ศาสตร์ยาสมุนไพรจีน

Page 51 - อิทธพิ ลของฤดูกาลตอ การใชย า เม่อื เจ็บปวยในฤดูหนาว ควรหลีกเลี่ยงการใช ตัวยาท่ีมีคุณสมบตั ิเย็น และในฤดรู อ นควรหลกี เล่ยี งการใชตัวยาที่มีคุณสมบัติรอน - อทิ ธิพลของสภาพภมู ปิ ระเทศตอ การใชยา ภาคเหนือของจีนมีสภาพอากาศแหง และเยน็ ไมควรใชตัวยาที่มีคุณสมบัติแหงเกินไป ควรใชตัวยาท่ีเสริมความชุมช้ืน สวน ภาคใตของจีนมีสภาพอากาศรอ นชืน้ ไมค วรใชตัวยาท่ใี หความชุมชื้นมากเกินไป - สภาพรางกายของคน คนท่ีมีรา งกายคอ นขา งสูงใหญ ควรใชปรมิ าณยามากกวา คนทีม่ ีรปู รา งเลก็ กวา จงึ จะรกั ษาไดผล สว นคนรูปรา งเลก็ หากใชปริมาณยาเทากับคนรูปราง ใหญ รา งกายจะรับไมไ หวเพราะปริมาณยามากเกินไป ดวยเหตุผลดงั กลาว การเผา จ้อื ตวั ยาจึงมคี วามสาํ คัญตอผลการรักษาทางคลินิก แพทยจ นี ตอ งพลิกแพลงปรบั เปล่ียนใหเ หมาะสมตามผลการตรวจวินิจฉัยผปู วย 1. ผลของการเผาจือ้ ตัวยาตอประสทิ ธผิ ลการรกั ษาทางคลินิก จากหลักฐานทางโบราณคดีท่ีเก่ียวของพบวา มีตําราทางการแพทยจีนจํานวน หลายเลมที่บันทึกวิธีการเผาจื้อและอธิบายเหตุผลการเผาจื้อวาทําใหตัวยามีสรรพคุณ เปล่ียนไป ตัวอยา งเชน ในสมยั ราชวงศห มงิ ตาํ ราอีเสวฺ ยี รเู หมิน《医学入门》กลาวถึง การใชจอื จอ่ื (栀子 ลูกพดุ ) วา เนอื้ ในจือจอ่ื ดบิ มฤี ทธ์ริ ะบายความรอ นจากหวั ใจ ซึ่งทําให หงุดหงิดและกระวนกระวาย แตเ ปลือกผลดบิ มฤี ทธิ์ระบายความรอนทางผิวกาย ในสมัย ราชวงศชิง ตาํ ราเปนเฉาเปยนตู《本草便读》กลาววา จอื จ่อื ผดั และจอื จอื่ ผัดเกรยี มมี ฤทธิ์ระบายความรอนในระดับเลือด ตําราเปนจิงเฟงเหวียน《本经逢原》กลาววาวิธีการ เผาจอื้ เซียงฝู (香附 แหว หม)ู มคี วามสมั พนั ธก บั สรรพคณุ เชน เซยี งฝูแชนํ้าปสสาวะเด็ก แลวนําไปผัด ตวั ยาจะเขา สูระบบเลอื ดและมฤี ทธิ์เปน ยาบาํ รงุ รา งกาย เซยี งฝูแชน้ําเกลือผัด มีฤทธิ์ปรับช่ีใหสมดุล เซียงฝูผัดเหลามีฤทธิ์ชวยใหระบบเสนลมปราณ (经络 จิงลั่ว) ไหลเวยี นดี เซียงฝูผัดนํ้าสมมฤี ทธ์ชิ วยยอ ยอาหาร บรรเทาอาการทอ งอืด เปนตน

Page 52 การเผาจื้อยาสมุนไพรจีนเปนศาสตรแขนงหน่ึงที่ไดจากการส่ังสมประสบการณ การรักษาของแพทยแผนจีนมาเปนเวลายาวนาน การเลือกวิธีการเผาจ้ือจะตองทําตาม ความตอ งการของการรกั ษาทางคลนิ กิ นอกจากนเี้ ทคนิคและวธิ กี ารเผา จ้อื จะตอ งเหมาะสม เพราะมผี ลโดยตรงตอ ผลการรกั ษาทางคลนิ กิ สิง่ ทีจ่ ะตองคาํ นงึ ถงึ ในการเผาจ้ือมีดังนี้ (1) ความสะอาดของตัวยา วัตถุดิบสมุนไพรมักมีสิ่งอ่ืน ๆ ปนปลอม หรือ อาจมีสว นของพชื ที่ไมต อ งการใชปะปนมาดวย หรอื สวนทใี่ ชทํายาของสมุนไพรแตกตางกัน จะมีสรรพคุณไมเหมือนกัน ต้ังแตยุคโบราณจนถึงปจจุบัน แพทยและเภสัชกรจีนให ความสําคัญกับเร่ืองความสะอาดและสวนท่ีใชของสมุนไพรเปนอยางมาก เชน ในสมัย ราชวงศฮน่ั ตําราจนิ คยุ ยฺวีห่ ันจงิ 《金匮玉函经》กลา วถึงตัวยาบางชนิดใชเฉพาะเน้ือ ไมไ มใชเ ปลอื กตน บางชนดิ ใชเ ฉพาะรากไมใชลาํ ตน บางชนิดใชเ ฉพาะดอกไมใ ชผล เปนตน ตองคัดเลือกสวนท่ใี ชท าํ ยาตามตองการ และทาํ ความสะอาดตัวยาใหส ะอาดท่สี ดุ ปจจุบันเภสัชตํารับของสาธารณรัฐประชาชนจีน《中华人民共和国药典 จงหัวเหรินหมนิ กงเหอกวั๋ เยา เต่ียน》ไดกาํ หนดใหการทาํ ความสะอาดตวั ยาเปนหน่ึงในสาม หวั ขอ ของหลกั การทว่ั ไปของการเผา จ้ือ《炮制通则》ตัวอยางเชน ตัวยาหมาหวง (麻 黄) ลาํ ตน มฤี ทธ์ขิ ับเหงื่อ แตรากมฤี ทธ์ิยบั ยง้ั เหงอ่ื ตัวยาปาจ๋ีเทียน (巴戟天) ใชสวนรากท่ี เอาแกนกลางออกแลวทํายา ซึง่ แกนกลางของรากเปน สวนท่ีมีปริมาณมาก หากไมเอาออกจะ ทาํ ใหนํา้ หนกั ทีแ่ ทจรงิ ของตัวยานอ ยกวาทีต่ องการ ทําใหประสทิ ธผิ ลการรกั ษาลดลง (2) การหัน่ ตัวยา การหนั่ ตวั ยามีวัตถุประสงคเพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพของการ สกดั ตัวยา หรอื เพ่ือสะดวกตอการเผาจ้ือ หรือการเขาตํารับยา โดยท่ัวไปกอนหั่นตัวยา ตอ งนําตัวยาไปแชน ํา้ สักครใู นภาชนะท่ีมีฝาปด เพ่ือใหตัวยาออนนุมและทําใหหั่นงาย แต ปรมิ าณน้าํ และระยะเวลาในการแชม ีความสําคัญมาก เพราะหากใชปริมาณน้ํามากหรือแช นานเกินไปจะสญู เสียตวั ยา ทาํ ใหประสทิ ธผิ ลการรักษาลดลง มีผลตอคุณภาพของอ่ินเพย่ี น (饮片) หากอน่ิ เพี่ยนมีความหนาแตกตางกันมากเกินไป จะทําใหมีปญหาในการตมยา

Page 53 ตวั ยาอาจละลายออกมาไดงาย หรือละลายไดยาก หรือละลายออกมากอน หรือละลาย ออกมาทหี ลงั นํ้ายาทต่ี มไดอ าจสูญเสียกลิ่นหรือรสยาท่ีตองการ ทําใหการรักษาไมไดผล เชน ตํารับยากุยจือทัง (桂枝汤) ซึ่งประกอบดวยตัวยาสําคัญคือ กุยจือ (桂枝 กิ่ง อบเชยจีน) มีกล่ินฉุน และไปเสา (白芍) มีรสขม เปรี้ยวอมหวาน หากหั่นขนาดหนา เกินไป และใชเวลาในการตมยานอย นํ้ายาที่ไดจะไดกลิ่นของกุยจือ แตจะสูญเสีย รสชาตขิ องไปเสา หากใชเวลาในการตมยานาน น้ํายาท่ีไดจะไดรสชาติของไปเสาแตจะสูญเสีย กลน่ิ ของกุยจอื ดงั นน้ั จึงควรหน่ั กยุ จอื และไปเ สาเปน ช้ินบาง ๆ และใชเวลาตมท่ีเหมาะสม จะทําใหไ ดทั้งกลนิ่ และรสของตวั ยาตามตองการ นอกจากน้กี ารทาํ ใหอนิ่ เพีย่ นแหง มีความสาํ คญั มากเชนกนั หลังจากหั่นตัวยาให ไดขนาดทเ่ี หมาะสมตามตอ งการ ตัวยาที่ไดจะมปี รมิ าณน้าํ สูง หากไมทําใหแหงทันทีจะเกิด เชอ้ื ราไดง า ย วธิ แี ละอณุ หภมู ทิ ีใ่ ชในการทําใหแ หง หากไมเ หมาะสม จะทําใหส ญู เสียสารสาํ คญั ทีอ่ อกฤทธิ์ โดยเฉพาะตัวยาท่ีมนี ้าํ มนั หอมระเหยไมควรทําใหแหงโดยวิธีตากแดดหรือใช อุณหภูมิสงู เพราะจะทําใหป ระสทิ ธิผลการรักษาลดลงอยางชดั เจน (3) การใชไ ฟในการเผา จือ้ ตวั ยา เปน วธิ ที ่ีสําคญั มาก การผัดหรือสะตุเปนวิธี ทีน่ ิยมใชก ันมาก การเลอื กใชวิธีผัดสามารถปรับทิศทางการออกฤทธิ์ของตัวยาเพื่อใหได สรรพคุณตามตอ งการ มีตัวยาหลายชนดิ เมือ่ ผา นการผดั แลวจะทําใหมีกล่ินหอมหรือความ เกรียมของยาในระดับแตกตางกัน จะเพิ่มฤทธ์ิชวยใหการทํางานของมามและกระเพาะ อาหารดขี ้ึน เชน กหู ยา (谷芽 ขาวเจา) ไมหยา (麦芽 ขาวบารเลย) ตัวยาประเภทเมล็ด หรือผลเลก็ ๆ ตองนํามาผัดกอนใช เพ่ือใหมีกล่ินหอม และเม่ือนําไปตมจะทําใหสารสําคัญ ละลายนา้ํ ออกมางา ย ตัวยาท่ีมีคณุ สมบตั เิ ย็นเมื่อนํามาผดั จะทําใหฤทธ์ิของยาไมแรงเกินไป เชน จือจอื่ (栀子 ลกู พุด) ตัวยาที่มีคณุ สมบัตแิ หงและอุน เม่ือนํามาผัดจะทําใหฤทธิ์ของ ยาสขุ ุมขึ้น เชน ชังจู (苍术 โกฐเขมา) ผัดราํ ขาวสาลี ตัวยาที่มกี ล่ินและรสชาติแปลก เมื่อ นํามาผัดจะทาํ ใหกลน่ิ และรสดีขึน้ ทําใหส ะดวกในการใช เชน จิงเจี้ย (荆芥) หากใชดิบจะ

Page 54 มีฤทธ์ิขบั เหงอื่ ระบายความรอน เมอื่ นําไปผัดโดยใชไ ฟแรงจนกระทัง่ เปนถานจะมีฤทธิ์หาม เลือด ขิงแหงและขงิ ปง แมวาจะมฤี ทธ์ิเสรมิ ความอบอนุ และขับความเย็นเหมือนกัน แตขิง แหงมคี ณุ สมบัตแิ หง มฤี ทธค์ิ อนขางแรงและออกฤทธเ์ิ ร็ว เหมาะสําหรับผูปวยที่ภาวะมาม และกระเพาะอาหารมีความเย็นคอนขางสูง เชน อาการคลื่นไสอาเจียน สวนขิงปงมีฤทธ์ิ คอ นขา งสุขมุ และออกฤทธน์ิ าน เหมาะสําหรบั ผปู ว ยท่ีมามและกระเพาะอาหาร มีความเย็น พรอง เชน อาเจียนเปนเลือด ถายเปนเลือด การเลือกวิธีผัดมีผลตอการเปล่ียนแปลงฤทธิ์ ของยาแตกตา งกนั ทง้ั นีข้ น้ึ กับความตอ งการใชยาในการรกั ษาโรค การสะตมุ กั ใชกับตัวยาประเภทแรธาตุ กระดูกและกระดองสัตว และหินท่ีเกิด จากซากสตั วแ ละซากตนไม หรอื ตวั ยาจากพชื วตั ถทุ ี่ตองการเผาใหเปน ถาน การสะตแุ รธาตุ และกระดองสัตวนอกจากจะทําใหตัวยากรอบและเปราะแลว ยังชวยใหบดตัวยาเปนผง ละเอยี ด สามารถตม สกัดตวั ยาออกมางา ย และสรรพคณุ ของตวั ยาอาจเปล่ียนไปดวย เชน สารสม สะตุมีคุณสมบัติแหงและชื้น มีฤทธ์ิฝาดสมานแรง นอกจากนี้เซิงตี้หวง (生地黄 โกฐขแ้ี มวสด) เมื่อนาํ มานง่ึ จะไดส ตู ้หี วง (熟地黄 โกฐขแี้ มวนึ่ง) ซง่ึ มีรสชาติ คุณสมบัติ และ สรรพคณุ เปล่ยี นไป ชวนอู (川乌 โหราเดือยไก) เมื่อผานการตมจะลดพิษไดอยางชัดเจน ทําใหปลอดภัยในการใช (4) การใชฝ เู ลีย่ วในการเผาจ้อื ตัวยาตอประสทิ ธผิ ลการรักษาทางคลินกิ ตัวยาที่ ผานการเผาจ้ือดวยฝเู ลีย่ ว จะทาํ ใหร สยา สรรพคุณ ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา การออกฤทธิ์เฉพาะท่ี ความเปน พิษหรอื อาการขางเคียงของตวั ยาเปลย่ี นแปลงไป การเลอื กใชฝูเล่ียวที่ตางกันใน การเผา จอ้ื โดยอาศัยสรรพคณุ ของฝูเ ลีย่ วมาชวยเสริมฤทธ์ิของตัวยาน้ัน ชวยใหการรักษา เปนไปตามความตองการไดด ียง่ิ ขน้ึ เชน ตวั ยาที่มีรสขมเย็น เมื่อใชเหลาเปนฝูเลี่ยว อาศัย คุณสมบัติรอ นแรงและรสหวานเผด็ ของเหลา จะชวยขบั ความเย็นสลายลม ลดทอนรสขมเย็น ของตวั ยา โดยไมท าํ ลายมา ม และกระเพาะอาหาร ทําใหคุณสมบัติเย็นของตัวยาไมติดขัด ตัวยามสี รรพคณุ ระบายความรอ นดีขึน้ กลมุ ตัวยาท่ีมฤี ทธิ์เพม่ิ การไหลเวียนของเลือด เมื่อ

Page 55 ผานการเผาจอ้ื ดว ยเหลา แลว จะทาํ ใหฤ ทธ์ขิ องตัวยาแรงขึ้นและออกฤทธิ์เร็วข้ึน จึงเหมาะ สําหรบั ผูปว ยทมี่ ีอาการเลือดคง่ั และปวดบวมอยางรนุ แรง กลมุ ตัวยาที่มีนํ้ามันมาก มีกล่ิน ออ น ๆ และมรี สเขม ขน มีผลตอ การลาํ เลียงน้ําและสารจาํ เปนของมามและกระเพาะอาหาร เมอ่ื เผาจื้อดวยเหลา แลว ตวั ยาจะออกฤทธด์ิ ี ชวยใหคณุ สมบัติมนั เลย่ี นลดลง ทําใหตัวยามี ความชมุ ชนื้ แตไมมนั ชวยใหการออกฤทธ์ิของยาดีขึ้น การเผาจื้อดวยนํ้าผึ้งจะเพิ่มฤทธิ์ ระงบั ไอหรือบาํ รุงช่ี เชน จ่ือหวา น (紫菀) หากใชดิบแมว า จะมีฤทธิ์ละลายเสมหะไดดี แต จะระบายช่ีของปอด จงึ เหมาะสาํ หรับผปู วยทชี่ ข่ี องปอดติดขัด ไอมีเสมหะมาก หากใชใน ผูป ว ยที่ชี่ของปอดพรอ ง จะทาํ ใหส ูญเสยี สมรรถนะในการควบคมุ การขับปสสาวะโดยเฉพาะ ในเด็ก แตเม่อื นาํ มาเผา จอื้ ดว ยนํา้ ผงึ้ จะชว ยเพิ่มความชุม ชน้ื ใหปอด ระงับไอ นอกจากนี้เมอ่ื เผา จือ้ ตัวยาดวยน้าํ กระสายยา น้ํากระสายยาจะเสรมิ ฤทธ์ิของตัวยา หลัก เชน หวูจยู หฺ วี (吴茱萸) รสเผด็ รอ น หวงเหลียน (黄连) มีรสขมเย็น เมอ่ื เผา จ้ือหวง เหลยี นดวยน้ําหวูจยู หฺ วี จะมีคุณสมบตั ิท้งั เย็นและรอ น อินหยางจะชว ยกันทาํ ใหฤ ทธไิ์ มค อน ไปทางใดทางหน่ึง จึงมฤี ทธ์ิท้ังระบายความรอนจากตบั และบํารุงธาตุ 2. ความสัมพนั ธข องการเผาจอื้ ตัวยาในตํารับยาตอประสิทธผิ ลการรกั ษาทางคลินกิ การแพทยแ ผนจนี ใหค วามสําคญั กบั การรกั ษาโรคแบบองครวม ดังน้ันการใชยา ของแพทยจ ีนจงึ มักใชต าํ รับยาซ่งึ ประกอบดวยตวั ยาหลายชนดิ ตัวยาสวนประกอบในตํารับ ยาจะเผา จ้ือดว ยวธิ ีใด มักขน้ึ กับสรรพคณุ ของตาํ รบั ยาทีแ่ พทยจ นี ตองการ หากการเผาจื้อ ตัวยาไมเหมาะสม ตํารับยานั้นยอมใหผลการรักษาไดผลไมเต็มท่ี ในการเขียนใบสั่งยา แพทยจนี มักเขยี นวิธีเผาจื้อตัวยากํากับไวขาง ๆ ตัวยานั้น ๆ ดังนั้นการเผาจ้ือตัวยาใน ตํารับยาจงึ มคี วามสัมพันธกับประสิทธผิ ลการรักษาทางคลินกิ ดงั น้ี (1) การเพิ่มประสิทธิผลการรักษาของตํารับยา การเผาจ้ือตัวยาดวยวิธีที่ เหมาะสมชว ยใหย าออกฤทธิ์เร็วหรอื เกบ็ ไดน าน เชน ตํารับยาซานจ่ือหยางชิงทัง (三子养 亲汤) ประกอบดวย จื่อซูจ่ือ (紫苏子 เมล็ดงาขี้มอน) ไปเจี้ยจื่อ (白芥子 เมล็ด

