื เป็น เพยี งพอ สายตาเพอ่ื การ ผู้ทม่ี ีโรคเรอื้ รัง 1-2 โรค ที่ยังควบคุมโรคได้ ตน่ื เช้าสมำ่� เสมอ มองเห็นท่ีปกติ หลักการดูแลกลุ่มนี้ การคงภาวะสุขภาพและ ไม่ด่ืมสุรา / ออกก�ำลงั กายสม่�ำเสมอ ความสามารถในการท�ำหน้าที่อย่างต่อเนื่อง โดยด�ำเนิน ไม่สบู บุหรี่ 3 วัน / สัปดาห์ วนั ละ 30 นาที ชีวิตตามเคลด็ ลบั อายยุ นื 100 ปี ชีวีมสี ุข อสม. เน้นให้ กลุ่มนี้เข้าร่วมกิจกรรมในชุมชน เช่น การออกก�ำลังกาย ฝกึ การทรงตัว / ปรับสภาพแวดล้อมทเ่ี หมาะสม รว่ มกนั การจดั ตงั้ ชมรมผสู้ งู อายเุ พอ่ื พฒั นาศกั ยภาพและ เพื่อป้องกนั การหกลม้ และบาดเจบ็ ทร่ี ้ายแรง ภูมิปัญญาของผู้สูงอายุให้เกิดประโยชน์ต่อตนเอง ครอบครัว และชมุ ชน และสร้างคณุ ค่าการด�ำเนินชวี ติ ให้ กับผสู้ ูงอายุ

คมู่ ือ อสม. การสร้างเสริมสขุ ภาพผู้สงู อายุ โดยชุมชน 3 กลมุ่ ที่ 2 กลมุ่ ติดบ้าน หมายถึง กลุ่มผู้สูงอายุท่ีช่วยเหลือตนเองได้บ้าง หรือต้องการความช่วยเหลือจากผู้อื่นเพียงบางส่วน มีความจ�ำกัดในการด�ำเนินชีวิตในสังคม และเป็นกลุ่มผู้สูงอายุที่มีโรคเรื้อรังที่ควบคุมไม่ได้มีภาวะแทรกซ้อน ทางดา้ นรา่ งกาย หรือทางดา้ นจิตใจจนส่งผลต่อการร้คู ดิ การตัดสนิ ใจ การปฏิบตั ิกิจวตั รประจำ� วันพื้นฐาน คำ� แนะนำ� การดูแลใสใ่ จผู้สงู อายกุ ล่มุ นี้ มีดังนี้ ดม่ื นำ�้ กนิ กล้วย ยืดเหยยี ด หางานอดิเรก 6-8 แกว้ ทกุ วัน รา่ งกาย และให้ผู้สงู อายุ ด่มื นม เปน็ ประจำ� นอน 8 ชม. เน้นโปรตนี ถัว่ เหลอื ง ฝึกสมอง แรธ่ าตุ 1 แก้ว ทานตม้ /ย่าง/นึง่ อสม. ร่วมกับคนในครอบครัว ดูแลและ ประเมินการทรงตัวและการเคล่ือนไหว ผู้สูงอายุ โดย สังเกต การทรงตัวและการเคลื่อนไหวผู้สูงอายุท�ำกิจกรรม เช่น ลุกจากเก้าอี้โดยไม่ใช้มือช่วย เดินในระยะ 10 ฟุต แลว้ หมนุ ตวั กลบั มานง่ั ทเ่ี ดมิ ทงั้ นเ้ี พอ่ื ปอ้ งกนั การหกลม้ ของผสู้ งู อายุ ซงึ่ มกั พบปญั าการหกลม้ มากในกลมุ่ น้ี การหกลม้ มักเกดิ จาก 2 กรณี คอื การลม้ แบบพลาดหรอื สะดุด และการล้มแบบลน่ื ไถล จงึ ควรส�ำรวจดูบรเิ วณทอ่ี าจท�ำใหเ้ กดิ ทงั้ 2 กรณี เช่น ห้องนำ�้ ทางเดิน ฯลฯ และทสี่ �ำคญั ท�ำอย่างไรใหก้ ลุ่มผ้สู งู อายุตดิ บา้ น ออกมารว่ มกิจกรรมในชมุ ชนเพอ่ื ใหก้ ลบั มาเป็นกลมุ่ ผูส้ ูงอายุตดิ สงั คม

4 คมู่ อื อสม. การสรา้ งเสรมิ สุขภาพผูส้ งู อายุ โดยชมุ ชน กลมุ่ ที่ 3 กลมุ่ ติดเตยี ง หมายถึง กลุ่มผู้สูงอายุท่ีไม่สามารถช่วยเหลือตนเองในการด�ำเนินกิจวัตรประจ�ำวันได้ ต้องการความช่วยเหลือจากผู้อ่ืนๆ ในเรื่องการเคลื่อนย้าย การปฎิบัติกิจวัตรพื้นฐานประจ�ำวัน อน่ื ๆ มโี รคประจำ� ตวั หลายโรคทง้ั ทค่ี วบคมุ ไดแ้ ละควบคมุ ไมไ่ ดม้ กี ารเจบ็ ปว่ ยเรอ้ื รงั