บทความเทศน์1

เทศน์มหาชาติท่ีตำบลเขาสมอคอน ภทั ราพร พยงุ ศิลป์, ศุภลกั ษณ์ บพุ ศริ ,ิ พรสดุ า วงษาชยั * ประเพณีเทศน์มหาชาติเป็นประเพณีที่อยู่คู่กับคนไทยที่นับถือศาสนาพุทธ ทั้งยังเป็น ประเพณีทีเ่ กี่ยวข้องกับความเชื่อมาอย่างยาวนานและยดึ ถือปฏิบตั ิสืบทอดกันมา การเทศน์มหาชาติที่ มีการสืบทอดอย่างมีช่ือเสียงและเป็นเอกลักษณ์น้ัน คือ การเทศน์มหาขาติของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา ตำบลเขาสมอคอน อำเภอท่าวุ้ง จังหวดั ลพบรุ ี อาจารยท์ ิตยารัตน์ ยอดเมือง (๒๕๖๑) เลา่ ว่า ตำบลเขาสมอคอนยังคงมีการเทศนม์ หาชาติ เป็นประจำทุกปี โดยเฉพาะวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา เหตุท่ีทำให้การเทศน์มหาชาติของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา ตำบลเขาสมอคอนยังคงอยู่ ก็คงเป็นเร่ืองความเช่ือของชาวบ้านในตำบลที่เช่ือว่าการฟัง เทศน์มหาชาติให้จบครบท้ัง ๑๓ กัณ ฑ์ ในวันเดียว จะทำให้เกิดทันศาสนาของพระศรี อาริยเมตไตรย เพราะเป็นโลกแห่งความสงบสุข ซ่ึงเป็นความเชื่อที่อยู่คกู่ ับคนในตำบลเขาสมอคอนมา อยา่ งยาวนาน บุ ค ค ล ส ำ คั ญ ท่ี มี ส่ ว น เก่ี ย ว ข้ อ ง ใน ก า ร เท ศ น์ มหาชาติ ของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา ตำบลเขาสมอคอนคือ พระครูใบฏีกาอนุชาติ อภิชาโต เจ้าอาวาสวัดถ้ำตะโก ปัจจุบัน ซ่ึงเป็นผู้ที่สืบทอดการเทศน์มหาชาติมาจากหลวง พ่อเภา เจ้าอาวาสวดั ถำ้ ตะโกรูปกอ่ น พรอ้ มกับศกึ ษาจากที่ อื่นด้วย ถือได้ว่าเป็นบุคคลสำคัญท่ีมีบทบาทเกี่ยวกับเรื่อง ของการเทศน์มหาชาติเป็นอย่างมากในการจัดงานเทศน์ มหาชาตใิ ห้แกช่ าวบ้านในตำบลเขาสมอคอน การจัดงานเทศน์มหาชาติของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา จะจัดขึ้นในช่วงวันออกพรรษาเป็น ประจำทุกปี นางวันเพ็ญ อ่ิมพู (๒๕๖๑) ผู้ใหญ่บ้านตำบลเขาสมอคอนเล่าว่า ก่อนวันเร่ิมงานเทศน์ ชาวบ้านจะร่วมแรงร่วมใจมาช่วยกนั จัดสถานที่บริเวณศาลาวดั ให้เสมือนกับป่าหิมพานต์ โดยจะสร้าง เป็นศาลาอาศรมของพระเวสสันดร ประดับตกแต่งด้วยต้นกล้วย เพื่อใช้เป็นสถานท่ีในการเทศน์ หลงั จากนัน้ ช่วงเวลา ๑๗.