Page 56 พรรณผักกาด) ไหลฝจู ื่อ (莱菔子 เมลด็ หัวผกั กาดขาว) ตัวยาดงั กลา วตอ งนํามาผัดหรือ ค่วั กอนใช การแพทยแ ผนจนี ใชต ํารับยานร้ี ักษาอาการหอบ มีเสมหะมาก และเบ่ืออาหาร เนอื่ งจากตํารบั ยานมี้ ีฤทธิล์ ดช่ี ระงบั อาการหอบ ขับเสมหะ ชว ยใหเจรญิ อาหาร โดยจ่ือซูจ่ือ ผดั มรี สเผ็ดรอ นลดลง แตฤทธ์ิใหค วามอบอุนแกป อดและลดช่ีแรงขึ้น ชวยขับเสมหะและ ระงบั อาการหอบไดผ ลดี ไปเจี้ยจื่อผัดมีรสเผ็ดและฤทธิ์กระจายชี่สุขุมข้ึน ชวยใหความ อบอุนแกปอดและขับเสมหะ ไหลฝจู ่อื ผดั มีรสเผ็ดอมหวาน และจะปรับทศิ ทางการออกฤทธ์ิ จากลอยขนึ้ บนเปนจมลงลา ง จึงมีฤทธ์แิ กไ อ ขบั เสมหะ ชว ยลดอาการทอ งอืดจากอาหารไม ยอ ย ดังนั้นตาํ รบั ยาน้ีจึงเหมาะสําหรับรกั ษาโรคหอบ ขับเสมหะ และชวยใหเจรญิ อาหาร (2) การปรับคณุ สมบตั ขิ องตัวยาเสริมเพือ่ ลดอาการไมพ งึ ประสงคข องตัวยา หลักในตาํ รับยา ตาํ รบั ยาบางตํารบั ประกอบดว ยตัวยาหลกั ซึ่งมสี รรพคณุ ในการรักษาโรค แตขณะเดียวกนั อาจมีฤทธิข์ า งเคยี งทไ่ี มพ ึงประสงค เชน ตาํ รับยาเถียวเวยเ ฉิงช่ีทัง (调胃 承气汤) มสี รรพคณุ ระบายความรอ นทห่ี ยางหมิง (阳明) ชว ยระบายทองได ตาํ รับยานี้ มีรสขมเยน็ ประกอบดว ย หมางเซียว (芒硝 ดีเกลอื ) ตาหวง (大黄 โกฐนํ้าเตา ) และจอ้ื กนั เฉา (炙甘草 ชะเอมเทศผัดนํ้าผ้ึง) หมางเซียวและตาหวงมีคุณสมบัติเย็นมาก อาจ ทาํ ลายหยางของมาม และตวั ยาทง้ั สองมที ิศทางการออกฤทธิ์ระบายความรอนลงสูสวนลาง ของรา งกาย ดังนนั้ จงึ ควรใชจ ้อื กนั เฉา ซงึ่ มสี รรพคุณบาํ รุงมามและกระเพาะอาหาร โดยใช รสหวานและคุณสมบตั อิ นุ ของจ้ือกนั เฉา ลดฤทธทิ์ แ่ี รงเกนิ ไปของตัวยาทงั้ สองในตาํ รบั ยา (3) การปรับตัวยาในตํารับยาใหสามารถนําไปใชไดกวางขวางขึ้น แมวา สวนประกอบของตัวยาในตํารบั ยาพน้ื ฐานไมเ ปลย่ี นแปลง แตห ากวิธกี ารเผา จ้ือตวั ยาตา งกัน หรือหากปรับเพ่ิมหรือลดปรมิ าณตัวยาในตาํ รบั ยาพื้นฐานใหเ หมาะสมกับผูปวย ลวนสงผล ใหส รรพคณุ ของตาํ รบั ยาเปลย่ี นไป เชน ตํารบั ยาซอื่ อทู ัง (四物汤) มีสรรพคุณบํารุงโลหิต ประกอบดว ยสตู ี้หวง (熟地黄 โกฐขี้แมวนึ่งเหลา) จิ่วจ้ินเฉาตังกุย (酒浸炒当归 ตังกุย ผัดเหลา) ไปเสา (白芍) และชวนซฺยง (川芎 โกฐหัวบัว) หากผูปวยมีอาการโลหิตจาง

Page 57 รว มกบั โลหติ รอน ใหใ ชเชิงตห้ี วงแทนสูตหี้ วง หากมีอาการโลหิตจางและมีเลือดค่ัง ใหเพิ่ม น้าํ หนักของจวิ่ จ้นิ เฉา ตังกยุ และชวนซยฺ ง หรือตาํ รับยาจือปอตีห้ วงหวาน (知柏地黄丸) มสี รรพคณุ เสริมอนิ ลดไฟ ประกอบดว ย สตู ห้ี วง ซนั จูยฺหวี (山茱萸) ซนั เยา (山药) เจอ เซยี่ (泽泻) ฝหู ลงิ (茯苓 โปงรากสน) ตันผี (丹皮 เปลือกรากโบตั๋น) จือหมู (知母) และหวงปอ (黄柏) หากผูปวยมอี าการอินพรองและสวนลางของรางกายรอนช้ืน ใหใช เชงิ ตี้หวงแทนสูต้ีหวง หากมีอาการอินพรองและมีไฟ ใหใชจือหมูผัดน้ําเกลือ และหวงปอ ผัดกบั นํ้าเกลือแทน เพ่ือลดรสขมและคณุ สมบัติเย็นของยา ชว ยเสริมอนิ ลดไฟ เปน ตน (4) รูปแบบทเี่ หมาะสมของตํารับยามีผลตอความปลอดภัยและประสิทธิผล การรักษา ยาแตละตํารับตองเตรียมในรูปแบบที่เหมาะสมสําหรับผูปวย รูปแบบยาที่ ตางกนั จะมวี ิธเี ตรียมยาและวิธเี ผา จ้อื ตา งกันดวย ยาตม เปน รปู แบบยาเตรียมทนี่ ยิ มใชและ สะดวกมากทส่ี ุด โดยท่ัวไปจะใชอิน่ เพ่ยี นเขา ตาํ รบั ยา ตวั ยาบางชนิดเมื่อใชในรูปแบบของ ยาตม ตองเผา จื้อดว ยน้ําผึง้ หรอื นาํ้ สม เชน หวงฉผี ดั นาํ้ ผ้งึ (蜜炙黄芪) หรอื เหยียนหสู ั่ว ผัดนา้ํ สม (醋炙延胡索) หากอยูในรูปแบบยาฉีดจะสกัดสารสําคญั ท่อี อกฤทธจิ์ ากวตั ถดุ บิ สมุนไพรมาเตรียมเปนยาฉีด เชน ยาฉดี หวงฉี ยาฉีดเหยียนหูส่ัว ตัวยาบางชนิดเมื่อใชใน รปู แบบยาตม เชน ชวนอู หรือฟเู พ่ยี น (川乌 หรือ 附片) ตอ งนํามาประสะกอนเขาตํารับ ยา หากจะเตรยี มเปนยาลูกกลอน ตอ งนาํ มาควั่ จนกรอบเพอ่ื ใหบดงายและเพ่อื ลดพษิ ทาํ ให ปลอดภยั ในการใช เปน ตน

Page 58 การบรรจุหบี หอ สมุนไพรจีน การบรรจุหีบหอสมุนไพรจีน คือ รูปลกั ษณภายนอกซึ่งบงบอกถึงมูลคาและการ ใชประโยชนข องสมุนไพรจนี การบรรจุหีบหอที่สวยงามและมีคณุ ภาพดี จะมผี ลโดยตรงตอ มลู คาของสินคา และมกั เปน ทตี่ อ งการของตลาด รวมทั้งชวยเพ่ิมขีดความสามารถในการ แขง ขนั ทางการคา เชน เหรินเซนิ (人参 โสมคน) ของจีนมีคุณภาพดีกวาของเกาหลี แต การบรรจหุ บี หอไมส วยงามเทา ของเกาหลี ดงั นนั้ ในตลาดตางประเทศ เหรินเซินของจีนจึง มีขดี ความสามารถในการแขง ขนั ทางการคา นอย อีกทั้งมูลคาและปริมาณการจําหนายก็ไม มากเทาของเกาหลี จึงอาจกลาวไดวาการบรรจุหีบหอที่มีคุณภาพดีจะมีผลโดยตรงตอ ความสําเรจ็ ของสมนุ ไพรจีนในเชงิ พาณิชย ดวยเหตุผลดงั กลาวในการผลติ เตา ต้ีเยาไฉและ อ่ินเพย่ี นจึงไดรวมเอาเรื่องการบรรจุหีบหอไวเปนสวนหนึ่งของการควบคุมคุณภาพของ ผลติ ภณั ฑ โดยปรับปรุงรปู แบบของการบรรจุหีบหอใหสอดคลอ งกับความตองการของตลาด การออกแบบการบรรจหุ ีบหอสมุนไพรจนี ควรคํานึงถึงปริมาณของเยาไฉ อน่ิ เพย่ี น และวสั ดุทีใ่ ช รวมทง้ั รปู แบบการบรรจุท่ีแตกตางกนั นําขอมูลทงั้ หมดมาพิจารณาในภาพรวม แลว ออกแบบตามความตอ งการซ่ึงจะเปน ประโยชนตอการจําหนายสินคา การขนสง และ การเกบ็ รกั ษา ตลอดจนเปนการประกันคณุ ภาพและปริมาณท่ีสม่ําเสมอของเยาไฉและอิ่น เพ่ยี น ทําใหผ บู ริโภคใชสะดวก สามารถคดั เลอื ก และพกพางา ย โดยทว่ั ไปการบรรจุหีบหอ ช้นั ในของอิน่ เพีย่ น สวนใหญขนาดบรรจุจะเทา กบั การรับประทานตอครั้ง หรือตอวัน หรือ ตอ 3 วัน (ภายในหอ ใหญบรรจุ 3 หอยอย) เพ่อื สะดวกตอผูบ รโิ ภคในการใช หรือสะดวก ตอแพทยจ ีนในการเลือกใชต ัวยาเพอ่ื การเขา ตํารับยา 1. ประโยชนข องการบรรจหุ ีบหอ การบรรจหุ บี หอ สมนุ ไพรจนี มีประโยชนค อ นขางมาก แตทส่ี าํ คญั มีดงั นี้ (1) เปน การประกันคุณภาพของสมุนไพร สมุนไพรจีนเปนผลิตภัณฑท่ีมี วัตถุประสงคเพอ่ื การบาํ บัดรักษาโรค การปอ งกันโรค และการบาํ รุงสุขภาพใหแข็งแรง หาก

Page 59 ไมบรรจุหีบหอ จะทําใหสมุนไพรสัมผัสกับอากาศ แสงแดด อุณหภูมิ ความชื้น ฯลฯ มี แมลงและเชื้อรา ซ่งึ ทาํ ใหคณุ ภาพของสมนุ ไพรเปล่ียนแปลงไป ดังนั้น การบรรจุหีบหอจึง เปนสิ่งจําเปน หลังบรรจุหีบหอแลว ควรปดผนึกใหสนิท เปนการประกันคุณภาพของ สมนุ ไพร เชน ตัง่ เซนิ (党参) หากไมบรรจุหบี หอ ในฤดูรอ นหากเก็บสมุนไพรไวภายใน 1 เดอื น กจ็ ะขน้ึ ราและแมลงจะกดั กนิ จนกลวง ไมส ามารถนาํ มาใชเ ปนยาได ดังนั้น จึงควรใช ถุงพลาสตกิ แบบหนาเปน วัสดุในการบรรจหุ บี หอ และตอ งเกบ็ ไวใ นที่แหงและเย็น จะทําให สามารถเก็บไดนาน 3-5 ป โดยรักษาคณุ ภาพของสมุนไพรไวได (2) ปองกันความเสยี หายและรักษาปริมาณของสมุนไพรใหตรงตามขนาด บรรจุ ขนาดบรรจขุ องสมนุ ไพรจะตองตอบสนองความตอ งการของตลาดและตองมีปริมาณ คงท่แี ละสมาํ่ เสมอ จงึ จําเปนตอ งมีการบรรจุหีบหอ เพอื่ ลดความเสยี หาย และสามารถดําเนิน กิจการไดอ ยา งมีประสิทธิภาพซ่งึ เปนสง่ิ จําเปนและเปนประโยชนใ นเชิงพาณิชย (3) รูปลักษณท ่ีสวยงาม จูงใจผูบริโภค และสงเสริมการจําหนาย สมุนไพร จนี มีหลากหลายชนิด รปู รา งลักษณะแตกตางกัน ขนาดไมเ ทากนั หากไมบรรจุหีบหอ จะไม สามารถเขา เกณฑม าตรฐานการบรรจุหีบหอ ทีก่ าํ หนดไว ดังนั้นจึงตองบรรจุหีบหอใหมีรูปลักษณ ท่ีสวยงาม และตอ งมคี ําอธิบายเทาท่จี ําเปน เชน ชื่อของตัวยา การออกฤทธิ์ สรรพคณุ วิธใี ช ขนาดท่ใี ช และขอ ควรระวังในการใช การบรรจุหีบหอที่สวยงาม เปนระเบียบเรียบรอย จะ จงู ใจใหผบู รโิ ภคสนใจ อีกท้ังผบู ริโภคจะสามารถแยกแยะหรือคัดเลือกผลิตภัณฑได และ สามารถสง เสริมการขาย ซง่ึ จะเปนประโยชนต อการดาํ เนินกิจการ (4) ขนสงสะดวกและเออ้ื ประโยชนต อ การเกบ็ รักษา สมุนไพรที่บรรจุหีบหอ แลว หากเปน ชนดิ เดียวกนั จะกําหนดลกั ษณะภายนอก ขนาดใหญ-เล็ก และนํ้าหนักท่ีแนนอน ไว ซึง่ สะดวกตอ การขนสง การขนยา ยและการตรวจนับสินคา และสะดวกในการบันทึกน้ําหนัก ในขน้ั ตอนของการเกบ็ รักษา การวางซอ น การขนยายจากคลังสินคา การตรวจสอบสินคา คงเหลือ และสามารถบริหารจัดการปริมาณสินคา ในขั้นตอนของการจาํ หนาย 2. ภาชนะทีใ่ ชในการบรรจหุ ีบหอ ตวั ยาแตล ะชนิดมคี ณุ ลักษณะและขนาดแตกตางกนั ดงั น้นั การบรรจุหีบหอจําเปน ตองเลอื กภาชนะบรรจุใหเหมาะสมกับตวั ยาแตล ะชนิด ดงั น้ี

Page 60 (1) ถุงผา หรอื กระสอบ เปนภาชนะท่ีใชสืบตอกันมาแตโบราณและนับเปน ภาชนะที่นยิ มใชในการบรรจุหีบหอ มากท่ีสุด เนอื่ งจากมเี นื้อละเอียดและสะดวกแกการหยิบ ถือ ทนตอการกดทับและเสียดสี ปอ งกันความช้นื และแสง ดังน้ัน นอกจากตัวยาที่มีราคา แพงแลว ตวั ยาอน่ื ๆ สามารถใชถ ุงผาและกระสอบบรรจไุ ดท ้งั ส้ิน ถุงผา นยิ มใชบ รรจุตวั ยา ท่ีมีลักษณะเปนผง เชน ผหู วง (蒲黄 กกชาง) เจนิ จหู มเู ฟน (珍珠母粉 ผงไขมุก) หรือ ตัวยาประเภทธาตุวตั ถุชนิดผงตาง ๆ วัสดุกระสอบที่ทอดวยปอหรือปานชนิดละเอียด เหมาะ สําหรับตัวยาทม่ี ีขนาดเลก็ เชน ตัวยาประเภทผลหรอื เมลด็ เชน ซูจ่ือ (苏子 ผลงาข้ีมอน) ทูซือจ่ือ (菟丝子 เมลด็ ฝอยทอง) กระสอบชนิดหยาบมกั ใชบรรจตุ วั ยาทั่วไปหรืออนิ่ เพย่ี น (饮片 ตวั ยาพรอมใช) เชน ชงั จู (苍术 โกฐเขมา) โฮว ผอ (厚朴) เปน ตน (2) ถงุ พลาสตกิ เปน ภาชนะท่เี รม่ิ มีการใชอยางแพรห ลายในชวง 20 ปท ผ่ี าน มา ถงุ พลาสติกเปน ภาชนะทแ่ี ข็งแรงและมคี วามคงทน ทนตอการกดทับและเสียดสี ปองกนั การกัดกรอ น สามารถปดผนึกแนน เพ่ือปอ งกนั ไมใหต ัวยาไดรับความชื้นหรือระเหย และ ปอ งกันแสง ถือวาเปน ภาชนะทเ่ี หมาะสมในการบรรจุหีบหอภายนอก นอกจากจะเหมาะ สําหรบั การบรรจเุ ยา ไฉขนาดตา ง ๆ และอ่นิ เพ่ยี นแลว ยังเหมาะที่จะใชบรรจุตัวยาท่ีมีฤทธิ์ กดั กรอนได เชน หมางเซียว (芒硝 ดีเกลือ) ตาชิงเอ๋ียน (大青盐) และตัวยาประเภท ธาตวุ ัตถอุ น่ื ๆ หรอื ใชบ รรจตุ วั ยาท่ีมีคุณสมบัตดิ ดู ความชื้นไดงา ย เชน เอ๋ียนฟูจ่ือ (盐附 子 โหราเดือยไกท ี่เผาจื้อดวยนํา้ เกลอื ) เซงิ ตี้ (生地 โกฐขแ้ี มว) เปน ตน (3) เขง ตะกรา หรอื สาแหรก เขงและตะกราเปน ภาชนะที่ทํามาจากไมไผ มี ขนาดคอนขางใหญ ทนทานตอการขนสง ระบายอากาศไดดี เหมาะสําหรับบรรจุตัวยาท่ีมี ลักษณะเปนเสนยาว ๆ หรือเปนทอน ๆ เชน หวงฉี (黄芪) กันเฉา (甘草 ชะเอมเทศ) เปนตน สาแหรกเปนภาชนะที่ทํามาจากลําตนของหญา แขม (苇茎 เหวยจิง) มีคุณสมบัติ คอนขางออนนุม มีความยืดหยุนนอย สามารถทําเปนรูปรางตาง ๆ ตามตองการไดงาย เหมาะสาํ หรับบรรจุตวั ยาประเภทดอก ใบ ท้ังตน หรือตัวยาท่ีมีลักษณะโปงและนิ่ม เชน จนิ อน๋ิ ฮวา (金银花 ดอกสายนํ้าผ้ึง) ซังเยี่ย (桑叶 ใบหมอน) เปนตน วัสดุดังกลาว นอกจากจะหอใหเปนรูปรางใหญ-เล็กตามตองการและเปนระเบียบเรียบรอยแลว ยัง สามารถจัดวางเรียงในคลงั สินคาไดอยา งมีประสิทธภิ าพ ชวยใหป ระหยัดคา ใชจาย

