top hits สุขภาพจิตกับปัญหาซึมเศร้า ฆ่าตัวตาย

สุขภาพจติ กับปญั หาซึมเศรา้ ฆา่ ตัวตาย “โรคซึมเศร้า” โรคซึมเศรา้ เปน็ ภัยเงยี บทีค่ กุ คามสุขภาพของประชาชน สง่ ผลกระทบ ต่อประชากรทั่วโลก โดยองค์การอนามัยโลกได้ประมาณการวา่ ประชากร มากกว่า 300 ล้านคนเป็นโรคซึมเศร้า หากไม่ได้รับการบำ�บัดรักษา อยา่ งถกู ต้องนานเปน็ เดือน เรื้อรังเปน็ ปี จะกลับเป็นซา้ํ ได้บ่อย หากอาการ ซมึ เศรา้ รนุ แรง อาจจบชวี ติ ดว้ ยการฆา่ ตวั ตายไดม้ ากกวา่ คนทวั่ ไปถงึ 20 เทา่ สำ�หรับประเทศไทย พบผู้ป่วยโรคนี้ประมาณ 1.5 ล้านคน เข้าถึง บริการเพียงคร่ึง สาเหตุส่วนใหญ่ มาจากการขาดความตระหนัก คิดว่า เป็นเร่ืองปกติ ประกอบกับ ผู้มีภาวะเช่นนี้มักถูกมองว่า เป็นคนอ่อนแอ เสแสร้ง หรือแกล้งทำ� ทั้งๆ ท่ีภาวะน้ี มีความเสี่ยง หากปล่อยทิ้งไว้ น�ำ ไปสกู่ ารท�ำ ร้ายตวั เองได้ ซึมเศร้า เป็นความเจ็บปว่ ย พวกเขาตอ้ งการความช่วยเหลือ ไม่ใชเ่ รอ่ื ง นา่ อับอาย หรือต้องหลบหลีกหนหี นา้ สามารถพดู คยุ กันได้ หากคนใกลช้ ิด ไดส้ ังเกต และให้ความสนใจ สามารถดแู ลและใหก้ ารชว่ ยเหลือได้ สาเหตุ มาจากสารสือ่ ประสาทในสมองท�ำ งานผดิ ปกติ ซงึ่ เกดิ ไดห้ ลาย สาเหตุ เชน่ การหลั่งฮอรโ์ มน การหลัง่ สารสอ่ื ประสาทผิดปกติ หรือ ปจั จัย ภายนอก เช่น ความผิดหวัง ความสูญเสีย ความเครียด เม่ือปัจจัยเหล่าน้ี มารวมกนั ท�ำ ใหค้ นๆ นน้ั เกดิ ภาวะซมึ เศรา้ ได้ ความคดิ ทศั นคติ การตดั สนิ ใจ “Top Hits ความรูส้ ขุ ภาพจิต” 141 ฉบับนักสอ่ื สาร

การมองโลก ทุกสิง่ ทกุ อยา่ งจึงเปลีย่ นแปลงไป โดยทไี่ มส่ ามารถบังคบั ความ คิดของตวั เองได้ เพราะสารสือ่ ประสาทในสมองผดิ ปกติ ต่อให้จิตใจเขม้ แขง็ สักเทา่ ไรกต็ าม แตส่ ามารถรกั ษาให้หายได้ สัญญาณบอกเหตุของโรคซมึ เศร้า มี 9 ข้อ ไดแ้ ก่ 1. ซมึ เศรา้ ทอ้ แท้ เบ่ือ ไม่อยากท�ำ อะไร 2. ขาดความสนใจสิง่ รอบขา้ ง 3. ไมม่ สี มาธิ 4. อ่อนเพลยี 5. เชอื่ งช้า 6. รับประทานอาหารมากขนึ้ หรอื น้อยลง 7. นอนมากข้นึ หรอื นอ้ ยลง 8. ต�ำ หนิตวั เอง 9. พยายามฆา่ ตัวตาย หากพบวา่ ตัวเองหรอื คนใกล้ตวั มอี าการ ขอ้ 1 หรือ 2 ข้อใดขอ้ หนงึ่ ร่วมกับอาการในข้อ 3-9 อย่างน้อย 5 อาการ ติดต่อกันนาน 2 สัปดาห์ ใหส้ งสัยว่าอาจเปน็ โรคซึมเศรา้ แนวทางการช่วยเหลือ/ข้อแนะนำ� การดูแลด้วยความตั้งใจและอดทน จากเพื่อน ครอบครัว และคนใกล้ชิด จะชว่ ยให้อาการซึมเศรา้ หายเร็วข้นึ 142 “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจิต” ฉบับนกั สอ่ื สาร

การใช้หลัก 3 ส. สอดสอ่ ง มองหา (LOOK) จากพฤตกิ รรมท่เี ปลยี่ นไปจากเดมิ เช่น พูดน้อยลง กนิ ไมไ่ ด้ นอนไมห่ ลบั ไม่สามารถท�ำ กิจวตั รประจำ�วนั ไดเ้ หมอื นเดิม การใส่ใจรับฟงั (Listen) พดู คยุ หรอื สมั ผสั โอบกอด เพอ่ื ใหร้ สู้ กึ วา่ ไมไ่ ดถ้ กู ทอดทง้ิ สรา้ งความผอ่ น คลาย ใหไ้ ด้ระบาย การช่วยเหลอื เล็ก ๆ น้อย ๆ สามารถช่วยใหผ้ ่อนคลาย ได้มาก ส่งตอ่ เชอ่ื มโยง (LINK) เมื่อพบว่ามีภาวะซึมเศร้า คนในครอบครัวรู้สึกเกินกำ�ลังให้รีบพบ จิตแพทย์ เพือ่ ให้การชว่ ยเหลืออยา่ งถูกต้อง ผู้ใกล้ชิดหรือคนในครอบครัว ต้องเข้าใจธรรมชาติของภาวะซึมเศร้า อย่าปลอ่ ยใหผ้ ู้ป่วยตอ้ งเผชญิ เพียงล�ำ พัง ท้ังนี้ สามารถขอรบั บรกิ ารปรึกษา ได้ท่ี สายดว่ นสขุ ภาพจติ 1323 ตลอด 24 ช่ัวโมง การแสดงความเห็นหรือวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับการฆ่าตัวตายหรือ โรคซมึ เศรา้ โดยไมไ่ ดค้ ดิ กอ่ นวา่ จะกระทบกบั ผใู้ ดหรอื ไมน่ น้ั อาจสง่ ผลกระทบ ต่อผ้ทู มี่ ปี ัญหาอยูเ่ ดิม หรือ กลุ่มคนทีอ่ อ่ นไหว มคี วามเปราะบางทางจติ ใจ ทอี่ าจคดิ วา่ อยไู่ ปกไ็ มม่ ปี ระโยชนแ์ ละตดั สนิ ใจจบชวี ติ ในลกั ษณะเดยี วกนั ได้ “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” 143 ฉบบั นักสือ่ สาร