มายาวนานและ มภี าวะแทรกซ้อนจากโรคทเี่ ป็นอยู่ หลกั การในการดแู ลผู้สงู อาย/ุ ผูป้ ่วยตดิ เตยี ง ผพู้ ิการในชุมชน 3 ขอ้ คอื 1. ผ้ปู ว่ ยมีคุณภาพชีวติ ดีข้นึ สงั เกตได้ง่ายๆ จากผูป้ ่วยไมม่ ีกลิน่ ปสั สาวะ ขาหนีบไม่แดง 2. ผู้ป่วยไปรักษาท่ีโรงพยาบาลน้อยลง เพราะได้รับการดูแลอย่างดีจากผู้ดูแลผู้ป่วยและ ทีมหมอครอบครวั 3. ผู้ดแู ลผ้ปู ว่ ยมที ุกขน์ ้อยลง มีเวลาไปทำ� งานประกอบอาชีพเพอ่ื เล้ยี งดคู รอบครวั อสม. เป็นหน่ึงในองค์ประกอบส�ำคัญของ “ทีมหมอครอบครัว” ที่จะร่วมขับเคลื่อนภารกิจการดูแลผู้สูงอายุถึงบ้านและท่ีส�ำคัญ ให้ก�ำลังใจและเสริมพลังแก่ครอบครัวผู้สูงอายุในการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง โดยการให้ความรู้/ค�ำแนะน�ำให้ผู้สูงอายุเข้าถึงบริการ ตามชดุ สทิ ธปิ ระโยชน์ ทั้งในด้านบรกิ ารทางการแพทยแ์ ละบริการดา้ นสงั คม ส่วนใหญ่ผู้สูงอายุท่ีมีปัญหาสุขภาพมากๆ จะมีปัญหาโรคซึมเศร้า และ ความเครยี ดทเ่ี กดิ ขนึ้ จากโรคภยั ไขเ้ จบ็ อสม. สามารถแนะนำ� ผดู้ แู ลในการคดั กรอง ภาวะซึมเศร้า และ ภาวะความเครยี ด ตามแบบงา่ ยๆ (หน้า 5) ถา้ พบว่า ผ้สู งู อายุ มีอาการดังกล่าว ควรสร้างก�ำลังใจ และท�ำให้ผู้สูงอายุเห็นคุณค่าของตนเองใน ครอบครัว

คู่มอื อสม. การสรา้ งเสริมสขุ ภาพผสู้ ูงอายุ โดยชมุ ชน 5 แบบคัดกรองโรคซมึ เศรา้ ด้วย 2Q การสร้างพลังผสู้ ูงอายใุ นชมุ ชน : “ผู้สูงอายุบา้ นขนุ ยวม” คำ� ถาม ขอ้ คำ� ถาม มี ไม่มี อ.ขุนยวม จ.แมฮ่ อ่ งสอน มผี ู้สูงอายุ 60 ปีขนึ้ ไป จ�ำนวน 663 คน ชุมชนได้ตระหนักถึงปัญหาผู้สูงอายุ โดยเฉพาะด้านสุขภาพกายและใจ 1 ใน 2 สัปดาหท์ ี่ผา่ นมารวมวันน้ีทา่ นรสู้ ึก - หดหู่ เศร้า หรือทอ้ แท้ส้ินหวังหรอื ไม่ จงึ คดิ ทำ� โครงการเพอ่ื ชว่ ยสง่ เสรมิ สขุ ภาพทดี่ ใี หแ้ กผ่ สู้ งู อายุ เพอ่ื ใหม้ สี ขุ ภาพ 2 ใน 2 สปั ดาห์ทผ่ี ่านมารวมวนั นี้ทา่ นรู้สึก ร่างกายที่แข็งแรง จิตใจที่แข็งแรงไม่เป็นภาระของครอบครัว โดยจัดต้ัง - เบื่อ ทำ� อะไรกไ็ ม่เพลดิ เพลินหรือไม่ ชมรมผูส้ ูงอายุบ้านขนุ ยวม รว่ มกนั จัดกจิ กรรมตา่ งๆ ทช่ี ่วยชะลอการเสื่อม • โดยมอี าการเหลา่ นที้ ุกวนั นาน 2 อาทิตยข์ น้ึ ไป ของรา่ งกาย ชว่ ยใหก้ ลา้ มเนอ้ื เอน็ ขอ้ ตอ่ แขง็ แรงและยดื หยนุ่ ทำ� ใหก้ ระดกู • ถา้ คำ� ตอบ “ไมม่ ี” ทงั้ 2 คำ� ถาม ถือวา่ ปกติ ไม่เป็นโรคซมึ เศรา้ • ถา้ ค�ำตอบ “ม”ี ขอ้ ใดขอ้ หนึ่งหรอื ทั้ง 2 ขอ้ คำ� ถาม หมายถงึ ผลการคดั กรองเปน็ บวก แขง็ แรง ชะลอการเปน็ โรคกระดกู พรนุ ทงั้ ชว่ ยใหก้ ารเคลอ่ื นไหวและทรงตวั ได้ดี ระบบขบั ถ่ายทำ� งานดีขน้ึ แลว้ ทส่ี �ำคัญสร้างรอยย้ิม เสียงหวั เราะ ได้ คือเป็นผู้มีความเส่ยี งหรอื