Page 61 (4) ลังไมหรือลังกระดาษ ลังไมเปนภาชนะที่มีความแข็งแรงและทนทาน สามารถปดผนึกแนน ทนตอ การกดทับและเสยี ดสี โดยภายในลงั ไมจ ะบุดวยกระดาษหรือ หอ ตัวยาดว ยถงุ พลาสตกิ เพอ่ื ปองกันความช้ืนและแสง มักใชกับตัวยาท่ีมีราคาแพง เชน เทียนหมา (天麻) ลูหรง (鹿茸 เขากวาง) เหรินเซิน (人参 โสมคน) อาเจียว (阿胶 กาวหนังลา) เปน ตน นอกจากนี้ ลังไมยงั ใชเ ปน ภาชนะภายนอกในการบรรจผุ ลติ ภณั ฑยาที่ มีปริมาณมาก ลงั กระดาษจะมีคุณภาพดอ ยกวาลังไม แตมีราคาถูกกวาและมีน้ําหนักเบา เหมาะสําหรับบรรจตุ ัวยาทีม่ รี าคาแพงและใชเปนภาชนะภายนอกในการบรรจุยาสาํ เรจ็ รูป (5) ถงุ พลาสตกิ แบบหนา เปน ภาชนะทเ่ี ริม่ มกี ารใชอยา งแพรห ลายในชว ง 20 ปทีผ่ า นมา มจี ดุ เดน คอื มคี วามทนทาน นา้ํ หนกั เบา ปอ งกันความชนื้ ไดด ี มักใชบรรจุตัวยา ทมี่ ขี นาดเลก็ หรอื ละเอยี ดและยาสาํ เรจ็ รปู สามารถใชเปน ภาชนะในการบรรจหุ ีบหอ ท้งั ภายใน และระหวางกลาง โดยเฉพาะอนิ่ เพย่ี น (饮片 ตัวยาพรอมใช) ท่ีกําหนดน้ําหนักท่ีแนนอน รวมทัง้ เปนภาชนะท่เี หมาะสมในการบรรจตุ วั ยาประเภทผลและเมล็ดท่ีมีนํ้าหนักแนนอนทั้ง ทม่ี ปี รมิ าณมากและปริมาณนอย เชน ตา เจา (大枣 พทุ ราจีน) โกว ฉี (枸杞) เปน ตน (6) ภาชนะประเภทเหลก็ (ถัง ลงั หรือกลอง) และประเภทกระเบื้องเคลอื บ (โถ กระปกุ หรือกระปอง) แมวา จะมีนํ้าหนักมากแตท นทานตอการขนสงและเรียงซอ น สามารถปด ผนึกไดด ี เหมาะสําหรบั ตัวยาท่ีเปนของเหลวหรอื สารสกดั เชน นา้ํ ผ้ึง ตัวยาท่ีมี กลน่ิ หอม หรอื ตวั ยาท่ีระเหยงาย เชน เซอ เซียง (麝香 ชะมด) ปง เพย่ี น (冰片 การบรู ) ปอ เหอเหนา (薄菏脑 พมิ เสน) เออเวย (阿魏 นํา้ ทก่ี ลนั่ ไดจ ากมหาหงิ คุ) เปน ตน

Page 62 การใชย าสมุนไพรจีน การใชย าสมนุ ไพรตามทฤษฎกี ารแพทยแผนจีนประกอบดวย รูปแบบการใชยา ของการแพทยแ ผนจีน ขอ หา มใช ขนาดยาท่ใี ช วิธีตม ยา และวิธีรบั ประทาน ดังนี้ รปู แบบการใชยาของการแพทยแ ผนจีน (配伍 เพยอ )ู รูปแบบการใชย าของการแพทยแผนจีน หรือ เฟยอู หมายถึง การนําตวั ยา 2 ชนดิ หรอื มากกวา 2 ชนดิ ขึน้ ไปมาจัดเปนสูตรตาํ รบั ยา เพื่อเพ่ิมฤทธิ์ ลดพิษ และเพ่มิ ประสทิ ธิผล การรักษา แบงเปน 7 ประเภท ดังน้ี ตัวยาเดย่ี ว (单行 ตันสงิ ) เปนการใชตวั ยาชนิดเดียวในการรักษาโรค ซ่ึงเปนตัวยา ท่มี ฤี ทธิช์ ดั เจนและเหมาะสมกับโรคนั้น ๆ เชน เหรนิ เซนิ (人参 โสมคน) ใชรักษาผูปวยที่ มอี าการช่พี รองมาก ชพี จรออ นมาก หวั ใจออ นแรง มอื เทาเยน็ หยางชีอ่ อ นแอ และ หมาฉ่ือ เสี้ยน (马齿苋 ตนผกั เบีย้ ใหญ) ใชร ักษาโรคบิด เปน ตน ตวั ยาเสริมฤทธ์กิ นั (相须 เซียงซฺวี) เปน การใชต ัวยา 2 ชนดิ ที่มีคณุ สมบัติและ สรรพคุณใกลเคยี งกนั เพอ่ื เพ่มิ ฤทธใ์ิ นการรกั ษา เชน สอื เกา (石膏 เกลอื จืด) เมอ่ื ใชรว มกับ จอื หมู (知母) จะมีสรรพคณุ แกไ ขรอ นจัด ลดไข รอนใน และกระหายนา้ํ ไดผลดี 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร สือเกา (石膏) จือหมู (知母)

Page 63 ตวั ยาเสริมฤทธฝ์ิ ายเดียว (相使 เซียงสือ่ ) เปน การใชต วั ยารวมกันของตัวยาท่ีมี คณุ สมบตั เิ หมอื นกนั โดยมีตวั ยาหนึ่งเปนตัวยาหลัก และตวั ยาอกี ชนิดหน่ึงเปนตัวยาเสริม เพือ่ เพม่ิ ฤทธใ์ิ นการรกั ษาของตวั ยาหลัก เชน หวงฉี (黄芪) มีสรรพคุณเพ่ิมชี่ ระบายนํ้า เมอื่ ใชรว มกับฝูหลงิ (茯苓 โปง รากสน) ซึ่งมสี รรพคุณเสริมมาม ระบายน้ํา ฝูหลิงจะชวย เสรมิ ฤทธหิ์ วงฉีใหเพิม่ การระบายนํา้ ไดมากข้ึน 3 เซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร ฝหู ลงิ (茯苓) หวงฉี (黄芪) ตัวยาขม กนั (相畏 เซยี งเวย ) เปน การใชตวั ยารวมกันโดยตัวยาชนิดหน่ึงมีพิษ หรอื ผลขา งเคียงสวนตวั ยาอกี ชนดิ หนึง่ สามารถลดพษิ หรอื ผลขา งเคยี งของตัวยาชนดิ แรกได ตัวยาในกลุมนี้มี 19 ชนิด (十九畏 สือจิว่ เวย ) ดังนี้ หลิวหวง (硫黄 กํามะถนั ) ถกู ขม ดว ย ผอเซยี ว (朴硝) สยุ อิน๋ (水银 ปรอท)* ถกู ขม ดว ยผเี ซยี ง (砒霜 สารหนู)* หลงั ตู (狼毒) ถกู ขมดว ยมถี่ อเจิง (密陀僧) ปาโตว (巴豆 สลอด)* ถกู ขมดวยเชยี นหนวิ (牵牛) ติงเซยี ง (丁香 กานพล)ู ถูกขม ดวยยวฺ จี่ นิ (郁金 วานนางคํา) ชวนอู (川乌 โหราเดือยไก) และเฉาอู (草乌) ถกู ขม ดวยซีเจี่ยว (犀角 นอแรด) หยาเซยี ว (牙硝 ดนิ ประสิว) ถกู ขมดวยซานหลิง (三棱) โรว กยุ (肉桂 อบเชยจีน) ถกู ขมดวยสอื จือ (石脂) เหรินเซนิ (人参 โสมคน) ถกู ขม ดว ยอูหลิงจือ (五灵脂) * ปรอท สารหนู สลอด และนา้ํ มนั สลอด ไมอนุญาตใหใชใ นตํารบั ยาแผนโบราณของประเทศไทย ยกเวน ยาทีผ่ ลิตขึ้น

Page 64 สาํ หรบั ใชภายนอก โดยมปี รอทไมเกนิ รอ ยละ 10 ของปริมาณตัวยาทง้ั หมด และยกเวนยาที่ผลติ ขึ้นโดยมสี ารหนู และ/หรือสารประกอบออกไซดข องสารหนูปนอยรู วมกันแลว คํานวณเปนปริมาณสารหนไู มเกนิ ส่สี ว นในลา นสว น ปาโตว (巴豆)2 เซนติเมตร เชียนหนิว (牵牛) 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร ตงิ เซียง (丁香) ยฺวี่จิน (郁金) ชวนอู (川乌) 2 เซนติเมตร เฉา อู (草乌) 2 เซนติเมตร หยาเซยี ว (牙硝2)เซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร ซานหลงิ (三棱)

Page 65 โรว กยุ (肉桂) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร สือจอื (石脂) 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร เหรนิ เซิน (人参) อหู ลงิ จือ (五灵脂) ตวั ยาลดทอนหรือกาํ จัดพษิ (相杀 เซยี งซา) เปนการใชต วั ยารว มกนั โดยตวั ยา ชนิดหน่งึ สามารถลดทอนหรือกําจัดพษิ หรือผลขา งเคยี งของตวั ยาอกี ชนิดหนง่ึ ได เชน เซิง เจียง (生姜 ขงิ สด) สามารถกาํ จัดผลขางเคียงของปน เซย่ี (半夏 โหราขา วโพด) จะเห็นได วา เซียงเวย (相畏) และ เซยี งซา (相杀) มคี วามหมายเหมือนกนั คอื ตวั ยาหนง่ึ จะไปลด พิษของตัวยาอกี ตวั หน่ึง ตา งกันเพยี งตัวยาใดเปนผูกระทาํ หรือถกู กระทํา เซิงเจยี ง (生姜) 3 เซนตเิ มตร ปน เซี่ย (半夏) 2 เซนติเมตร

Page 66 ตวั ยาลดทอนฤทธ์ิ (相恶 เซยี งอ)ู เปน การใชตวั ยารว มกนั โดยตัวยาชนิดหน่ึงทํา ใหส รรพคุณเดิมของตัวยาอีกชนิดหนึ่งลดลงหรือหมดไป เชน ไหลฝูจื่อ (莱菔子 เมล็ด พรรณผกั กาด) ลดทอนฤทธ์ิของเหรนิ เซนิ (人参 โสมคน) เปนตน 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร ไหลฝจู อื่ (莱服子) เหรินเซนิ (人参) ตัวยาใหผลตรงขา ม (相反 เซียงฝน) เปน การใชตวั ยาสองชนิดรว มกนั และทาํ ให เกดิ การลบลางสรรพคุณของตวั ยา ตวั ยาในกลมุ นมี้ ี 18 ชนดิ (十八反 สอื ปาฝน ) ดังนี้ กนั เฉา (甘草 ชะเอมเทศ) จะลบลางสรรพคณุ ของตา จ๋ี (大戟) กนั สยุ (甘遂) เหยยี นฮวา (芫花) และไหเ จา (海藻 สาหรา ยทะเล) อูโถว (乌头) จะลบลางสรรพคณุ ของปน เซี่ย (半夏 โหราขา วโพด) กวาโหลว (瓜蒌) เปยห มู (贝母) ไปเ ลี่ยน (白敛) และไปจ๋ี (白及) หลีหลู (黎芦) จะลบลางสรรพคณุ ของเหรินเซนิ (人参 โสมคน) เปย ซ าเซนิ (北沙参) ตันเซนิ (丹参) เสวฺ ยี นเซนิ (玄参) ซีซ่ ิน (细辛) และไปเ สา (白芍) กนั เฉา (甘草) 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร ตา จ๋ี (大戟)

Page 67 กันสุย (甘遂) 1 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร เหยียนฮวา (芫花) 5 เซนติเมตร เหรินเซิน (人参) ไหเจา (海藻) 2 เซนตเิ มตร อโู ถว (乌头) 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร เปยห มู (贝母) ปน เซยี่ (半夏)

Page 68 ไปเ ล่ียน (白敛) 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร กวาโหลว (瓜蒌) ไปจ๋ี (白及) 2 เซนติเมตร เสวฺ ยี นเซิน (玄参) 2 เซนตเิ มตร 1 เซนติเมตร ตนั เซิน (丹参) 2 เซนตเิ มตร เปยซ าเซิน (北沙参) ซซ่ี นิ (细辛) 2 เซนตเิ มตร ไปเ สา (白芍) 2 เซนติเมตร

Page 69 ขอ หามในการใชย า (用药禁忌 ยงเยาจิ้นจี้) ในการใชย ารกั ษาโรคน้ัน หากใชถกู กับโรคจะใหคุณ หากใชผิดจะใหโทษ ดังน้ัน การใชย าบางชนิดจําเปนตองระมัดระวังในการใช เพื่อไมใหเกิดโทษตอรางกาย ขอหามใน การใชยามี 4 ประเภท ดงั น้ี ขอหา มใชย าในบางกลุมอาการ (证候禁忌 เจ้ิงโฮวจ้ินจ้ี) เปนขอหามสําหรับ กลุม อาการบางอยางที่ใชยาจีนบางชนิด อาจทําใหเกิดผลเสียในการรักษา และทําลายสุขภาพ รางกายของผูป ว ย เชน หมาหวง (麻黄) มีสรรพคณุ เปน ยาขบั เหงือ่ แกห อบ เหมาะสําหรับ โรคไขหวดั จากการกระทบลมเยน็ ไมมีเหงอ่ื ไอหอบเนื่องจากชี่ปอดไมกระจาย จึงหามใช กบั ผปู ว ยที่มีอาการออนแอ เหงือ่ ออกมาก ไอหอบเนอื่ งจากปอดพรอง เปนตน ขอหา มตามรูปแบบการใชย าของแพทยแผนจีน (配伍禁忌 เพยอูจิ้นจี้) เปน ขอ หามในการใชต ัวยาบางชนิดรว มกันแลวจะทาํ ใหเกดิ พิษหรือเกดิ อาการอันไมพึงประสงค หรือทําใหประสทิ ธผิ ลการรักษาลดลง การแพทยแผนจนี กลา วถงึ ตัวยาทีไ่ มค วรใชรวมกัน 2 กลุม คือ สือปาฝน (十八反) และ สอื จวิ่ เวย  (十九畏) ดงั ท่ีไดก ลา วมาแลวขางตน ขอหา มในหญิงมคี รรภ (妊妇禁忌 เหร่ินฟูจิน้ จี้) เปนขอหามสําหรับหญิงมีครรภ ในการใชยา ตัวยาบางชนิดมผี ลตอทารกในครรภ ทาํ ใหแทงลูกได จงึ หามใชในหญิงมีครรภ ซง่ึ ตัวยาสวนใหญใ นกลมุ นีม้ ักมีพษิ มาก เชน ปาโตว (巴豆 สลอด) เชียนหนิว (牵牛) เหยียนฮวา (芫花) ซานหลิง (三棱) ตาจี๋ (大戟) และกันสุย (甘遂) เปนตน ตัวยาบาง ชนดิ ตองใชอ ยางระมัดระวงั ในหญิงมคี รรภ เนอื่ งจากเปนตัวยาท่ีมีฤทธิ์กระจายช่ีและเลือด ทําใหเลอื ดไหลเวียน เชน เถาเหริน (桃仁 เมล็ดทอ ) หงฮวา (红花 ดอกคําฝอย) มีฤทธิ์ ขบั ของเสียตกคา ง และขบั ถา ยพิษรอน ตาหวง (大黄 โกฐนํ้าเตา) มีฤทธ์ิระบาย ขับพิษ รอ น โรวกุย (肉桂 อบเชยจีน) มฤี ทธ์ิใหความอบอนุ เสรมิ หยางระบบไต เปนตน ดังนั้น หากไมจาํ เปน จรงิ ๆ ควรหลกี เลี่ยงการใชตวั ยาดังกลา วในหญงิ มีครรภ ขอหามในชวงเวลาทรี่ ับประทานยา (服药饮食禁忌 ฝเู ยา อ่ินสอื จิน้ จี้) เปน ขอ หา มในการรับประทานอาหารบางชนิดระหวางการรับประทานยาจีน นิยมเรียกวา “ของแสลง” กลา วคอื ในชวงเวลาทีร่ บั ประทานยา ควรงดดื่มน้ําเยน็ ของมนั ของคาว อาหารท่ียอยยาก หรือท่ีมรี สจัด เชน กรณผี ูปว ยทีม่ ไี ขส ูง หามรบั ประทานของมัน เปน ตน