โรคซึมเศรา้ จึงเปน็ ประเด็นทางสาธารณสขุ ท่ตี อ้ งการความร่วมมือจาก ทุกภาคส่วน และมาตรการหนึ่งท่ีสำ�คัญท่ีภาคประชาสังคมสามารถเข้ามา มีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาน้ีได้ คือ ร่วมกันรณรงค์สร้างความตระหนัก เพอ่ื ลดอคตแิ ละตราบาป และเพมิ่ การเขา้ ถงึ การรกั ษาทางจติ เวช เสรมิ สรา้ ง ความรู้ความเข้าใจเร่ืองภาวะซึมเศร้าและอาการของโรค และรู้วิธีพื้นฐาน ในการรับมือและให้ความช่วยเหลือ เป็นตน้  144 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบับนักสือ่ สาร





“ซึมเศรา้ หลังคลอด” กลุ่มแม่หลังคลอดเป็นกลุ่มเสี่ยงเกิดภาวะซึมเศร้าได้ ในประเทศไทย มีการศึกษาความชุกของภาวะซึมเศร้าหลังคลอด พบสูงถึง ร้อยละ 16.8 หญิงหลังคลอดมีความเสี่ยงเกิดภาวะซึมเศร้ามากขึ้น 3 เท่าเมื่อเทียบกับ ช่วงเวลาอ่ืนๆ ปัจจัยท่ีสัมพันธ์กับภาวะซึมเศร้าหลังคลอด ได้แก่ สุขภาพมารดา ความขดั แยง้ ระหวา่ งคสู่ มรส ความเพยี งพอของรายได้ และความกดดนั ทาง สงั คมของเพศหญงิ ภาวะซึมเศร้าหลังคลอดมกั มอี าการรุนแรงในชว่ ง 3 เดอื นแรก ซึง่ เปน็ ชว่ งเวลาส�ำ คญั ในการสง่ เสรมิ พฒั นาการทารก โดยเฉพาะดา้ นภาษา หญงิ ทม่ี ี ภาวะซมึ เศรา้ หลงั คลอดมกั จะมปี ญั หาในการเลยี้ งดบู ตุ ร เชน่ ขาดปฏสิ มั พนั ธ์ กบั เดก็ ขาดพฤตกิ รรมการเลย้ี งดทู เ่ี หมาะสม ขาดการแสดงความรกั รวมถงึ มีพฤติกรรมเส่ียงอันตรายมากข้ึน เช่น การใช้อารมณ์กับบุตร โดยพบถึง รอ้ ยละ 41 ท่ีมีความคดิ ทำ�ร้ายลูก การช่วยเหลือแม่มีภาวะซึมเศร้าหลังคลอดตั้งแต่เริ่มแรกจึงมีความ ส�ำ คญั อย่างมาก ซ่ึงจะสง่ ผลถงึ พฒั นาการของเด็กๆ ในอนาคต โดยเฉพาะ พัฒนาการทางดา้ นภาษา การสังเกตแม่หลังคลอดที่เส่ียงมีภาวะซึมเศร้า สามารถสังเกตได้จาก มอี าการเซอ่ื งซมึ งา่ ย เศรา้ งา่ ย รอ้ งไหง้ า่ ย อารมณจ์ ะขนึ้ -ลง เปลยี่ นแปลงงา่ ย หงุดหงิดง่าย วิตกกังวลไปหมด ร่างกายอ่อนเพลีย นอนไม่หลับ เป็นต้น หากอาการเป็นอยู่นานกว่า 2 สัปดาห์ ควรพบจิตแพทย์เพ่ือตรวจวินิจฉัย เพราะอาจกลายเป็นโรคซมึ เศร้าหลังคลอดได้ “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจิต” 147 ฉบบั นักส่อื สาร

การดูแลช่วยเหลือ ส่ิงสำ�คัญท่ีสุด คือ ความร่วมมือจากคนใกล้ชิด ท้ังจาก พ่อ แม่ และสามีที่ต้องคอยให้กำ�ลังใจว่า ภาวะที่เกิดขึ้นไม่ใช่โรค ไมใ่ ชค่ วามออ่ นแอ ภาวะนส้ี ามารถพบไดแ้ ละจะหายไป ซ่งึ คุณพ่อควรผลดั เปล่ยี นกนั ดแู ลลูก เพื่อให้คณุ แมไ่ ดพ้ กั ผอ่ น ลดปัญหาการนอนไมห่ ลับ อย่า ต�ำ หนิ หรอื โมโห เวลาคณุ แม่แสดงอารมณแ์ ปลกๆ ขึ้นๆ ลงๆ อยา่ ปล่อยให้ เล้ียงลูกคนเดียว ต้องช่วยกัน สนับสนุนกัน เป็นกำ�ลังใจให้กัน อดทนและ เขา้ ใจกนั รวมทง้ั ควรกระตนุ้ ใหไ้ ดท้ �ำ กจิ กรรมตา่ งๆ พาไปออกก�ำ ลงั กายเบาๆ ให้คำ�ชม และอาจพาเข้ากลุ่มบำ�บัด ได้เจอกับครอบครัวอ่ืนที่เผชิญปัญหา เช่นเดยี วกันนแ้ี ละผา่ นไปได้ เปน็ ต้น  148 “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” ฉบับนักสื่อสาร



“การฆา่ ตวั ตายในวัยรนุ่ ” วัยรุ่นมีพฤติกรรมเปลี่ยนแปลงอย่างมากทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และ สงั คม รวมทงั้ รปู แบบครอบครวั สงั คม และวฒั นธรรมทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปอยา่ ง รวดเร็วต่างจากในอดีต เช่น ครอบครัวเป็นครอบครัวเด่ียวมากขึ้น พ่อแม่ มีอัตราการหย่าร้างและแยกกันอยู่สูงข้ึน พ่อแม่ต้องทำ�งานมากขึ้น จนไม่มีเวลาในการใส่ใจในรายละเอียดของลูก อันมีผลมาจากแรงกดดัน ทางเศรษฐกิจ ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีทำ�ให้วัยรุ่นเข้าถึงข้อมูลท่ีมี ผลกระทบดา้ นลบได้ง่าย เปน็ ตน้ ปัจจัยเหล่านี้ทำ�ให้วัยรุ่นในปัจจุบันเป็นวัยท่ีต้องเผชิญกับความเครียด มากกวา่ วยั รนุ่ ในอดตี และการเปลย่ี นแปลงทางสงั คมและวฒั นธรรมทท่ี �ำ ให้ มปี จั จยั เสยี่ งตอ่ ปญั หาสขุ ภาพจติ มากขน้ึ จงึ พบวา่ ในปจั จบุ นั วยั รนุ่ มปี ญั หา โรคซึมเศร้าและการฆ่าตัวตายสูงขึ้นท่ัวโลก และเริ่มมีอาการซึมเศร้าตั้งแต่ อายนุ อ้ ยกว่าแตก่ ่อน ในประเทศทพ่ี ฒั นาแลว้ พบวา่ วัยรนุ่ มีโอกาสเปน็ โรค ซึมเศร้าสูงถึงร้อยละ 20 ก่อนท่ีจะเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ และมากกว่าร้อยละ 15 เคยมีความคิดฆา่ ตวั ตาย พ่อแม่ผู้ปกครองจึงจำ�เป็นต้องรู้จัก และเข้าใจปัญหาวัยรุ่นและควรให้ ความเอาใจใส่แต่เนิ่นๆ เพ่ือป้องกันปัญหาที่อาจจะเกิดข้ึน ดีกว่าพยายาม แกไ้ ขในภายหลงั ตลอดจน สือ่ มวลชนตา่ งๆ รว่ มมอื กันในการทำ�ขา่ วไมใ่ ห้ เกดิ กระแสมวลชน ท่อี าจจะกระพือความรู้สกึ ซมึ เศร้าหรอื การฆา่ ตัวตายใน หมวู่ ัยรนุ่ ใหก้ ลายเปน็ ฮโี ร่หรอื กลายเป็นแฟช่ันไป 150 “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจิต” ฉบับนกั ส่อื สาร

วยั รุ่นทม่ี ีปัญหา จะคิดวา่ ไม่มีคนในครอบครัวคนไหนท่เี ข้าใจเขา รู้สกึ โดดเดี่ยวอ้างว้าง และไม่มีใครให้ความสำ�คัญ หลายคนรู้สึกว่าพ่อและแม่ ไมส่ นใจทจ่ี ะรบั ฟงั ในเรอื่ งความรสู้ กึ ทเ่ี ขามี เขาไมส่ ามารถระบายความในใจ ความสับสน ความทกุ ข์ และความร้สู กึ ลม้ เหลวให้ใครฟงั ได้ พอ่ แมห่ ลายคนจะมองวา่ การทล่ี กู วยั รนุ่ มคี วามรสู้ กึ เชน่ นนั้ เปน็ เพราะใจ ไมส่ ู้ ยอมแพง้ า่ ยๆ ไม่เอาไหน และเป็นคนออ่ นแอ ทำ�ให้ย่ิงกดดนั หรือบังคบั ใหว้ ยั รนุ่ ตอ้ งเขม้ แขง็ และไมแ่ สดงออกถงึ ความรสู้ กึ ทต่ี นเองมอี ยู่ ท�ำ ใหว้ ยั รนุ่ ยงิ่ รู้สกึ วา่ ไม่มใี ครใสใ่ จรบั ฟังเขา เขาไม่มีความส�ำ คัญอะไร และบางคร้ังอาจ ถกู คนรอบข้างดวุ า่ หรอื ใชค้ วามรนุ แรงกบั เขาทีเ่ ขาเปน็ เชน่ นี้ วัยรุ่นจะมองทุกอย่างรอบข้างอย่างท้อแท้ ส้ินหวัง รู้สึกว่าตนเอง นน้ั อ่อนแอ ไมส่ ามารถควบคมุ หรือแกไ้ ขอะไรไดก้ ับชวี ิตตนเอง แม้แต่จะ ชว่ ยตนเองกไ็ มไ่ ด้ ท�ำ ใหร้ สู้ กึ วา่ ตนเองน้นั ไม่มีคา่ พอทจ่ี ะอยูต่ ่อไป จะเหน็ วา่ ในบางครง้ั ความรสู้ กึ เชน่ นจี้ ะถกู แปลงออกมาเปน็ เพลงทเี่ หลา่ วัยรุ่นชอบฟงั กัน และท�ำ ใหเ้ กิดความรสู้ ึกเหล่านี้ พ่อแม่และคนรอบข้างจึงควรเข้าใจและช่วยให้เขาได้รับการรักษาก่อน ที่จะสายเกนิ แก้ แต่ในทางปฏบิ ตั ิยงั มพี อ่ แมแ่ ละคนอ่นื ๆ อีกมากทไ่ี มเ่ ขา้ ใจ ในเรอื่ งการรกั ษาน้ี และอาจจะรสู้ กึ อบั อายหรอื ปฏเิ สธ ไมย่ อมรบั ในสงิ่ ทเ่ี กดิ ขนึ้ กบั ลกู วยั รนุ่ ของตน อาจจะขดั ขวางหรอื ใชค้ วามรนุ แรงทง้ั ดา้ นก�ำ ลงั หรอื วาจา ไมย่ อมใหว้ ยั รนุ่ ไดเ้ ขา้ พบแพทยห์ รอื ตดิ ตอ่ ผทู้ ส่ี ามารถชว่ ยเหลอื เขาได้ “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” 151 ฉบบั นกั ส่ือสาร