มแี นวโนม้ ทจี่ ะเป็นโรคซึมเศร้า คลายเหงา รวมทงั้ สรา้ งความสขุ กำ� ลงั ใจทจ่ี ะใชช้ วี ติ อยกู่ บั ลกู หลานไปนานๆ แบบทดสอบวา่ ตนเองมภี าวะความเครยี ดหรอื ไม่ (ST5 ) คำ� ถาม 5 ขอ้ โดยใน 1 สัปดาห์ จะนัดรวมตัวกัน 3 วัน ที่วัด และหมู่บ้าน ข้อที่ อาการหรอื ความรสู้ กึ ทเ่ี กดิ คะแนน เพื่อออกก�ำลังกายด้วยการร�ำไม้พอง วันละ 30 นาที และต่อดว้ ยการรำ� วง ในระยะ 2-4 สปั ดาห์ 0 1 23 การเต้นบาสโลบ นอกจากน้ียังมีกิจกรรมเข้าวัดฟังธรรม สวดมนต์ น่ังวิปัสสนา น่ังสมาธิ ซ่ึงช่วยส่งเสริมด้านสุขภาพจิตแก่ผู้สูงอายุอีกด้วย 1 มปี ญั หาการนอน นอนไมห่ ลบั หรอื นอนมาก แทบไมม่ ี เปน็ บางคร้งั บอ่ ยครัง้ เปน็ ประจำ� และเมื่อสุขภาพจิตดี 2 มีสมาธิน้อยลง 3 หงดุ หงดิ /กระวนกระวาย/วา้ วนุ่ ใจ สขุ ภาพกายทดี่ กี ต็ ามมา 4 รสู้ ึกเบ่ือ เซง็ 5 ไมอ่ ยากพบปะผู้คน คะแนน 5-7 เครยี ดปานกลาง สามารถดูแลตัวเองได้ การแปลผล คะแนน 0-4 เครยี ดนอ้ ย คะแนน 10-15 เครยี ดมากทส่ี ดุ เป็นการสร้างคุณค่า คะแนน 8-9 เครียดมาก การด�ำเนินชีวิตให้กับ ท่ีมา : กรมสุขภาพจิต. คู่มือการด�ำเนินงานสุขภาพจิตในชุมชน ส�ำหรับ อสม. ผสู้ ูงอายอุ ีกด้วย ชดุ ปญั หาสขุ ภาพจิตทพี่ บบอ่ ย. (2558)

6 ค่มู อื อสม. การสรา้ งเสรมิ สุขภาพผู้สูงอายุ โดยชมุ ชน บทที่ 2 การประเมินสขุ ภาพกาย..... และดูแลสขุ ภาพตนเอง โดยทวั่ ไป ปญั หาสขุ ภาพกายของผสู้ งู อายใุ นชมุ ชนทพ่ี บบอ่ ยๆ ① แบบทดสอบสมรรถภาพทางกาย (ในกลุม่ ผสู้ งู อายุตดิ สังคม) จะเปน็ เรอ่ื ง ปัญหาปวดเข่า ข้อเข่าเส่ือม ปญั หาช่องปาก ปัญหาการ มีพฤติกรรมสุขภาพที่ไม่ถูกต้อง ดังน้ันควรรู้วิธีการประเมินสุขภาพ 1. ลกุ -น่ัง เก้าอี้ ภายใน 30 วินาที : วัดกล้ามเนอื้ สว่ นบน กายของผ้สู งู อายอุ ยา่ งง่าย ๆ และแนวทางการดูแลตนเอง มีดงั น้ี - น่ังตรงกลางเก้าอ้ี หลังตรง เท้าท้งั สองอยู่บนพ้นื มือทง้ั สองกอดอก (รปู ก.) - ลุกขนึ้ ยืนตรง (รูป ข.) แลว้ น่ังลงทนั ที 1. การวดั สมรรถภาพทางกาย 3 ขอ้ - พยายามลุก-น่งั ให้ได้จำ� นวนคร้ังมากท่สี ดุ 2. การคัดกรองโรคขอ้ เขา่ เสื่อม 5 ข้อ และแนวทางการดแู ล เกณฑ์มาตรฐาน ลกุ น่งั ไดเ้ ท่ากบั หรอื มากกว่า 8 คร้ัง ข้อเข่า 3. ทำ� อย่างไร ไมใ่ หผ้ ้สู ูงอายุ ตอ้ งสญู เสยี ฟนั เพ่ิมข้นึ จำ� นวนทที่ ำ� ได้ …………..… ครั้ง £ ไดม้ าตรฐาน £ ไมไ่ ดม้ าตรฐาน 4. การประเมินพฤตกิ รรมท่ีมีผลตอ่ สขุ ภาพ 2. มือไขว้หลงั แตะกนั (มอื ขวาอยูบ่ น) : วัดความออ่ นสว่ นบน 5. อาหารทีเ่ ปน็ ประโยชนข์ องผสู้ งู อายุ : กลว้ ยนำ้� ว้า - ลกุ ขึน้ ยืนตรง (รปู ข.) แล้วนงั่ ลงทนั ที (รูป ก.) (รปู ข.) (รปู ค.) (รปู ง.) - พยายามลุก-นัง่ ใหไ้ ดจ้ �ำนวนครั้งมากทีส่ ดุ เกณฑ์มาตรฐาน ระยะห่างระหว่างปลายน้ิวกลางท้ังสองข้าง โดยผู้ชายมีระยะห่าง นอ้ ยกวา่ หรือเท่ากบั 10 ซม. ส่วนผูห้ ญิง ระยะหา่ งน้อยกวา่ หรือเท่ากบั 5 ซม. ระยะหา่ ง …………..