Page 70 ขนาดยาทใ่ี ช (剂量 จเ้ี ลย่ี ง) ขนาดยาท่ใี ช หรือ จเี้ ล่ียง หมายถงึ ปริมาณยาแตล ะชนดิ ทีใ่ ชใ นผใู หญตอวัน หรอื นําหนักของตัวยาแตละชนิดในตํารับยา เน่ืองจากยาสมุนไพรเปนผลผลิตจากธรรมชาติ ดงั นนั้ ปริมาณของตวั ยาท่ีใชจ ึงไมเขม งวดเหมือนกับยาแผนปจจุบัน ยกเวนตัวยาบางชนิด เทานั้นท่ีตองใชขนาดยาดวยความระมัดระวัง เพื่อปองกันไมใหเกิดอันตราย โดยท่ัวไป ขนาดยาท่ใี ชค วรคาํ นงึ ถึงปจจัยดังตอ ไปน้ี คณุ ลักษณะของยา (药物的性质 เยาอเู ตอซ่ิงจื้อ) ตัวยาที่มีฤทธ์ิแรงควรใช ปริมาณนอ ย หรือเริ่มใชปรมิ าณนอ ยแลวคอย ๆ เพ่ิมขึน้ เม่ือผูปวยมีอาการดีข้ึนใหคอย ๆ ลดขนาดยาลงจนหยดุ ใช สาํ หรับตวั ยาท่มี ฤี ทธอิ์ อ นมักใชใ นปริมาณมาก โดยทวั่ ไปตัวยาท่ีมี ความหนาแนน หรอื แข็งมาก เชน แรธ าตุ หรือ เปลือกหอย เปนตน จะใชในปริมาณมาก สวนตวั ยาทมี่ นี า้ํ หนักเบา เชน ดอก ใบ หรอื ตัวยาทม่ี นี ํา้ มันหอมระเหย จะใชในปริมาณนอย รูปแบบการใชยาของแพทยแผนจีนและรูปแบบยาเตรียมตาํ รบั ยาจีน (配伍与 剂型 เพย อยู ฺหวจ่ี ้ีสิง) โดยทว่ั ไปตัวยาเดี่ยวจะใชในปริมาณมากกวายาตํารับ และหากใช เปน ยาตม ปรมิ าณท่ีใชจะมากกวายาลูกกลอนหรือยาผง และในยาแตล ะตาํ รบั ตวั ยาหลกั จะ ใชในปริมาณมากกวาตวั ยาอ่ืน ๆ อาการของโรค (病情 ปงฉิง) โครงสรางรางกาย (体质 ถ่ีจ้ือ) และอายุของ ผปู วย (年龄 เหนียนหลิง) โดยทั่วไปผูปวยหนัก ผูปวยโรคเฉียบพลัน หรือผูปวยท่ีมี รา งกายอวนใหญ จะใชยาในปริมาณมาก สวนผูสูงอายุมีรางกายออนแอ หญิงหลังคลอด หรอื เด็ก จะใชยาในปริมาณนอย สําหรับเด็กอายุ 6 ปขึ้นไป ใหใชยาขนาดครึ่งหนึ่งของ ขนาดที่ใชในผูใ หญ เดก็ ทีม่ ีอายตุ ํ่ากวา 6 ป ใหใ ชย าขนาด 1 ใน 4 ของขนาดที่ใชในผูใหญ วธิ ตี ม ยา (煎法 เจยี นฝา) ยาตม (汤剂 ทงั จ้ี หรือ 煎剂 เจยี นจี)้ เปนรูปแบบยาเตรียมท่ีนิยมใชมากท่ีสุด ในการแพทยแผนจนี แพทยแ ผนจีนไดใ หค วามสําคัญกับวิธีตมยาเปนอยางมาก เน่ืองจาก วิธตี ม ยาสมนุ ไพรมีความสมั พันธอยางใกลช ิดกับประสิทธิผลในการรักษาโรคของยาตํารับ ในการเตรยี มยาที่มคี ณุ ภาพและมปี ระสทิ ธิผลในการรักษานน้ั ควรปฏิบตั ดิ งั นี้

Page 71 ภาชนะท่ีใชในการตมยา (煎药用具 เจียนเยายงจฺว้ี) นิยมใชภาชนะจําพวก เครื่องปนดินเผาที่มีฝาปด เพื่อปองกันการทําปฏิกิริยาขององคประกอบเคมีในตัวยากับ ภาชนะทใ่ี ชใ นระหวางการตม ยา ทําใหป ระสทิ ธภิ าพหรือความแรงของตัวยาไมสูญเสียไป ไม ควรใชภ าชนะจําพวกเหล็กหรือทองแดง ทั้งน้ี เพ่ือปองกันการตกตะกอน และอาจทําปฏิกิริยา ทางเคมกี บั ตัวยา ซง่ึ จะทําใหเ กิดผลขางเคยี งหรือความเปนพษิ ได น้าํ ทใ่ี ชตมยา (煎药用水 เจยี นเยา ยง สยุ ) จะตองเปนนาํ้ สะอาดและบรสิ ทุ ธิ์ เชน นํ้าประปา นํา้ แร และน้ํากลั่น เปนตน ระดับไฟที่ใชต มยา (煎药火候 เจยี นเยาหวั่ โฮว) ไฟทใ่ี ชตมยาแบงออกเปน 2 ระดับ คือ ไฟออน และไฟแรง โดยทั่วไปการตมยามักจะใชไฟแรงกอนแลวจึงใชไฟออน บางครง้ั อาจใชไ ฟออ นหรือไฟแรงเพยี งอยา งเดียวในการตม ยา เชน ใชไฟออนอยางเดียวใน การตมยาประเภทยาบํารุง หรือใชไฟแรงอยางเดียวในการตมยาประเภทรักษาอาการ ภายนอก วิธตี ม ยา (煎药方法 เจยี นเยา ฟง ฝา) การตม ยามี 2 วิธี คือ 1. วิธที ่ัวไป (一般煎药法 อปี น เจยี นเยา ฝา) เตรยี มโดยนาํ ตัวยาใสใ นภาชนะที่ มีฝาปด เติมนา้ํ ใหท ว มตัวยา ตง้ั ทิ้งไวป ระมาณ 30-60 นาที เพื่อใหนํา้ ซึมเขา ตัวยาอยางเต็มที่ เวลาตมจะใชไ ฟแรงกอน เมื่อเดือดจะใชไฟออน ๆ ตมตอ เพื่อปองกันไมใหน้ํายาลนออก นอกภาชนะ หรือไมใหนํ้ายาแหงงวดเร็วเกินไป ในระหวางตมอยาเปดฝาบอย ๆ เพ่ือปองกัน ไมใหสารทร่ี ะเหยไดส ญู เสยี ไป ในการตมยาประเภทรกั ษาอาการภายนอกหรือยาลดไข ควรใช ไฟแรงเพอ่ื ปองกันไมใหส ารสาํ คญั ระเหยไป สําหรบั ยาบาํ รงุ ควรตมโดยใชไ ฟออน ๆ เพื่อสกดั สารสาํ คญั ออกมาไดอยางสมบูรณ ตวั ยาทมี่ พี ิษบางชนิด เชน ฟูจ่ือ (附子 โหราเดือยไกท่ี ผา นการฆา ฤทธ)์ิ ควรใชไฟออ นตม นาน ๆ เพือ่ ลดพิษของสมนุ ไพร เมอื่ ตม เสร็จ ใหรินนํ้ายา เก็บไว เตมิ นํา้ ลงในกากทเ่ี หลือแลวตมตอ โดยทว่ั ไปยาหนึง่ หอจะตม 2-3 ครั้ง เม่ือตมเสร็จ ใหร วมน้าํ ยาท่ตี มไดเขา ดว ยกนั แลวแบง รบั ประทาน ควรรับประทานขณะยายังอุน ๆ ยกเวน ยาทเ่ี ม่อื รบั ประทานตอนอุนแลวจะทําใหค ลน่ื ไสอ าเจียน กใ็ หร ับประทานเมือ่ ยาเยน็ แลว 2. วธิ เี ฉพาะ (特殊煎法 เถอซูเจียนฝา) เปนวิธีที่ใชตมตัวยาที่มีคุณลักษณะ พิเศษบางชนิด ซง่ึ จาํ เปนตอ งใชวิธเี ฉพาะ และจะตอ งระบุไวใ นสตู รตํารับดวย ดังน้ี

Page 72 ตม กอ น (先煎 เซียนเจียน) มีตัวยา 3 ประเภท ซ่ึงตองตมกอนตัวยาตัวอ่ืนใน ตาํ รับ ไดแ ก (1) ตัวยาทมี่ ีพษิ ใหตม กอนตัวยาอนื่ 30-45 นาที (2) แรธาตแุ ละเปลอื กหอย เชน สือเกา (石膏 เกลือจืด) สือจฺเหวียหมิง (石决明) หมลู ่ี (牡蛎) เปน ตัวยาที่มลี กั ษณะแขง็ สารออกฤทธ์ิละลายออกมาไดยาก จึงตองตมให เดือดประมาณ 15 นาทีกอน แลว จงึ ใสต วั ยาชนิดอน่ื ๆ ในตาํ รับลงไปตมพรอ มกัน (3) ตัวยาทมี่ ีนํา้ หนักเบาและใชในปริมาณมาก หากตมพรอมตัวยาอ่ืน ๆ จะทําให ตัวยาเต็มหมอ จนตมไมได จึงใหตมตวั ยาดงั กลาว 20 นาทีกอ น แลวเอาเฉพาะน้ําที่ตมไดไป ใชตม ตัวยาตวั อื่นในตาํ รับยา ตม ทีหลงั (后下 โฮวเซ่ยี ) ตวั ยาบางชนดิ มีนํ้ามันหอมระเหย ควรใสหลังจากตม ตัวยาชนิดอื่น ๆ ในตํารบั ใหเ ดอื ดแลว ประมาณ 5-10 นาที แลวจึงตมตอประมาณ 5 นาที เพ่ือปอ งกนั ไมใ หสารออกฤทธปิ์ ระเภทน้ํามันหอมระเหยสลายไป ตัวอยางสมุนไพรเหลาน้ี เชน ซาเหริน (砂仁 เรว ) และ ปอเหอ (薄荷 สะระแหน) เปนตน นอกจากน้ี ตัวยาบาง ชนดิ ท่มี ีสรรพคณุ เปน ยาระบายหรอื ยาถาย กค็ วรใสท หี ลงั เชน ตาหวง (大黄 โกฐนํ้าเตา) และฟานเซีย่ เยี่ย (番泻叶 ใบมะขามแขก) เปนตน ใสหอตม (包煎 เปาเจียน) สมนุ ไพรบางชนิดมีลักษณะเปนผง หรือมีลักษณะ เหนียว หรอื เปน ยาง หรือมีลักษณะเปนขน ควรใสในถงุ ผาเพ่ือปองกันไมใหนํ้ายาขุน หรือ เหนียวตดิ ภาชนะท่ใี ชต ม หรอื ทาํ ใหไมร ะคายคอ เชน ซวนฟูฮวา (旋覆花) และเชอเฉียน จื่อ (车前子 เมล็ดผกั กาดน้าํ ) เปนตน แยกตม (另煎 ล่ิงเจยี น) ตัวยาบางชนิดมีราคาแพง เชน เหรินเซิน (人参 โสม คน) ซีหยางเชนิ (西洋参 โสมอเมริกัน) เปน ตน ควรแยกตม ตางหาก หรือตนุ ดวยหมอ ตุน 2 ช้ันนาน 2-3 ช่ัวโมง เพือ่ สกัดตัวยาออกมาใหมากที่สุด อาจแยกรับประทาน หรือนํามา ผสมกบั นาํ้ ยาของตวั ยาชนิดอื่นทต่ี มได เพ่อื ปองกันไมใ หส ญู เสียฤทธ์ขิ องยา ชงนา้ํ รับประทาน (冲服 ชงฝู) สมุนไพรบางชนดิ ไมควรนํามาตม แตควรบดให เปน ผงละเอียดมาก ๆ แลว ชงนํา้ อุนดม่ื หรอื นําไปชงกบั น้ํายาของสมุนไพรชนิดอื่นท่ีเตรียม ได ตวั อยา งสมุนไพรเหลา นี้ เชน หูพ ่วั (琥珀 อําพัน) และซันชี (三七) เปน ตน

Page 73 ชงละลาย (溶化 หรงฮวฺ า) ตัวยาบางชนดิ มีลักษณะเปนยางหรือมีความเหนียว มาก ควรนํามาละลายในน้ํารอ นหรือนํา้ ยาทตี่ มเสรจ็ แลว เชน เออเจียว (阿胶 กาวหนังลา) ลเู จย่ี วเจยี ว (鹿角胶 กาวเขากวาง) เปน ตน แชน ํ้ารบั ประทาน (泡服 เผา ฝ)ู ตัวยาบางชนิดมสี ารออกฤทธหิ์ รอื มีองคประกอบ ของน้าํ มันหอมระเหยซง่ึ สามารถละลายในนาํ้ รอ นไดง าย ควรเตรียมยาโดยการนํามาแชใน นาํ้ รอ นหรือน้าํ ยาของตัวยาชนดิ อน่ื ทร่ี อน เชน โรว กุย (肉桂 อบเชยจีน) เปน ตน วธิ รี บั ประทานยา (服法 ฝูฝา) วธิ รี ับประทานยา รวมถงึ เวลาที่เหมาะสมในการรับประทานยา โดยท่ัวไปปฏิบัติ ดังน้ี 1. ยาตม (汤剂 ทังจี้) ใหรับประทานวันละ 1 หอ หากอาการรุนแรงสามารถ รบั ประทานวนั ละ 2 หอ ได ยาหอ หน่ึง ๆ ตมแบง รับประทาน 2-3 คร้งั โดยกําหนดวาอาการ ปวยทั่วไปใหรบั ประทานเชา-เยน็ หากอาการปว ยหนัก สามารถรับประทานไดทุก 4 ชั่วโมง ยาประเภทบํารงุ ควรรบั ประทานกอ นอาหาร แตหากจะใหเ หมาะสม ไมวาจะรับประทานกอน หรอื หลงั อาหาร ใหเวน ระยะเวลาหางกันพอสมควร ยาประเภทฆาพยาธิหรือยาระบายให รับประทานขณะทอ งวาง ยารักษา โรคมาลาเรยี ใหรบั ประทานยากอนมาลาเรียกําเริบ ยาชวย ใหจ ิตใจสงบหรอื นอนหลับใหร บั ประทานกอ นนอน โรคเร้ือรังควรกาํ หนดเวลารับประทานยา ใหแนนอน ยาประเภทชาชง ใหร บั ประทานตางนาํ้ ชา จบิ ไดบ อ ย ๆ ใหรับประทานยาตมขณะอุน ๆ แตถาปวยดวยโรคกลุมความรอน สามารถ รับประทานยาในขณะทย่ี าเย็นแลว ถาปวยดวยโรคกลุมความเย็น ใหดื่มขณะรอน ๆ ใน อาการทปี่ วยดว ยโรคกลมุ อาการเยน็ แทรอ นเทยี ม ใหรับประทานขณะท่ียาเย็นแลว ถาปวย ดวยโรคกลมุ อาการรอนแทเย็นเทยี ม ใหรับประทานขณะท่ียายังรอนอยู ในผูปวยหมดสติหรือกัดฟนแนน สามารถใหยาทางสายยางผานรูจมูก ในผูปวยที่มี อาการอาเจยี น ใหต ม ยาใหค อ นขา งเขมขน มีปริมาณนอ ย แลวแบงรบั ประทานหลายคร้งั 2. ยาเม็ดลกู กลอน และยาผง ใหด มื่ น้าํ ตาม

Page 74 การตัง้ ตาํ รบั ยาจนี ตํารับยาประกอบดวยตัวยาที่เหมาะสมตามหลักการจําแนกกลุมอาการ เพื่อต้ัง หลักเกณฑในการรกั ษา (辨证立法 เปย นเจง้ิ ล่ีฝา) และตามหลักการและโครงสรางของ ตาํ รบั ยา การต้ังตํารับยาท่ีเหมาะสมอาจเสริมฤทธิ์หรือลดพิษของยาในตํารับได การ เสริมฤทธิ์ ลดพิษหรอื ลดความแรงของยาท่เี หมาะสม มผี ลทําใหตวั ยาสามารถออกฤทธ์ิไดดี ตามคัมภีร “เนยจิง (内经)” ตํารับยาจะประกอบดวยตัวยาหลกั ตวั ยาเสริม ตัว ยาชวย และตัวยานําพา ตัวยาหลักเปนตัวยาท่ีสําคัญที่สุดในตํารับยา โดยทั่วไปจะใชใน ปริมาณมากทสี่ ดุ สว นตวั ยาเสริมและตวั ยาชวยจะใชในปริมาณรองลงมา ตวั ยาหลัก (主药 จูเยา หรอื 君药 จวฺ ินเยา ) ตัวยาหลัก คือตัวยาสําคัญในตํารับที่ใหผลการรักษาตามอาการหรือสรรพคุณ หลักของตํารับยาน้ัน เชน การใชหมาหวง (麻黄) เปนตัวยาหลักในตํารับยาขับเหง่ือ แก หอบหดื เปน ตน ตัวยาเสริม (辅药 ฝูเยา หรอื 臣药 เฉินเยา ) ตวั ยาเสริม คอื ตวั ยาท่ชี วยเสริมหรือเพ่มิ ประสิทธิผลการรักษาของตัวยาหลักใน ตาํ รับ รวมทั้งใชรักษาอาการอ่นื ๆ ของโรคนั้น ๆ ทต่ี วั ยาหลกั ไมส ามารถครอบคลุมอาการ เหลานนั้ ได เชน การใชกยุ จือ (桂枝 ก่ิงอบเชยจนี ) เปนตัวยาเสริมสําหรับหมาหวง (麻 黄) ในการขบั เหง่อื กระทุงไข ในตํารบั ยาหมาหวงทงั (麻黄汤) เปน ตน ตัวยาชว ย (佐药 จวั่ เยา) ตัวยาชวย คือตัวยาท่ีชวยเสริมฤทธ์ิของตัวยาหลักและตัวยาเสริม เพ่ือรักษา อาการรองและอาการอืน่ หรือตัวยาท่ีใชลดพิษและควบคุมฤทธิ์ของตัวยาหลักและตัวยา เสรมิ หรอื เปน ตวั ยาท่ีใชในกรณที ีอ่ อกฤทธิ์ตรงขา มกับตัวยาหลัก ตัวยานี้มักใชในปริมาณ

Page 75 นอ ย เชน การใชเ ซงิ เจยี ง (生姜 ขงิ สด) ลดพิษของปนเซ่ีย (半夏) ซึ่งเปนตัวยาหลักใน ตาํ รับยาแกไอ เปน ตน ตัวยานําพา (使药 สื่อเยา ) ตัวยานําพา คอื ตัวยาทท่ี าํ หนาทปี่ รบั ตวั ยาในตํารับใหเขากัน และ/หรือทําหนาที่ นําพาตัวยาอื่น ๆ ในตํารับใหไปยังบริเวณท่ีตองการรักษา มักใชตัวยานี้ในปริมาณนอย ตัวอยางเชน การใชกนั เฉา (甘草 ชะเอมเทศ) เปนตวั ยานําพา ทําหนา ที่ปรับตัวยาทั้งตํารับ ใหเ ขา กัน และปอ งกันการขบั เหงื่อมากเกนิ ไปของหมาหวง (麻黄) และกุยจือ (桂枝 ก่ิง อบเชยจนี ) ในตํารับยาหมาหวงทงั (麻黄汤) เปนตน นอกจากตัวยาหลักแลว ตํารับยาหนึ่ง ๆ ไมจําเปนตองมีสวนประกอบครบ ทัง้ หมด และตัวยาหนงึ่ ๆ อาจทําหนา ที่หลายอยา งได หากอาการเจ็บปวยไมซับซอน อาจใชตัว ยาเพียงหนง่ึ หรอื สองชนดิ ได หากตวั ยาหลักและตวั ยาเสริมไมมพี ษิ หรอื ไมมอี าการขางเคียง ก็ไมจําเปนตองมีตัวยาชวย และหากตัวยาหลักสามารถเขาสูบริเวณท่ีเจ็บปวยได ก็ไม จําเปนตองใชต ัวยานาํ พา โดยทว่ั ไปการต้งั ตํารบั ยามกั ใชตัวยาหลักเพียงหน่ึงชนิด แตหาก อาการเจ็บปวยมีความซบั ซอ นมาก ก็สามารถใชต ัวยาหลักไดมากกวาหนึ่งชนิด สวนตัวยา เสริมน้ันสามารถใชไดหลายชนิด และตัวยาชวยมักใชจํานวนชนิดมากกวาตัวยาเสริม สําหรบั ตวั ยานําพาน้นั มักใชเพยี ง 1-2 ชนดิ ดงั นน้ั ในยาแตล ะตํารบั อาจมีจํานวนชนิดของ ตัวยาทที่ ําหนา ที่แตกตา งกนั ขึ้นกบั อาการของผูปวย ชนดิ ของโรค และวิธรี กั ษาเปนสําคญั