ปัจจยั เสี่ยงที่สัมพันธ์กับพฤติกรรมฆา่ ตัวตาย ไดแ้ ก่ 1. ปัจจัยทางชีวภาพ สารส่ือประสาทที่มีผลต่อการควบคุมอารมณ์ ของคน คนที่มีพฤติกรรมฆ่าตัวตายและคนท่ีฆ่าตัวตายสำ�เร็จจะมีระดับ เซโรโตนินตํ่ากว่าปกติ ซึ่งความผิดปกตินี้อาจเกิดจากปัจจัยทางพันธุกรรม ท่ีทำ�ให้เกิดโรคซึมเศร้า หรือปัจจัยด้านประสบการณ์ด้านลบท่ีมีผลต่อ ส่อื ประสาทดังกล่าว 2. โรคทางจิตเวช มากกว่าร้อยละ 80 ของวัยรุ่นท่ีฆ่าตัวตายเป็น โรคซึมเศร้า โรคอื่นๆ ได้แก่ โรคจิตเภท หรือไม่สามารถปรับตัวกับเร่ือง เครยี ดได้ 3. การเสพสารเสพติด ร้อยละ 70 – 80 ของวัยรุ่นท่ีฆ่าตัวตายเคย ดืม่ เหล้า บางคนมกี ารใช้สารเสพตดิ อ่นื ดว้ ย สารเสพตดิ ทำ�ให้ความสามารถ ในการควบคุมตัวเองลดลง 4. ปญั หาครอบครวั ครอบครวั ทม่ี คี วามรนุ แรง ความขดั แยง้ สงู พอ่ แม่ หย่าร้างหรือเป็นโรคทางจิตเวช ครอบครัวท่ีเคยมีคนฆ่าตัวตายเป็นปัจจัย เสีย่ งทีส่ �ำ คญั 5. พยายามฆา่ ตวั ตายหรอื ท�ำ รา้ ยตวั เอง เปน็ กลมุ่ ทค่ี วรใหค้ วามสนใจ ใกล้ชดิ เนื่องจากมีโอกาสฆา่ ตัวตายสำ�เร็จสูงข้ึน 6. ความโดดเดี่ยว เด็กท่ีฆ่าตัวตายบางคนมีเพ่ือนน้อย ชอบแยกตัว ขาดคนใกลช้ ดิ คอยให้กำ�ลังใจ ปัญหาการฆา่ ตัวตาย สามารถป้องกันได้ และส่วนใหญม่ กั มีสัญญาณ บอกเหตุ สังเกตได้จาก สัญญาณเตือนที่ตรงไปตรงมา เช่น การพูดจา ในลักษณะที่ไม่อยากมีชีวิตอยู่ หรืออยากตาย หรือสัญญาณเตือน ทางออ้ ม เชน่ การเปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมหลงั เจอกบั ปญั หา โดยมกั จะเกบ็ ตวั เซื่องซมึ ไม่ออกพบปะผู้คน 152 “Top Hits ความรู้สุขภาพจติ ” ฉบับนักสื่อสาร

ในเด็กโตและวัยรุ่นอาจสังเกตได้จาก การที่เด็กมีผลการเรียน เปลี่ยนแปลงอย่างเห็นได้ชัด มีการใช้สารเสพติด หรือด่ืมสุรา การกินการ นอนเปลี่ยนไปจากเดิม เบ่ืออาหาร นอนไม่หลับ ก้าวร้าว ต่อต้านผู้ใหญ่ หนีโรงเรยี น อารมณ์ไมแ่ จม่ ใส มองโลกในแงล่ บ คดิ เรอื่ งตายบอ่ ย ๆ หรือมี อารมณ์โมโหรุนแรงจนไมส่ ามารถควบคุมตนเองได้ เปน็ ต้น แนวทางการช่วยเหลือ 1. ใหค้ วามส�ำ คญั ทกุ ครง้ั หากวยั รนุ่ มพี ฤตกิ รรมทท่ี �ำ ใหส้ งสยั วา่ จะฆา่ ตวั ตาย แมว้ า่ บางครงั้ อาจจะสงสยั วา่ เขาท�ำ เพอื่ เรยี กรอ้ งความสนใจ วยั รนุ่ ทเ่ี รยี กรอ้ ง ความสนใจ ดว้ ยการฆา่ ตวั ตายเปน็ วยั รนุ่ ทตี่ อ้ งการความชว่ ยเหลอื ดว้ ยเชน่ กนั 2. การถามวัยรุ่นเร่ืองความคิดในการฆ่าตัวตายมีความสำ�คัญมาก เนอ่ื งจากท�ำ ใหค้ รเู ขา้ ใจความคดิ ของวยั รนุ่ โดยไมไ่ ปกระตนุ้ วยั รนุ่ ทไ่ี มเ่ คยคดิ ฆา่ ตวั ตายไปคิดฆา่ ตวั ตาย 3. ประเมนิ วา่ วยั รนุ่ ทคี่ ดิ ฆา่ ตวั ตายเปน็ โรคซมึ เศรา้ ทต่ี อ้ งการการรกั ษา ด้วยหรอื ไม่ เน่ืองจากเป็นปัจจัยเสี่ยงตอ่ การฆ่าตัวตายส�ำ เร็จที่ส�ำ คัญท่ีสดุ 4. พ่อ แม่ ครูอาจารย์ ต้องส่งวัยรุ่นท่ีสงสัยว่าจะมีความคิดหรือ พฤตกิ รรมฆา่ ตวั ตายปรึกษาแพทย์หรอื ผ้เู ชย่ี วชาญทุกครงั้ การป้องกันปญั หาในระยะยาว ทส่ี �ำ คญั คอื ตอ้ งสรา้ งภูมคิ มุ้ กันที่ดใี ห้ กบั พวกเขาตงั้ แตเ่ ดก็ ดว้ ยการฝกึ ทกั ษะชวี ติ อยา่ งรอบดา้ น โดยเฉพาะทกั ษะ ในการแกไ้ ขปญั หาเชงิ สรา้ งสรรค์ หาทางออกทเ่ี ปน็ ไปได้ ไมห่ นปี ญั หา ลงมอื แกไ้ ขจนส�ำ เร็จ อดทน ตอ่ สู้กบั ชวี ิต เอาชนะปญั หาและอุปสรรคได้ สามารถขอรบั ค�ำ ปรกึ ษาไดท้ สี่ ายดว่ นสขุ ภาพจติ 1323 ตลอด 24 ชวั่ โมง หรือหน่วยบรกิ ารสาธารณสขุ ใกล้บา้ นทุกแหง่ ทั่วประเทศ  “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจติ ” 153 ฉบับนักส่ือสาร