… ซม. £ ไดม้ าตรฐาน £ ไมไ่ ดม้ าตรฐาน (ถ้าน้ิวและมือสามารถทบั กันได้ ถือวา่ ระยะหา่ ง 0 ซม.) 3. วดั ภาวะเปราะบาง (ความแข็งแรงก�ำลงั ขา) : - ให้ผู้สงู อายุเดนิ เปน็ เสน้ ตรง ระยะทาง 4.5 เมตร แลว้ จบั เวลาเม่ือเร่ิมเดนิ เกณฑ์มาตรฐาน ใช้เวลาเทา่ กับหรือน้อยกวา่ 7 วนิ าที เวลา …………..… วนิ าที £ ไดม้ าตรฐาน £ ไมไ่ ดม้ าตรฐาน หากท�ำไม่ได้ตามเกณฑ์ 3 ข้อ ควรแนะน�ำให้ผู้สูงอายุเดินหรือออกก�ำลังกาย ยืดเหยยี ดกลา้ มเนอ้ื ทกุ วนั

คมู่ อื อสม. การสร้างเสริมสขุ ภาพผู้สูงอายุ โดยชมุ ชน 7 ② คุณเสยี่ งเปน็ น่ังและยกขาวางบนเก้าอี้ รปู กระดูกข้อเข่า โรคขอ้ เขา่ เส่อื ม หรอื ยงั ? พยายามเหยยี ดเขา่ ตรง กระดูกต้นขา อาการส�ำคัญของโรค ข้อเขา่ เสือ่ ม โดยการเกร็งลกู สะบ้า นับ 1-10 หรอื เท่าทท่ี ำ� ได้ กระดูกสะบ้า 1. ข้อเข่าฝืดตึงหลงั ต่นื นอนตอนเชา้ หรอื เคลอื่ นไหวล�ำบาก 2. เสียงดงั กรอบแกรบในข้อเขา่ ขณะเคล่อื นไหว การบริหารท่าน้ีเหมาะส�ำหรับ กระดกู แข้ง 3. กดเจ็บทีก่ ระดูกข้อเขา่ ผูท้ ย่ี งั มีอาการปวดเขา่ 4. ขอ้ ใหญผ่ ิดรปู 5. มอี าการปวด เจบ็ แปลบ็ เวลาเคลอื่ นไหว 2 นอนหงาย เอาหมอน ท่าบ6รหิ าร 3 เลก็ ๆ วางใต้เข่า เกร็ง สะบา้ เหยียดเขา่ ตงึ นับ 1 น่ังชดิ เก้าอี้ เหยียดเข่าตรง 1-10 ท่าน้ีเปน็ ท่าพืน้ ฐาน เกร็งค้างนับ 1-10 หรือเทา่ ทที่ ำ� ได้ แล้ว ทำ� ได้ง่ายสามารถท�ำได้ เอาลงนับเป็น 1 ครงั้ แม้มีอาการปวดเขา่ ข้อแนะนำ� ในการถนอมขอ้ เข่า ท�ำสลับข้าง หลีกเลี่ยงท่าที่เป็นอันตรายต่อเข่า ควบคมุ 6 พชิ ติ ข้อเข่าเสือ่ ม 4 เชน่ การนง่ั พบั เพยี บ คกุ เขา่ ขดั สมาธิ นำ้� หนักตวั นงั่ ยองๆ ควรใชห้ อ้ งสว้ มแบบชกั โครก น่งั ไขวข้ า โดยขาบน ยืนพงิ ก�ำแพง ให้เท้าหา่ ง กดลง และขาล่างเหยยี ด ลดอาการปวดและเกรง็ ของกลา้ มเนอื้ บริหาร ก�ำแพงเล็กนอ้ ยไมต่ ำ�่ กวา่ 5 ขนึ้ เกรง็ นับ 1-10 และ รอบเขา่ โดยใชค้ วามร้อนประคบ กล้ามเน้อื ตน้ ขา ระดับเข่า แล้วยืดตวั ขึ้น สลับข้างเช่นกนั ทา่ นี้ การบริหารเพ่ือเพ่ิม ชว่ ยให้กลา้ มเน้ือหน้าขา ใชแ้ ผ่นรองด้านในรองเท้าและ ใช้ไม้เทา้ ช่วยเวลาเดนิ กำ� ลังกลา้ มเนื้อ และทอ้ งขาแข็งแรงข้ึน สนับเขา่ เพอื่ ชว่ ยพยงุ และลดแรง เพอื่ แบง่ เบาแรงที่ เหยยี ดสะโพก ในท่ายนื กระทบต่อเขา่ กระท�ำตอ่ เข่า แตะขาไปขา้ งหลงั ท่มี า 6 ทา่ บรหิ ารพชิ ิตขอ้ เข่าเสอื่ ม : โรงพยาบาลบำ� รุงราษฎร์

