องค์ความรู้การดูแลสุขภาพใจ

องคความรูก ารดแู ลสุขภาพใจ ในสถานการณการระบาดโควดิ -19 “ใจพรอ ม ไมยอมปวย” ฉบบั นักสอ่ื สารและ เจาหนาทดี่ า นหนาในชมุ ชน “µÃÐ˹¡Ñ äÁµ‹ ÃÐ˹¡” องค์ความรกู้ ารดแู ลสุขภาพใจ¡ในÍส§ถÊาน§‹ àกÊารÃณÁÔ ก์ áาÅรรÐะ¾บѲาดโ¹ควÒิดÊ-Ø¢19ÀÒ¾1¨µÔ

ช่ือหนงั สือ : องค์ความรู้การดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาด โควิด-19 “ใจพร้อม ไมย่ อมปว่ ย” บรรณาธกิ าร : ดร.สุดา วงศส์ วสั ดิ์ เผยแพร่คร้ังท่ี 1 : เมษายน 2563 จดั พมิ พแ์ ละเผยแพรโ่ ดย : กรมสขุ ภาพจติ กระทรวงสาธารณสุข ตำ� บลตลาดขวัญ อ�ำเภอเมอื ง จงั หวัดนนทบรุ ี 11000 ดาวน์โหลดได้ท่ี องคค์ วามรกู้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาด QR Code โควดิ -19 “ใจพร้อม ไมย่ อมป่วย” 2 องคค์ วามรกู้ ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

ค�ำนำ� สถานการณป์ ญั หาท่วั โลกจากการแพรร่ ะบาดของโควิด-19 นอกจากส่งผลต่อ สุขภาพร่างกายแล้ว ยังส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิตของประชาชนอีกด้วย ไม่ว่าจะเป็น ความต่ืนกลัว ความวิตกกังวลการติดเช้ือ ซึ่งเกิดจากการขาดความรู้ความเข้าใจ ในการปฏิบัติตัวท่ีถูกต้อง หรือการไม่สามารถเข้าถึงข้อมูลที่ถูกต้องได้ รวมทั้งการ ขาดความเชื่อม่ันในกระบวนการรักษา ประกอบกับต้องเผชิญกับภาวะวิกฤตเศรษฐกิจ ตกต่�ำ ท�ำให้รายได้น้อยลงหรือต้องตกงานตามมา ย่ิงท�ำให้ประชาชนเกิดความเครียด สะสมจนอาจลุกลามเป็นปญั หาสขุ ภาพจิตท่รี นุ แรงในอนาคต บุคลากรสาธารณสุขและผู้มีส่วนเก่ียวข้องที่เป็นด่านหน้าในการดูแลสุขภาพ ประชาชนในชมุ ชน อาทิ เจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ อสม./อสส. อาสาสมคั ร/จติ อาสา ตลอดจน ผู้น�ำ/แกนน�ำชุมชน ก�ำนัน ผู้ใหญ่บ้าน และนักจัดรายการวิทยุ ซ่ึงเป็นก�ำลังส�ำคัญ และการเป็นส่ือกลางในการสื่อสารเพื่อสร้างความเข้าใจ ให้ข้อมูลที่ถูกต้องและสร้าง ความมนั่ ใจแกป่ ระชาชนในชมุ ชน ดงั นน้ั บคุ ลากรสาธารณสขุ และผมู้ สี ว่ นเกย่ี วขอ้ งกลมุ่ นี้ จึงจ�ำเป็นต้องมีองค์ความรู้ท่ีถูกต้อง ชัดเจน และเข้าใจง่าย เพ่ือให้สามารถน�ำไป ประยกุ ตใ์ ชส้ ือ่ สารให้เข้ากบั สถานการณแ์ ละบรบิ ทของพื้นทไี่ ดอ้ ยา่ งเหมาะสม องค์ความรู้การดูแลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19 “ใจพร้อม ไม่ยอมป่วย” เป็นการรวบรวมและเรียบเรียงความรู้ในการดูแลสุขภาพจิตประชาชนใน สถานการณ์การระบาดของเช้ือไวรัสโคโรนา (COVID-19) ท่ีมีความครอบคลุมถึง ประชาชนทกุ กลมุ่ วยั ในชมุ ชน ซงึ่ มคี วามสอดคลอ้ งกบั คำ� แนะนำ� ขององคก์ ารอนามยั โลก สหพันธ์สภากาชาดระหว่างประเทศ และอีกหลายหน่วยงาน จึงหวังเป็นอย่างย่ิงว่า องคค์ วามรฯู้ เลม่ นจ้ี ะเปน็ ประโยชนต์ อ่ บคุ ลากรสาธารณสขุ ผทู้ เ่ี กยี่ วขอ้ ง และนกั จดั รายการ วิทยุ ได้มีแนวทางในการสื่อสารเพื่อสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องในด้านการดูแลส่งเสริม สขุ ภาพจติ ทง้ั ตอ่ ตนเองและผอู้ นื่ ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพและความมน่ั ใจในการเผชญิ และ ฟันฝ่าเพ่ือให้ผ่านพ้นสถานการณ์วิกฤตน้ีไปด้วยกันได้ ด้วยความ “ตระหนัก แต่ไม่ ตระหนก” กรมสุขภาพจติ เมษายน 2563 องคค์ วามรูก้ ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 3

เลม่ นม้ี อี ะไร ??? กลุ่มประชาชนท่ัวไป • การป้องกันตวั เองจากโควิด-19 (COVID-19) หน้า 1 • ดแู ลใจ...สไู้ วรสั โควิด หนา้ 3 • จดั เวลาแก้เบอื่ เพือ่ สมดลุ ชีวิต ชว่ งวิกฤต โควิด-19 หนา้ 5 • บา้ นเรา...ห่างกนั สักพัก แต่รักเหมอื นเดมิ หนา้ 6 กลมุ่ เสี่ยง กกั ตัว หน้า 8 • กกั ตัวอย่างไร ...ไม่เครยี ด กลุ่มเด็ก หนา้ 10 หน้า 11 • ดูแลใจ เจา้ ตัวเล็ก ในยุคโควดิ -19 • 3 กิจกรรม แนะน�ำส�ำหรับเดก็ กล่มุ ผูส้ งู อายุ ผูพ้ ิการ • โควิด-19 กับผู้สูงวัย อย่อู ยา่ งไรไม่ใหเ้ ครียด หนา้ 12 • ชมุ ชนรว่ มใจผูส้ ูงวัย “ไม”่ ลำ� พงั หนา้ 13 • ดูแลใจผสู้ ูงวัย ไมใ่ หว้ ติ กกงั วลกบั โรคโควดิ -19 หน้า 15 • 5 ขอ้ ควรใช้ ดูแลใจผู้พิการ ในสถานการณโ์ ควิด-19 หน้า 17 ผูช้ ว่ ยเหลอื ผดู้ ูแล หน้า 19 หน้า 21 • 5 ขอ้ ดแู ลใจ...ไม่ Burn out (ยุคโควดิ -19) • การปฐมพยาบาลทางใจในสถานการณ ์ การแพรร่ ะบาดของ COVID-19 ชมุ ชน หนา้ 25 • รวมพลงั ชมุ ชน ท้าชนโควิด–19 4 องค์ความรูก้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

การป้องกนั ตัวเองจากโควดิ -19 (COVID-19) ค�ำแนะน�ำ การป้องกันตัวเองจากโควิด-19 (COVID-19) ส�ำหรับประชาชนทั่วไปในชุมชน มีเป้าหมายเพ่ือให้ความรู้ ความเข้าใจเบื้องต้นเกี่ยวกับ โควิด-19 รวมถึงแนวทางการ ปฏบิ ัติตวั เพือ่ ป้องกนั การตดิ เชือ้ โควิด-19 มารจู้ กั ไวรัสโคโรนาหรือ COVID-19 กัน องคก์ ารอนามยั โลก (WHO) ประกาศชอ่ื เปน็ ทางการสำ� หรบั ใชเ้ รยี ก โรคทางเดนิ หายใจ ที่เกิดจากไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ว่า“โควิด-ไนน์ทีน” (COVID-19) ซ่ึงโรคน้ีเป็นแล้ว สามารถรกั ษาได้ อาการ...เมือ่ ติดเชอ้ื โคโรนาหรือโควดิ -19 ข้อมูลจากองค์การอนามัยโลก (WHO) ระบุว่าอาการจากการติดเชื้อโควิด-19 ภายหลังติดเชอื้ ภายใน 5 วนั อาการท่ีสงั เกตง่าย ๆ ด้วยตัวเอง มีอาการส�ำคัญ ดงั นี้ 1. มีไข้ 2. ไอแห้งๆ 3. เจ็บคอ 4. มนี �ำ้ มกู 5. ปวดเม่ือยกลา้ มเนือ้ 6. หายใจเหนอ่ื ยหอบ บางรายมภี าวะแทรกซอ้ น เชน่ ปอดอกั เสบ ซง่ึ จะตรวจพบจากการเอกซเ์ รยป์ อด หากมอี าการ หนกั มาก ๆ จะพบในการตดิ เชอื้ ระยะ หลงั ๆ แลว้ อาจอนั ตรายถงึ อวยั วะภายในตา่ ง ๆ ลม้ เหลว ปอ้ งกนั อยา่ งไรไม่ใหต้ ิดโควิด-19 1. ลา้ งมือสม่ำ� เสมอดว้ ยสบ่หู รอื เจลแอลกอฮอล์ อยา่ งน้อย 20 วินาที ทกุ คร้งั ก่อน รับประทานอาหาร หลังเข้าห้องน�้ำ ไอ จาม หรือหลังจากสัมผัสจุดเส่ียงที่มีผู้ใช้งานร่วมกัน ในทส่ี าธารณะ เชน่ ราวบนั ได กลอน หรอื ลกู บดิ ประตู เปน็ ตน้ องค์ความร้กู ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 1

2. สวมหน้ากากอนามยั ทกุ คร้ังเมอ่ื อยู่ในที่สาธารณะ 3. รบั ประทานอาหารสุก สะอาด ใช้ชอ้ นสอ้ มสว่ นตวั 4. รกั ษารา่ งกายให้อบอนุ่ นอนหลับใหเ้ พยี งพอ 5. หลกี เลยี่ งการใกลช้ ดิ ผปู้ ว่ ยทม่ี อี าการไอ จาม นำ้� มกู ไหล เจบ็ คอ เหนอื่ ยหอบ หรอื ผู้ทก่ี ลบั มาจากพ้นื ที่เสี่ยง หากมีอาการไข้ เจ็บคอ มีน�้ำมูก สัมผัสผู้ป่วยหรือผู้ที่มาจากพื้นที่เส่ียง ควรรีบไป โรงพยาบาล พรอ้ มแจ้งประวตั ิการคลกุ คลีหรอื สมั ผสั ผ้ปู ่วย ในกรณที ่เี ป็นกลุม่ เสย่ี ง เช่น ผูส้ ูงอายุ ผ้ปู ว่ ยดว้ ยโรคเรอ้ื รัง และผ้ทู ่ีมโี รคประจ�ำตัว ควรดแู ลตนเองอยา่ งเครง่ ครดั และญาตหิ รอื บคุ คลใกลช้ ดิ ควรหมน่ั เฝา้ ระวงั ความผดิ ปกติ ท้ังรา่ งกาย จิตใจ และพฤตกิ รรม เช่น รูส้ กึ กลัวไปหมดทุกอย่าง ติดตามข่าวสารมากกว่า ปกติ นอนไม่หลับ หวาดระแวง ฯลฯ เมอ่ื สงั เกตพบความผดิ ปกติ ควรปรึกษาหรอื ส่งต่อ ผู้เช่ยี วชาญดา้ นสขุ ภาพจติ เพื่อให้การชว่ ยเหลอื ทนั ที 2 องคค์ วามร้กู ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