“การฆ่าตัวตายผ่านสื่อออนไลน์” การฆ่าตัวตายบนอนิ เตอรเ์ น็ต (internet suicide) เป็นการเผยแพร่ ภาพให้สาธารณะรับรู้โดยผ่านทางอินเตอร์เน็ตหรือการชักชวน วางแผน ร่วมกัน/มีข้อตกลงร่วมกันท่ีจะกระทำ�การฆ่าตัวตาย (internet suicide pats) กับคนแปลกหน้าที่เจอกันในไซเบอร์ การวางแผนอาจเป็นระหว่าง คนสองคน สามคน หรือมากกวา่ นัน้ ในแผนการอาจจะเป็นการฆา่ ตัวตาย พร้อมกนั ทเ่ี ดยี วกัน หรือฆา่ ตัวตายตา่ งสถานท่แี ต่หว้ งเวลาใกล้เคียงกัน การฆา่ ตวั ตายผา่ นทางอนิ เตอรเ์ นต็ พบไดน้ อ้ ยมาก ของประเภทฆา่ ตวั ตาย แนวโน้มพบในกลุ่มวัยรุ่นมากท่ีสุด อาจวางแผนคนเดียว หรือวางแผน ระหว่างคนแปลกหนา้ ในอินเตอรเ์ น็ต อิทธิพลส่ือตอ่ พฤติกรรมการฆา่ ตัวตาย ที่ผ่านมา พบว่า สื่อมีอิทธิพลต่อการฆ่าตัวตาย โดยเฉพาะการเลือก วิธีการฆ่าตัวตาย เช่น จากนวนิยาย จากสื่อทีวี ภาพยนตร์ท่ีแสดงวิธีการ ฆ่าตัวตาย มีผลต่อการพยายามฆ่าตัวตายและการเพิ่มอัตราการฆ่าตัวตาย ของประเทศ “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจติ ” 155 ฉบบั นกั สอ่ื สาร

แนวทางป้องกันแก้ไข คำ�แนะนำ�ส�ำ หรบั ผู้ปกครอง 1. ให้คำ�แนะนำ�ลูกวัยรุ่นเกี่ยวกับการใช้ Internet ให้เกิดประโยชน์ ในการแสวงหาความรทู้ เ่ี ปน็ ประโยชนต์ อ่ การด�ำ รงชวี ติ การศกึ ษา และความ รใู้ หมๆ่ ควรวางคอมพิวเตอรไ์ ว้ในหอ้ งกลางของบา้ น พอ่ แม่มองเหน็ ได้ 2. ใกล้ชิดลูกวัยรุ่น คอยซักถามความทุกข์สุข เปิดโอกาสให้ลูกเล่า/ ปรกึ ษาปญั หาทีเ่ กิดขึ้นทกุ วัน 3. สงั เกตพฤตกิ รรมทผี่ ดิ ปกติ เชน่ เกบ็ ตวั ไมพ่ ดู กบั ใคร ซมึ เศรา้ มผี ลการ เรยี นตกต่ํา ลกู วยั ร่นุ เล่นอินเตอรเ์ ขา้ เว็บไซตท์ ี่อนั ตราย เชน่ เว็บไซต์แนะน�ำ การฆ่าตัวตาย หรอื ใหบ้ รกิ ารเก่ยี วกบั วธิ ีการฆา่ ตวั ตายดว้ ยวิธตี า่ งๆ เว็บไซต์ ผิดกฎหมายต่างๆ ควรให้ความใกล้ชิด ถ้าลูกมีซึมเศร้ามาก หรือเจ็บป่วย ด้วยโรคทางจติ เวช ควรปรึกษาจิตแพทยว์ ัยรุน่ /นกั จติ วิทยาเพื่อรักษาต่อไป 4. พอ่ แมผ่ ้ปู กครอง ควรติดตอ่ ครู/อาจารย์ เพอื่ นๆ ของลกู เพอ่ื ทราบ การดำ�เนินชวี ติ ในโรงเรยี น 5. ถ้าพบเว็บไซต์ที่เป็นอันตรายต่อสังคมควรแจ้งเจ้าหน้าท่ีที่เกี่ยวข้อง เพือ่ ด�ำ เนินการต่อไป 156 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบับนักส่ือสาร