8 คู่มือ อสม. การสรา้ งเสริมสขุ ภาพผู้สงู อายุ โดยชมุ ชน ③ ท�ำอย่างไร ไม่ให้ผสู้ งู อายุต้องสูญเสียฟนั เพิน่ ขึ้น 7 ปญั หา 1) ตรวจสขุ ภาพช่องปากอยา่ งน้อยปลี ะคร้งั 2) ดูแลอนามัยช่องปากอย่างเหมาะสม ด้วยสูตร 2 : 2 : 2 ได้แก่ เร่ืองช่องปาก แปรงฟนั อย่างน้อยวนั ละ 2 ครง้ั (และแปรงล้ินรว่ มด้วย) นานคร้งั ละ 2 “ผ้สู ูงอายุ” นาที และงดกนิ อาหารหลังแปรงฟนั 2 ช่ัวโมง และควรใชไ้ หมขดั ฟัน หรอื แปรงซอกฟนั อย่างน้อย วันละ 1 ครั้ง 2 ฟรานั ก1ผฟแุ นั ลผะแุ ละสฟปญู ันัญเปสหลียาอฟกมาันรใสโ่ รคอปัก3เรสทิ บนั ต์ ส�ำหรับผู้สูงอายุท่ีมีกล่ินปาก : ภกญ.ดร.สุภาภรณ์ ปิติพร ได้เขียน แนะน�ำว่า ให้กนิ กลว้ ยสกุ หลงั ตืน่ นอนแล้วจึงค่อยแปรงฟัน ทำ� อยา่ งนี้ สภาวะ 7 แ4ชผ่อลง/มปะาเกรง็ 5 6 ประมาณ 1 สปั ดาห์ กลน่ิ ปากจะหายไป เนือ่ งจากกล้วยมสี รรพคุณทาง ยาสามารถรักษาโรคทอ้ งเสีย ท้องผูก และโรคกระเพาะ ซึง่ อาจเปน็ ต้น ช่องปากทสี่ ัมพนั ธ์ น้�ำสลภาายวแะห้ง ฟนั สึก เหตขุ องกลนิ่ ปาก กบั โรคเรอื้ รงั ตัวอยา่ ง การจดั กิจกรรมดูแลสุขภาพช่องปากของชมรมผู้สูอายุในชุมชน ในร่างกาย • อบรม “ฟนั ดีท่ีบ้นั ปลาย” • รณรงค์ ดแู ลสุขภาพช่องปาก • ผู้สงู อายุตรวจฟัน และสง่ มารกั ษาท่ี รพ.

คู่มือ อสม. การสรา้ งเสรมิ สุขภาพผู้สูงอายุ โดยชมุ ชน 9 ④ การประเมินพฤติกรรมทม่ี ีผลต่อสุขภาพ... ผสู้ ูงอายุ ควรปรับพฤตกิ รรมสขุ ภาพให้ได้มากทีส่ ดุ ทัง้ 8 ข้อ เพ่ือนำ� ไปสกู่ ารมีสุขภาพดี พฤติกรรมสุขภาพทีม่ ผี ลตอ่ สขุ ภาพ ท�ำได้ ทำ� ไดบ้ ้าง ทำ� ไม่ได้ 1. ดื่มน�ำ้ ให้เพยี งพอตอ่ วัน อย่างนอ้ ย 6-8 แก้ว      2. ลดการกนิ หวาน มนั เค็ม เชน่ ลดการเติมน้�ำตาล หรอื น้ำ� ปลา เวลาปรงุ อาหาร หรอื กนิ อาหารมันๆ น้อยลง เปน็ ต้น       3. ลดหรอื งด น้�ำอดั ลม น้ำ� หวาน กาแฟ ชา โอวัลติน      4. ลดหรอื งด ผงชรู ส และเคร่อื งปรุงรส (เนื่องจากมีสารโซเดียมสูง สง่ ผลใหเ้ กดิ ปัญหาความดนั โลหติ สูงในผสู้ งู อาย)ุ       5. กนิ กลว้ ยทกุ วนั อย่างน้อย วนั ละ 1-2 ลกู หรือ กินข้าวกลอ้ ง      6. ควรนอนหลับประมาณ 6 ชัว่ โมงครง่ึ ต่อวนั (ระยะเวลาการนอน ไม่สำ� คญั เท่ากับคณุ ภาพของการนอนหลบั )       7. ออกกำ� ลงั กายสม่�ำเสมอ ไดแ้ ก่ เดิน วง่ิ หรอื เคลื่อนไหวรา่ งกาย อยา่ งนอ้ ยวันละ 30 นาที หรอื สัปดาห์ละ 3 ครง้ั       8. รู้วิธีการจัดการความเครียด และท�ำจิตใจให้สงบ      “กนิ จดื ยดื ชีวติ ” ในหน่งึ วันไมค่ วรกนิ นำ้� ตาลเกิน 6 ช้อนชา (24 กรมั ) กินนำ�้ มนั (ประกอบอาหาร) หลกี เลยี่ ง ไม่เกิน 6 ช้อนชา ต่อวัน นสิ ัยยังไม่ชิม ก็เตมิ น�ำ้ ปลา!! ข้าวโพดหวาน 1 ฝกั ขนมหวาน 1 ถว้ ยเล็ก เฟฟรรนาชย์ ใชน้ ้ำ� ปลาไม่เกิน 3 ชอ้ นชา ต่อวัน น้ำ� ตาล 9 ช้อนชา นำ้� ตาล 4-6 ช้อนชา หลีกเลีย่ ง อาหารรสเคม็ ทกุ ชนิด ปาทอ่ งโก๋ ไก่ทอด แฮมเบอรเ์ กอร์ อาหารตากแหง้ ปลารา้ ปลาสม้ คกุ กี้ 3 ชน้ิ ไอศกรัม 1 ลกู (120 กรมั ) ขาหมู พซิ ซา่ อาหารหมักดอง นำ้� ตาล 2.75 ช้อนชา (11 กรัม) น้�ำตาล 9 ชอ้ นชา (35.5 กรมั )