Page 76 ประเภทของตาํ รับยาจีน ตาํ รบั ยาจีนแบง ตามสรรพคุณเปนประเภทใหญ ๆ 17 ประเภท ไดแก ตํารับยา รกั ษากลมุ อาการภายนอก ตํารับยาปรับใหสมดุล ตํารับยาดับรอน ตํารับยาอบอุนภายใน ตาํ รบั ยาระบาย ตํารับยาบํารุง ตํารับยาสมาน ตํารับยาสงบจิตใจ ตํารับยาเปดชองทวาร ตํารับยาชวยยอ ย ตํารับยาควบคุมการไหลเวียนของช่ี ตํารับยาควบคุมการไหลเวียนของ เลือด ตาํ รับยาบรรเทาอาการลม ตํารับยาขับความช้ืน ตํารับยาขับเสมหะ ตํารับยารักษา อาการแหง ขาดความชุม ชนื้ และตาํ รับยารกั ษาแผล ฝห นอง รายละเอยี ดของตํารับยาแตละ ประเภทสรปุ ได ดงั นี้ 1. ตํารับยารกั ษากลุมอาการภายนอก (解表剂 เจ่ียเปย วจ้ี) หมายถึงตํารับยาที่ใชรักษากลุมอาการของโรคอันมีสาเหตุจากภายนอก เชน สภาพอากาศท้ัง 6 ไดแก ลม ความเย็น ความรอนอบอาว ความชื้น ความแหง และไฟ ตาํ รบั ยานี้จะออกฤทธิก์ าํ จดั ของเสยี ทีอ่ ยูต ามผวิ หนงั ออกโดยผา นการขับเหง่ือ และกระทุง อาการของโรคหัดใหอ อกไดง า ยขนึ้ โดยท่วั ไปตํารับยาประเภทนจี้ ะมรี สเผ็ด ตองเลือกใชให เหมาะกบั โรคตามสาเหตุของโรค เชน ลมรอ น ลมเยน็ และสภาพรา งกาย ซ่ึงมีลักษณะอิน- หยาง แกรง-พรอ ง แตกตา งกัน แบงเปน 3 กลมุ ดงั น้ี ตํารบั ยารักษากลุมอาการภายนอกท่ีมีรสเผ็ดอุน (辛温解表剂 ซิงเวินเจ่ีย เปย วจ้)ี มีรสเผ็ด อุน และมีฤทธิ์ขับกระจาย ใชรกั ษาอาการไขจากการกระทบลมเย็น หนาว สนั่ เชน หมาหวงทัง (麻黄汤) และ เซยี งซสู าน (香苏散) เปน ตน ตํารับยารักษากลุมอาการภายนอกที่มรี สเผด็ เย็น (辛凉解表剂 ซิงเหลียงเจ่ีย เปย วจี้) มรี สเผ็ด เย็น และมฤี ทธ์ิขับกระจาย ใชร ักษาอาการไขจ ากการกระทบลมรอ น เหงื่อ ออก เชน อิน๋ เฉยี วสาน (银翘散) เปนตน ตํารับยาเสริมภูมิคุมกันและขับเหง่ือ (扶正解表剂 ฝูเจิ้งเจี่ยเปยวจี้) ประกอบดวยยารักษากลุมอาการภายนอกและยาบาํ รงุ ชี่ มีฤทธข์ิ บั เหง่ือ บํารุงรางกาย และ

Page 77 เสรมิ ภมู ิคมุ กัน ใชรักษาอาการไข หนาวส่ัน ในผูปวยที่มีอาการหนักและผูปวยที่มีรางกาย ออ นแอ เชน เซนิ ซูอ่นิ (参苏饮) เปน ตน 2. ตาํ รับยาปรบั ใหสมดุล (和解剂 เหอเจี่ยจี้) หมายถงึ ตาํ รับยาทป่ี ระกอบดวยตัวยาท่ีมีสรรพคณุ รกั ษาอาการของโรคเสาหยาง ชว ยใหการทํางานของตบั มาม กระเพาะอาหารและลําไสดีขึ้น ตํารับยานี้แบงเปน 3 กลุม ดงั นี้ ตาํ รบั ยาปรบั เสาหยางใหส มดุล (和解少阳剂 เหอเจีย่ เสาหยางจี้) ใชรกั ษาโรค เสา หยาง ซ่งึ เปน กลมุ อาการก่งึ ภายในกับกง่ึ ภายนอก เชน เสีย่ วไฉหทู งั (小柴胡汤) เปน ตน ตํารับยาปรับตับและมามใหสมดุล (调和肝脾剂 เถียวเหอกานผีจ้ี ) ประกอบดวยตวั ยาท่ีมฤี ทธก์ิ ระจายชี่ของตับ และเสริมมามใหแข็งแรง มีสรรพคุณปรับตับ และมา มใหสมดุล ใชรกั ษาโรคทชี่ ี่ตดิ ขดั ไปกระทบตอมาม หรือมา มพรอ งออนแอ ไมส ามารถ ทาํ หนา ทดี่ า นลาํ เลียง จนสง ผลใหช่ีของตับกระจายไดไมคลอง ทําใหตับและมามไมสมดุล เชน ซื่อหน้สี าน (四逆散) เปนตน ตาํ รับยาปรบั กระเพาะอาหารและลําไสใหสมดุล (调和肠胃剂 เถียวเหอฉาง เวย จ )้ี มีรสเผ็ดและขม กระจายสเู บ้อื งลาง มฤี ทธิป์ รับมามและกระเพาะอาหารใหสมดุล ใช รกั ษาโรคทีก่ ารทาํ งานของกระเพาะอาหารและลําไสแปรปรวน เชน หวงเหลียนทัง (黄连 汤) เปนตน 3. ตํารับยาดับรอน (清热剂 ชิงเรอจ้ี) หมายถงึ ตาํ รับยาทใี่ ชร กั ษากลมุ อาการรอนภายในรางกาย ประกอบดว ยตัวยาซงึ่ มี สรรพคณุ ดับรอ น ขับระบายไฟ ทาํ ใหเ ลอื ดเย็น แกพิษรอนอบอาว ถอนพิษ ขจัดรอนจาก ภาวะพรอ ง แบงเปน 7 กลมุ ตามตาํ แหนง ของโรค ดังนี้ ตาํ รบั ยาดบั รอนในระดบั ช่ี (清气分热剂 ชิงช่ีเฟนเรอ จี้) เปนตาํ รับยาท่มี ีฤทธิ์ ดับรอ นขับระบายไฟในระดบั ชี่ ใชรกั ษาโรคท่ีมีไขสงู กระหายนํ้ามาก เหงื่อออกมาก ชีพจร ใหญ เชน ไปห ทู งั (白虎汤) เปน ตน

Page 78 ตํารับยาดับรอนในระบบอ๋ิงชี่และเลือด (清营凉血剂 ชิงอิ๋งเหลียงเซฺวี่ยจี้) ประกอบดว ยตัวยาที่มีฤทธ์ิดบั รอ นขับระบายไฟในระบบอิ๋งชี่และเลือด ชวยใหเลือดเย็นลง กระจายการค่ังของเลือด และหามเลือดอนั เน่ืองมาจากเลือดรอ น ระบายความรอ นและถอน พษิ ไข เชน ชิงอ๋งิ ทัง (清营汤) เปน ตน ตํารับยาดับรอนในระดับชแ่ี ละระดบั เลือด (气血两清剂 ชี่เซฺว่ียเหลี่ยงชิงจ้ี) เปนตํารับยาที่มีฤทธิ์ดับรอนขับระบายไฟทั้งในระดับชี่และในระดับเลือด ใชในกรณีที่ความ รอ นเกดิ ขน้ึ พรอมกันทงั้ ภายในและภายนอก หรือมีไขพ ษิ รอ นซึ่งมีอาการรุนแรง เชน ชิงเวิน ไปต อู ิน่ (清瘟败毒饮) เปน ตน ตํารับยาดบั รอนถอนพษิ (清热解毒剂 ชิงเรอ เจ่ยี ตจู ้ี) ประกอบดว ยตวั ยาที่มี ฤทธดิ์ บั รอนถอนพิษ ใชรกั ษาโรคทม่ี อี าการพิษรอ นมากภายใน รวมทง้ั พษิ รอนบริเวณศีรษะ และใบหนา เชน หวงเหลยี นเจ่ียตทู งั (黄连解毒汤) เปน ตน ตํารบั ยาดบั รอ นในอวยั วะภายใน (清脏腑热剂 ชิงจง้ั ฝูเ รอ จ้ี) ประกอบดว ยตวั ยาทมี่ ีฤทธิ์ดับรอนภายในเปน องคป ระกอบสําคัญ ใชรักษากลุมอาการรอนที่เกิดในอวัยวะ ภายในท้งั หลาย เชน เซยี่ ไปส า น (泻白散) และเสาเยาทัง (芍药汤) เปน ตน ตํารบั ยาลดไขจากอินพรอ ง (清虚热剂 ชงิ ซวฺ เี รอจี้) มีสรรพคุณลดไขจากอิน พรอ ง (มีอาการไขต าํ่ ซึง่ เปนความรูสึกของคนไขเอง เมื่อวัดปรอทอาจมีไขเพียงเล็กนอย หรืออาจไมมไี ขกไ็ ด) เสริมอิน ระบายความรอนจากภายใน ใชรักษาโรคท่ีมีไขตํ่า ๆ เปน เวลานาน หรือผปู วยท่ีมีอาการรอ นในกระดูก เชน ชงิ กูสา น (清骨散) เปน ตน ตาํ รับยาลดไขจ ากอาการเปน ลมเพราะแพแ ดดและเสรมิ ช่ี (清暑益气剂 ชิงสู อี้ชี่จ้ี) มีสรรพคุณลดไขจากอาการเปนลมเพราะแพแดด และตัวยาที่มีสรรพคุณบํารุงช่ี เสรมิ อิน ใชรกั ษาโรคทีถ่ ูกแดดเปนเวลานาน ทําใหม ีอาการออนเพลีย ตัวรอน และหมดสติ เชน ลิว่ อีส้ าน (六一散) และชิงสอู ชี้ ี่ทงั (清暑益气汤) เปนตน 4. ตาํ รบั ยาอบอุนภายใน (温里剂 เวินหล่ีจ้ี) หมายถงึ ตํารับยาท่ีใชรักษากลุมอาการเย็นภายในรางกาย มีฤทธ์ิทําใหรางกาย อบอนุ สลายความเยน็ แกป วด เสรมิ การทํางานของมา มและกระเพาะอาหาร ตํารับยาน้ีมี รสเผ็ดรอน

Page 79 กลมุ อาการเย็นภายในรา งกาย มสี าเหตมุ าจากสภาพหยางของรา งกายพรอง หยาง ไมเพยี งพอ ทําใหเกิดความเยน็ ภายในรา งกาย หรอื ใชย าผดิ ทําใหหยางลดลง หรือกระทบ กับความเย็นภายนอกและเขาถึงอวยั วะภายใน แลวตอไปยงั เสนลมปราณ แบงเปน 3 กลุม ตามความรุนแรงของอาการของโรค และตําแหนงที่เกิดโรค ดงั นี้ ตํารบั ยาขจดั ความเย็นอนุ จงเจยี ว (温中祛寒剂 เวนิ จงชฺวหี านจ้ี) ใชร กั ษาโรค ทม่ี อี าการเย็นพรอ งภายในท่ตี ําแหนงจงเจียว (มามและกระเพาะ) ประกอบดวยตัวยาท่ีมี ฤทธอ์ิ นุ รอน และเสริมบํารงุ ชีข่ องมาม เชน หล่ีจงหวาน (理中丸) เปนตน ตํารับยาฟน คนื หยางชี่ (回阳救逆剂 หยุ หยางจิ้วหน้จี ้ี) ประกอบดวยตัวยาทีม่ ี ฤทธิอ์ ุนรอ น มีสรรพคณุ อนุ หยางของไต ชวยใหห ยางฟน คนื กลับ ใชรกั ษากลุม อาการหนาว เย็นมากจากหยางของไตออนแอ หรือหยางของหัวใจและไตออนแอ เชน ซื่อหนท้ี ัง (四逆汤) ตํารบั ยาอบอุนเสน ลมปราณขบั กระจายหนาว (温经散寒剂 เวินจิงซานหาน จ้ี) ประกอบดว ยตัวยาท่ีมฤี ทธ์ขิ บั กระจายหนาว อบอุนเสนลมปราณ และบาํ รุงเลือด ทะลวง ชีพจร ใชร ักษาโรคทม่ี อี าการหยางชีไ่ มเ พียงพอ เลือดลมออนแอ หรอื อาการปวดท่ีเกิดจาก ความเย็นมากระทบ ซ่งึ มผี ลตอการไหลเวยี นของเสนลมปราณ เชน ตงั กยุ ซ่ือหนี้ทัง (当归 四逆汤) 5. ตํารับยาระบาย (泻下剂 เซยี่ เซีย่ จี้) หมายถึงตํารบั ยาทีใ่ ชร กั ษากลุม อาการแกรงภายในรา งกาย ประกอบดวยตัวยาที่มี สรรพคณุ ระบายทอ ง กาํ จัดของเสยี ท่ตี กคางในกระเพาะอาหารและลําไส ขับระบายความ รอ นทีส่ ูงเกินไป และขับนาํ้ เนื่องจากกลมุ อาการแกรงภายในรางกายท่ีเปน สาเหตใุ หทองผูกนั้น อาจเกิดจาก ความรอน ความเย็น ความแหง และนํ้า ตํารับยาประเภทน้ีจึงแบงเปน 5 กลุมตามพยาธิ สภาพของรางกายและอายุของผปู ว ย ดงั น้ี ตาํ รับยาเยน็ ระบายทอง (寒下剂 หานเซี่ยจี้) ประกอบดวยตัวยาท่ีเปน ยาเย็น มี สรรพคณุ เปน ยาระบาย ใชรักษาโรคทอ งผกู จากความรอ นสะสมภายในรางกาย เชน เส่ียว เฉิงชี่ทงั (小承气汤) เปนตน

Page 80 ตํารบั ยาอุนระบายทอ ง (温下剂 เวนิ เซี่ยจ้ี) ประกอบดวยตัวยาที่มีฤทธ์ิอบอุน หยางขับกระจายหนาว รว มกับตัวยาทีม่ ีรสขมเยน็ ทะลวงลงลาง ใชรักษาโรคท่มี ีอาการแกรง ภายในรา งกายทีเ่ กดิ จากความเยน็ เชน เวนิ ผีทัง (温脾汤) เปน ตน ตํารับยาเพม่ิ ความชมุ ชน้ื ระบายทอง (润下剂 รนุ เซี่ยจ้ี) ประกอบดว ยตวั ยาท่ีมี ฤทธ์ใิ หความชมุ ชน้ื และหลอลืน่ ลําไส เพือ่ ใหถ า ยงา ย ใชร ักษาโรคทองผกู เนื่องจากนํา้ ในลาํ ไส ไมเพยี งพอ ทําใหอ ุจจาระแขง็ และถา ยยาก เชน หมาจอื่ เหรินหวาน (麻子仁丸) เปน ตน ตาํ รับยารุ (逐水剂 จูส ุยจ้ี) มีฤทธ์ิรนุ ํ้าออกจากรางกาย ใชรักษาโรคท่ีมีน้ําเสีย ตกคางอยูในบรเิ วณชองทอ งและทรวงอกรวมถึง อาการบวมนํ้าที่เกิดจากกลุมอาการแกรง เชน สอื เจา ทงั (十枣汤) เปน ตน ตํารบั ยาเพิม่ ความแขง็ แรงของลําไสร ะบายทอ ง (攻补兼施剂 กงปูเ จียนซอื จ)้ี มีสรรพคุณบํารุงและระบาย ใชรักษาโรคที่มีอาการแกรงภายใน และพลังช่ีของรางกาย ออนแอ หากระบายอยา งเดยี วจะทาํ ใหมีอาการออนเพลียมากขน้ึ จงึ ตองทงั้ บาํ รงุ และระบาย ทองพรอ มกนั เชน ซนิ เจยี หวงหลงทัง (新加黄龙汤) เปนตน 6. ตํารบั ยาบํารุง (补益剂 ปูอ้จี ้ี) หมายถงึ ตาํ รับยาที่ประกอบดวยตัวยาท่ีมีสรรพคุณชวยเพ่ิมสารจําเปน เพ่ิมภูมิ ตา นทาน และชวยใหรางกายแข็งแรง ใชร ักษาภาวะพรองตาง ๆ แบงเปน 4 กลุม ดังน้ี ตาํ รับยาบาํ รุงชี่ (补气剂 ปูช ีจ่ ี้) ประกอบดวยตวั ยาที่มสี รรพคณุ บํารงุ ช่ี สามารถ เพมิ่ สมรรถนะการทํางานของปอดและมาม ใชรกั ษาโรคท่ีช่ีของปอดและมา มพรอง เชน เซิง มายสา น (生脉散) เปน ตน ตํารบั ยาบํารุงเลือด (补血剂 ปูเ ซวฺ ่ียจ้ี) ประกอบดว ยตวั ยาบํารุงเลือด ใชรักษา อาการขาดเลอื ด เชน ซ่อื อูท งั (四物汤) เปนตน ตาํ รับยาบํารงุ อิน (补阴剂 ปอู ินจ้)ี ประกอบดวยตัวยาที่มีสรรพคุณเสริมบํารุง อิน ใชรักษาอาการอินของตับ และไตพรอง เชน ลิว่ เวย ต ห้ี วงหวาน (六味地黄丸) เปน ตน ตํารับยาบาํ รงุ หยาง (补阳剂 ปูห ยางจ้ี) ประกอบดวยตัวยาที่มีสรรพคุณบํารุง หยางของไต ใชร ักษาอาการหยางของไตออนแอ เชน เซิน่ ช่หี วาน (肾气丸) เปน ตน