ดแู ลใจ...สูไ้ วรสั โควิด คำ� แนะนำ� ดูแลใจ...สู้ไวรัสโควิด ส�ำหรับประชาชนทั่วไปในชุมชนมีเป้าหมายเพ่ือ เป็นแนวทางการปฏิบัติตัวเบื้องต้นเพ่ือดูแลสุขภาพจิตของตนเอง ป้องกันไม่ให้ เครียดหรือกังวลมากเกินไป และสามารถปรับตัวได้อย่างเหมาะสม สมัยก่อนถ้าจะพูดกันถึงสงครามโลกคร้ังที่ 3 เราคงนึกไปถึงประเทศ มหาอ�ำนาจใหญ่ๆตีกันเพ่ือแย่งชิงความยิ่งใหญ่ มีการพัฒนาเคร่ืองมือและวทิ ยาการตา่ งๆ ทล่ี ำ�้ สมยั ขน้ึ มาใชต้ ่อสู้กัน เกดิ การสูญเสีย บาดเจ็บ ลม้ ตายเปน็ จ�ำนวนมาก แต่นึกไม่ถึงเลย ว่าสงครามที่เกิดข้ึนในปัจจุบันน้ีน้ันจะเป็นสงครามกบั สงิ่ ทเ่ี รามองไมเ่ หน็ อยา่ งเชน่ เชอื้ ไวรสั การระบาดของโรคไวรสั โคโรนา่ หรือที่เราเรียกกันง่ายๆว่า “โควิด” สามารถติดกันได้อย่าง ง่ายดายด้วยการสัมผัสกับเชือ้ โรคทีผ่ ่านทางการไอ จาม หรือสัมผสั นำ�้ มูก น�้ำลายของผปู้ ่วย เป็นโรคที่มีความรนุ แรงจนถงึ แกช่ วี ติ จนทำ� ใหเ้ รารสู้ กึ กลวั จนถงึ ขนั้ วติ กกงั วล เกดิ ความหวาด ระแวงและไม่สามารถใช้ชีวิตตามปกติได้ แต่อย่างไรก็ตาม เราก็สามารถป้องกันตนเองไมใ่ ห้ รบั เชอ้ื ได้ โดยการดแู ลสขุ ภาพรา่ งกายใหแ้ ขง็ แรง ปฏบิ ตั ติ ามคำ� แนะนำ� ของเจ้าหน้าท่ี และเว้น ระยะห่างทางสังคมในการด�ำเนินชีวิต และอย่าลืมดูแลจิตใจไม่ให้เกิดความเครียด หรือวิตกกังวลมากจนเกินไป วิธีที่จะแนะน�ำนั้นเป็นวิธีง่ายๆในการดูแลจิตใจของตนเอง ด้วยหลัก 5 ร. เพือ่ ช่วยให้เรากา้ วผา่ นสถานการณ์วกิ ฤตจากไวรสั โควดิ -19 ครัง้ นไี้ ปด้วยกนั 1. รอู้ ารมณ์ หาวธิ ีผ่อนคลายความเครียดแบบท่ตี นเองชอบ เชน่ ดูหนงั ฟงั เพลง ฝึกสมาธิ และอย่าใช้การด่ืมสุรา สูบบุหรี่ เสพสารเสพติดเพื่อมาช่วยผ่อนคลายความเครียด ทีเ่ กดิ ขน้ึ 2. รบั สอ่ื อย่างมีสติ ไมห่ มกมนุ่ เกินไป ลดการดู การอา่ น หรอื การฟงั ข่าวท่ีท�ำให้ คุณรู้สึกวิตกกังวลเกินไป ฟังข่าวแค่วันละ 1-2 ครั้งเท่าน้ันถ้ารู้สึกเครยี ดใหห้ ยุดตดิ ตามข่าว ทนั ที และควรอ่านขอ้ มูลจากแหล่งทเ่ี ช่อื ถอื ไดเ้ ท่านนั้ 3. รกั ษาสขุ ภาพ ดแู ลรา่ งกายใหแ้ ขง็ แรง นอนหลบั พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ ออกกำ� ลงั กาย อยา่ งสม่�ำเสมอ ดแู ลและปอ้ งกนั ตนเองอย่างเครง่ ครัด 4. รบี ปรกึ ษาถา้ กงั วลใจ โทรสายดว่ นสขุ ภาพจติ 1323 ไดต้ ลอด 24 ชวั่ โมง องคค์ วามรู้การดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19 3

5. ระมัดระวังไม่แสดงท่าทีรังเกียจ ไม่ตอกย้�ำ ไม่ล้อเลียนคนที่เส่ียงหรือ ปว่ ยโควดิ -19 วา่ เปน็ “ตวั เชอื้ โรค” เพราะพวกเขาเปน็ เพยี ง “คนทป่ี ว่ ยดว้ ย โควดิ ” เทา่ นน้ั ซ่ึงหลังจากหายป่วยจาก โควิด แล้วพวกเขาก็จะใช้ชีวิตได้ตามปกติ สามารถไปท�ำงาน และอย่กู ับครอบครัวรวมถงึ คนทีร่ กั ได้ ส่ิงสำ� คัญคือ เราไมค่ วรสร้างตราบาปใหค้ นทป่ี ่วยด้วย โรคนี้ “สง่ ตอ่ ก�ำลงั ใจ เราจะผา่ นไปด้วยกนั ” 4 องคค์ วามรกู้ ารดูแลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

จดั เวลาแกเ้ บื่อ เพ่ือสมดุลชีวติ ชว่ งวกิ ฤต Covid-19 ค�ำแนะน�ำ จัดเวลาแก้เบื่อ เพ่ือสมดุลชีวิต ช่วงวิกฤตโควิด-19 ส�ำหรับประชาชนท่ัวไปใน ชุมชน มีเป้าหมายเพ่ือเป็นแนวทางการปฏิบัติตัวเบื้องต้นเพื่อใช้เวลาว่างขณะเก็บตัว หยุดเช้ืออยู่บ้านอย่างสร้างสรรค์ และป้องกันไม่ให้เครียดหรือกังวลมากเกินไป อยู่บ้านกันนานๆ ก็เบ่ือกันได้ แต่ละคนก็มีวิธีแก้เบื่อแก้เซ็งกัน อาจเหมือนหรือ แตกต่างกันไป แต่อยากให้หลักคิดว่า แค่เบ่ือแค่เซ็งไม่เป็นไร อย่าให้เครียดเกินไปแล้วกัน เพราะความเครยี ดท่มี ากและยาวนานจะไปกดภูมิคุ้มกันในรา่ งกาย ท�ำใหเ้ สย่ี งต่อการติดโรค และเกิดอาการรุนแรง ดังนั้นการมีกิจกรรมท�ำจะช่วยแก้เซ็ง และลดความเครียดได้ ในกล่มุ วยั รุ่น และวัยท�ำงาน ฝากเร่ือง 3 จัด ไว้ให้ลองน�ำไปใช้กนั ดู 1. จัดเวลางาน แบ่งเปน็ • จัดเวลาสำ� หรบั Work at home ในผใู้ หญ่ และการเรียนการสอนผ่านออนไลน์ ในวัยรุ่น อาจารย์มหาวิทยาลัยหลายสถาบันจัดการการเรียนการสอนทางออนไลน์ ใช้เวลา ท�ำงานหรือเรียนอย่างมีคุณภาพค่ะ จัดเวลาตามเป้าหมายผลลัพธ์ของงานที่ต้องการให้เกิด และท�ำอยา่ งเต็มท่ีให้มีคุณภาพ • จดั เวลาส�ำหรบั งานบา้ น ที่เป็นกิจวัตรประจ�ำวัน เช่น ทำ� อาหาร เชด็ ถูท�ำความ สะอาด ซักรีดเสื้อผ้า ลา้ งจาน ควรมกี ารแบง่ งานกันทำ� ในวนั หยุดควรจัดสิ่งแวดล้อมในบา้ น ใหน้ ่าอย่แู ละสะอาด ถอื โอกาสตกแตง่ บ้านใหมใ่ หถ้ กู ใจคนอย่มู ากขึน้ • จดั เวลาสำ� หรบั งานอดเิ รกทช่ี อบ บางอยา่ งอาจไดผ้ ลผลติ ทท่ี ำ� รายได้ หรอื ผลผลติ ทท่ี ำ� เพอ่ื ชว่ ยเหลอื คนในสงั คม เชน่ การเยบ็ หนา้ กากผา้ การใหค้ วามรใู้ นเรอ่ื งการทำ� อาหารจาก วัสดุพนื้ บ้าน การท�ำของเลน่ การให้กำ� ลังใจผ่านโซเชียลมเี ดีย เปน็ ตน้ 2. จัดเวลาเพื่อสลายพลังงานส่วนเกิน โดยเฉพาะวัยรุ่นที่มีพลังงานส่วนเกิน ลน้ เหลอื หามมุ ออกกำ� ลงั กายเพอ่ื ยดื เสน้ ยดื สาย บา้ นใครมบี รเิ วณบ้านก็ออกมากระโดดเชอื ก ตแี บดมนิ ตนั กนั บา้ ง ฝกึ เตะฟตุ บอลเขา้ ประตตู าขา่ ยทที่ ำ� เอง ชตู้ ลกู บอลลงตะกร้า เป็นตน้ 3. จัดเวลาเพ่ือเพิ่มพูนความรู้ โดยเฉพาะความรู้ในโลกออนไลน์มีมากมาย อาจเป็นความรู้เพ่ือเสริมรายได้ในอนาคต เป็นการวางแผนชีวิตอย่างหน่ึง อาจเป็นความรู้ เพือ่ ใช้ในชวี ติ ประจำ� วันทีช่ ่วยใหพ้ ึง่ ตนเอง ไดม้ ากขน้ึ เช่น การซ่อมแซมเสื้อผ้า การท�ำความ สะอาดบ้านแบบทุ่นแรง การซ่อมแซมของใช้ในบา้ น เป็นต้น ลองจัดเวลาดูนะ รับรองว่าท่านจะรู้สึกว่าเวลาผ่านไปอย่างรวดเร็ว จนลืมเบ่ือลืม เซง็ กันเลยทีเดียว องคค์ วามรกู้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 5

บา้ นเรา...หา่ งกันสกั พัก แตร่ กั เหมือนเดมิ ค�ำแนะน�ำ บา้ นเรา...หา่ งกนั สกั พกั แตร่ กั เหมอื นเดมิ สำ� หรบั ประชาชนทว่ั ไปในชมุ ชน มเี ปา้ หมาย เพอ่ื เปน็ แนวทางการปฏบิ ตั ติ วั ตามมาตรการการเวน้ ระยะหา่ ง ใหส้ มาชกิ ในครอบครวั เขา้ ใจกนั ไมข่ ดั แยง้ และยงั คงรกั ษาสมั พนั ธภาพทดี่ ภี ายในครอบครวั ไวไ้ ด้ ในยคุ โรคโควดิ -19 ระบาด หลายๆ คนคงไดย้ นิ คำ� วา่ “social distancing” หรือ “การเวน้ ระยะหา่ งทางสงั คม” จนคนุ้ หู ซง่ึ เปน็ การรกั ษาระยะหา่ งทางกายภาพระหวา่ งตวั เราเอง กับคนอื่นๆ อย่างน้อย 2 เมตร อยู่ในที่พักอาศัย หลีกเลี่ยงการออกไปในที่ที่คนพลุกพล่าน หรือรวมกลุ่มกัน มาตรการน้ีได้รับการพิสูจน์แล้วว่าสามารถป้องกันการระบาดได้อย่าง มปี ระสทิ ธภิ าพ และชว่ ยทเุ ลาความรนุ แรงของการระบาดไดจ้ ริง และทสี่ ำ� คัญเปน็ สิ่งที่สมาชิก ในครอบครวั ตอ้ งปฏิบตั ิดว้ ยเช่นกนั สมาชิกในครอบครวั สามารถใชช้ วี ิตภายใต้ “การเวน้ ระยะหา่ งทางสงั คม” ไดด้ ว้ ยแนวทาง 4 ขอ้ ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. สร้างกฎของบ้าน หรือท�ำข้อตกลงร่วมกัน เพ่ือป้องกันการติดโรคหรือ แพรก่ ระจายเชือ้ เช่น ล้างมือบ่อยๆ หลกี เลย่ี งการสมั ผสั ใกลช้ ิดกัน เชน่ จบั มือ กอด หอม แกม้ ฯลฯ รกั ษาระยะหา่ ง 2 เมตรแต่หากหลกี เลย่ี งไมไ่ ด้เพราะจำ� เปน็ ต้องคุยหรือสมั ผัสกัน ในระยะใกล้ ตอ้ งสวมหนา้ กากอนามยั ทุกครัง้ ลดการออกนอกบา้ น งดการใช้ภาชนะอปุ กรณ์ ทานอาหารร่วมกัน หากคนใดคนหนึ่งในครอบครัวต้องกล้าบอกความจริงเม่อื ไม่ท�ำตามกฎ ท่ตี กลงไว้ และสมาชิกคนอน่ื ๆ ควรเตอื นกัน หาทางแกไ้ ข ไมค่ วรกล่าวโทษหรือซ้�ำเติมกนั 2. พดู คยุ สอ่ื สาร แมว้ า่ กายจะตอ้ งหา่ ง แตส่ มาชกิ สามารถแสดงความรกั ความหว่ งใย ผา่ นคำ� พดู แทนการสมั ผสั เชน่ การพดู คยุ ถามไถว่ า่ “เหนอื่ ยไหม” “เปน็ หว่ งนะ” “เปน็ กำ� ลงั ใจ ให้นะ” ถ้าหากสมาชิกครอบครัวไม่ได้อยู่บ้านเดียวกัน ให้ติดต่อส่ือสารผ่านมือถือหรือ โซเชียลมเี ดีย 6 องค์ความรู้การดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