10 ค่มู ือ อสม. การสรา้ งเสริมสขุ ภาพผสู้ ูงอายุ โดยชุมชน ⑤ อาหารทเี่ ป็นประโยชนข์ องผู้สูงอายุ : กล้วยน้ำ� ว้า คณุ ค่าทางโภชนากรของกลว้ ยน�้ำวา้ กล้วยน้�ำว้า เป็นผลไม้ท่ีมีสารอาหารครบถ้วน มีโปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน เกลือแร่ 1 ผลเลก็ (40 กรมั ) วิตามิน และยังมีสารต้านอนุมูลอิสระชะลอความแก่ ป้องกันมะเร็ง กล้วยยังช่วยคลายเครียด พลังงาน (กิโลแคลอร)ี 59 จากการที่กรดอะมิโนทริปโทเฟนในกล้วย เปล่ียนเป็นเซโรโทนิน ซึ่งเป็นสารช่วยให้เกิดอาการ ผ่อนคลาย และรู้สึกมีความสุข กล้วยน�้ำว้าห่ามและสุก มีธาตุเหล็กสูง ช่วยสร้างเม็ดเลือดแดง คารโ์ บไฮเดรต (ก.) 14.2 ปอ้ งกนั โรคโลหิตจาง มีวิตามินซีช่วยบำ� รุงกระดกู ฟัน และเหงือกให้แข็งแรง น�้ำตาล (ก.) 9 ที่มา : สภุ าภรณ์ ปิตพิ ร. กล้วย : อาหารเป็นยารักษาปากทอ้ ง. หมอชาวบ้าน ปที ่ี 38 มีนาคม 2560, 10-18. เสน้ ใยอาหาร (ก.) 0.9 โปรตนี (ก.) 0.4 การกินกล้วยห่าม : เลือก ประโยชน์กล้วยน�ำ้ ว้า ไขมนั (ก.) 0.08 เปลือกยังเขียวประมาณ 20 % งอม ต้านมะเร็ง ท�ำใหเ้ ม็ดเลือดขาวเพิ่มข้ึน แคลเซยี ม (ก.) 2.8 จะมีสารโพแทสเซียมสูง เพิ่ม กากใยในการขับถ่าย และมีสาร เพ่ิมภูมิต้านทานของรา่ งกาย และสรา้ งสารตา้ นมะเรง็ TNF เหล็ก (มก.) 0.3 เซโรโทนนิ สงู มาก ทำ� ใหห้ ลบั สบาย กินตอนเช้า 2 ลูก ร่วมกับด่ืมน�้ำ ห่าม แกท้ ้องเสีย โพแทสเซยี ม (มก.) 128 1 แก้ว ก่อนกินข้าว และอาจกิน ตอนเย็นอีก 1 ลกู กไ็ ด้ (ปกติกลว้ ย ชดเชยธาตโุ พแทสเซียม สุก ฟอสฟอรัส (มก.) 17 จะมแี คลเซยี ม แตถ่ า้ นำ� ไปปง้ิ หรอื ทร่ี ่างกายเสยี ไป ตม้ จะมแี คลเซยี มสงู สดุ เมอื่ มนั ถกู เอ (มคก. อาร์อ)ี 3.6 ความร้อน) ดบิ เปน็ ยาระบาย เบตาแคโรทีน (มก.) 22 อ้างอิงจาก ดร.นพ.พรเทพ ศริ วิ นารังสรรค์  แกท้ ้องผกู แก้โรคกระเพาะ บี 1 (มก.) 0.016 มสี ารเพก็ ตินอยู่ มีสารฝาดสมานชอ่ื แทนนนิ มาก ช่วยเพิม่ กาก บี 2 (มก.) 0.008 ช่วยป้องกันผนงั กระเพาะ ในลำ� ไส้ หากกนิ ล�ำไส้ จากเช้อื โรคและของ กล้วยโดยเคย้ี ว บี 3 (มก.) 0.56 รสเผด็ จัด ฝาน อบ บดผง หยาบๆ จะทำ� ให้ ชงกับน้�ำดมื่ เคลอื บ ท้องอืด จกุ แนน่ ซี (มก.) 4 กระเพาะ ท่ีมา : ส�ำนกั สอ่ื สารและตอบโตค้ วามเส่ียง กรมอนามยั . เคล็ดลับกล้วย…กลว้ ย ช่วย สขุ ภาพ. กรงุ เทพฯ : ชุมนุม สหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย. 2558.