Page 81 7. ตาํ รบั ยาสมาน (固涩剂 กูเซอ จี้) หมายถึงตํารับยาที่ใชรักษาโรคท่ีชี่ของเลือด สารพ้ืนฐานในไต และอสุจิเคลื่อน หลงั่ ออกงา ย ประกอบดวยตัวยาท่มี ฤี ทธิ์ยบั ยั้งหรอื เหนี่ยวร้ังใหเ สถยี ร การเคลือ่ นหลั่งออก ของสารภายในรางกาย ทาํ ใหส ูญเสียชี่ของเลือด ซึ่งมีสาเหตุและพยาธิสภาพของรางกาย แตกตา งกนั เชน เหงื่อออกขณะนอนหลับ ทองเสียเรื้อรัง ปสสาวะรดที่นอนในขณะหลับ ประจําเดือนมามากผดิ ปกติ รวมถึงอาการตกขาวมากผดิ ปกติ แบง เปน 4 กลุม ดงั นี้ ตาํ รับยาเสรมิ ภูมิตานทานของผิวกายระงับเหง่ือ (固表止汗剂 กูเปยวจ่ือฮ่ันจี้) มีสรรพคณุ บํารุงชี่ ปกปอ งรูขุมขนของรางกาย ชวยระงับไมใหเหงื่อออกงาย ใชรักษาโรค เหง่อื ออกเอง ซึ่งมสี าเหตจุ ากพลงั ช่ีท่หี อ หุมผวิ กายขาดภมู ิตานทาน หรือใชรักษาโรคท่ีมีอาการ อินพรอ ง ทาํ ใหเกดิ ความรอ น เหงือ่ ออกมาก เชน ยฺวผี่ ิงเฟงสาน (玉屏风散) เปนตน ตาํ รบั ยาสมานลําไสแ กทองเสีย (涩肠固脱剂 เซอฉางกทู วั จี้) มีสรรพคุณแก ทอ งเสยี บาํ รุงมามและไต ชว ยชะลอและยับย้ังการถายมาก หรือถายโดยควบคุมไมได ใช รักษาโรคมามและไตพรอง (หยางพรอ ง) ซงึ่ ทาํ ใหทองเสยี เร้อื รงั ถา ยไมหยุด เชน ซื่อเสินหวาน (四神丸) เปนตน ตาํ รับยาเหนี่ยวรั้งการหลั่งนํ้าอสุจิและปสสาวะ (涩精止遗剂 เซอจิงจ่ืออี๋จี้) มี สรรพคณุ บํารงุ ไต และชวยใหไ ตมีพลงั ในการเหนยี่ วร้ังไมใหอสุจิเคลื่อนหล่ัง หรือปสสาวะ เล็ดโดยไมมีแรงควบคุม ใชรักษาโรคที่ช่ีของไตพรอง ซ่ึงทําใหเก็บรั้งอสุจิไมอยู ทําใหเกิด อาการหลง่ั เรว็ หรือชข่ี องไตพรองไมสามารถควบคุมการทํางานของกระเพาะปสสาวะ ทําให ปส สาวะเลด็ กลนั้ ไมได หรือปส สาวะบอ ย เชน ฝทู ูต นั (附菟丹) เปน ตน ตาํ รบั ยาระงับการตกเลอื ดและตกขาว (固崩止带剂 กเู ปงจอ่ื ไตจ )ี้ มฤี ทธ์หิ า ม เลือดประจาํ เดือนท่มี ามาก หรือตกขาวมากผิดปกติ ใชร กั ษาโรคประจาํ เดือนมามากผิดปกติ หรือมาทีละนอย แตไมห มด รวมทง้ั ตกขาวมาก เชน กูจิงหวาน (固经丸) เปน ตน 8. ตํารบั ยาสงบจติ ใจ (安神剂 อนั เสินจี้) หมายถึงตํารับยาท่ีสวนใหญประกอบดวยตัวยาที่มีฤทธ์ิกลอมจิตใจทําใหสงบ หรือตัวยาบาํ รุงหัวใจ ลดความกระวนกระวายใจ แบง เปน 2 กลมุ ดังนี้

Page 82 ตาํ รับยาสงบจติ ใจบรรเทาอาการชัก (重镇安神剂 จงเจิ้นอันเสินจี้) มีฤทธิ์ ระงับประสาท มีสรรพคุณบรรเทาอาการตกใจกลัว อาการกระวนกระวายไมอยูน่ิง และแก โรคลมชัก เชน จซู าอันเสนิ หวาน (朱砂安神丸) เปนตน ตาํ รับยาบาํ รุงหวั ใจชว ยใหน อนหลับ (滋养安神剂 จอื หยางอนั เสินจ้ี) มีฤทธิ์ บํารุงเลือดและอิน ชวยใหจิตใจสงบ ชวยใหนอนหลับ ใชรักษาโรคท่ีมีอาการตกใจงาย หวาดกลวั ใจสน่ั และนอนไมหลับ เชน ซวนเจาเหรินทัง (酸枣仁汤) และเทียนหวางปู ซนิ ตัน (天王补心丹) เปน ตน 9. ตาํ รับยาเปดชองทวาร (开窍剂 ไคเชยี่ วจ้ี) หมายถึงตาํ รับยาทปี่ ระกอบดว ยตัวยาที่มีรสเผด็ มกี ลิน่ หอม ทะลวงไดดี สามารถ เปดชองทวาร ทําใหมีสติฟนฟูสัมปชัญญะ ใชรักษาอาการหมดสติ สติเลอะเลือน เกิด อาการชกั หรืออัมพฤกษ แบงเปน 2 กลุม ดังน้ี ตํารบั ยาเยน็ เปด ชอ งทวาร (凉开剂 เหลียงไคจี้) ประกอบดวยตัวยาที่มีกล่ิน หอมเยน็ กับตัวยาทม่ี ีสรรพคณุ ดับรอ นของหวั ใจ และชว ยใหเลือดเย็นลง ใชรักษาโรคท่ีมี อาการรอ นจัดหรือพิษรอนเขาสูเยอื่ หุมหวั ใจ ทําใหหมดสติ เชน หนิวหวงชิงซินหวาน (牛 黄清心丸) เปน ตน ตาํ รับยาอุนเปด ชองทวาร (温开剂 เวนิ ไคจ้ี) ประกอบดวยตัวยาท่ีมีกล่ินหอม กับตัวยาท่ีมีรสเย็นอุน ชวยใหการไหลเวียนของชี่ดีขี้น ใชรักษาโรคท่ีมีอาการหมดสติ เน่อื งจากความเย็นปด ก้ันชองทวาร เชน ผูปวยโรคอัมพฤกษที่ไดรับความเย็นจนหมดสติ หรอื เสมหะตีข้นึ สมอง ทาํ ใหหมดสติ เชน ทงกวนสา น (通关散) เปน ตน 10. ตํารับยาชวยยอ ย (消导剂 เซียวตาวจ้ี) หมายถงึ ตํารับยาที่ประกอบดวยตวั ยาทมี่ สี รรพคณุ ชวยใหระบบยอยอาหารดีขึ้น ขับอาหารตกคาง บรรเทาทองอดื หรอื อาการจกุ เสยี ดแนน ทอง แบงเปน 2 กลุม ดังนี้ ตํารบั ยาชวยยอยขบั อาหารตกคา ง (消食导滞剂 เซียวสือตาวจ้ือจ้ี) ตํารับยา กลมุ นี้ประกอบดวยตัวยาท่ีมสี รรพคุณชวยบรรเทาอาการจกุ เสียดทองและชวยยอยอาหาร ใชรักษาอาการอาหารไมย อย เชน เปา เหอหวาน (保和丸) เปนตน

Page 83 ตํารับยาชว ยยอยแกท องอืด (消痞化积剂 เซยี วผีฮ่ วฺ า จจี ี้) มสี รรพคุณชว ยใหชี่ เดนิ ชวยการไหลเวียนของเลอื ด และขบั ชน้ื สลายเสมหะซง่ึ เปนสาเหตุใหทอ งอืด เชน จ่ือสือ เซียวผี่หวาน (枳实消痞丸) เปนตน 11. ตํารบั ยาควบคุมการไหลเวยี นของช่ี (理气剂 หล่ชี ่ีจี้) หมายถึงตํารับยาท่ีสวนใหญประกอบดวยตัวยาที่ชวยใหการไหลเวียนของช่ี ภายในรา งกายดีขน้ึ หรือปรับช่ใี หล งสเู บ้ืองลาง แบงเปน 2 กลมุ ดังนี้ ตาํ รบั ยาขับเคลื่อนช่ี (行气剂 สงิ ชจ่ี ้ี) มฤี ทธค์ิ วบคุมการทํางานของชที่ งั้ ระบบทาํ ใหไ หลเวียนดขี ึน้ ใชรักษาโรคทมี่ ีอาการชี่ตดิ ขดั เชน ตาวชท่ี ัง (导气汤) เปน ตน ตาํ รับยาปรบั ช่ลี งตํา่ (降气剂 เจย้ี งช่ีจี้) ทมี่ ฤี ทธปิ์ รบั ช่ีใหลงสูเบ้ืองลาง ลดการ ไหลยอ นขึน้ ของชี่ในรา งกาย เพอื่ ระงับอาการไอหอบ หรืออาเจยี น เชน ตงิ้ ฉว นทัง (定喘汤) 12. ตํารับยาควบคุมการไหลเวียนของเลือด (理血剂 หลีเ่ ซฺว่ียจ้ี) หมายถึงตํารับยาที่ประกอบดว ยตัวยาท่ีมสี รรพคณุ รักษาอาการผิดปกตขิ องระบบ เลอื ด ชว ยปรบั สมดลุ ของช่ีและเลือด โดยทั่วไปใชบํารุงเลือด หามเลือด สลายเลือดค่ัง และชวยการไหลเวยี นของเลือดใหดีข้ึน แบงเปน 2 กลมุ ดังน้ี ตํารบั ยากระตนุ เลือดสลายเลอื ดคง่ั (活血祛瘀剂 หัวเซฺว่ียชวียฺวจี )ี้ มสี รรพคณุ รกั ษาอาการทม่ี เี ลอื ดค่งั และชํ้าใน (เลือดตกใน) เชน ชีหลสี าน (七厘散) เปน ตน ตํารบั ยาหามเลอื ด (止血剂 จ่อื เซฺว่ียจ้ี) มฤี ทธ์หิ ามเลือดท้ังภายในและภายนอก รา งกาย ใชร กั ษาอาการของโรคท่มี ีเลือดออก เชน ไอเปนเลือด เลือดกําเดาไหล ถายเปนเลือด หรือประจําเดือนมามากผิดปกติ เชน ซือ่ เซิงหวาน (四生丸) เปนตน 13. ตาํ รบั ยารกั ษาอาการลม (治风剂 จ้อื เฟงจี้) หมายถงึ ตํารบั ยาที่ประกอบดว ยตวั ยาที่มีรสเผ็ด มีฤทธ์ิกระจายออกขับไลลม ทําให ลมสงบคลายการหดเกรง็ หรือเสริมอิน ลดหยางภายในรา งกาย แบง เปน 2 กลมุ ดังนี้ ตาํ รับยาขบั กระจายลมภายนอก (疏散外风剂 ซูสานไวเฟงจี้) มีรสเผ็ด มีฤทธ์ิ กระจายออกขบั ไลลม มีสรรพคุณรักษากลุมอาการโรคท่ีเกิดจากการกระทบลมภายนอก

Page 84 แทรกเขา สผู ิวหนัง กลามเน้ือ เสน ลมปราณ เสนเอ็น กระดูก ขอตอ ทําใหบริเวณนั้นเกิด โรคขน้ึ เชน เซยี วเฟงสา น (消风散) เปนตน ตํารบั ยาทาํ ใหลมภายในสงบ (平熄内风剂 ผิงซเี นย เฟง จ้)ี มีสรรพคณุ สงบลม ของตบั เปนหลกั โดยท่วั ไปมกั ใชร วมกับตัวยาทีม่ ฤี ทธิ์ดับรอ น สลายเสมหะ บํารุงเลือด ใช รักษาโรคที่มีอาการเจ็บปว ยจากลมภายในรา งกาย เชน เจิน้ กานซีเฟง ทงั (镇肝熄风汤) 14. ตํารับยาขบั ความชื้น (祛湿剂 ชฺวซี ือจี้) หมายถึงตํารับยาท่ีใชรักษาโรคหรือกลุมอาการเจ็บปวยที่เกิดจากความชื้น ประกอบดวยตวั ยาท่มี สี รรพคณุ ขจัดความช้ืนดวยการขับน้ําสลายช้ืน ระบายน้ําที่มีลักษณะ ขุนเปน ตะกอน เพอื่ ใหเ กิดสภาพคลอ ง สาเหตุที่ทําใหเกิดความช้นื มี 2 สาเหตุ คอื ความชื้นจากภายนอก เม่อื รางกายกระทบความชื้นจากภายนอก ทําใหทางเดิน ของชีต่ ดิ ขดั เกิดอาการกลัวหนาว เปนไขตัวรอน ปวดศีรษะ ปวดเม่ือยตามตัว หรืออาจ ปวดบวมท่ขี อ ทําใหข อยืดงอไมสะดวก ความช้นื จากภายใน ความช้นื ภายในรา งกายมีผลตอ การทาํ งานของมา ม ปอด ไต ทางเดนิ ของซานเจยี ว และกระเพาะปสสาวะ ทําใหร ะบบการกําจัดนํ้าเสียบกพรอง เปนผล ใหเกิดภาวะน้าํ ตกคา ง (น้าํ เสยี ทีค่ อนขา งใส) กบั เสมหะ (น้ําเสยี ท่ีคอนขางหนืด) หรือน้ําเสีย ทมี่ องไมเ ห็นดวยตาเปลา ทาํ ใหเกดิ อาการบวมนาํ้ รา งกายของคนมีความเก่ยี วของกับปจจัยภายในและภายนอก ดงั นนั้ ความชนื้ จาก ภายนอกสามารถเขา สูภายในได ในทํานองเดียวกัน ความช้ืนจากภายในสามารถขจัดออกสู ภายนอกไดโ ดยผานผิวหนัง ความชน้ื ภายนอกและภายในจงึ มีผลตอกนั โดยทั่วไป ความช้ืนมกั มาพรอ มกบั ลม ความเย็น และความรอน และเนื่องจาก สภาพรางกายของคนมีความแข็งแรง ออ นแอ แกรง และพรองตางกัน ตําแหนงที่เกิดโรค สามารถเกิดไดท ง้ั สว นบน สว นลาง ภายใน และภายนอก นอกจากน้ี อาการเจ็บปวยอาจ แปรเปลีย่ นไปเปนเย็นหรอื รอ นได การรกั ษาดว ยการสลายความชน้ื จงึ มี 5 วิธี คือ (1) หากตําแหนงของโรคอยภู ายนอกหรอื อยสู วนบน ใหใชยาขับเหง่อื นอย ๆ เพ่อื ขจดั ความช้ืนใหออกทางเหงอ่ื

Page 85 (2) หากตาํ แหนง ของโรคอยภู ายในหรอื อยูส วนลาง ใหใชย าหอมเย็นรสขม หรอื รส หวานอมจดื เพ่อื ขบั นํ้าออกทางปส สาวะ (3) หากความชืน้ แปรสภาพเปน เยน็ ใหอุน หยางสลายชื้น (4) หากความชน้ื แปรสภาพเปนรอน ใหขจัดรอ นสลายชืน้ (5) หากรางกายออ นแอ (พรอ ง) มีความช้ืนคอ นขางมาก ใหขจัดความช้ืนพรอม กบั เสรมิ บํารุง ตํารบั ยาขับความชน้ื แบงเปน 5 กลุม ดงั น้ี ตาํ รบั ยาปรับสมดุลของกระเพาะอาหารทําใหแหง (燥湿和胃剂 เจาซือเหอ เวยจ้ี) มีรสขมอุน มีฤทธ์ิขจัดความช้ืนทําใหแหง และมีกลิ่นหอม มีฤทธิ์กระจายสลาย ความช้ืน ใชรักษาโรคที่มีความช้ืนอุดก้ันภายในรางกาย และมีลมเย็นจากภายนอกมา กระทบ เชน ผิงเวยส า น (平胃散) เปนตน ตํารับยาดับรอนขับความช้ืน (清热祛湿剂 ชิงเรอชฺวีซือจ้ี) มีสรรพคุณขจัด ความรอ น ขับความช้นื ใชรกั ษาโรคท่ีมีอาการรอ นชนื้ เชน ปาเจงิ้ สา น (八正散) เปน ตน ตํารับยาขับนํ้าระบายความชื้น (利水渗湿剂 หลีสุยเซิ่นซือจ้ี) มีสรรพคุณ ระบายความชื้นออกทางปสสาวะ ใชรักษาโรคท่ีมีนํ้าหรือความช้ืนตกคาง (บวมน้ํา) เชน ซือ่ หลิงสา น (四苓散) เปนตน ตํารบั ยาทาํ ใหอบอุนแกภาวะนํ้าช้ืน (温化水湿剂 เวนิ ฮฺวาสุยซือจ้ี) มสี รรพคณุ อบอุน หยาง ขบั น้ํา ใชรกั ษาโรคท่ีมคี วามเยน็ ชื้น เชน ฟูจอื่ ทัง (附子汤) เปน ตน ตาํ รับยาขับลมชน้ื แกป วด (祛风胜湿剂 ชฺวีเฟงเซ่ิงซือจี้) มีสรรพคุณขับลม ช้นื ใชรกั ษาโรคทมี่ ีอาการปวดเนอ่ื งจากลมช้ืน หรือโรคผื่นคันตามผิวหนัง เชน กุยจือเสา เยาจอื หมูทัง (桂枝芍药知母汤) เปนตน 15. ตํารับยาขับเสมหะ (祛痰剂 ชฺวถี นั จี้) หมายถึงตาํ รับยาที่ใชรกั ษาโรคตา ง ๆ อันเกิดจากเสมหะ ประกอบดวยตัวยาที่มี ฤทธขิ์ บั เสมหะและนาํ้ เสียทีต่ กคา ง เน่อื งจากเสมหะมีหลายชนิด เชน เสมหะช้ืน เสมหะรอน เสมหะแหง เสมหะเย็น และเสมหะปนลม ดงั นนั้ จงึ ตองเลือกใชใ หเ หมาะสม ดงั นี้