3. เรียนรู้สิ่งใหม่ ใช้โอกาสเมื่อต้องอยู่บ้านหรือเวลาว่าง ท�ำสิ่งใหม่ๆ อาจ เปน็ งานอดเิ รกหรอื ทักษะใหม่ๆ เชน่ ท�ำอาหาร ท�ำขนม เย็บปกั ถกั รอ้ ย ปลกู ต้นไม้ เปน็ ตน้ หรอื อาจฝกึ ทกั ษะใหมๆ่ ท่เี คยอยากท�ำ เช่น วาดภาพ ประดษิ ฐท์ ตี่ ดิ ผม หรือแม้แต่ลงเรยี น ความรใู้ หมๆ่ ทางออนไลน์ กจิ กรรมเหลา่ นี้ สามารถลดความเบอ่ื หนา่ ย ผอ่ นคลายความเครยี ด จากการตอ้ งใช้เวลาอยู่ในบ้านนานๆ ได้เป็นอย่างดี 4. ใช้ระยะปลอดภัย จัดสถานที่ แยกของใช้ของสมาชิกในครอบครัว โดยเฉพาะ ผู้สูงอายุ ควรจัดให้มีผู้ดูแลหลักคนเดียวไม่ควรเปลี่ยนบ่อยและได้รับการฝึกทักษะในการ ดูแล ที่ส�ำคัญต้องแน่ใจว่าผู้ดูแลหลักต้องไม่ใช้ผู้เส่ียงติดเช้ือ ท้ังผู้สูงอายุและผู้ดูแลควร หลกี เลย่ี งการคลุกคลีกับเด็ก แม้ว่ามาตรการ “การเว้นระยะห่างทางสังคม” อาจท�ำให้สมาชิกครอบครัวรู้สึก อึดอัดใจ ไม่สะดวกสบายเนื่องจากต้องจ�ำกัดพฤติกรรมบางอย่าง แต่ถ้าเราทุกคนเข้าใจ ความรุนแรงสถานการณ์การระบาด และให้ความร่วมมือปฏิบัติตามแนวทาง 4 ข้อ ได้แก่ “มกี ฎของบ้าน พูดคยุ สอื่ สาร เรียนรู้ส่งิ ใหม่ ใช้ระยะปลอดภัย ใส่ใจครอบครัว” เราจะลด การแพร่เช้ือสู่คนในครอบครัว ช่วยลดจ�ำนวนผู้ป่วย และช่วยสังคมประเทศชาติให้ผ่านพ้น วกิ ฤตคิ ร้งั นไี้ ด้แนน่ อน องค์ความรกู้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 7

กักตวั อยา่ งไร ...ไม่เครียด คำ� แนะนำ� กักตัวอย่างไร...ไม่เครียด ส�ำหรับกลุ่มที่มีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อทั้งที่เดินทาง มาจากพ้ืนที่ที่มีการแพร่ระบาด หรือสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ป่วย มีเป้าหมายเพื่อเป็นแนวทาง ในการปฏบิ ตั ติ วั ตามแนวปฏบิ ตั เิ พอ่ื ปอ้ งกนั และควบคมุ โรค ไมใ่ หเ้ กดิ การแพรร่ ะบาดของโรค และช่วยดูแลจิตใจของกลุ่มที่ต้องกักตัวไม่ให้เกิดความเครียด และสามารถด�ำเนินชีวิตได้ ภายใต้พนื้ ทีท่ ่ถี กู จ�ำกัด อะไรคอื การกกั ตวั หรอื การแยกตวั เอง คนกลมุ่ ไหนบา้ งทต่ี อ้ งกกั ตวั การกักตวั นนั้ ทำ� ไปท�ำไม เราตอ้ งกักตวั หรือเปลา่ ?? มีคำ� ถามวนเวียนใหส้ งั คมสงสัยมาเรื่อยๆ ตลอดชว่ ง เวลาท่ีเกิดการระบาดของโรคโควิด วันน้ีจึงอยากเล่าให้ฟังว่า การกักตัวนั้นเพื่อสังเกตการ เริ่มป่วย เป็นการควบคุม จ�ำกัดพื้นท่ีในการใช้ชีวิตของคน อาจจะมาจากการสัมผัสกับผู้ป่วย โรคติดเชื้อระหว่างช่วงที่แพร่เช้ือหรือเดินทางไปในสถานที่ที่มีความเสี่ยง เป็นการเฝ้าระวัง การติดเชื้อของตนเอง และการป้องกันการแพร่กระจายของเช้ือไปสู่คนอื่นในขณะท่ียังไม่ แสดงอาการ เพราะฉะนน้ั ในชว่ งเวลาทต่ี อ้ งกกั ตวั นี้ เราอาจจะคดิ วนเวยี นถงึ ความเสย่ี งตา่ งๆ ความกังวลว่าจะติดเชื้อหรือไม่ หรือแม้กระทั่งความรู้สึกผิดว่าเป็นผู้แพร่เช้ือต่อใหแ้ กค่ นใกล้ ชิดหรือรู้สกึ ผดิ ต่อสงั คม ดังนน้ั เมือ่ ตอ้ งกักตวั จงึ ควรปฏิบตั ติ ามวิธีการ 5 ต. ดแู ลใจ ทจี่ ะชว่ ย คณุ ให้ไมเ่ ครยี ดจนเกนิ ไป ดังน้ี 1. ตดิ ตอ่ สอื่ สารผา่ นชอ่ งทางออนไลนต์ า่ งๆ กบั คนทค่ี ณุ รกั ครอบครวั เพอื่ น ผา่ น มือถือ หรือโซเชียลมีเดีย ถึงแม้จะไม่สามารถพบหน้ากันหรือสัมผัสกันได้โดยตรง แต่ก็ยังมี ทางเลือกอ่ืนๆที่ยังท�ำให้เราติดต่อกันได้ ไม่ท�ำให้รู้สึกโดดเด่ียวหรือเผชิญปัญหาอยู่เพียง คนเดยี ว 2. ติดตามขา่ วสารอย่างมสี ติ ไมห่ มกมุ่นเกนิ ไป ลดการดู การอา่ น หรือการฟงั ข่าว ที่ท�ำให้คุณรู้สึกวิตกกังวลเกินไป ควรอ่านข้อมูลจากแหล่งท่ีเชื่อถือได้เท่านั้น ถ้ารู้สึกเครียด หยุดรบั สอื่ และหากิจกรรมอืน่ ทำ� 8 องคค์ วามรกู้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

3. ต่อต้านความเครียด หาทางผ่อนคลาย ดูแลสุขภาพท้ังร่างกายและจิตใจให้ แขง็ แรง นอนหลบั พักผอ่ นให้เพยี งพอ ออกก�ำลงั กายสมำ่� เสมอ 4. เตมิ เตม็ ความรู้ ปรึกษาผู้เช่ียวชาญ หาขอ้ มลู ทช่ี ว่ ยในการช่วยเหลือดูแลจติ ใจ ตนเอง หาโอกาสในการพดู ถงึ เรอื่ งราวในเชงิ บวกของคนทเี่ คยปว่ ยเปน็ โควดิ เชน่ การแชรเ์ รอื่ ง ราวของผู้ที่หายป่วย หรือเรื่องราวของผู้ที่เคยดูแลผู้ป่วยจนหายดีแล้ว และถ้ารู้สึกว่าตนเอง เครียด หรือวติ กกงั วลมาก ๆ ควรติดต่อขอความช่วยเหลอื จากเจา้ หนา้ ท่ีสาธารณสขุ 5. ตอ้ งชนื่ ชมตนเองทม่ี คี วามรบั ผดิ ชอบตอ่ สงั คมและประเทศชาติ ทำ� ใหเ้ กดิ ความ รู้สึกมีก�ำลังใจในการที่ต้องกักตัวเอง ถูกจ�ำกัดพื้นที่และต้องเปล่ียนแปลงการใช้ชีวิต ต้อง แยกจากคนในครอบครัวและผู้อ่ืนหรืออาจถูกจับจ้องว่าเป็นผู้ติดเช้ือ เม่ือครบ 14 วันแล้วขอให้คุณช่ืนชมความส�ำเร็จของตนเองว่าคุณมีความรับผิดชอบต่อสังคมและ ท�ำประโยชน์ต่อประเทศชาติ องคค์ วามร้กู ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19 9

ดูแลใจ เจ้าตัวเล็ก ในยุคโควิด-19 คำ� แนะนำ� ดูแลใจเจ้าตัวเล็ก ในยุคโควิด-19 ส�ำหรับกลุ่มพ่อแม่ ผู้ปกครองหรือผู้ดูแลเด็ก มเี ปา้ หมายเพอ่ื เปน็ แนวทางในการดแู ลเดก็ อยา่ งเหมาะสมในชว่ งสถานการณท์ เี่ ดก็ ไมส่ ามารถ ใชช้ วี ติ ไดต้ ามปกติ หรอื อาจมคี วามสงสยั ตอ่ การใชช้ วี ติ ประจำ� วนั ทเี่ ปลย่ี นแปลงไป ในชว่ งการระบาดของโรคโควดิ -19 หวั อกของคนเปน็ พอ่ แมค่ งหนไี มพ่ น้ จากความหว่ ง กังวล ไมอ่ ยากใหล้ ูกตอ้ งเจบ็ ปว่ ยดว้ ยโรคน้ี อยากดูแลเจ้าตัวนอ้ ยทเี่ ป็นเสมอื นแกว้ ตาดวงใจ ให้มีสุขภาพแข็งแรงปลอดภัย ซ่ึงการดูแลสุขภาพของลูก นอกจากการดูแลสุขภาพกายแล้ว สุขภาพใจก็มีความส�ำคัญไม่แพ้กัน เราสามารถช่วยให้ลูกมีสุขภาพจิตดี รู้สึกม่ันคงปลอดภัย ด้วย 4 เทคนคิ ดงั นี้ 1. สังเกตและรับฟังเด็ก พ่อแม่ควรสังเกตและเปิดโอกาสให้เด็กได้ระบายความ ร้สู กึ เช่น หงดุ หงดิ งอแง กลัว เศรา้ ผ่านกิจกรรมท่ีสร้างสรรค์ เช่น การเล่น การวาดภาพ ในบรรยากาศทปี่ ลอดภัย ใหเ้ ด็กรสู้ กึ ผ่อนคลาย 2. ตดิ ตามดแู ลอยา่ งใกลช้ ดิ ถา้ เดก็ ตอ้ งถกู แยกจากพอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ล เพราะพอ่ แม่ ผู้ดูแลถูกกักตัว หรือเข้ารับการรักษาท่ีโรงพยาบาลพ่อแม่หรือผู้ดูแลต้องม่ันใจว่ามีการดูแล ติดตามเด็ก ติดต่อเด็กอย่างสม่�ำเสมอ เช่น โทรศัพท์ หรือวิดีโอคอล 2 ครั้งต่อวัน หรือใช้ รูปแบบอ่นื ๆ ทีเ่ หมาะสมกบั อายเุ ดก็ เพอื่ ให้เดก็ ไมร่ ู้สกึ ว่าถูกทอดท้งิ 3. ทำ� กจิ กรรมรว่ มกนั อยา่ งเหมาะสม พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ลควรหากจิ กรรมทเ่ี หมาะสม โดยเด็กยังได้เล่นและพูดคุยติดต่อกับคนอื่นๆ และมีส่วนร่วมกับคนในครอบครอบครัว เช่น ชว่ ยท�ำงานบา้ น เปน็ ตน้ 4. สังเกตอารมณ์ตนเองและจัดการ ในสถานการณ์วกิ ฤติ เป็นเรอ่ื งปกติทีจ่ ะรสู้ กึ เครยี ดได้ พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ลตอ้ งมวี ธิ กี ารจดั การกบั อารมณข์ องตนเองทเ่ี หมาะสม เชน่ เมอื่ รสู้ กึ หงดุ หงดิ หรอื โกรธ ควรสงบสตอิ ารมณก์ อ่ นทจี่ ะพดู คยุ กบั ลกู ระมดั ระวงั ในการใชค้ ำ� พดู โดยใช้ อารมณ์ พอ่ แมส่ ามารถพูดคุยเกีย่ วกบั โรคโควดิ -19 กบั ลกู ไดโ้ ดยอธบิ ายใช้ภาษาที่เข้าใจงา่ ย เหมาะสมกบั อายุเด็ก ถา้ พอ่ แมห่ รอื ผเู้ ลย้ี งดู สามารถปฏบิ ตั ติ าม เทคนคิ 4 วธิ นี ี้ และหมน่ั ทำ� ทกุ วนั เชอ่ื วา่ ลูกทร่ี ักจะต้องสามารถปรับตวั และเผชญิ และผา่ นพ้นกบั ภาวะวิกฤติน้ไี ปไดอ้ ย่างมสี ขุ ภาพจิต ดอี ย่างแนน่ อน 10 องค์ความรูก้ ารดูแลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