๐๐ น. ชาวบ้านจะมาร่วมกันสวดมนตเ์ ย็นทีว่ ดั เม่ือถึงวันงานเทศน์มหาชาติช่วงเวลาประมาณ ๐๘.๐๐ น. พระก็จะเริ่มเทศน์ต้ังแต่กัณฑ์ที่ ๑ จนถึง กัณฑ์ท่ี ๑๓ จนครบพันคาถา ได้แก่ กัณฑ์ที่ ๑ กัณฑ์ทศพร จำนวน ๑๙ คาถา กัณฑ์ที่ ๒ กัณฑ์หิมพานต์ จำนวน ๑๓๔ คาถา กัณฑ์ที่ ๓ กัณฑ์ทานกัณฑ์ จำนวน ๒๐๙ คาถา กัณฑ์ท่ี ๔ กณั ฑว์ นปเวศน์ จำนวน ๕๗ คาถา กณั ฑ์ที่ ๕ กัณฑช์ ชู ก จำนวน ๗๙ คาถา

กัณฑ์ที่ ๖ กัณฑ์จุลพน จำนวน ๓๕ คาถา กัณฑ์ที่ ๗ กัณฑ์มหาพน จำนวน ๘๐ คาถากัณฑ์ท่ี ๘ กัณฑ์กุมาร จำนวน ๑๐๑ คาถา กัณฑ์ที่ ๙ กัณฑ์มัทรี จำนวน ๙๐ คาถา กัณฑ์ท่ี ๑๐ กัณฑ์สักกบรรพ จำนวน ๔๓ คาถา กัณฑ์ท่ี ๑๑ กัณฑ์มหาราช จำนวน ๖๙ คาถา กัณฑ์ที่ ๑๒ กัณฑ์ฉกษัตริย์ จำนวน ๓๖ คาถา กัณฑ์ท่ี ๑๓ นครกัณฑ์ จำนวน ๔๘ คาถาตามลำดับ ชาวบ้านตำบลเขาสมอคอนก็จะพร้อมใจกันมาร่วมฟัง เทศน์และร่วมทำบุญกับทางวัด ซ่ึงเต็มไปด้วยความเชื่อท่ี ยึดถือปฏิบัติกันมาอย่างยาวนาน นายบำรุง อิ่มพู (๒๕๖๑) ชาวบ้านตำบลเขาสมอคอนกล่าวว่า ในแต่ ละกัณฑ์จะมีความเชื่อของคนโบราณที่ทำกันมาอย่างยาวนาน เช่น ทานกัณฑ์ เป็นกัณฑ์ที่พระ เวสสันดรทรงแจกมหาสัตสดกทาน คือ การแจกทานครั้งยิ่งใหญ่ ในช่วงนี้ชาวบ้านก็จะร่วมทำบุญกับ ทางวัด มีการบริจาคข้าวของเงินทอง เพราะเชื่อกันว่าถ้าได้ทำบุญกับพระเวสสันดร จะทำให้มี ทรัพย์สินเงินทองมากมาย ส่วนในช่วงกัณฑ์มัทรี จะมีการเตรียมปัจจัย บริจาคเงินซื้อยาดมยาหม่อง เน่ืองจากเป็นกัณฑ์ท่ีนางมัทรีเป็นลมสลบลงไป ซึ่งเช่ือกันว่า เมื่อบริจาคส่ิงของดังกล่าว จะทำให้ รา่ งกายแข็งแรง ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ นอกจากน้ีชาวบ้านยังได้นำส่ิงของมาทำบุญที่วัด อาทิ กล้วย มะพร้าว และข้าวของอุปโภคบรโิ ภค เรียกว่า มหาราชกระจาดใหญ่ ซึ่งจะทำในกัณฑ์มหาราช เพราะ เป็นกัณฑ์ที่พระเจ้ากรุงสญชัย เลี้ยงรับขวัญกัณหา ชาลี และชูชก ซึ่งเป็นกัณฑ์ที่ชูชกกินอาหารจากการ เลย้ี งรบั ขวัญจนทอ้ งแตกตาย หลังจากเทศน์ท้ัง ๑๓ กัณฑ์เสร็จ ในช่วงเย็นของวันเทศน์ จะนิมนต์พระภิกษุสงฆ์ท้ังวัดลง มาสวดคาถาชยันโตตอนเชิญพระเวสสันดรเข้าเมือง พร้อมกับมีการแห่ขบวนโดยท่ีเด็กนักเรียน โรงเรียนวัดถ้ำตะโกจะแต่งตัวเป็นพระเวสสันดร พระนางมัทรี กัญหา ชาลี พระเจ้ากรุงสญชัยและ พระนางผสุ ดี รวมถึงข้าราชบริพารเข้าเมืองกันกเ็ ปน็ อนั เสรจ็ พิธี ในขณะเดียวกันชาวบ้านก็มีความเช่ือ วา่ ตอ้ งเกบ็ ผลไม้ ข้าวของ น้ำมนตใ์ นพิธี ต้นกล้วยและต้นอ้อยกลับบ้าน เพราะเชือ่ กันว่าเป็นสริ ิมงคล แกต่ นเองและครอบครวั จดุ เด่นการเทศน์มหาชาติของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา ตำบลเขาสมอคอน คือ พระครใู บฏีกา อนุชาติ อภิชาโต ท่านเป็นนักเทศน์ท่ีมีช่ือเสียงและมีความสามารถในการประยุกต์เอาทำนองเพลงที่ ได้รับความนิยมมาปรับเน้ือหาใหม่ให้เข้ากับบทเทศน์ท่ี เกี่ยวกับธรรมะซ่ึงเข้ากับยุคสมัย และมีการแทรกสาระ ธรรมะเป็นบทแหล่ตามวัยของกลุ่มผฟู้ ัง เช่น หากเป็นกลุ่ม ผู้สูงอายุก็จะเทศน์เก่ียวกับธรรมะสังขาร หากเป็นวัยรุ่น จะเทศน์เป็นธรรมะสอนใจ เป็นต้น เทคนิคการแหล่ของ

เจ้าอาวาสวัดถ้ำตะโก พุทธโสภาน้ัน ยังมีการเปล่ียนทำนองแหล่ไปตามกณั ฑ์ต่าง ๆ และใส่น้ำเสียงให้ สอดคล้องกับกัณฑ์ที่กำลังแหล่อยู่ เช่น ในกัณฑ์ชูชก จะใส่น้ำเสียงห้าวหาญ เน้นหนัก เพื่อให้ สอดคล้องกับบุคลิกของชูชก เป็นต้น นอกจากน้ีส่ิงท่ีเป็นเอกลักษณ์อีกอย่างหนึ่งในการเทศน์ของเจ้า อาวาส วัดถ้ำตะโก ก็คือ การสอดแทรกมุกตลก เรื่องเล่าต่าง ๆ รวมถึงการพูดโต้ตอบหยอกล้อกับ พระที่ร่วมเทศน์ด้วย ทำให้การฟังเทศน์เกิดความน่าสนใจ และไม่น่าเบ่ือจนเกินไป (พระครูใบฎีกา อนุชาติ อภิชาโต, ๒๕๖๑) นอกจากเอกลกั ษณ์และเทคนคิ ดงั กล่าวของพระครูใบฎีกาอนุชาติ อภชิ าโต เจ้าอาวาสวัดถ้ำ ตะโก พุทธโสภา แล้ว ยังมีการเทศน์และแหล่ร่วมกับลิเกช่ือดัง เช่น ทศพล หิมพานต์ ดวงแก้ว ลูกท่าเรือ เป็นต้น รวมถึงมีการใช้วงป่ีพาทย์เข้ามาช่วยเพ่ือเพ่ิมอรรถรสในการฟัง ซ่ึงการบรรเลงเพลงของวงป่ี