คมู่ อื อสม. การสรา้ งเสริมสุขภาพผสู้ งู อายุ โดยชุมชน 11 บทที่ 3 ความสขุ อยูร่ อบตวั เรา อยู่ท่เี ราจะหาเจอหรือไม่ การจัดการความเครียดในผูส้ ูงอายุ ผ้สู งู อายมุ ากกวา่ ร้อยละ 50 ได้รับความทุกขท์ รมานจากการนอนไมห่ ลบั  อนั ดบั แรกตอ้ ง “หยดุ ให้เปน็ และ พอใจให้ได้” เน่ืองจากมีความเครียดและปัญหาโรคภัยไข้เจ็บส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของตนเอง  การมองทุกอย่างในแงบ่ วก และครอบครวั ดงั นนั้ อสม. จำ� เปน็ ตอ้ งรวู้ ธิ ใี หค้ ำ� แนะนำ� จดั การความเครยี ดใหก้ บั  การรจู้ กั ให้ ไมว่ า่ สงิ่ ของ เงนิ หรอื ความเมตตากรณุ า ผูส้ งู อายุ ดงั น้ี ต่อกัน ให้อภัยท้ังตัวเองและคนอ่ืน สิ่งเหล่าน้ี ความเครียด คอื อะไร ???? ลว้ นแล้วแต่เปน็ ปจั จัย ทำ� ใหเ้ รามคี วามสขุ  การปล่อยวางให้ได้ ในทุกส่ิงที่เกิดข้ึนแล้ว และที่ ขัน้ ตอนท่ี 1 ยกแก้วน้ำ� ข้นึ แลว้ ถามทกุ คนในหอ้ งว่า มันมีนำ้� หนกั เทา่ ไร ก�ำลังจะเกิดขนึ้ ในอนาคต ขน้ั ตอนที่ 2 ให้ทกุ คนช่วยกันตอบนำ้� หนักเทา่ ไร (ก่ขี ดี หรือ ก่ีกรมั ) ความเครียด หรือสิ่งที่เรากังวลในชีวิต การแบกทหี่ นักทีส่ ุด คอื ... และ คณุ คิดว่ามันหนกั หรือไม่ (คดิ ว่าถือแก้วไหวมยั้ ) เปรียบเช่นเดียวกับแก้วน�้ำท่ีเราถือไว้ การแบก “จติ ” ทีไ่ ม่รู้จัก ถ้าคิดถึงมันบางขณะก็ไม่เป็นปัญหา ขนั้ ตอนที่ 3 คำ� ตอบ ไมไ่ ดอ้ ยทู่ นี่ ำ�้ หนกั ของนำ้� ในแกว้ แตม่ นั อยทู่ ว่ี า่ เรา แต่ถ้าคิดถึงมันนานข้ึน มันก็อาจท�ำให้ “ปล่อยวาง” จะถือมันนานแคไ่ หน ถา้ ถอื แก้วเพียง 1 นาที ไมม่ ปี ญั หา แตถ่ า้ ถอื นาน 1 ชว่ั โมง คณุ จะรสู้ กึ ปวดแขน แตถ่ า้ ถอื ทั้ง เราเจบ็ ปวด ยง่ิ ถา้ คดิ ถงึ มนั ทง้ั วนั มนั จะ วัน แขนของคณุ จะเป็นอมั พาต รสู้ ึกเคลอ่ื นไหวไม่ได้ น้ำ� ท�ำให้เราย่ิงเจ็บปวด และไม่สามารถ หนักของน�้ำ ไม่ได้เปล่ยี นแปลง แตส่ ิ่งทเี่ ราร้สู กึ หนกั คอื ท�ำอะไรได้เลย จงจ�ำไว้ให้เรียนรู้ที่จะ เวลาที่ถือแก้วตา่ งหาก .........วางแกว้ ลง

12 คู่มือ อสม. การสรา้ งเสรมิ สุขภาพผู้สงู อายุ โดยชมุ ชน การท�ำสมาธิ เพอื่ ท�ำให้จติ ใจสงบ ± รจู้ ักปล่อยวางเสยี บา้ ง ± ทำ� จิตใจให้สงบ วนั ละ 10-15 นาที ± สวดมนตใ์ หส้ มำ่� เสมอ ทุกวนั ตัวอยา่ ง : สมาธิแบบ SKT ใชท้ า่ ที 1 และ ท่าที 2 มปี ระโยชน์ช่วยลดความดนั โลหิตได้ SKT สมาธิบ�ำบดั ทา่ ที่ 1 ท่าท่ี 2 ชมู ือ 2 ข้างขนึ้ ประกอบกัน ให้ตน้ แขนแนบหู สดู ลมหายใจตามรอบ แลว้ ปล่อยมือลงช้าๆ นับ 1-30 หลับตา หายใจเข้าทางจมกู ลึกๆ กล้นั ลมหายใจไวน้ ับ 1-3 ผู้ทเี่ รม่ิ ตน้ ฝึก แล้วผอ่ นลมหายใจออกทางปากช้าๆ สูดลมหายใจเข้า-ออก หายใจเข้า หายใจออก หายใจเขา้ หายใจออก 20 รอบ ลมหายใจ ผูท้ ีฝ่ ึกช�ำนาญแลว้ ประโยชนข์ องท่านี้ ประโยชนข์ องท่านี้ สูดลมหายใจเข้า-ออก ขับของเสียออกจากรา่ งกาย ลดความดนั โลหิต ลดความดันโลหติ ลดน�้ำตาลในผู้ปว่ ยเบาหวาน และผ่อนคลายกลา้ มเน้อื หมายเหตุ ผ้สู ูงอายสุ ามารถฝึกทา่ SKT 2 ในท่านอนได้ 30-40 รอบ ลมหายใจ ที่มา : รศ.ดร.สมพร กนั ทรดษุ ฎ-ี เตรียมชัยศรี อาจารย์ประจำ� ภาควิชาอาชีวอนามยั และความปลอดภัย คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหิดล. ดรู ายละเอยี ดได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=lPAPUhVqMHQ