3 กิจกรรม แนะนำ� สำ� หรับเดก็ คำ� แนะนำ� 3 กจิ กรรม แนะนำ� ส�ำหรบั เดก็ สำ� หรบั กลมุ่ พ่อแม่ ผปู้ กครองหรือผ้ดู ูแลเดก็ มเี ป้าหมาย เพอ่ื แนะนำ� ใหเ้ ดก็ ๆใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ ปน็ ประโยชน์ สามารถสรา้ งความสขุ สนกุ สนาน ควบคกู่ บั การ เสรมิ สร้างการเรยี นรขู้ องเด็กอยา่ งเหมาะสม ในช่วงที่ทุกคนอยู่บ้าน จะจัดการระเบียบชีวิตอย่างไรดี จะท�ำอย่างไรให้ทุกคน ลดเครียดเพื่อเพิ่มภมู ิคมุ้ กนั ของร่างกาย ถา้ ในบ้านทา่ นมีเด็ก ๆ อยู่ มีหลักคิดสำ� คญั คอื ไมว่ า่ จะจดั กจิ กรรมใดให้เด็กต้องสรา้ งความเพลดิ เพลิน สนกุ สนานแทรกอยดู่ ว้ ยเสมอ ขอแนะน�ำกจิ กรรม 3 เสริม สำ� หรับเด็ก ๆ ดงั นี้ 1. เสริมความรู้ ให้เด็กรู้ว่าจะป้องกันไวรัสโควิด-19 อย่างไรด้วยนิทาน หรือเป็น คลปิ ใหเ้ ดก็ ดู ซ่งึ มีหลายคลิปทเี่ ป็นความรู้งา่ ยๆ สำ� หรับเดก็ อาจวาดเปน็ ภาพการต์ นู ใหเ้ รา สนกุ กบั การทดลองงา่ ยๆ เชน่ ลา้ งมอื อยา่ งไรใหส้ ะอาดหมดจดโดยใสถ่ งุ มอื เอาสมี าทาใหท้ วั่ ทงั้ ฝ่ามือและหลังมือ แล้วสาธิตให้เด็กเห็นว่าจะต้องล้างมืออย่างไร ให้เด็กได้ลองท�ำด้วย เขาจะสนุกกับการทดลอง 2. เสริมงานบ้าน แบ่งหน้าท่ีความรับผิดชอบงานบ้านให้กับเด็กตามความ เหมาะสมกบั อายขุ องเขาตง้ั รางวลั หรอื ใหด้ าวสำ� หรบั งานบา้ นทที่ ำ� ไดส้ มำ่� เสมอตลอดสัปดาห์ ส�ำหรับงานบ้านที่ท�ำได้เรียบร้อย การท�ำงานบ้านจะช่วยให้เด็กได้พัฒนากล้ามเน้ือมัดเล็ก เชน่ น้วิ มอื เรยี นรูก้ ารรจู้ ักรับผดิ ชอบ ซ่ึงมผี ลโดยตรงต่อการพฒั นาความฉลาดทางอารมณ์ 3. เสริมการเล่น การเล่นคอื การเรียนรู้ของเด็ก มี 2 แบบ คือ • ท�ำเล่นๆ เป็นประโยชน์ ให้เด็กสนุกกับการท�ำกิจวัตรประจ�ำวัน ยกตวั อยา่ ง แขง่ กนั ว่าใครจะเกบ็ เตยี ง พบั ผ้าได้เรียบรอ้ ยกว่ากนั ใครจะแปรงฟนั ไดส้ ะอาดกวา่ กัน เวลาเก็บ จาน จานใหญอ่ ยลู่ า่ ง จานเลก็ อยู่บน กส็ อนให้เด็กเรยี นรเู้ ร่อื งขนาด การนับเลข เป็นตน้ • เล่นสนุกๆ ใหเ้ ดก็ แต่งมมุ การเล่นของเขาเอง สรา้ งสรรค์ของเล่นจากวสั ดุรอบตวั หรือคิดการเล่นแปลกๆ ใหม่ๆ ขึ้นมา แค่ 3 เสรมิ สำ� หรบั เดก็ รบั รองวา่ เดก็ ๆ จะอยบู่ า้ นอยา่ งมคี วามสขุ และไมเ่ บอื่ หนา่ ย แนน่ อน !!! องคค์ วามร้กู ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19 11

โควดิ -19 กับผูส้ งู วัย อยอู่ ยา่ งไรไม่ให้เครยี ด คำ� แนะนำ� โควิดกับผู้สูงวัย อยู่อย่างไรไม่ให้เครียด ส�ำหรับกลุ่มผู้สูงอายุ มีเป้าหมายเพื่อเป็น แนวทางในการปฎิบัติตัวของผู้สูงอายุไม่ให้เกิดความเครียด ความวิตกกังวลมากเกินไปใน ชว่ งสถานการณก์ ารระบาดของโรคโควดิ -19 ณ ช่วงการระบาดของโควิด-19 นี้ มีผลสำ� รวจพบว่า “ผู้สูงวยั หรอื ผสู้ งู อาย”ุ นัน้ เปน็ หนงึ่ ในกลุ่มเสยี่ งที่จะติดเชอ้ื โควดิ -19 ไดง้ า่ ย เน่ืองจากมภี มู ิคมุ้ กันต่�ำ ไม่แข็งแรงเหมือน วัยหนุ่มสาวและมีโรคประจ�ำตัว จึงจ�ำเป็นอย่างย่ิงที่จะต้องไดร้ บั การดแู ลเปน็ พเิ ศษ นอกจาก การดแู ลทางด้านร่างกายแล้ว ทางดา้ นจติ ใจก็สำ� คญั ไมแ่ พก้ ัน ณ ช่วงเวลานี้ผสู้ ูงอายอุ าจจะ เกดิ ความวติ กกงั วล เกดิ ความกลวั หรอื เกดิ ความเครยี ดไดง้ า่ ย ไมว่ า่ จะจากการตอ้ งดแู ลตวั เอง อยา่ งเครง่ ครดั หรอื การต้องรักษาระยะห่างจากครอบครัว คนสนิท คนใกล้ตัว ตามนโยบาย ของรัฐบาล ดังน้ันเราจึงมีเคล็ดลับง่ายๆ ที่จะแนะน�ำให้เหล่าบรรดาผู้สูงอายุได้ลองนำ� ไป ใช้กัน เคล็ดลับดแู ลใจ ผสู้ ูงวัยไม่เครยี ด หยดุ รบั ขา่ วสารท่ีมากเกนิ ไป เมื่อรูส้ ึกตวั เองว่าวิตกกงั วล เครียด ใหห้ ยดุ รบั ขา่ ว หรอื อา่ นขา่ ว และหากจิ กรรมอนื่ ทำ� แทน เพอื่ ปอ้ งกนั ภาวะวกิ ตกกงั วล ท�ำจิตใจให้สงบ สบาย ผ่อนคลาย ท�ำในส่ิงท่ีตนเองชอบ ท�ำแล้วเพลดิ เพลนิ และมคี วามสขุ เชน่ การพดู คยุ ทำ� งานอดเิ รก ทำ� กจิ กรรมทางศาสนา ฯ แตถ่ า้ หากทำ� แลว้ ยงั ไมร่ สู้ กึ ผ่อนคลายให้ลองใช้เทคนิคการคลายเครียดต่างๆ ของกรมสุขภาพจิต เช่น การควบคุม การหายใจ การผ่อนคลายกลา้ มเนอ้ื หรือการนวดคลายเครยี ดให้ตนเอง ดแู ลรา่ งกายใหแ้ ขง็ แรง ออกกำ� ลงั กายทบี่ า้ นอยา่ งสมำ่� เสมอ นอนหลบั พักผ่อนให้ เพียงพอ รับประทานอาหารท่ีมีประโยชน์ หลีกเล่ียงการดื่มสุราและเสพยาเสพติด ปรึกษาพูดคุยกับคนที่ไว้ใจ เช่น ครอบครัว ลูกหลาน ญาติ เพ่ือนๆ เพ่ือระบายความรู้สึกเก่ียวกับเหตุการณ์ที่เกิดข้ึน ปรึกษาเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ถ้าเร่ิมมีปัญหาสุขภาพจิตที่จัดการด้วยตนเอง ไม่ไหว เช่น วิตกกังวล กลัว หรือเครียดต่อสถานการณ์ท่ีเกิดขึ้นมากๆ หมกมุ่นแต่เรื่อง โรคระบาดสามารถโทรสายด่วนสุขภาพจิต 1323 12 องคค์ วามรู้การดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