Page 86 ตํารับยาอบอุนและทําใหแหงสลายเสมหะ (燥湿化痰剂 เจาซือฮฺวาถันจี้) ประกอบดวยตัวยาละลายเสมหะ สลายความชื้น และตัวยาที่มีรสขมอุน ชวยใหความชื้น หายไป หรือตวั ยาท่ีมีรสหวานจืด ชวยขับความชื้น ใชรักษาโรคท่ีมีอาการเสมหะชื้น เชน เออ รเฉนิ ทงั (二陈汤) และ เวินตานทงั (温胆汤) เปน ตน ตาํ รบั ยาดบั รอนสลายเสมหะ (清热化痰剂 ชิงเรอฮฺวาถันจ้ี) ประกอบดวยตัวยา ที่มีฤทธิข์ จัดความรอนและขับเสมหะ ใชรักษาโรคท่ีมีอาการเสมหะรอน เชน ชิงช่ีฮฺวาถัน หวาน (清气化痰丸) เปนตน ตาํ รบั ยาเพ่ิมความชุมช้ืนใหปอดสลายเสมหะ (润燥化痰剂 รุนเจาฮฺวาถันจ้ี) มีสรรพคณุ สลายเสมหะและชวยใหป อดชุมช้ืน ใชรกั ษาโรคท่มี ีอาการเสมหะแหง เชน เออร หมสู าน (二母散) เปนตน ตํารับยาอุนปอดสลายเสมหะเย็น (温化寒痰剂 เวินฮฺวาหานถันจี้) มี สรรพคุณเพิ่มความอบอุนใหปอด สลายเสมหะ ใชร กั ษาโรคที่มอี าการเสมหะเยน็ เชน ซนั จอื่ หยา งชินทงั (三子养亲汤) เปนตน ตาํ รบั ยาขับไลล มละลายเสมหะ (治风化痰剂 จื้อเฟงฮฺวาถันจี้) แบงเปน 2 กลมุ ยอ ย ดงั น้ี ตํารบั ยาขับลมภายนอกสลายเสมหะ (疏风化痰剂 ซเู ฟงฮวฺ า ถันจี้) เหมาะ กบั ผูปวยทีม่ ีเสมหะเนื่องจากลมภายนอก ทาํ ใหป อดกระจายชี่ไมคลอง จึงเกิดเสมหะ ตอง รกั ษาดว ยการกระจายลมและสลายเสมหะ เชน จื่อโซวสาน (止嗽散) เปนตน ตํารับยาขบั ลมภายในสลายเสมหะ (熄风化痰剂 ซีเฟงฮวฺ า ถนั จ)ี้ เหมาะกบั ผปู ว ยทมี่ ีเสมหะเน่ืองจากพน้ื ฐานเดิมมเี สมหะอยูกอนแลว เมื่อมีลมจากตับชักนําใหเสมหะ ขน้ึ สูสวนบนของรา งกาย จึงทําใหเจ็บปวย ตาํ รบั ยาในกลุมนี้ประกอบดว ยตัวยาทม่ี สี รรพคณุ ขับลมภายในและสลายเสมหะ เชน ปนเซย่ี ไปจูเ ทยี นหมาทงั (半夏白术天麻汤) เปนตน 16. ตํารบั ยารกั ษาอาการแหงขาดความชุมชนื้ (治燥剂 จ้อื เจาจี้) หมายถึงตํารบั ยาทป่ี ระกอบดว ยตวั ยาท่ีมสี รรพคุณเสริมสรา งน้ําหลอเลยี้ ง ชวยให อวัยวะมคี วามชุมช้ืน แบงเปน 2 กลุม ดงั น้ี

Page 87 ตาํ รบั รักษาอาการแหงภายนอกทอ่ี อกฤทธิ์กระจายเบาบาง ชว ยการไหลเวียนของ ชท่ี ี่ปอด (轻宣外燥剂 ชิงซวนไวเ จา จี้) มสี รรพคณุ รักษาความแหงอนั เนือ่ งมาจากอากาศ ภายนอก มกั เกิดในฤดใู บไมรวง เมอื่ ลมหนาวมา ทําใหชี่ปอดกระจายไมคลอง นยิ มใชต ัวยา ท่ีมีคณุ สมบตั ิอนุ นา้ํ หนกั เบา เชน ซง่ิ ซสู าน (杏苏散) เปน ตน ตาํ รบั ยารกั ษาอาการแหง ภายในดวยการเพิม่ ความชุมชืน้ เสริมอิน (滋润内燥 剂 จอื รุน เนยเจา จี)้ มสี รรพคณุ รักษาอาการแหง แบบรอน มักจะเกิดในชว งตน ฤดูใบไมรวง ซึ่งยังมีความรอนของปลายฤดรู อ นแฝงอยู ทาํ ใหนํ้าหลอเล้ียงในปอดลดลง นิยมใชยาที่มี คุณสมบัตเิ ยน็ นํา้ หนักเบา เชน อ้ีเวยทัง (益胃汤) และหยางอินชิงเฟยทัง (养阴清肺 汤) เปน ตน 17. ตาํ รับยารกั ษาแผล ฝห นอง (痈疡剂 ยงหยางจ้ี) หมายถึงตาํ รับยาท่ีประกอบดวยตัวยาท่ีมีสรรพคุณขับพิษรอน ขับหนอง หรือ สลายตมุ กอนดวยความอุน ใชรกั ษาโรคแผล ฝ หนอง ตุมกอนตาง ๆ แบงเปน 2 กลุม ดังนี้ ตํารับยารักษาแผล ฝหนองภายนอกรางกาย (外痈剂 ไวยงจี้) มีสรรพคุณ รกั ษาแผล ฝหนองท่ีเกิดตามผิวหนงั ภายนอก ไดแ ก ฝฝกบวั ฝหัวแข็ง ตมุ หนองที่ผิวหนัง งูสวดั ไฟลามทุง ตอมนา้ํ เหลอื งโต เชน เซยี นฟางหวั มงิ่ อน่ิ (仙方活命饮) และหยางเหอ ทงั (阳和汤) เปนตน ตาํ รับยารกั ษาแผล ฝหนองภายในรางกาย (内痈剂 เนยย งจ้ี) มีสรรพคุณรักษา แผล ฝหนองทีเ่ กิดตามอวยั วะภายในตา ง ๆ เชน ฝในปอด ไสตงิ่ อกั เสบ เชน ตาหวงหมูตัน ทัง (大黄牡丹汤) เปน ตน

Page 88 รูปแบบยาเตรยี มของตํารับยาจีน รูปแบบยาเตรียมของตํารับยาจีนมีหลายรูปแบบ เชน ยาตม ยาดองเหลา ยา ลกู กลอน ยาเมด็ ยาแคปซูล ยาผง ยาขี้ผ้งึ เปน ตน การเลือกรูปแบบยาเตรียมท่ีเหมาะสม ตองคํานึงถงึ ลกั ษณะและอาการโรคของผปู วยแตล ะราย คุณลกั ษณะเฉพาะของตัวยาแตละ ชนิด และสรรพคุณของตํารบั ยา รูปแบบยาเตรยี มของตาํ รับยาจีนที่นยิ มใชมีดังตอไปน้ี 1. ยาตม (汤剂 ทังจี้) ยาตม เปนรปู แบบยาเตรียมทน่ี ิยมใชในการแพทยแ ผนจนี มากท่ีสุด เตรยี มโดยนํา ตํารับยามาแชใ นนํา้ ใหน าํ้ ทว มตัวยาเล็กนอย ต้ังท้ิงไวประมาณ 30-60 นาที เพ่ือใหน้ําซึม เขาตวั ยากอ นตม ในการตมยาน้นั ปริมาณน้ํา ระดบั ไฟ และเวลาทีใ่ ชในการตมยาข้ึนอยูกับ คณุ สมบัตขิ องยาแตละประเภท เชน ยารักษาอาการภายนอก ยาแกร อนใน ใหใ ชนํ้าปริมาณ นอย ใชไ ฟแรง และใชเ วลาตมนอ ย โดยท่ัวไปหลงั ตม เดือดแลวใหตม ตออกี ประมาณ 5-10 นาที หากเปนยาบาํ รุงใหเ พิ่มปรมิ าณนํา้ ใชไฟออน และใชเ วลาตม นานขน้ึ โดยทั่วไปหลังตม เดอื ดแลว ใหต ม ตออกี ประมาณ 30-40 นาที วธิ ีการตมโดยทว่ั ไป เมอื่ เรม่ิ ตม ใหใชไ ฟแรงกอ น พอเดือดแลวใชไ ฟออ น ๆ ตม ตอ ยาหน่ึงหอจะตม 2-3 คร้งั เมอ่ื ตม ครั้งแรกเสร็จแลวใหรินนํ้ายาเก็บไว เติมน้ําลงในกากที่ เหลือ แลว ตมตอ อีก 1-2 ครงั้ รวมนาํ้ ทีต่ มไดทงั้ หมดเขาดวยกัน จุดเดนของยาตมคือ ยา ดดู ซึมไดรวดเร็วและมีประสทิ ธิภาพสงู มีผลขางเคยี งนอยและพิษต่ํา นยิ มใชรักษาโรคทว่ั ไป หรือโรคเฉยี บพลนั นอกจากน้ี ยังสามารถปรบั เปลย่ี นสูตรตาํ รบั ใหเ หมาะกับผูปวยได ยาตม บางตาํ รบั ใชร กั ษาแผลภายนอก โดยใชช ําระลางท่ีผวิ หนงั และบางตํารบั ใชส วนทวาร 2. ยาลกู กลอน (丸剂 หวานจ้ี) ยาลูกกลอน เปนรูปแบบยาเตรยี มทมี่ ีลักษณะเปนเมด็ กลม ๆ ขนาดแตกตางกัน เตรยี มโดยนําตวั ยาไปบดเปน ผงละเอียด แลวผสมกับนํ้ากระสายยา เชน นํ้า นํ้าผึ้ง เหลา

Page 89 น้ําสมสายชู แปง เปยก แปง หม่ีเปยก และไขผง้ึ เปนตน จากน้ันนํามาปนเปนยาลูกกลอน ดวยมอื หรอื เครอ่ื งจักร ประเภทของยาลกู กลอนที่นิยมใช ไดแ ก ยาลกู กลอนนา้ํ ผึง้ (蜜丸 มีห่ วาน) คือยาลูกกลอนทีใ่ ชน าํ้ ผ้ึงเปนนํ้ากระสายยา เตรียมโดยนาํ ตวั ยาท่บี ดเปน ผงละเอียดมาผสมกบั นา้ํ ผ้งึ บริสทุ ธ์ิ แลวเคย่ี วจนเหนียว สีคลํ้า จากน้นั นํามาปน เปน กอ นกลมดวยมือหรือเครื่องจักร อาจมีขนาดใหญหรือเล็กก็ได ขนาด ใหญห นักประมาณ 3-9 กรัม ขนาดเลก็ อาจจะมขี นาดตา ง ๆ กันตามตอ งการ เน่อื งจากยา ลูกกลอนชนิดน้ีใชนํ้าผึ้งเปนนํ้ากระสายยา จึงมีลักษณะคอนขางนิ่ม นุม และเหนียวชื้น เลก็ นอย กลิน่ หอมชวนรบั ประทาน ยาออกฤทธเิ์ ร็วปานกลาง เหมาะสําหรับใชรักษาโรคท้ัง ประเภทเฉียบพลันและเร้ือรงั และยงั มผี ลบาํ รงุ รา งกายดว ย ตัวอยา งเชน เซ่ินชี่หวาน (肾 气丸) และอันกงหนิวหวงหวาน (安宫牛黄丸) เปนตน ยาลูกกลอนนํ้า (水丸 สุยหวาน) คือยาลูกกลอนท่ีใชนํ้าเปนนํ้ากระสายยา เตรียมโดยนาํ ตัวยาทบ่ี ดเปนผงละเอยี ดมาผสมกับน้ําสะอาด หรอื ของเหลวที่รับประทานได อน่ื ๆ เชน เหลา นํา้ สม สายชู หรอื แมแตน ํา้ ยาท่ีเตรียมไดจากตัวยาอื่น ๆ จากนั้นนํามาทํา เปนยาลูกกลอนดวยมอื หรอื เคร่ืองจักร ปกตมิ ักทําเปนยาลกู กลอนขนาดเม็ดเล็ก กลืนงาย จงึ ใชสําหรบั รกั ษาโรคทวั่ ไป ยาสามารถแตกตัวและดูดซึมเขาสูรางกายไดเร็ว ตัวอยางยา ลูกกลอนนํ้า เชน เปาเหอหวาน (保和丸) และล่วิ เสินหวาน (六神丸) เปนตน ยาลูกกลอนแปงเปยก (糊丸 หูหวาน) คือยาลูกกลอนท่ีใชแปงเปยกเปนนํ้า กระสายยา เตรียมโดยนํายาสมนุ ไพรทีบ่ ดเปน ผงละเอยี ด มาผสมกบั แปงเปยกหรือแปงหม่ี เปย ก เพือ่ ชว ยในการปน ลูกกลอน ยาลกู กลอนชนดิ น้มี ีลกั ษณะเหนียวเหนอะหนะมากกวา ยาลกู กลอนชนดิ อนื่ เมอ่ื รบั ประทานยาจงึ แตกตวั และถูกดดู ซึมไดชา กวายาลกู กลอนนํ้าผึ้ง และยาลูกกลอนนํ้า เปนรูปแบบยาท่ีนิยมใชกับตัวยาท่ีเปนสารกระตุน หรือมีพิษ หรือ ระคายเคอื งมาก ซง่ึ จะชวยใหการดดู ซมึ ชา ลง ลดการระคายเคืองตอทางเดินอาหาร และมี ผลการรกั ษาเนน่ิ นานออกไป ตวั อยางเชน ซหี วงหวาน (犀黄丸) เปนตน ยาลกู กลอนสารสกัด (浓缩剂 หนงซวั หวาน) คือยาลูกกลอนท่ีเตรียมจากนา้ํ ยา สมนุ ไพรสกัดเขม ขน เตรยี มโดยตมตวั ยาท่ตี องการตามกรรมวิธีการเตรียมยาตม จากนั้น นํานา้ํ ยาทตี่ ม ไดมาเคี่ยวตอ ใหเขมขน จนเหนียวหนืด แลว นําไปผสมกับตัวยาอื่น ๆ ในตํารับ

Page 90 ทบ่ี ดเปนผงละเอียด ผสมคลกุ เคลา จนเขากนั อยา งสมํ่าเสมอ นําไปอบใหแหง แลวบดเปน ผงละเอียด นําผงยาที่เตรียมไดน ้ีไปทําเปน ยาลูกกลอน โดยใชนาํ้ เหลา หรือนาํ้ ยาสมุนไพร ทเี่ หลอื เปนนํ้ากระสายยา จะไดย าลูกกลอนสารสกัด ซ่ึงเปนยาทีม่ ปี ระสทิ ธิภาพสูง รักษาโรค ไดโดยใชป รมิ าณนอย จึงมกั ทําเปนยาลูกกลอนเม็ดเล็ก รับประทานงาย เชน หนิวหวงเจี่ยตู หนงซัวหวาน (牛黄解毒浓缩丸) เปน ตน 3. ยาผง (散剂 สานจี้) ยาผง เตรียมโดยนําตัวยามาบดเปนผงละเอียด และผสมคลุกเคลาใหเขากัน แลว นําไปอบหรือตากใหแหง มีทั้งตํารับที่ใชภายในและภายนอก ตํารับที่ใชภายในนั้น กรณีท่ใี ชข นาดยาปริมาณนอย ใหนาํ ตัวยามาบดเปนผงละเอียด แลวชงกับน้ํารับประทาน กรณที ี่ใชขนาดยาปรมิ าณมาก มักบดเปนผงหยาบ นําไปตม กับนํ้า กรองเอากากออก แลว รบั ประทานเฉพาะนํ้าท่ีกรองได สวนตาํ รับยาผงที่ใชภายนอก ใชวิธีโรยบนแผล ตํารับยา ผงอาจถกู นาํ ไปปรงุ แตง กอนนาํ ไปใช ยาผงเปน รูปแบบยาเตรยี มทนี่ ิยมมากอีกรูปแบบหน่ึง เพราะเตรียมไดงาย ใชส ะดวกทง้ั รับประทานหรือใชภายนอก หากการเตรียมและการเก็บ รกั ษาดี ยาจะไมเส่ือมสภาพงา ย นอกจากนีย้ ังมีขอ ดีในเรอ่ื งราคาถกู และประหยดั 4. ยาชงสมุนไพร (茶剂 ฉาจ้ี) ยาชงสมนุ ไพร เตรยี มโดยนาํ ตวั ยาท่บี ดเปนผงหยาบ มาผสมกับสารยึดเกาะ ปน เปนกอ นหรอื เมด็ เลก็ ๆ แลวอบใหแหง วิธใี ชคอื นาํ มาแชในนํ้าเดือดในภาชนะที่มีฝาปด นาน 5-10 นาที แลว ดืม่ แทนนาํ้ ชา ตวั อยางเชน อสู อื ฉา (午时茶) เปนตน 5. ยาชงพรอมดื่ม (冲服剂 ชงฝูจี้) ยาชงพรอ มด่มื เตรยี มโดยนาํ สารสกัดก่ึงแข็งหรือสารสกัดแหง (浸膏 จ้ินเกา) มาผสมกบั สารประกอบบางชนดิ เชน แปง หรือผงนํ้าตาล แลวนําไปอบแหง ทําเปนเม็ดเล็ก ๆ บรรจซุ อง สาํ หรับชงนาํ้ รับประทาน รปู แบบยาประเภทนพี้ ัฒนามาจากยาตมและยานํ้าเช่ือม มีขอ ดีคือใชงายและพกพาสะดวก ตัวยาออกฤทธเ์ิ ร็ว เหมาะสําหรับใชรักษาโรคหลายชนิด ตัวอยา งเชน ซูกานชงจ้ี (疏肝冲剂) และก่ันเมา ทยุ เรอ ชงจี้ (感冒退热冲剂) เปน ตน