หนว่ ยงานทเ่ี ก่ียวข้อง 1. ส่งเสริมการใช้อินเตอร์เน็ตให้เป็นประโยชน์ในการป้องกัน การฆา่ ตัวตาย เชน่  เว็บไซตแ์ นะน�ำ ความรเู้ กย่ี วกบั การป้องกันการฆ่าตวั ตาย ขอ้ มูล ของแหล่งชว่ ยเหลือผู้ทีม่ ปี ัญหา  การให้คำ�ปรึกษาทางอินเตอร์เน็ตสำ�หรับผู้ป่วย/วัยรุ่นที่มีภาวะ ซมึ เศรา้ /คดิ ฆา่ ตวั ตาย มชี อ่ งทางใหผ้ ทู้ มี่ ปี ญั หาความทกุ ขท์ างใจ ไดร้ ะบายออกใหผ้ คู้ นไดแ้ ลกเปลยี่ นความรู้ และบรรยายถงึ ความ ทุกข์ของตน ใหไ้ ด้ผ่อนคลายจากความทุกข์ท่ีเผชิญอยู่  เว็บไซต์ท่ีมีแบบคัดกรอง/แบบประเมินเก่ียวกับการฆ่าตัวตาย/ ใหค้ วามร้เู กย่ี วกบั การแสวงหาความชว่ ยเหลอื /การบำ�บดั รกั ษา  เว็บไซต์ที่ให้ความรู้ในการจัดการกับซึมเศร้า รวมทั้งการ รกั ษาและเปดิ ชอ่ งทางเขยี นขอ้ ความหรอื พดู คยุ กนั บนเวบ็ บอรด์ ได้แลกเปล่ียนประสบการณ์ กลยุทธ์/วิธีการในการจัดการ โรคซึมเศร้า ให้คนท่ีเคยมีพฤติกรรมทำ�ร้ายตนเองได้เขียน เร่ืองเล่าของเขาใหค้ นอ่นื ได้รบั รู้ 2. ให้ความรู้กับประชาชนทั่วไปในการใช้อินเตอร์เน็ต และข้อ ระมดั ระวงั ในการดูแลบุตรหลานในการใช้อนิ เตอรเ์ น็ต 3. ครู/อาจารย์/สถาบันการศึกษา ให้ความรู้เรื่องการใช้อินเตอร์เน็ต ใหเ้ ป็นประโยชน์ 4. ควบคมุ /ลดการเขา้ ถงึ เวบ็ ไซต/์ หอ้ งสนทนา chat room /เวบ็ บอรด์ ที่เป็นอันตราย เว็บไซต์ที่เผยแพร่ข้อมูลในด้านคำ�แนะนำ�/สอน/วิธีการ ฆ่าตัวตาย โดยหน่วยงานของรัฐท่ีจัดการเร่ืองสารสนเทศ กระทรวงไอซีที ด้วยการปิดเว็บไซต์/ตรวจสอบ/ควบคุมเว็บไซต์ท่ีเป็นอันตรายและ ผดิ กฎหมายตา่ งๆ  “Top Hits ความรสู้ ุขภาพจติ ” 157 ฉบับนกั สอื่ สาร

“Live สดฆา่ ตวั ตายในส่ือโซเชยี ลมเี ดยี ” การ live สดฆ่าตัวตายผ่านสังคมออนไลน์ เริ่มปรากฏให้เห็นมากข้ึน ซึ่งการถ่ายทอดสดลักษณะนี้ ไม่สามารถที่จะตัดต่อได้ หรือเซ็นเซอร์ได้ ในขณะออกอากาศ หากมผี ตู้ ดิ ตามจ�ำ นวนมาก ยอ่ มสง่ ผลใหผ้ ทู้ มี่ สี ภาพจติ ใจ เปราะบางอยู่แล้ว หรืออาจเคยมีความคิดอยากตาย หรือมีปัญหาทุกข์ใจ คล้ายๆ กัน เกิดการฆ่าตัวตายเลียนแบบ (copycat suicide) หรือชี้นำ� ใหเ้ กดิ การฆา่ ตวั ตายตามดว้ ยความเขา้ ใจผดิ วา่ เปน็ ทางออกของปญั หา และ หากผู้รับชมเป็นเด็กและเยาวชนที่ยังไม่มีวุฒิภาวะเพียงพอ ไม่ระมัดระวัง ในการรับสื่อ อาจเข้าใจผิดคิดว่า การฆ่าตัวตายเป็นเร่ืองท่ียอมรับได้ง่าย หากได้รับการตอบรับจากผู้ชมจำ�นวนมาก ทำ�ให้เกิดพฤติกรรมเลียนแบบ ได้งา่ ยย่ิงขึน้ หากพบเห็นภาพเหล่าน้ี ต้องรีบยับยั้ง อย่าแชร์ หรือบอกต่อ และไม่ ติดตามการถ่ายทอดสดจนจบ เพราะอาจส่งผลกระทบต่อจิตใจตนเอง ในอนาคต เชน่ เกดิ ความรสู้ กึ สะเทอื นใจ เกบ็ ไปเปน็ ความเครยี ดฝงั ใจ ครนุ่ คดิ จนนอนไม่หลับ เปน็ ภาพตดิ ตาซึง่ ไม่เป็นผลดีตอ่ สขุ ภาพจติ การฆา่ ตวั ตายหรอื พยายามฆา่ ตวั ตายดว้ ยอารมณช์ ว่ั วบู ในลกั ษณะหนุ หนั พลันแล่นเป็นส่วนหนึ่งของปัญหาการฆ่าตัวตายอยู่แล้ว และผู้ที่ฆ่าตัวตาย มักจะส่งสัญญาณเตือนมาก่อน ทั้งจากคำ�พูด การเขียนจดหมาย การส่ง ขอ้ ความสน้ั (SMS) การไลน์ หรอื การโพสตข์ อ้ ความบนโซเชยี ลมเี ดยี เปน็ ตน้ คนท่ีอยากฆา่ ตัวตาย หรือทำ�รา้ ยตัวเองมักจะมคี วามลังเล พะวกั พะวง การ 158 “Top Hits ความร้สู ุขภาพจิต” ฉบบั นักส่ือสาร