ชมุ ชนรว่ มใจผสู้ งู วยั “ไม่”ลำ� พงั คำ� แนะนำ� ชุมชนรว่ มใจผูส้ ูงวัย “ไม่”ลำ� พงั ส�ำหรบั สมาชกิ ในชมุ ชน ญาติ ผดู้ ูแล คนใกลช้ ดิ หรือเพ่ือนบ้านท่ีอยู่ในชุมชน มีเป้าหมายเพ่ือเป็นแนวทางในการส่งเสริมให้สมาชิกในชุมชน ให้ความช่วยเหลือแก่ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่เพียงล�ำพังในบ้านช่วงสถานการณ์การระบาดของ โรคโควดิ -19 ผู้เช่ียวชาญด้านการแพทย์จากหลากหลายสถาบันต่างพูดเป็นเสียงเดียวกันว่า ผู้สูงอายุเป็นบุคคลที่มี ความเสี่ยงเป็นพิเศษต่อการติดเช้ือโควิด-19 และเสยี่ งตอ่ การเสยี ชวี ติ มากกวา่ วยั อนื่ ๆ เนอื่ งจากโรคประจำ� ตวั เชน่ โรคเบาหวาน โรคความดนั หรอื โรคหวั ใจ หรอื อาจ เกิดจากภูมิคุ้มกันโรคต�่ำลงตามวัย รัฐบาลจึงมีมาตรการให้ผู้สูงอายุที่อายุมากกว่า 70 ปี อยู่ท่ีบ้าน การระบาดไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบด้านร่างกายหรือด้านเศรษฐกิจ ยังรวมไปถึง ผลกระทบดา้ นจติ ใจอกี ดว้ ย โดยเฉพาะอย่างย่ิงกับผู้สูงอายุที่มีโรคประจ�ำตัวและผู้สูงอายุที่อยู่ล�ำพังในชุมชน ผู้สูงอายุเองก็ไม่สามารถท่ีจะเข้าร่วมกิจกรรมกับคนอื่นๆในชุมชนได้เหมือนเช่นเคย การท่ี ผสู้ งู อายุไม่สามารถไปทำ� กจิ กรรมตา่ งๆร่วมกบั คนในชนุ ได้ อาจกอ่ ให้เกิดความรู้สกึ โดดเด่ียว เกดิ ความเครยี ดหรอื แมก้ ระทงั่ การวติ กกงั วลกบั ความเจบ็ ปว่ ยของตนเอง ในชว่ งการระบาด นอี้ าจก่อให้เกิดอุปสรรคต่างๆในการเข้าไปให้ความช่วยเหลือเนื่องจากปัจจัยหลายอย่าง เช่น การขาดข้อมูลท่ีจ�ำเป็นต่อการช่วยเหลือ หรือการขาดประสานงานระหว่างหน่วยงาน ท่ีเก่ียวข้องเพ่ือให้ได้รับการชว่ ยเหลอื อย่างทว่ั ถงึ การดแู ลสขุ ภาพใจของผสู้ งู อายทุ อ่ี าศยั อยลู่ ำ� พงั ในชมุ ชนในชว่ งการแพรร่ ะบาดของ โควิด-19 กรมสุขภาพจิตได้จัดท�ำเน้ือหาเก่ียวกับแนวทางท่ีชุมชนจะสามารถเข้าไปให้ความ ชว่ ยเหลือแก่ผู้สงู อายทุ อ่ี าศัยอยู่ลำ� พังในชมุ ชน ภายใตช้ ือ่ ชมุ ชนรว่ มใจผู้สูงวัย “ไม”่ ล�ำพัง ไมเ่ พยี งแตญ่ าตเิ ท่านั้นทีจ่ ะสามารถชว่ ยเหลอื ได้ เพื่อนบา้ น ชุมชนหรือหนว่ ยงานที่เกย่ี วขอ้ ง กส็ ามารถเปน็ สว่ นหนง่ึ ในการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ไดอ้ กี เชน่ กนั โดยมแี นวทางทชี่ มุ ชนสามารถ ปฏบิ ัตไิ ด้ ดังน้ี องค์ความรู้การดูแลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 13

1. ใหค้ วามชว่ ยเหลอื โดยโทรหาหรอื สง่ ขอ้ ความหาผสู้ งู อายเุ ปน็ ประจำ� เพอ่ื ถามถงึ ความตอ้ งการความช่วยเหลือและไม่ใหผ้ ้สู ูงอายรุ ู้สึกโดดเดีย่ ว 2. ใหก้ �ำลังใจ ชืน่ ชม และส่งเสริมผู้สูงอายุท�ำกิจกรรมที่เป็นประโยชน์ เช่น ออกก�ำลังกาย กิจกรรมคลายเครียดทีเ่ หมาะสมกบั ตนเอง 3. ให้ข้อมูลการติดต่ออาสาสมัครไว้กับเพ่ือนบ้านของผู้สูงอายุ เพื่อช่วยเหลือ ผสู้ งู อายใุ นยามจำ� เปน็ ซง่ึ วธิ นี จ้ี ะชว่ ยใหเ้ พอ่ื นบา้ นของผสู้ งู อายสุ ามารถตดิ ตอ่ เจา้ หนา้ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง หรอื อาสาสมคั รในชุมชนไดท้ นั ทีเมอื่ เกดิ เหตฉุ กุ เฉนิ 4. ติดต่อหน่วยงานทอ้ งถิ่นที่มหี น้าท่ีดแู ลผูส้ อู ายุ เพอื่ ลงทะเบยี นการชว่ ยเหลอื ดูแล ใหเ้ หมาะสมกับผูส้ ูงอายแุ ตล่ ะคน 5. ประสานใหผ้ สู้ งู อายเุ ขา้ ถงึ การดแู ลชว่ ยเหลอื จากเจา้ หนา้ ที่ เมอ่ื พบวา่ ผสู้ งู อายุ มีปญั หาท้ังดา้ นรา่ งกายหรอื จติ ใจ ใหผ้ สู้ งู อายไุ ด้รบั ความช่วยเหลืออย่างทนั ทว่ งที การดูแลใจของผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่ล�ำพังในชุมชน การเข้าไปให้ความช่วยเหลือ ในด้านต่าง ๆ จะท�ำให้ผู้สูงอายุรู้สึกดีข้ึน ไม่รู้สึกว่าตนเองถูกชุมชนทอดท้ิงและรู้สึกได้ว่า ตนยังเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนอยู่ ฉะน้ัน “เรา” ในฐานะสมาชิกในชุมชน เช่น เจ้าหน้าท่ี สาธารณสุข รพ.สต. อสม.แกนน�ำชุมชน อาสาสมัคร ก�ำนัน ผู้ใหญ่บ้านหรือนักสื่อสาร ของวิทยุชุมชน มีบทบาทส�ำคัญที่จะช่วยให้ผู้สูงอายุท่ีอยู่ล�ำพังก้าวผ่านสถานการณ์เช่นน้ี ไปได้ สามารถน�ำแนวทางดังกล่าวไปปฏิบัติใช้ในชุมชน ร่วมด้วยช่วยกัน สิ่งส�ำคัญที่สุดคือ การสื่อสารท่ีเข้าใจง่ายและให้การช่วยเหลือที่จ�ำเป็นแก่ผู้สูงอายุ ให้ผู้สูงอายุรู้ว่ายังมีคุณ ทค่ี อยอยขู่ า้ ง ๆ และคุณกย็ นิ ดที ีจ่ ะเขา้ มาดูแลชว่ ยเหลือพวกเขาอย่างเตม็ ใจ 14 องค์ความรูก้ ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

ดแู ลใจผสู้ งู วัย ไม่ใหว้ ติ กกังวลกบั โรคโควิด-19 คำ� แนะนำ� ดูแลใจผู้สูงวัย ไม่ให้วิตกกังวลกับโรคโควิด-19 ส�ำหรับญาติหรือผู้ดูแลผู้สูงอายุ มีเป้าหมายเพ่ือเป็นแนวทางในการดูแลช่วยเหลือผู้สูงอายุซึ่งเป็นกลุ่มเส่ียงต่อการติดเชื้อ โควิด-19 ช่วยผ่อนคลายความเครียด ความวิตกกังวลที่เกิดขึ้นจากการรับรู้ข่าวสารต่างๆ เกี่ยวกบั การแพร่ระบาดของโรค ผู้สูงอายุถือเป็นกลุ่มเสี่ยงอีกกลุ่มหน่ึงที่ครอบครัวและชุมชนควรใส่ใจและเฝา้ ระวงั ปญั หาสขุ ภาพจติ ในภาวะเหตกุ ารณว์ กิ ฤติ เนอ่ื งจากสว่ นใหญต่ อ้ งการการดแู ลจากญาติ อกี ทง้ั การจ�ำกัดบริเวณให้ผู้สูงอายุอยู่แต่ในบ้านเป็นเวลานานติดต่อกันหลายเดือน อาจส่งผลให้ สภาพรา่ งกายและสมองของผสู้ งู อายถุ ดถอยลง รวมท้ังเกิดความเครียดได้ ซึ่งครอบครัวหรือ ผู้ดูแลสามารถน�ำ 5 วิธีต่อไปน้ี ใช้ดูแลผู้สูงอายุในการช่วยลดความเครียดหรือวิตกกังวล เก่ยี วกบั โรคโควดิ -19 1. สงั เกต อารมณแ์ ละพฤตกิ รรมของผสู้ งู อายุ วา่ มคี วามวติ กกงั วล เชน่ ไมส่ บายใจ หงุดหงดิ อารมณ์เสยี โกรธงา่ ย ไมม่ ีสมาธิ กนิ ไม่ได้ นอนไม่หลบั หรอื เจ็บป่วยมากขึ้นหรือไม่ โดยเฉพาะผู้สูงอายุท่ีมีความบกพร่องด้านการรับรู้หรือโรคสมองเส่ือม อาจแสดงความวิตก กงั วลเม่ือต้องกักตวั อย่แู ต่ในบ้าน 2. ใส่ใจรบั ฟงั ใหก้ �ำลงั ใจใหผ้ ้สู งู วยั เม่อื ผสู้ ูงอายุแสดงความวิตกกงั วล ครอบครวั หรือผู้ดูแลสามารถผ่อนคลายอารมณ์หรือความวิตกกังวลของผู้สูงอายุลงได้ โดยการรับฟัง ส่ิงท่ีผู้สูงอายุพูดหรือบ่น แสดงความเข้าใจในส่ิงที่ผู้สูงอายุกังวล และที่ส�ำคัญควรพูด ให้ก�ำลังใจท่านและช่ืนชมเม่ือสามารถปฏิบัติตัวได้ตามค�ำแนะน�ำ เช่น “เข้าใจที่ยายบอก วา่ อยากไปท�ำบญุ ทว่ี ดั แตช่ ว่ งนถ้ี า้ ไปเรากเ็ ส่ียงตดิ โรค ยงั ไงเรามาสวดมนตด์ ว้ ยกนั กบั หลาน ไปก่อนนะจะ๊ เด๋ียวเหตุการณด์ ขี ้นึ จะพายายไปวดั นะ” องค์ความรู้การดแู ลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19 15

3. สอื่ สารชดั เจน สอื่ สารกบั ผสู้ งู วยั ดว้ ยคำ� พดู ทงี่ า่ ย ชดั เจน เกย่ี วกบั การลดความเสยี่ ง ต่อการตดิ โรคโควดิ -19 อาจต้องพูดซ�ำ้ ๆ หลายรอบ ครอบครัวหรือผดู้ ูแลจึงควรพูดคยุ อยา่ ง ใจเย็นและอดทน นอกจากนี้ สามารถอธิบายโดยใช้ภาพ และท�ำให้ผู้สูงอายุดูเป็นตัวอย่าง เชน่ การลา้ งมือที่ถูกวธิ ี จะชว่ ยใหท้ า่ นเขา้ ใจและปฏบิ ตั ติ ัวไดถ้ ูกต้องมากขนึ้ 4. ชวนท�ำกิจกรรม ครอบครัวหรือผู้ดูแลสามารถผ่อนคลายความเครียดให้ ผู้สงู อายุ ในชว่ งที่ตอ้ งอย่บู ้านเพื่อลดการระบาดของโรคได้ โดยทำ� กจิ กรรมทผ่ี ้สู งู อายชุ น่ื ชอบ มีความถนัดหรอื มคี วามภูมใิ จ เช่น ชวนทา่ นเดินออกกำ� ลงั กายในบริเวณบา้ น ชวนทำ� อาหาร เปดิ เพลงฟงั ชวนทา่ นรอ้ งเพลง หรอื สวดมนตร์ ว่ มกนั เปน็ ตน้ อยา่ งไรกต็ าม หากผสู้ งู อายตุ อ้ ง ออกไปทำ� กจิ กรรมนอกบ้าน ตอ้ งปอ้ งกันตนเองอย่างเครง่ ครดั เช่น การสวมหนา้ กากอนามัย พกพาเจลหรือแอลกอฮอล์ลา้ งมือ หลีกเลยี่ งการรวมกลมุ่ ในสถานท่ีทคี่ นพลกุ พล่าน และยืน ห่างผูอ้ ืน่ อย่างนอ้ ย 2 เมตร 5. พาไปหาหมอ หากผสู้ งู วยั มคี วามวติ กกงั วลมากกวา่ ปกติ เชน่ เครยี ดมาก มีอาการ ซึมเศร้า หมกมุ่นแต่เรื่องการระบาดคิดแง่ลบเกือบตลอดเวลา ให้ครอบครวั หรอื ผดู้ แู ล พาไปโรงพยาบาลใกลบ้ า้ น หรอื โทรปรกึ ษาสายดว่ นสขุ ภาพจติ 1323 ในช่วงการระบาดของโรคโควิด-19 ครอบครัวสามารถลดความเครียดหรือวิตก กังวลเกี่ยวกับโรคโควิด-19 ของผู้สูงอายุ ด้วยการสังเกต ใส่ใจรับฟัง สื่อสารให้ชัดเจน ชวนผู้สูงอายุท�ำกิจกรรม และพาไปหาหมอ เม่ือมีปัญหา เพียงเท่านี้ ผู้สูงอายุก็จะมี จิตทแ่ี จ่มใส มีใจพร้อมฝ่าวกิ ฤติโควดิ -19 ไปใหไ้ ด้ 16 องคค์ วามรู้การดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