Page 91 6. ยาผงแกรนูล (颗粒剂 เคอลีจ่ ้ี) ยาผงแกรนลู เปนรปู แบบยาเตรียมท่ีไดจากสารสกัดยาจีนกับสารปรุงแตงยาท่ี เหมาะสม ทาํ ใหผ งยาเกาะกนั เปน เมด็ เล็ก ๆ ที่เรียกวา แกรนูล ตัวอยางเชน โขวเอ๋ียนชิง เคอล่ี (口炎清颗粒) และเส่ียวเออรช ซี ิงฉาเคอลี่ (小儿七星茶颗粒) เปนตน 7. ยาเม็ด (片剂 เพยี่ นจี้) ยาเม็ด เตรียมโดยนําตัวยามาบดเปนผง แลวเติมสารประกอบอ่ืน เพื่อใหได สว นผสมและปริมาณยาทีเ่ หมาะสม และชวยในการตอกเปนเม็ด ผสมใหเขากัน จากน้ัน นาํ ไปตอกเม็ดเปน รูปแบบตา ง ๆ โดยใชเ ครอื่ งตอกยาเมด็ ยาเมด็ มีขอ ดคี อื รับประทานงาย ปริมาณสารสําคญั สมา่ํ เสมอ ตนทุนการผลิตต่ํา ดแู ลรกั ษางา ย และขนสง สะดวก หากตัวยา มีกล่นิ และมรี สขม สามารถบดบังไดโดยการเคลือบยาเม็ดดวยน้ําตาล หากตองการใหยา เมด็ ออกฤทธิท์ ีก่ ระเพาะอาหารหรือลาํ ไส สามารถใชส ารเคลอื บทเี่ หมาะสมได ตัวอยางเชน ซงั จหฺ วีก่ันเมา เพย่ี น (桑菊感冒片) และอ๋นิ เฉียวเจ่ยี ตูเ พี่ยน (银翘解毒片) เปนตน 8. ยาอม หรอื ยาเมด็ แบน (锭剂 ตง้ิ จ้ี) ยาอมหรือยาเม็ดแบน เปนรูปแบบยาเตรียมท่ีไดจากการนําตัวยาลวน ๆ ที่บด เปน ผงละเอยี ดหรือผสมกบั สารประกอบอื่น ทําใหเ ปนรปู แบบตาง ๆ กัน เชน รูปกลม รูป กลมแบน รูปรี รปู เหล่ียม เปน ตน แลวนําไปอบแหง ใชไดท้ังรับประทาน หรือใชภายนอก เชน จือ่ จินติ้ง (紫金锭) เปนตน 9. ยาตนั (丹剂 ตนั จี้) ยาตนั เปน รูปแบบยาเตรยี มทไ่ี ดจ ากการระเหดิ เมือ่ ไดรับความรอนของเคร่ืองยา ธาตุวัตถุท่ีมีปรอทและกํามะถันเปนสวนประกอบ ตัวยากลุมน้ีมีคุณสมบัติท่ีดีคือ ใชใน ปริมาณนอ ยแตมีประสิทธิภาพสงู สว นมากมักใชเ ปนยาภายนอก เชน ไปเจ้ียงตัน (白降 丹) และหงเซงิ ตัน (红升丹) เปนตน นอกจากน้ี คําวา “ยาตัน” อาจจะหมายถึง ยาจีนท่ีมี คุณคา หายาก และมีคณุ สมบตั ิพเิ ศษ ตัวอยางเชน เสี่ยวเออรหุยชุนตัน (小儿回春丹) หวั ล่วั ตนั (活络丹) และจอ่ื เสฺวต นั (紫雪丹) เปนตน

Page 92 10. ยาเพสต (煎膏剂 เจียนเกาจ้ี) ยาเพสต (煎膏 เจียนเกา) เตรยี มโดยนาํ ตัวยามาตมจนกระท่ังการสกัดสมบูรณ ทิง้ กาก นําสารสกัดทไี่ ดมาทําใหเขม ขน เติมนํ้าผ้ึง หรือน้ําตาลทรายในปริมาณที่เหมาะสม ผสมใหเ ขา กัน จะไดสารสกดั เขมขน ก่ึงเหลว การใชยาเตรียมชนิดนี้จะใชในปริมาตรนอย รับประทานงาย เนื่องจากมีสวนผสมของน้ําผึ้งหรือน้ําตาลในปริมาณมาก และมี ประสิทธภิ าพในการบํารุงคอนขางสูง จึงเหมาะสําหรับผูปวยโรคเรื้อรังที่รางกายออนแอ ตัวอยา งสารสกดั เขมขนกง่ึ เหลว เชน อหี้ มเู ฉา เกา (益母草膏) และผีผาเกา (枇杷膏) 11. ยาน้าํ ผสม (合剂 เหอจี้) ยานํ้าผสม เปน รปู แบบยาเตรียมท่ีเปนของเหลวสําหรับรับประทาน ไดจากการ สกดั ยาจนี ดวยน้าํ หรือตัวทาํ ละลายอืน่ ๆ ดว ยวธิ กี ารท่ีเหมาะสม ตวั อยางเชน เสี่ยวชิงหลง เหอจ้ี (小青龙合剂) เส่ยี วเจย้ี นจงเหอจี้ (小建中合剂) เปน ตน 12. ยานา้ํ เชือ่ ม (糖浆剂 ถงั เจยี งจ้ี) ยาน้ําเชอื่ ม แบง ออกเปน 2 ประเภทคือ แบบมีตัวยา และแบบไมมีตัวยา (หรือ น้ําเช่ือมลว น) ยานํา้ เชื่อมแบบมตี ัวยามีวธิ กี ารเตรยี มคอื นาํ ตัวยามาตมนํ้าแลวนําน้ํายาท่ีได ไปเคย่ี วจนเขมขน จากนัน้ จงึ ใสนํา้ เช่อื มลงไปผสมใหเ ขากนั ยานํ้าเชอื่ มจะมีรสหวาน เหมาะ สําหรบั ผูป วยเดก็ 13. ยาแคปซลู (胶囊剂 เจยี วหนังจี้) ยาแคปซูล มี 2 ประเภท ไดแ ก ยาสมุนไพรบรรจุแคปซูล และสารสกัดสมุนไพร บรรจุแคปซูล ขนาดของแคปซูลมีหลายขนาด เชน 500, 250, 150 มิลลิกรัม เปนตน ปลอกแคปซูลผลติ มาจากวัสดตุ าง ๆ กัน เชน จากพชื และจากสตั ว เปน ตน 14. ยาดองเหลา (酒剂 จิ่วจี้) ยาดองเหลา เตรียมโดยนําตัวยามาแชในเหลาขาว สารท่ีออกฤทธิ์จะละลาย ออกมาในเหลา ยาดองเหลามกั มีลักษณะใส เหมาะสําหรบั ผูปว ยทีม่ ีสภาพรา งกายออนแอ มี

Page 93 ปญ หาเรือ่ งลมช้นื ปวดเมือ่ ยตามรางกาย บาดเจ็บจากการชกตอย ตัวอยางเชน ยาดอง เหลา สบิ ทิศ (十全大补酒 สือฉวนตา ปูจิ่ว) และเฟงซือเยา จิ่ว (风湿药酒) เปนตน 15. ยาทิงเจอร (酊剂 ตงิ จ้ี) ยาทิงเจอร เปน รูปแบบยาเตรียมทีเ่ ปนของเหลวใส ไดจากการสกัดหรือแชตัวยา ดว ยเอทานอลในความเขมขน ท่ีกําหนด หรืออาจไดจากการเจือจางสารสกัดเหลว (流浸 膏 หลิวจน้ิ เกา) ดวยเอทานอล สามารถใชรับประทานหรือใชภายนอก ยาทิงเจอรมีความ แรงมากนอยตา งกนั สว นใหญย าทงิ เจอรทีเ่ ตรียมจากตัวยาท่ีมีพิษจะมีความแรงประมาณ รอยละ 10 (ยาทิงเจอร 100 มิลลิลิตร เตรียมจากตัวยา 10 กรัม) ยาทิงเทอรทั่วไปจะมี ความแรงประมาณรอ ยละ 20 เชน กูทง หลิงติง (骨痛灵酊) เจียงตงิ (姜酊) เปนตน 16. ยาสารสกดั เหลว (流浸膏剂 หลิวจิ้นเกา) สารสกัดเหลว เตรียมโดยนาํ ตัวยามาแชในตัวทําละลายทเ่ี หมาะสม เพ่ือใหไดสาร สกัดท่ีออกฤทธิ์ตามตอ งการ แลว นาํ ไประเหยเอาตัวทําละลายออกโดยใชอุณหภูมิต่ํา ปรับ ความเขม ขนของสารสกดั และปริมาณของตัวทําละลายใหอ ยใู นเกณฑมาตรฐานท่ีกําหนดไว โดยทว่ั ไปยาเตรียมสารสกัดเหลวปรมิ าตร 1 มลิ ลลิ ิตร จะมีประสิทธิภาพเทียบเทากับตัวยา แหงนํ้าหนัก 1 กรัม เวนแตจะมีการระบุไวเปนกรณีพิเศษ ตัวอยางสารสกัดเหลว เชน กนั เฉาหลิวจ้นิ เกา (甘草流浸膏) และอห้ี มเู ฉา หลิวจน้ิ เกา (益母草流浸膏) เปนตน 17. ยาสารสกดั ก่ึงแข็งและสารสกัดแหง (浸膏剂 จิ้นเกาจ้ี) สารสกัดกึ่งแข็งและสารสกัดแหง เตรียมโดยนําอิ่นเพ่ียนมาหมักในตัวทําละลายที่ เหมาะสม แลวนาํ ไประเหยเอาตัวทําละลายออกโดยใชอ ุณหภมู ติ ํ่าตามมาตรฐานของสารสกัด กึง่ แข็งและสารสกัดแหง สารสกดั ปริมาณ 1 กรัม จะมปี ระสิทธภิ าพเทียบเทากับตัวยาแหง นาํ้ หนัก 2-5 กรัม นิยมนําสารสกดั กงึ่ แขง็ มาเตรียมเปนยาเม็ด หรือยาลูกกลอน ตัวอยางเชน เหมาตงชงิ จิน้ เกา (毛冬青浸膏) เปนตน สวนสารสกัดแหงที่เปนผงแหง นิยมใชบรรจุ แคปซูลหรือชงนาํ้ รบั ประทาน ตัวอยางเชน หลงตา นเฉาจิน้ เกา (龙胆草浸膏) เปนตน

Page 94 18. ยาครมี ข้ผี ง้ึ และกอเอี๊ยะ (外用膏剂 ไวย งเกาจ้ี) ยาครมี ขผ้ี ้งึ และกอเอีย๊ ะ ที่ใชภายนอก ไดแ ก ครีมและขีผ้ งึ้ (软膏 หรวนเกา) เปนรูปแบบยาเตรียมซึ่งมีลักษณะเปนครีมขน เหนียว ทาตดิ ผิวหนังไดงา ย ทีอ่ ุณหภูมปิ กตจิ ะมีลักษณะคอนขางแข็ง และมีความเหนียว เฉพาะตัว เมื่อนาํ มาปา ยหรอื ทาลงบนผวิ หนงั จะคอย ๆ ออนตัวหรือหลอมละลาย สารออก ฤทธ์ิจะคอย ๆ ถูกดูดซึมเขาสูผิวหนัง ยาประเภทนี้จะออกฤทธิ์เร็วปานกลาง เชน ซัน หวงหรวนเกา (三黄软膏) และชวนซนิ เหลียนหรว นเกา (穿心莲软膏) เปน ตน กอเอี๊ยะ (硬膏 องิ้ เกา) เตรียมโดยใชสารพ้นื ที่เหมาะสมผสมหรือละลายเขากับ ตัวยาสมุนไพร แลว นาํ มาปายลงบนผาหรอื บนแผน วสั ดทุ ใ่ี ชปดเฉพาะทผ่ี ิวหนัง สวนที่เปนสี ดาํ บนผา หรอื วัสดุนัน้ เรยี กวา เฮยเ กาเยา (黑膏药 กอเอ๊ยี ะดํา) โดยปกตทิ อ่ี ุณหภมู ิหองจะ มีลักษณะเปนของแข็ง แตจะออนตัวลงท่ีอุณหภูมิรางกายหรือที่ประมาณ 36-37 องศา เซลเซยี ส และยาจะเร่มิ ออกฤทธิ์ โดยคอย ๆ ถกู ดดู ซึมเขาสผู ิวหนงั เฉพาะท่ีหรือท่วั รางกาย เชน โกว ผีเกา (狗皮膏) และซางซอื จื่อทง เกา (伤湿止痛膏) เปน ตน 19. ยาเสน (条剂 เถียวจ้ี) ยาเสน เปนรูปแบบยาเตรียมที่ไดจากการนําตัวยาใสในกระดาษที่เตรียมจาก เปลือกตน หมอ น แลวนํามามวนเปน เสนเล็ก ๆ หรือนํามามวนเปนเสนเล็ก ๆ แลวเคลือบ ดวยยาผงสมนุ ไพร ยาเสนมกั ใชปก เขารหู วั ฝเพือ่ ขับหนอง และทาํ ใหแ ผลเปอ ยแหง เร็ว 20. ยาเสน ดาย (线剂 เสย้ี นจ้ี) ยาเสนดาย เตรียมโดยนําเสนดายไหมหรือเสนดายฝายไปแชหรือตมในนํ้ายา สมุนไพร แลวนําไปตากแหง มักใชย าเตรยี มประเภทน้ผี กู รากไฝ หรอื รากรดิ สีดวงทวาร 21. ยามวนลนไฟ (灸剂 จ่ิวจี้) ยามวนลนไฟ เตรียมโดยนําไอเยี่ย (艾叶 ใบโกฐจุฬาลมั พา) มาห่ันเปนเสนฝอย แลวหอ มว นดว ยไอเ ยยี่ มกั ในการฝง เขม็ หรือรกั ษาจุดลมปราณหรอื ตําแหนง ทีเ่ กิดโรค โดย นํายาเตรยี มนมี้ าจุดไฟ แลวนาํ มาลนเพอ่ื การรักษาหรอื เพือ่ การปอ งกนั โรค

Page 95 22. นา้ํ ยากลัน่ (露剂 ลูจ ี้) น้าํ ยากล่ัน เปนรปู แบบยาเตรียมทไ่ี ดจ ากการนําตัวยาสดท่มี ีองคประกอบของสาร ระเหยงายใสห มอ นึง่ น่งึ จนกลายเปนไอ เมอื่ ไอนา้ํ ยาไปกระทบกบั ความเย็นท่ีฝาหมอ จะได หยดน้ํายาเรียกวา นํ้ายากลนั่ นํา้ ยากล่ันจะมกี ลน่ิ หอมชื่นใจ รสจืด ไมมีสี รับประทานงาย ใชเ ปน เครอ่ื งด่ืมเพอ่ื สขุ ภาพ แกร อนใน ตวั อยา งเชน จนิ อนิ๋ ฮวาลู (金银花露) เปน ตน 23. ยาฉดี (注射剂 จูเซอ จ้ี)* ยาฉดี เตรยี มโดยนาํ ตัวยามาสกัด และผานกระบวนการสกดั เอาสารประกอบท่ีไม ตองการออก จนไดสารบริสุทธ์ิ แลวนําไปเตรียมยาฉีด โดยผานการฆาเชื้อตามเกณฑ มาตรฐานกาํ หนด ยาฉดี มีหลายประเภท ทั้งประเภทฉีดใตผิวหนัง ฉีดเขากลามเนื้อ และ หลอดเลอื ดดาํ ยาฉดี มปี ระสิทธิภาพสงู มีปริมาณสารสาํ คัญทแ่ี นนอน นอกจากนี้ การดูด ซมึ ของตวั ยาจะไมถูกรบกวนโดยอาหาร และไมถูกทําลายโดยนํ้ายอยในกระเพาะอาหาร เชน ยาฉดี จฺว่ินหวง (菌黄注射液) และยาฉีดฟฟู างตันเซิน (复方丹参注射液) * ในประเทศไทยไมอ นุญาตใหใ ชยาเตรยี มจากสมุนไพรในรูปยาฉดี

Page 96 เอกสารทีใ่ ชประกอบการเรยี บเรยี ง 1. วชิ ยั โชคววิ ัฒน, ชวลติ สันติกจิ รงุ เรอื ง, เย็นจติ ร เตชะดํารงสิน (บรรณาธิการ). ตํารับยา จนี ท่ีใชบอ ยในประเทศไทย เลม 1. พิมพครงั้ ที่ 3. กรงุ เทพมหานคร: สํานักงานกจิ การโรง พมิ พอ งคก ารทหารผานศึกในพระบรมราชูปถมั ภ, 2550. 2. วิชยั โชคววิ ัฒน, เยน็ จิตร เตชะดาํ รงสิน, อทุ ัย โสธนะพันธุ, จรัส ต้ังอรามวงศ, สวาง กอ แสงเรือง และคณะ (บรรณาธกิ าร). ตํารบั ยาจีนทใี่ ชบอยในประเทศไทย เลม 2. พมิ พคร้งั ท่ี 1. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานกิจการโรงพิมพองคการทหารผานศึกในพระบรม ราชปู ถัมภ, 2551. 3. เยน็ จิตร เตชะดาํ รงสนิ , วิชัย โชควิวฒั น, อุทัย โสธนะพนั ธุ, นพมาศ สุนทรเจรญิ นนท, จรัส ตัง้ อรามวงศ, สวา ง กอแสงเรือง และคณะ (บรรณาธิการ). ตาํ รบั ยาจีนท่ใี ชบอ ยในประเทศ ไทย เลม 3. พิมพครง้ั ท่ี 1. กรุงเทพมหานคร: ชุมนมุ สหกรณก ารเกษตรแหงประเทศไทย จํากดั , 2553. 4. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. การพัฒนาสมุนไพรแบบบูรณาการ. พิมพครั้งที่ 1. กรงุ เทพมหานคร: สํานกั งานกจิ การโรงพิมพองคการทหารผานศึกในพระบรมราชูปถัมภ, 2550. 5. เย็นจิตร เตชะดํารงสิน. คูมือการใชสมุนไพรไทย-จีน. พิมพครั้งที่ 1. กรุงเทพมหานคร: สาํ นักงานกจิ การโรงพิมพองคก ารทหารผา นศึกในพระบรมราชปู ถัมภ, 2551. 6. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 7. Deng JG, Wei SJ. Genuine and Well-reputed Medicinal Materials in Guangxi. 1st ed. Beijing: Zhongguo Zhongyi Yao Publishing House, 2006. 8. Gong QF. Zhongyao Paozhi Xue. 2nd ed. Beijing: National Chinese Traditional Medicine Publishing House, 2003. 9. Li F, Fan QL, Zhu ZB, Zhao JQ, Zhu WX. Science of prescriptions: A newly compiled practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2000.

Page 97 10. Mei XH. Shiyong Zhongyao Paozhi Zhinan. 1st ed. Hubei: Hubei Science & Technology Publishing House, 2005. 11. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol. I. English ed. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2005. 12. Wan DG, Peng C, Zhao JN. Sichuan Daodi Zhong Yaocai. 1st ed. Sichuan: Sichuan Science and Technology Publishing House, 2005. 13. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 14. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 2. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 15. Xiao PG, Li DL, Yang SL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 3. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 16. Xiao PG, Li DL. Modern Chinese Materia Medica. Vol. 4. 1st ed. Beijing: Hua Xue Gong Ye Publishing House, 2002. 17. Xu CJ, Ye DJ. Zhongyao Paozhi Xue. 18th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2003. 18. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Zhongyao Paozhi Xue. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001. 19. Zeng ZC, Hu XM. Zhong Yao Shang Pin Xue. 1st ed. Sichuan: Sichuan Renmin Publishing House, 2002. 20. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English- Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 21. Zhang E. The Chinese materia medica: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2000.

Page 98