ช่วยเหลือในระยะน้ี จึงมีความสำ�คัญและเป็นการป้องกันการฆ่าตัวตาย ทดี่ ีท่สี ดุ จากคนใกลช้ ิด การปรากฏตัวในโลกโซเชียล จึงเป็นสัญญาณหนึ่งที่บอกได้ว่า เขาอาจ ยงั มคี วามลงั เลอยู่ เขาก�ำ ลังรอ้ งขอความช่วยเหลือ ซ่ึงในจังหวะนนั้ สามารถ ช่วยเหลือผู้ท่ีตกอยู่ในภาวะวิกฤตน้ีได้ ด้วยการประวิงเวลา ให้กำ�ลังใจ ให้ข้อคิด สนทนาเรียกสติ ยับย้ังความคิด ให้หลุดพ้นห้วงอารมณ์น้ัน ใหผ้ า่ นพน้ 24 ชวั่ โมงไปใหไ้ ด้ อยา่ นง่ิ เฉย ทา้ ทาย เยาะเยย้ ดา่ วา่ หรอื ต�ำ หนิ ตลอดจนโทร191และเชอื่ มประสานคนทเ่ี ขารกั ไวใ้ จหรอื ใกลช้ ดิ ทส่ี ดุ เพอ่ื ชว่ ย ดงึ สตเิ ขากลบั มา หรอื ขอความชว่ ยเหลอื จากสายดว่ นสขุ ภาพจติ 1323 หรอื สถานพยาบาลทใี่ กลท้ ่สี ุด เพ่อื ใหเ้ ขาเข้าสรู่ ะบบการช่วยเหลอื โดยเร็ว แนวทางปอ้ งกัน ระดบั บคุ คล โดยพน้ื ฐานหลกั แลว้ คอื การมวี ธิ จี ดั การกบั ความเครยี ดทดี่ ี เช่น การออกกำ�ลังกายสม่ําเสมอ ยึดหลักศาสนาเป็นท่ีพ่ึงทางจิตใจ เพ่ือทำ�ให้จิตใจสงบมากขึ้น รวมทั้ง การฝึกสติ ฝึกสมาธิ หาเพ่ือนปรึกษา พดู คยุ ระบาย ช่วยกนั คิดแก้ปัญหา ไม่เกบ็ ปญั หาไว้คนเดยี ว ตลอดจนขอรับ ค�ำ ปรึกษาและความชว่ ยเหลอื จากบคุ คลหรอื หน่วยงานที่เกย่ี วข้อง เป็นต้น ระดบั ครอบครัว ชมุ ชน และสังคม ต้องสื่อสารดีต่อกัน ตลอดจนเอาใจใส่กันและกัน ปัญหาการฆ่าตัวตาย ปอ้ งกันได้ ทกุ คนช่วยได้ “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” 159 ฉบับนักสื่อสาร

แนวทางให้ความชว่ ยเหลอื  หลัก 3 ส. สอดส่อง มองหา (LOOK) คนใกลช้ ดิ ทม่ี คี วามเสย่ี ง สญั ญานเตอื น เชน่ การโพสตข์ อ้ ความสง่ั เสยี เปน็ นยั ๆ ขอบคุณ ขอโทษ ลากอ่ น โพสต์ข้อความเก่ียวกับความตาย หรือเขียน ประมาณวา่ ไมอ่ ยากอยอู่ ีกต่อไปแลว้ โพสตข์ ้อความเก่ียวกับความเจบ็ ปวด ความทกุ ขท์ รมาน โพสตข์ อ้ ความวา่ รสู้ กึ ผดิ ลม้ เหลว หมดหวงั ในชวี ติ โพสต์ ขอ้ ความวา่ เป็นภาระของผอู้ ืน่ หรือข้อความท่ีบง่ บอกว่าร้สู กึ ไรค้ ณุ ค่า ท้งั น้ี ตอ้ งยอมรบั ว่าสง่ิ ท่เี ขาโพสต์นนั้ เปน็ ปญั หาของเขาจริง ๆ ไมใ่ ช่เรือ่ งล้อเลน่ ใส่ใจรบั ฟัง (Listen) แสดงความช่วยเหลืออย่างเต็มใจ รับฟังปัญหาของเขาอย่างตั้งใจ หรือ ให้คำ�แนะน�ำ อยา่ งจริงใจ ให้กำ�ลังใจ คอยอยู่เคียงขา้ ง ปลอบใจใหเ้ ขามสี ติ ค่อย ๆ คิดหาทางแก้ไขปัญหา ทำ�ให้เขาเห็นว่าปัญหาน้ันสามารถแก้ไข และผา่ นไปได้ ซึง่ จะทำ�ใหค้ นที่ก�ำ ลงั อยู่ในสภาวะล�ำ บาก กลา้ ทีจ่ ะบอกเล่า เรือ่ งราวตา่ ง ๆ มากข้ึนเสมอ สง่ ต่อ เช่อื มโยง (LINK) พาไปโรงพยาบาล หรือหนว่ ยงานใหค้ ำ�ปรกึ ษา เพื่อเขา้ สรู่ ะบบบรกิ าร 160 “Top Hits ความรู้สขุ ภาพจติ ” ฉบับนกั สอ่ื สาร

 หลกั 5 อย่า 3 ควร 5 อย่า 1. อยา่ ทา้ ทาย เชน่ ท�ำ เลย เอาจรงิ กล็ งมอื สิ กลา้ ท�ำ หรอื เปลา่ ตายไปเลย ค�ำ พดู เหลา่ นจี้ ะยงิ่ กระตนุ้ ผปู้ ่วยให้ตัดสินใจทำ�ร้ายตัวเองมากขน้ึ 2. อย่านิ่งเฉย หากเห็นแล้วปล่อยเลยตามเลย ถือเป็นการสนับสนุน ให้ผู้ปว่ ยท�ำ ร้ายตวั เองทางอ้อม 3. อยา่ ใชค้ �ำ พดู เยาะเยย้ หรอื ดา่ วา่ เชน่ ออ่ นแอจงั โงจ่ งั บา้ ปญั ญาออ่ น สมควรตาย เพราะค�ำ พดู เหลา่ นอี้ าจกระทบกระเทอื นจติ ใจของผปู้ ว่ ย สง่ ผลให้ ผู้ป่วยมคี วามคดิ ในทางลบจนกระทง่ั ท�ำ ร้ายตัวเองได้ 4. อยา่ แชรต์ อ่ การแชรข์ อ้ ความหรอื ไลฟส์ ดในโซเชยี ลตอ่ ไป อาจสง่ ผล ใหเ้ กดิ พฤตกิ รรมเลยี นแบบในกลมุ่ คนทมี่ คี วามคดิ อยากฆา่ ตวั ตาย หรอื คดิ วา่ ชีวติ ตัวเองไม่มคี ุณคา่ เขาเหล่าน้ันอาจท�ำ ร้ายตัวเองเลยี นแบบบา้ งก็ได้ 5. อย่าติดตามจนจบ หากเจอคนไลฟ์สดจะทำ�ร้ายตัวเอง หากเรา ช่วยเหลือไม่ได้ ก็อย่าพยายามดูต่อจนจบ เพราะอาจทำ�ให้รู้สึกสะเทือนใจ เศรา้ ใจ มคี วามเครยี ดฝงั ใจจนกระทบกับการนอนหลบั และการใช้ชีวติ ได้ 3 ควร 1. ควรหา้ มหรือขอรอ้ งให้หยุดพฤตกิ รรมดังกล่าว เพราะสว่ นใหญ่คนที่คดิ อยากท�ำ ร้ายตวั เองจะลงั เลใจ 2. ควรชวนคุย เพ่ือให้เขาได้มีโอกาสทบทวนความคิดตัวเองใหม่ เนน้ รบั ฟงั สง่ิ ทเี่ ขาอยากระบาย และพยายามอยา่ ใหเ้ ขาอยตู่ วั คนเดยี ว 3. ติดต่อขอความช่วยเหลือ รีบแจ้งเจ้าหน้าท่ีตำ�รวจติดต่อคนท่ี อยู่ใกล้ชิดเขาทสี่ ุดในขณะนัน้ หรอื ติดต่อโรงพยาบาลทใี่ กล้ท่ีสดุ  “Top Hits ความรสู้ ขุ ภาพจติ ” 161 ฉบบั นักสอ่ื สาร