5 ข้อควรใช้ ดแู ลใจผพู้ ิการ ในสถานการณ์โควดิ -19 คำ� แนะนำ� 5 ขอ้ ควรใช้ ดแู ลใจผพู้ กิ ารในสถานการณโ์ ควดิ -19 สำ� หรบั ผดู้ แู ล ผพู้ กิ ารหรอื สมาชกิ ในชุมชนท่ีอยใู่ กล้ชดิ ผ้พู กิ าร มีเป้าหมายเพ่ือเป็นแนวทางในการดูแลทัง้ ร่างกายและจติ ใจของ ผู้พิการ และการส่ือสารความรู้ท่ีเหมาะสมให้ผู้พิการสามารถดูแลตนเองได้ และด�ำเนินชีวิต ประจ�ำวนั ไดอ้ ยา่ งปกติ ผู้พิการเป็นบุคคลอีกกลุ่มหนึ่งที่ส�ำคัญในชุมชนและควรได้รับความห่วงใย ชว่ ยเหลอื ดแู ลจติ ใจใหส้ ามารถดำ� เนนิ ชวี ติ กา้ วผา่ นสถานการณว์ กิ ฤตนิ ไ้ี ปไดด้ ว้ ยศกั ยภาพของ ตนเอง ปญั หาทสี่ ำ� คญั สำ� หรบั ผพู้ กิ ารในสถานการณโ์ ควดิ -19 น้ี คอื ไดร้ บั ขอ้ มลู ทจ่ี ำ� เปน็ เกย่ี วกบั โรคโควิด-19 น้อย เพราะเนื้อหาและข้อมูลท่ีมีอาจไมเ่ หมาะสมกบั ผพู้ กิ ารแตล่ ะกลมุ่ รวมถงึ อาจเขา้ ถงึ การดูแลช่วยเหลือได้น้อยกวา่ บคุ คลกลุ่มอ่ืน ไม่มีมาตรการในการดูแลผพู้ กิ ารทีถ่ ูก กกั ตวั รวมถงึ การเลอื กปฏบิ ตั ติ อ่ ผพู้ กิ าร จงึ ควรคำ� นงึ วา่ ผพู้ กิ ารกไ็ มต่ า่ งไปจากประชาชนทวั่ ไป ตอ้ งมกี ารสอื่ สารความรู้ที่เหมาะสมกับผู้พิการ มีแผนการช่วยเหลือดูแลท้ังทางกายและ ทางใจ เพ่ือได้รบั การดแู ลอยา่ งเทา่ เทียมกนั ทง้ั ทางกายและทางใจ ได้แก่ 1. สือ่ สารความรู้ โดยการใหข้ ้อมูล ความรู้ และแนวปฏบิ ัติทีเ่ หมาะสม เข้าใจง่าย เหมาะสมกับผู้พิการแต่ละประเภท เช่นข้อมูลเกี่ยวกับ COVID-19 การดูแลตนเองทั้งทาง ด้านจิตใจและร่างกาย การจัดการความเครียด การออกก�ำลังกาย รวมท้ังเปิดโอกาสให้ ผพู้ กิ ารซกั ถาม หรือบอกปัญหาอุปสรรคที่อาจเกดิ ขึ้น เพือ่ แจง้ ใหผ้ เู้ กี่ยวขอ้ งได้ชว่ ยเหลอื 2. สง่ เสริมสขุ ภาพ โดยการใหค้ วามรู้เรือ่ งการกนิ อาหารทีม่ ีประโยชน์ แนะน�ำให้ ออกก�ำลังกายอย่างสม�่ำเสมอ นอนหลับให้เพียงพอ ดูแลและป้องกันตนเองอยา่ งเคร่งครัด องคค์ วามรกู้ ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 17

3. สังเกตอารมณ์ เชน่ ไม่สบายใจ หงดุ หงดิ อารมณ์เสีย โกรธง่าย โดยผดู้ แู ลจะ ตอ้ งหมน่ั สงั เกตอารมณข์ องผพู้ กิ าร ดว้ ยการรบั ฟงั คอยสอื่ สาร ซกั ถาม รวมถงึ การใหก้ ำ� ลงั ใจ อยา่ งสมำ่� เสมอและใกลช้ ดิ ใหผ้ อ่ นคลายดว้ ยการทำ� กจิ กรรมทช่ี อบ ที่ทำ� แลว้ สบายใจ หรือพูด คยุ ปรึกษาคนในบา้ นหรอื ปรกึ ษาผู้เช่ียวชาญทส่ี ายดว่ น 1323 4. เตรียมความพรอ้ ม โดยค�ำนงึ ถงึ ความจำ� เป็นและความตอ้ งการของผพู้ กิ าร เชน่ ยา อาหาร ของใช้ แหลง่ ชว่ ยเหลอื สงิ่ อำ� นวยความสะดวกของผพู้ กิ าร 5. มีแผนเตรียมการ ถ้าถูกแยกจากผู้ดูแล ควรให้แน่ใจว่าผู้พิการจะได้รับ การคุ้มครองโดยไม่ถูกเลือกปฏิบัติ จากสมาชิกในชุมชนและหน่วยบริการสาธารณสุขใกล้ บา้ น เพอ่ื ให้ไดร้ ับการดูแลอยา่ งต่อเนอื่ งและเหมาะสม สิ่งส�ำคัญคือให้คิดถึงความต้องการของคนพิการในระหว่างการวางแผนช่วยเหลือ ดว้ ยการสอ่ื สารความรู้ สง่ เสรมิ สขุ ภาพ สงั เกตอารมณ์ เตรยี มความพรอ้ ม และมแี ผนเตรยี มการ จะชว่ ยให้ผู้พกิ ารไดร้ บั การดแู ลใจได้อย่างเหมาะสม ในสถานการณ์โควดิ -19 น้ี 18 องคค์ วามรู้การดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

5 ข้อ ดแู ลใจ...ไม่ Burn out (ยคุ โควิด-19) คำ� แนะนำ� 5 ข้อ ดูแลใจ...ไม่ Burn out (ยุคโควิด-19) ส�ำหรับเจ้าหน้าท่ีและผู้ช่วยเหลือ กลมุ่ เสย่ี ง/กลมุ่ ปว่ ย (Helper) มเี ปา้ หมายเพอ่ื เปน็ แนวทางปฏบิ ตั ใิ นการดแู ลจติ ใจของบคุ ลากร ทางการแพทย์หรือเจ้าหน้าท่ีท่ีเกี่ยวข้องที่มีความเส่ียงสัมผัสใกล้ชิดกับกลุ่มเส่ียงและผู้ป่วย สามารถน�ำไปใช้ในการคลายความเครียด ความวิตกกังวล อีกทั้งยังเสริมสร้างก�ำลังใจให้แก่ เพอ่ื นรว่ มงานให้กา้ วผา่ นสถานการณก์ ารระบาดของโรคไปดว้ ยกัน จากสถานการณก์ ารระบาดของโควดิ -19 สง่ ผลกระทบในหลายพนื้ ทขี่ องประเทศไทย และแนน่ อนวา่ ยอ่ มสง่ ผลตอ่ คณุ ภาพชวี ติ ของประชาชนชาวไทยอกี ดว้ ย รัฐบาลได้มีมาตรการ ด้านต่าง ๆ ในการรับมือกับการระบาดครั้งนี้ เช่น การรับมือทางเศรษฐกิจ การรับมือทาง ด้านการแพทย์และการสาธารณสุข แต่ในปัจจุบัน การแพร่ระบาดย่ิงทวีคูณมากขึ้น ท�ำให้การด�ำเนินชีวิตประจ�ำวันของเราเปลี่ยนแปลงไปมากข้ึน รัฐบาลได้มี การรณรงค์ ใหป้ ระชาชนอยบู่ า้ นมากยง่ิ ขนึ้ เพอ่ื ลดการแพรเ่ ชอ้ื เราจะเหน็ เคมเปญตา่ งๆ ในโซเชยี ลมเี ดยี ทวี่ า่ “อยบู่ า้ น หยดุ เช้ือ เพ่ือชาติ” หรือแม้แต่บุคลากรทางการแพทย์ก็ได้เขียนข้อความ ลงบนกระดาษว่า “หมอ พยาบาล เจ้าหน้าที่ท�ำงานหนักท่ี รพ.เพื่อคุณ ขอให้คุณอยู่บ้าน เพื่อพวกเรา” การระบาดของโควิด-19 ไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจ สังคมหรือ คุณภาพชีวิตที่เปล่ียนแปลงไป ยังส่งผลกระทบต่ออารมณ์และจิตใจอีกด้วย โดยเฉพาะ อย่างย่ิงกับบุคลากรทางการแพทย์ ผู้ที่แบกรับภาระและการเสียสละท่ีย่ิงใหญ่เพ่ือต่อสู้กับ สถานการณ์การระบาดของโควิด-19 คร้ังน้ี เนื่องจากบุคลากรทางการแพทย์มีความเสี่ยง มากกวา่ คนท่ัวไป เพราะอยใู่ นพน้ื ทเ่ี สี่ยงและใกล้ชดิ กับผูป้ ว่ ยโดยตรง การเสียสละเวลาและ ปฏิบัติหน้าที่อย่างเต็มก�ำลัง ท�ำให้แพทย์หรือพยาบาลบางคนจ�ำเป็นต้องนอนท่ีโรงพยาบาล เพ่ือเฝ้าดูผู้ป่วยอย่างใกล้ชิด บางคนไม่มีเวลาแม้แต่จะกลับไปหาครอบครัว หรือบางคน ก็พักผ่อนไม่ เพียงพอ ส่ิงเหล่าน้ีก่อให้เกิดความเครียด ความวิตกกังวลหรือแม้กระท่ัง ภาวะหมดกำ� ลงั ใจในการทำ� งานได้ องค์ความรกู้ ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 19

กรมสขุ ภาพจติ ไดเ้ ลง็ เหน็ ถงึ ความสำ� คญั ของการดแู ลจติ ใจของบคุ ลากรทางการแพทย์ หรือเจ้าหน้าท่ีที่เกี่ยวข้อง จึงได้จัดท�ำแนวทางการดูแลจิตใจภายใต้ช่ือว่า “5 ข้อ ดูแลใจ ...ไม่ Burn out (ยคุ โควิด-19)” ซ่ึงมีแนวทางปฏบิ ตั ดิ ังตอ่ ไปนี้ 1. ดแู ลอารมณต์ นเอง หมนั่ สงั เกตวา่ เปลยี่ นไปจากเดมิ เชน่ วติ กกงั วลงา่ ย หงดุ หงดิ โกรธแบบไม่มเี หตผุ ล เครยี ด ให้รบี ผ่อนคลายอารมณ์ เลย่ี งออกจากสถานการณน์ ั้นชว่ั คราว หรอื พดู คยุ กับผทู้ ไี่ วว้ างใจ 2. ดแู ลคนทเ่ี รารกั โดยระมดั ระวงั การสมั ผสั กบั คนในครอบครวั ใชก้ ารตดิ ตอ่ สอื่ สาร ผ่านมอื ถอื หรือโซเชียลมีเดีย 3. ดแู ลใจคนท�ำงานในทีม เหน็ อกเหน็ ใจและดแู ลจติ ใจกนั ในทมี ยกยอ่ ง ช่ืนชม เห็นคุณค่าในความเสียสละของตนเองและทีม มีความหวังสร้างก�ำลังใจแก่ตนเอง ทีมและ ประชาชนวา่ จะสามารถผา่ นพ้นสถานการณน์ ีไ้ ด้ 4. ดแู ลสขุ ภาพด้วยการหาเวลาพักผอ่ น ผอ่ นคลายในแบบของตนเอง หลีกเลี่ยง การใช้ยา การสูบบหุ ร่ี ดม่ื สุรา เพอ่ื ชว่ ยผอ่ นคลายความเครียด 5. รับการดูแลใจจาก 1323 มองหาการช่วยเหลือเม่ือพบว่าตนเอง/เพ่ือนร่วม งานมคี วามเครยี ดมาก นอกจากการดูแลสุขภาพกายของบุคลากรทางการแพทย์แล้วการดูแลสุขภาพใจก็ เป็นส่วนส�ำคัญท่ีจะท�ำให้ปฏิบัติหน้าท่ีอย่างเต็มก�ำลังช่วยให้ผู้ป่วยโควิด-19 มีอาการดีข้ึน หรือหายจากโรคน้ีได้ เพราะการมีก�ำลังใจที่ดี การดูแลสุขภาพด้วยการพักผ่อนหรือแม้แต่ การดจู ิตใจของทีมบุคลากรดว้ ยกันยอ่ มส่งผลดตี อ่ การปฏบิ ตั หิ นา้ ที่ บุคลากรมพี ลงั ใจดีกย็ ่อม ท่จี ะสามารถต่อสู้กบั สถานการณ์นีไ้ ด้ ฉะน้ันแล้วคุณ คอื กำ� ลังส�ำคญั ทจ่ี ะช่วยให้ประเทศไทย ผ่านพ้นวกิ ฤตินไี้ ด้ “ทำ� งานหนกั เกนิ ไป ดแู ลใจตัวเองบา้ ง เพราะคณุ คอื คนส�ำคัญ” 20 องค์ความร้กู ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