พาทย์ ก็จะบรรเลงเพลงประจำกัณฑ์ น่ันคือ ในกัณฑ์ทศพร บรรเลงเพลงสาธุการ กัณฑ์หิมพานต์ เพลงตวงพระธาตุ ทานกัณฑ์ เพลงพญาโศก กัณฑ์วนปเวศน์ เพลงพญาเดิน กัณฑ์ชูชก เพลงเซน่ เหล้า กัณฑ์จุลพน เพลงรัวสามเลา กัณฑ์มหาพน เพลงเชิดกล้อง กัณฑ์กุมาร เพลงเชิดฉิ่งโอด กัณฑ์มัทรี เพลงทยอยโอด กัณฑ์สักกบรรพ เพลงเหาะ กัณฑ์มหาราช เพลงกราวนอก กัณฑ์ฉกษัตริย์ เพลงตระ นอน และกัณฑ์นครกัณฑ์ บรรเลงเพลงกลองโยน ตามลำดับ นอกจากน้ีวงป่ีพาทย์ท่ีใช้ประกอบการ แหล่และเทศน์ก็จะประยุกต์ทำนองเพลงตามท่ีพระครูใบฎกี าอนุชาติ นำมาใช้ในการแหล่ ซงึ่ เป็นเพลงท่ี กำลังได้รับนิยมความนิยมในขณะน้ัน ๆ เป็นการดึงดูดให้ชาวบ้านร่วมทำบุญกับวัดและเป็นการสร้าง ความสุข สร้างความน่าสนใจใหแ้ ก่ผู้ฟังอีกด้วย ประเพณีเทศน์มหาชาติของวัดถ้ำตะโก พุทธโสภา ตำบลเขาสมอคอน เป็นประเพณีที่ถือได้ วา่ อยู่คู่กับคนในตำบลมาอย่างยาวนาน แม้ว่าปัจจุบันจะมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบการเทศน์ให้เข้ากับ ยุคสมัยมากข้ึน แต่ก็ยังคงไว้ซึ่งการเทศน์รูปแบบเดิมท่ีทรงคุณค่าเช่นกัน ในขณะเดียวกันท่าน เจ้าอาวาสก็ได้มีการฝึกฝนการเทศน์มหาชาติ ให้แก่เด็กนักเรียนในพื้นท่ี ถือเป็นการถ่ายทอดและ อนุรักษก์ ารเทศน์มหาชาตใิ หอ้ ยูค่ ่กู บั คนตำบลเขาสมอคอนสบื ตอ่ ไป

เอกสารอ้างอิง กรมสง่ เสริมวัฒนธรรม. (2559). แนวปฏิบตั ิทางสังคม พธิ ีกรรมและงานเทศกาล : มรดกภมู ิปัญญา ทางวัฒนธรรมของชาต.ิ กรุงเทพฯ: องค์การสงเคราะหท์ หารผ่านศกึ ในพระบรมราชูปถัมภ.์ ทติ ยารัตน์ ยอดเมอื ง (๒๕๖๑, พฤษภาคม ๑๕). ขา้ ราชการบำนาญโรงเรียนท่าวุ้งวทิ ยาคาร. สมั ภาษณ์ บำรงุ อิ่มพู. (๒๕๖๑, พฤษภาคม ๑๕). ๕๖ หมทู่ ี่ ๕ ตำบลเขาสมอคอน อำเภอท่าวงุ้ จงั หวดั ลพบรุ .ี สัมภาษณ์. พระครูใบฎีกาอนุชาติ อภิชาโต. (๒๕๖๑, พฤษภาคม ๑๕). วัดถ้ำตะโก พุทธโสภา อำเภอท่าวุ้ง จังหวดั ลพบุรี, สมั ภาษณ.์ วนั เพญ็ อม่ิ พ.ู (๒๕๖๑, พฤษภาคม ๑๕). ๕๖ หมทู่ ี่ ๕ ตำบลเขาสมอคอน อำเภอท่าวุ้ง จังหวดั ลพบรุ ี. สมั ภาษณ์.