คู่มือ อสม. การสร้างเสรมิ สขุ ภาพผ้สู ูงอายุ โดยชุมชน 13 การใช้ เกมส์ “โดมโิ น” เพ่ือฝึกสมอง และสร้างความ สนทิ สนมกันในกลุ่ม เกมส์ “โดมิโน” วิธอี อกกำ� ลังกาย “สมอง” ง่ายสดุ ๆ! อปุ กรณ์ : จ�ำนวนเบีย้ 28 ชนิ้ (ชิ้นละ 2 รปู ) ประกอบดว้ ยรูปภาพ 7 รปู 2. นบั เลขถอยหลัง เช่น รปู สัตว์ (ปู สงิ โต นกฮกู ) รปู ผลไม้ (สัปปะรด) รูปหนงั สือ รปู สถานที่ (วดั ) และรปู อาหาร (ไอศครีม) เดนิ ถอยหลัง แทนที่จะนับ 1, 2, 3 ธรรมดา ลองเปลี่ยน วธิ ีเลน่ : มานบั เลขถอยหลงั จาก 100, 99, 98 ดูบ้าง - ผเู้ ลน่ ตงั้ แต่ 2 คนขึน้ ไป แจกตวั เบีย้ ให้เท่ากนั ทกุ คน คนละ 4 เบ้ยี พยายามเดนิ ถอยหลัง - เบีย้ ทเี่ หลอื ไว้กองกลาง และควำ่� ลงหมดแลว้ หงายเบย้ี 1 ตวั เปลย่ี นวิธี 3. 1. เปลีย่ นบรรยากาศ จากกองกลาง 5.แทนการเดินไป หัดใชม้ ือท้ัง - ผู้ที่ได้รับแจกเบ้ียก่อนเป็นผู้เล่นก่อน โดยทิ้งตัวเบ้ียต่อแต้มหัวหรือท้าย ข้างหนา้ อย่างเดียว การเดินทาง 2 ขา้ ง ถา้ ผเู้ ลน่ ไม่ สามารถทงิ้ ตวั เบย้ี ตอ่ แตม้ หวั หรอื ทา้ ย ใหห้ ยบิ ตวั เบย้ี ทหี่ งาย 4. พูดคยุ กับเพอ่ื นใหม่ เพราะวิว กลิน่ และเสียง หากจิ กรรมทต่ี อ้ งใชม้ อื จากกองกลางข้ึน 1 เบี้ย ถ้ายังไม่สามารถต่อได้อีก ให้บอกผ่าน คยุ กับเพ่ือนที่ไม่สนทิ ของเสน้ ทางใหม่ จะช่วยกระตุ้น ประสานกนั เชน่ เยบ็ ผ้า (ผู้เลน่ จะมีเบย้ี เพ่ิม) สมองใหส้ รา้ งแผนทเี่ สน้ ทาง พรวนดิน จะชว่ ยใหส้ มอง - ผู้เล่นคนต่อไปต้องพยายามท้ิงตัวเบ้ียต่อแต้มต่อจากผู้เล่นคนก่อน เพอ่ื เตมิ ข้อมูลใหม่ๆ ให้สมอง ชดุ ใหมข่ ้นึ ทั้ง 2 ซกี ถกู กระตุ้นและ ตามลำ� ดบั โดยเลน่ ตามกติกาเหมือนผ้เู ล่นคนแรก ทง้ั ลักษณะใบหน้า เสยี งพดู ท�ำงานดีขึ้น - ผู้ที่ต่อแต้มได้หมดก่อน ถือว่าเป็นผู้ชนะ ในกรณีท่ีต่อไม่หมดให้ใช้ หรืออุปนสิ ัย 6.หลังตาฟงั และดม วธิ นี บั เบย้ี ทถ่ี อื ไวใ้ นมอื แทน ผใู้ ดทมี่ จี ำ� นวนเบย้ี นอ้ ยทสี่ ดุ ถอื วา่ เปน็ ผชู้ นะ 7. ปัน้ ดิน หลับตาฟงั เพลงแลว้ จดจ่อกับดนตรี หรือสดู กล่นิ ผลไมแ้ ล้วลองทายกัน น้ำ� มนั เลน่ เพื่อฝึกทกั ษะการฟัง และการดมกลิ่น เพราะการปัน้ ตกุ๊ ตา ด้วยดินนำ�้ มัน จะช่วย กระตุน้ ประสาทสัมผัส ทางผิวหนงั ใหไ้ ด้ สมองคนเรากเ็ หมือนกลา้ มเน้อื รับรมู้ ากข้ึน ถา้ ออกก�ำลงั ด้วยการกระต้นุ ประสาท สัมผสั ท้งั ห้าเสมอๆ ก็จะยังท�ำงานได้ดี แมว้ า่ จะอายมุ ากแล้วก็ตาม ท่ีมา ศนู ย์เรียนร้สู ขุ ภาวะ

ความสุขมีจำ� นวนไม่จ�ำกัด เพียงตั้งใจมอบส่ิงดๆี ใหก้ ับโลกใบน้ี ความสขุ อีกเทา่ ทวี จะคืนกลับมาทเี่ รา ผูส้ งู อายุคอื พลังสกู่ ารพฒั นาท่ียัง่ ยนื บรรณาธิการ : นางสจุ นิ ดา สุขก�ำเนิด [email protected] พมิ พ์ที่ : หจก.โรงพิมพค์ ลังนานาวทิ ยา โทร. 0-4332-8589-91 ขอเอกสารไดท้ ี่ ส�ำนักงานสนับสนุนบรกิ ารสุขภาพ เขต 7 303/2 ม.14 ถ.มิตรภาพ ต.ศลิ า อ.เมอื ง จ.ขอนแก่น 40000 โทร 0-4324-3738-9 โทรสาร 0-4324-7045 ออกแบบปกโดย นายศภุ ณัฐ ปยิ กานนท์ [email protected]