การปฐมพยาบาลทางใจในสถานการณ์ การแพรร่ ะบาดของโควิด-19 (Psychological First Aid: PFA during the COVID-19 outbreak) ปัจจุบันโควิด-19 ได้สร้างความกังวลและหวาดกลัวให้กับประชาชนจำ� นวนมาก ซงึ่ เปน็ ความกงั วลและหวาดกลวั เกีย่ วกับการไดร้ บั เชื้อไวรัสจากทางใดทางหนงึ่ แสดงให้เห็น ผ่านพฤติกรรมและอาการต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการกักตุนสินค้า การสูญเสียความสามารถใน การด�ำเนินชีวิตได้ตามปกติ บางคนโกรธ หงุดหงิด หรือมีปัญหาการนอน ดังนั้นการช่วย บรรเทาความกังวล ความทุกข์ใจ ผ่อนคลายอารมณ์และเพิ่มความสามารถในการรับมือ กับสถานการณ์การแพร่ระบาดให้กับประชาชนจงึ มคี วามจำ� เปน็ เรง่ ดว่ น การปฐมพยาบาลทางใจในสถานการณก์ ารแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 การปฐมพยาบาลทางใจ เป็นการดูแลช่วยเหลือผู้ที่มีความทุกข์และแสดงออก ดว้ ยความเห็นอกเห็นใจ ให้ความสนใจกบั ท่าทางทแ่ี สดงออก การฟังด้วยความตง้ั ใจ รวมถงึ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ตามทจี่ ำ� เปน็ เพอ่ื ใหป้ ระชาชนรสู้ กึ ปลอดภยั ผอ่ นคลายและมคี วามหวงั ตอ่ ไป จากสถานการณก์ ารแพร่ระบาดของโควดิ -19 ทง้ั นใ้ี นสถานการณก์ ารแพรร่ ะบาด กระทบกบั การมปี ฏสิ มั พนั ธท์ างสงั คมอย่างมาก บางคนต้องแยกตัวหรือกักตัวเอง การเว้นระยะห่างท่ีเหมาะสมจึงมีความสำ� คญั อยา่ งมาก เพอื่ หลกี เลย่ี งการแพรร่ ะบาดของไวรสั ดงั นนั้ การปฐมพยาบาลทางใจจึงเป็นการพูดคุยระหว่าง ผูใ้ หค้ วามช่วยเหลอื กับผทู้ ี่ได้รบั ผลกระทบผา่ นโทรศัพท์ วิดีโอคอล หรือทาง Social media ต่างๆ ยกเวน้ ผชู้ ่วยเหลือด่านหนา้ ที่จำ� เปน็ ต้องเจอกับประชาชนโดยตรง ใครบ้างทต่ี อ้ งไดร้ ับการช่วยเหลอื บุคคลทกี่ ักตวั อยู่ในบ้าน หรอื ในท่พี กั อาศัย ประชาชนท่วั ไปที่อาจโทรเข้ามาขอข้อมูลและขอความช่วยเหลอื บคุ ลากรสาธารณสขุ และเจ้าหนา้ ทท่ี ่ดี ูแลผู้ป่วย ผู้ท่ีหายป่วยจากโควิด-19 องค์ความรกู้ ารดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 21

ครอบครวั หรือเพ่อื นของผู้เสยี ชวี ติ ผู้ทีต่ อ้ งดูแลเด็กทอ่ี ยู่กับบา้ นช่วงโรงเรยี นปิด ผู้สงู อายุ ผทู้ ม่ี ีปญั หาสุขภาพจติ หรือตดิ สารเสพติด หลักการช่วยเหลอื ดว้ ย 3L (3ส) 1. Look: สอดสอ่ ง มองหา หมายถงึ การประเมนิ สถานการณ์ ความเสยี่ งรวมถึง ความจ�ำเป็นในการช่วยเหลือ โดยพิจารณาจาก 1) สภาวะอารมณ์และความกังวลท่จี ำ� เปน็ ต้องช่วยเหลือในขณะนั้น เช่น ก�ำลังกังวลอย่างรุนแรง หรือกลวั ในการสญู เสยี ชวี ติ เปน็ ตน้ 2) สถานการณข์ องผทู้ ต่ี อ้ งการความชว่ ยเหลอื เชน่ เป็นคนที่กำ� ลังกักตัว หรือเป็นญาติหรือ ครอบครวั ของผู้ปว่ ย เป็นประชาชนท่ัวไป หรอื ผ้ปู ว่ ยท่ีรกั ษาหายแล้ว 3) ประเมนิ ความเสยี่ ง ของผ้ทู ีต่ อ้ งการความชว่ ยเหลือ เช่น อาจอยู่ในกลมุ่ เสย่ี งหรอื ตดิ เชื้อไวรัสแบบไมค่ าดคิด 2. Listen: ใสใ่ จรบั ฟงั หมายถงึ การพดู คยุ รบั ฟงั เพอื่ ใหค้ วามชว่ ยเหลอื อยา่ งเหมาะสม โดยมีหลกั การดงั นี้ 1) เร่มิ ต้นพูดคุยด้วยการแนะนำ� ตนเอง 2) ใหค้ วามสนใจและรับฟังด้วย ความตั้งใจ 3) ยอมรับในความรู้สึกของผู้พูด 4) ช่วยบรรเทาความทุกข์ใจ 5) ถามเกย่ี วกับ ความต้องการและความกังวล 6) ชว่ ยหาวธิ ีแกป้ ญั หา โดยเทคนิคสำ� คญั ของการใสใ่ จรับฟงั ได้แก่ 1. พูดช้าๆ ชดั ๆ ด้วยนำ้� เสียงทสี่ งบและอบอ่นุ 2. แสดงออกถงึ ความเหน็ อกเห็นใจ เชน่ “ฉนั เขา้ ใจความกงั วลของคุณในตอนนี้” หรอื “ฉนั รบั รใู้ นความกังวลของคุณ ยินดที ีจ่ ะชว่ ยเหลอื คณุ ” เป็นตน้ 3. ถามถงึ ความกงั วลและความตอ้ งการการชว่ ยเหลอื จากผทู้ ต่ี อ้ งการความชว่ ยเหลอื 4. ลดความกงั วลดว้ ย เทคนคิ การฝกึ หายใจหรอื ผอ่ นคลาย หรอื แนะนำ� วธิ ผี อ่ นคลาย ความเครยี ดอน่ื ๆ 22 องค์ความรูก้ ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณ์การระบาดโควิด-19

3. Link: ส่งต่อเช่อื มโยง หมายถงึ การช่วยให้ผ้ทู ี่ตอ้ งการความช่วยเหลือ ได้รับ ข้อมูลท่ีถูกต้อง สามารถติดต่อคนที่รักหรือการสนับสนุนทางสังคม และเข้าถึงบริการอื่นๆ ทจ่ี ำ� เป็นได้ ทงั้ น้ี อาการทค่ี วรส่งตอ่ เพ่ือให้ไดร้ ับการดูแลทางจติ ใจ ไดแ้ ก่ - นอนไมห่ ลับในสปั ดาห์ทีผ่ ่านมาและมีอาการสับสน งนุ งง - รสู้ กึ ทกุ ขใ์ จอยา่ งมาก จนไมส่ ามารถทำ� งานไดต้ ามปกติ หรอื ไมส่ ามารถดแู ลตวั เองได้ - สูญเสียการควบคุมตวั เอง - มแี นวโน้มจะทำ� รา้ ยตวั เองหรอื ผู้อนื่ - เริ่มใช้ยาเสพติดหรอื ด่มื แอลกอฮอลม์ ากเกนิ ไป - มคี วามผดิ ปกตทิ างจติ หรอื เคยรบั ประทานยารกั ษาอาการทางจติ มากอ่ น - ผทู้ ีม่ ีปญั หาเจบ็ ปว่ ยเร้ือรังและตอ้ งการความช่วยเหลอื - แสดงอาการทางจิตที่รุนแรง - ก�ำลังประสบกบั การใช้ความรุนแรงหรือถูกล่วงละเมดิ ทางเพศ สิ่งที่ควรทำ� /ไม่ควรท�ำ ขณะใหก้ ารปฐมพยาบาลทางใจ สง่ิ ท่ีควรทำ� 1. ฟงั ใหม้ ากกวา่ พดู เพอ่ื ใหเ้ ขา้ ใจความกงั วลของผทู้ ตี่ อ้ งการความชว่ ยเหลอื 2. ถามดว้ ยความสุภาพ 3. ใชค้ �ำถามปลายเปดิ ไดแ้ ก่ เมื่อไหร่ ทไ่ี หน อะไร อย่างไร 4. รับรูค้ วามร้สู ึกและความเข้าใจตอ่ สถานการณ์การแพรร่ ะบาด 5. ตอบสนองด้วยอารมณ์ปกติ 6. สรา้ งความเชอ่ื มั่นใหเ้ ชอื่ ในความสามารถของตัวเอง 7. ใหข้ ้อมลู ทถ่ี ูกต้อง หาขอ้ มูลเพ่ิมเติมได้จากกรมควบคมุ โรค 8. อดทนและแสดงออกดว้ ยความสงบ 9. เปิดโอกาสใหผ้ ูท้ ่ตี อ้ งการความชว่ ยเหลือไดร้ ะบายความรู้สกึ 10. รับฟงั ทางเลอื ก และชว่ ยให้สามารถตดั สินใจไดด้ ้วยตนเอง 11. ตอ้ งมนั่ ใจว่าค�ำแนะนำ� เปน็ วิธีที่มีความปลอดภยั ไม่อนั ตราย องค์ความรกู้ ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 23

สงิ่ ทไี่ มค่ วรทำ� 1. กดดันให้พดู ท้งั ๆ ทไี่ มไ่ ดอ้ ยากพดู 2. ถามวา่ ท�ำไมถึงเปน็ แบบนี้ 3. ตัดสินคนอ่ืน 4. ใชศ้ พั ทเ์ ทคนคิ ทเ่ี ข้าใจยาก 5. พดู คยุ เก่ียวกบั ตวั เองหรือปญั หาของตวั เอง 6. ให้คำ� สญั ญาหรอื รับรองแก่ผู้ท่ีต้องการความชว่ ยเหลอื 7. น�ำเร่อื งทค่ี ยุ ไปบอกผอู้ ื่น 8. ใช้ประโยชนจ์ ากความลับหรอื เรื่องราวท่ไี ดฟ้ งั จากผทู้ ี่ตอ้ งการความชว่ ยเหลอื 24 องค์ความร้กู ารดูแลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