“แนวทางการน�ำ เสนอขา่ วและภาพขา่ ว ความรนุ แรงทสี่ ่งผลกระทบต่อจติ ใจ สาธารณชน” การเผยแพร่หรือถ่ายทอดสดความรุนแรง โดยเฉพาะภาพการทำ�ร้าย ตัวเอง ผ่านสื่อและช่องทางสังคมออนไลน์ ไม่ควรทำ�อย่างยิ่ง เน่ืองจาก เป็นการส่งต่อความน่ากลัวและฉายภาพความรุนแรงซํ้า อาจก่อให้เกิด พฤตกิ รรมเลยี นแบบไดท้ ง้ั ในเดก็ และผใู้ หญท่ ต่ี า่ งกย็ อ่ มมวี ฒุ ภิ าวะและความ เปราะบางทางจิตใจท่ีแตกต่างกัน ส่ือมวลชนจึงต้องเพ่ิมความระมัดระวัง และคำ�นงึ ถึงผลกระทบในระยะยาวรว่ มด้วย ส่ือมวลชนสามารถมีบทบาทในการช่วยป้องกันปัญหาการ ฆา่ ตวั ตายได้ ดังนี้ 1. หลีกเลี่ยงการนำ�เสนอภาพของผู้ตกอยู่ในสภาพท้อแท้สิ้นหวัง หรือ ลงรายละเอยี ดของการฆา่ ตวั ตายและไมค่ วรเสนอขา่ วเพอื่ ความตน่ื เตน้ เรา้ ใจ ดราม่า กอ่ ให้เกิดความรูส้ ึกสะเทือนใจ ซํ้าเติมความทกุ ข์หรอื โศกนาฏกรรม ทีม่ ากเกนิ ไป 2. ค�ำ นงึ ถงึ การน�ำ เสนอขา่ วทอี่ าจสง่ ผลตอ่ ความรสู้ กึ หรอื เกดิ ผลกระทบ ในทางลบตอ่ ญาติและผใู้ กลช้ ดิ ไมล่ ่วงละเมิดสิทธสิ ่วนบุคคล 164 “Top Hits ความร้สู ุขภาพจติ ” ฉบับนักสอื่ สาร

3. ให้ความรู้ สร้างความตระหนัก เสริมสร้างความเข้าใจท่ีถูกต้อง ดา้ นการปรบั ตวั ในชวี ติ ตลอดจนสรา้ งก�ำ ลงั ใจกบั ผทู้ กี่ �ำ ลงั รสู้ กึ ทอ้ แทใ้ นชวี ติ 4. การนำ�เสนอภาพการทำ�ร้ายตนเองในภาพยนตร์หรือละครควร ได้รับคำ�แนะจากผู้เชี่ยวชาญ และขณะนำ�เสนอภาพการทำ�ร้ายตนเอง ควรมีการแจ้งให้ทราบถึงสถานบริการช่วยเหลือผู้คิดฆ่าตัวตายและบริการ ใหค้ �ำ ปรกึ ษา 5. ดูแลกายและใจของตัวเองให้ดีเพราะการติดตามทำ�ข่าวแต่ละคร้ัง อาจได้รับความเครียดและความทุกข์ใจได้มาก แม้ว่าจะมีประสบการณ์สูง แลว้ กต็ าม จงึ อยา่ ลมื พดู คยุ ระบายกบั เพอื่ นรว่ มงาน เพอ่ื น คนในครอบครวั หรือหน่วยงานที่ให้ความชว่ ยเหลอื ด้านจิตใจ  “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” 165 ฉบับนกั สอ่ื สาร

ท่ีปรกึ ษาและคณะท�ำ งาน ท่ีปรกึ ษา น.ต.นพ.บญุ เรือง ไตรเรืองวรวฒั น ์ อธิบดีกรมสุขภาพจติ นายแพทย์ชิโนรส ลีส้ วัสด์ิ รองอธบิ ดกี รมสขุ ภาพจติ นายแพทย์พงศเ์ กษม ไขม่ กุ ด์ รองอธบิ ดกี รมสุขภาพจติ นายแพทย์สมยั ศริ ทิ องถาวร รองอธิบดกี รมสุขภาพจิต นายแพทย์ยงยุทธ วงศภ์ ิรมยศ์ านต์ ิ ท่ปี รึกษากรมสุขภาพจิต นางนันทนา รตั นากร ผู้อ�ำ นวยการ กองสุขภาพจติ สังคม แพทยห์ ญิงวิมลรตั น์ วนั เพญ็ สถาบนั สุขภาพจิตเด็ก และวัยร่นุ ราชนครินทร์ แพทย์หญงิ ศุทรา เอ้อื อภสิ ิทธ์ิวงศ์ สถาบันสขุ ภาพจติ เดก็ และวยั รุ่นราชนครินทร์ คณะท�ำ งาน ทับทิมเจอื กองสุขภาพจติ สงั คม นางสาวปิยฉัตร นาทะพันธ ุ์ กองสขุ ภาพจิตสงั คม นายชนนิ ทร์ ฉตั รทอง กองสขุ ภาพจิตสังคม นายอานนท์  166 “Top Hits ความรู้สุขภาพจิต” ฉบบั นกั สื่อสาร