รวมพลงั ชุมชน ท้าชนโควดิ -19 คำ� แนะนำ� รวมพลังชุมชน ท้าชนโควิด-19 มีเป้าหมายเพื่อเป็นแนวทางในการเสริมสร้าง ความเข้มแข็งทางใจส�ำหรับสมาชิกในชุมชนให้สามารถเข้าใจ ยอมรับ และเผชิญกับ ความเปล่ียนแปลงท่ีเกิดขึ้น มีก�ำลังใจในการด�ำเนินชีวิตและผ่านพ้นสถานการณ์ ท่ีเกิดขึ้นนี้ไปให้ได้ วิถีชีวิตคนไทยที่ผ่านมาจะชอบรวมตัวอยู่กันเป็นกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นการสร้าง บ้านเรือนใกล้ๆกัน มีความเอื้อเฟื้อเผือแผ่ต่อกัน ห่วงใยกันทั้งที่เป็นเครือญาติหรือไม่ใช่ ก็ตาม จนดูเหมือนจะผูกพันกันเป็นเครือญาติทั้งชุมชน ทุกคร้ังท่ีคนในชุมชนมีปัญหาจะ ร่วมกันฝ่าฟันอุปสรรค ต่อสู้ผ่านร้อนผ่านหนาวไม่ทอดทิ้งกัน อีกท้ังร่วมแรงร่วมใจพัฒนา ชุมชนท่ีตนรักให้เข้มแข็ง สงบร่มเย็น จนคนในชุมชนมีความสุขตลอดมา วิถีชีวิตเหล่านี้ เป็นสิ่งท่ีต่างชาติยังยกย่องช่ืนชมในความเป็นอยู่ “แบบไทยๆ” ของคนในชุมชนไทย เมื่อมี สถานการณ์การระบาดของโควดิ -19 ไปทั่วโลก รวมท้ังประเทศไทยทั่วทกุ ภาค จงึ เปน็ โอกาส ที่ดีที่คนในชุมชนจะได้แสดงให้เห็นถึงความเป็นน�้ำหน่ึงใจเดียวกันที่จะก้าวผ่านวิกฤตไปได้ ด้วยการรวมพลงั ชมุ ชนทา้ ชนโควิด- 19 สู้จนไดช้ ัยชนะให้ได้ ให้คนในชุมชนทุกคนปลอดภยั ถึงแม้ลูกหลานบ้านใครท่ีพ่ายแพ้โควิด-19 กลับมา แต่เม่ือมาอยู่ในชุมชนของพวกเราแล้ว ทุกคนตอ้ งสู้และชนะไปดว้ ยกนั เราจะไมท่ อดทิ้งกัน ไม่รังเกียจกัน ไม่ท�ำเหมือนดึงต้นหญ้า ทไี่ มต่ อ้ งการออกจากนาขา้ วแลว้ โยนทงิ้ ....เพราะทผ่ี า่ นมาทกุ คนตา่ งหลอ่ หลอมเปน็ หนง่ึ เดยี ว มาช้านาน ถงึ เวลาแล้วทชี่ มุ ชนของพวกเราจะเปน็ ฮโี รไ่ ดช้ ่วยประเทศชาติ ตามทรี่ ฐั บาลขอรอ้ งให้ ทกุ คนอยบู่ า้ นไมไ่ ปรบั เชอ้ื จากทต่ี า่ งๆ เพอ่ื หยดุ ไมใ่ หเ้ ชอ้ื โควดิ -19 แพร่กระจายไปท่ัวชุมชน ดังน้ันเป็นหน้าท่ีความรับผิดชอบของฮีโร่ทุกคนในชมุ ชนทตี่ อ้ งรว่ มมอื ทำ� ตามอยา่ งเครง่ ครดั และรว่ มกันตั้งเปา้ หมายเปน็ พนั ธสญั ญาใจว่าชุมชนของพวกเราจะต้องไมม่ ผี ู้ตดิ เชื้อ หรอื ถา้ มี ผู้ติดเช้ือที่กลับมาบ้านก็จะควบคุมการแพร่กระจายไม่ให้มีผู้ติดเช้ือรายใหม่ เพื่อเป็นผลงาน ทีป่ ระจักษ์สายตาแก่ชมุ ชนอ่นื ท�ำให้ชุมชนอ่ืนๆต้องมาเอาแบบอยา่ ง องค์ความรกู้ ารดูแลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 25

เปา้ หมายพนั ธสญั ญาใจของชมุ ชนจะส�ำเรจ็ ไดไ้ มใ่ ชเ่ รื่องยากเลย ถา้ ทกุ คนรว่ มกนั ใช้ พลงั ความสามารถทม่ี อี ยใู่ นตวั ทกุ คนออกมา หรอื ทเี่ รยี กพลงั ความสามารถน้วี ่า “พลงั อึด พลัง ฮึด พลงั สู”้ บอ่ ยคร้งั ที่คนมกั จะลมื ไปไม่น�ำพลังนมี้ าใชใ้ ห้เปน็ ประโยชน์ ดังนั้นพวกเราจะ ต้องรวมพลังท้ังชุมชนปลุกคาถาเรียกใช้ “ พลังอึด พลังฮึด พลงั สู้ ” ใหต้ น่ื ขน้ึ มาตอ่ สูก้ บั โควดิ -19 ในชวี ติ ประจำ� วนั เพอ่ื ชมุ ชนอนั เปน็ ทร่ี กั ของเรา สมกบั ทป่ี ระเทศชาตฝิ ากความหวงั ไวท้ ่ีฮโี ร่ชุมชน การรวมพลังชมุ ชนรว่ มกนั ใช้ “ พลงั อึด พลังฮึด พลงั สู้ ” ในชวี ิตประจ�ำวนั เพื่อต่อสู้ โควดิ -19 1) ชมุ ชนรวมพลงั อดึ : อดึ ทจ่ี ะทนตอ่ การเสยี สละความสขุ สว่ นตวั ไปบา้ ง เพราะการ ด�ำเนินชีวิตของทุกคนบางอย่างอาจเปล่ียนไปไม่สามารถท�ำอะไรตามใจตัวเองได้เหมือนเดิม การไม่อิสระในการออกจากบ้าน ต้องเก็บตัวอยู่แต่ในบา้ น ไมส่ ามารถรว่ มกจิ กรรมทางสงั คม หรอื ออกไปรวมกลมุ่ พบปะสงั สรรคเ์ พอื่ นฝงู 2) ชุมชนรวมพลังฮึด : ฮึดท่ีจะร่วมกันต่อสู้เอาชนะเช้ือโควิด-19 พร้อมๆกัน ท้ังชุมชน ด้วยความต้ังใจมุ่งม่ันที่จะปฏิบัติตัวตามค�ำแนะน�ำของสาธารณสุขอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะเรอื่ งการอยแู่ ตใ่ นบา้ น การรกั ษาระยะหา่ งในครอบครวั การใชช้ อ้ นสว่ นตวั ไมป่ ะปน กัน ซง่ึ อาจทำ� ให้เกดิ ความรูส้ กึ อึดอดั ไมเ่ คยชินได้ ดงั นั้นหม่ันสร้างความมั่นใจและคอยบอก กับตัวเองว่า “เราเป็นฮีโร่ช่วยชาติ...เราเปน็ กำ� ลงั สำ� คญั ของชาต.ิ ..เราทำ� ได”้ นอกจากนคี้ อย ใหก้ ำ� ลงั ใจซง่ึ กนั และกนั ในครอบครัวไม่ให้ย่อท้อ รวมท้ังถามไถ่ทุกข์สุขและให้ก�ำลังใจเพ่ือน บ้านผ่านทางโทรศัพท์ ทางไลน์ เพื่อให้ทุกคนมีก�ำลงั ใจทเี่ ขม้ แข็งในการท่จี ะรว่ มกันปฏิบตั ติ ัว ที่ถูกต้องไปพร้อมๆกันทั้งชุมชน ซึ่งจะช่วยสกัดกั้นไม่ให้เช้ือเข้ามาแพร่กระจายในชุมชน แต่ ถา้ มคี นในชมุ ชนตดิ เชอ้ื แลว้ กลบั มาบา้ น ตอ้ งไมแ่ สดงความรงั เกยี จแตจ่ ะตอ้ งชว่ ยกนั ใหก้ ำ� ลงั ใจ ญาตผิ ตู้ ดิ เชอื้ ผา่ นทางโทรศพั ทแ์ ละทางไลนเ์ พอื่ ใหผ้ ตู้ ดิ เชอ้ื มกี ำ� ลงั ใจเขม้ แขง็ ในการกกั ตวั และ ปฏิบัติตัวท่ถี ูกตอ้ งอย่างเครง่ ครัด 26 องค์ความรูก้ ารดแู ลสุขภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19

3) ชมุ ชนรวมพลงั สู้ : สดู้ ว้ ยการหาวธิ กี ารทเ่ี หมาะสมของแตล่ ะคนและลงมอื ทำ� จรงิ เพื่อช่วยให้สามารถปรบั ตัวใหอ้ ยูก่ บั สถานการณ์ “อย่บู า้ นช่วยชาติ ” ได้ ตวั อย่างเช่น - ระหว่างวันหากจิ กรรมในบา้ นทำ� นอกเหนอื จากการท�ำตามกจิ วัตรประจ�ำวนั อย่าให้ รู้สึกว่าตนเองว่างมากเกนิ ไปเพือ่ ลดความเบอ่ื หน่าย เหงา - เปลย่ี นรปู แบบการสงั สรรคก์ บั เพอื่ นฝงู ดว้ ยการโทรศพั ท์ ไลน์ เฟสบคุ๊ แทนการออก ไปหา - เพ่ือนช่วยเพื่อนด้วยการเป็นจิตอาสาให้การปรึกษาเบื้องต้นทางโทรศัพท์ ให้แก่ คนในชมุ ชน ทีเ่ หงา เบ่อื หน่าย ทอ้ แท้ วติ กกังวล หรอื มีปัญหาเรื่องการปฏบิ ัตติ วั - ดูแลจิตใจให้เข้มแข็งและสุขภาพแข็งแรง ด้วยการหม่ันออกก�ำลังกายอย่างน้อย วนั ละ 30 นาที แตถ่ า้ เมอื่ ใดจติ ใจออ่ นแอ เศรา้ สามารถขอรบั การปรกึ ษาจากผเู้ ชยี่ วชาญ ท่ีเบอร์ 1323 องคค์ วามรู้การดแู ลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19 27

รายช่ือคณะทำ� งาน ท่ีปรึกษา อธิบดกี รมสขุ ภาพจิต นายแพทย์เกียรตภิ ูมิ วงศร์ จิต รองอธิบดีกรมสขุ ภาพจิต นายแพทยจ์ มุ ภฏ พรมสดี า บรรณาธิการ วงศส์ วัสดิ์ ผู้อำ� นวยการกองสง่ เสริมและพฒั นาสุขภาพจติ ดร.สุดา คณะท�ำงาน นักวชิ าการสาธารณสขุ ชำ� นาญการพเิ ศษ นางสาวสตรรี ัตน์ รจุ ริ ะชาคร นักวิชาการสาธารณสขุ ชำ� นาญการ นางสาวกวิตา พวงมาลยั นักสังคมสงเคราะห์ช�ำนาญการ นางสาวภวมัย กาญจนจิรางกรู นักจิตวทิ ยาคลินกิ ชำ� นาญการ นายปองพล ชษุ ณะโชติ นักจิตวทิ ยาคลินกิ ชำ� นาญการ นางศจี รกุ ขวฒั นกลุ นักจิตวทิ ยาคลนิ กิ ปฏิบัตกิ าร นางสาวเบญญารัศม ์ จันทรเ์ ปลง่ นักวชิ าการสาธารณสขุ ปฏิบัติการ นางสาวนาวนิ ี เครือหงษ์ นักวิชาการสาธารณสุขปฏิบตั กิ าร นางสาวชวี านนั ท ์ เกาฑณั ฑ ์ นักวิชาการสาธารณสขุ นางกลั ยกร ไชยมงคล นกั วิชาการสาธารณสุข นางสาวศรไี พร ผ่งึ ฉมิ พลี 28 องคค์ วามรู้การดูแลสขุ ภาพใจในสถานการณก์ ารระบาดโควิด-19