ผักแขยง

ผักแขยง ชอ่ื สามญั : Rice Paddy Herb, Finger Grass. ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ : Limnophila aromatica (Lam.) Merr. ชือ่ พื้นเมอื ง : ผักกะแยง , ผกั คะแยง ,ผกั อีออม(ภาคอสี าน) , ผักพา (ภาคเหนือ) , ผักลืมผวั (ภาคกลาง) , สุ่ยฝโู หยว , จุ้ยหยุ่ ยงั (จนี ) ลักษณะท่วั ไป ผกั แขยงจัดเปน็ พืชลม้ ลกุ เนอ้ื ออ่ นมีอายุปีเดียว ลาต้นมีลักษณะอวบทรงกลม ต้ังตรงผิว ลาต้นมีสีเขียวอ่อน และมีขนปกคลุม ด้านในลาต้นกลวงเป็นรูอากาศ เห็นได้ชัดโดยลาต้นมี เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 0.2-0.35 เซนติเมตร สูงประมาณ 20-35 เซนติเมตร ลาต้นมีกลิ่น ฉุนแรง และให้รสเผ็ด ใบเป็นใบเด่ียว ขนาดเล็ก ออกเป็นคู่ตรงข้ามตามข้อปล้องของลาต้น หรืออาจมี 3 ใบก็ได้ รูปทรงของใบเป็นแบบใบรีรูปของขนานมีสีเขียวมีขนข้ึนปกคลุมเล็กน้อย ใบยาว 1.5-5 ซม.กว้าง 1-2 ซม. ฐานใบหุ้มลาต้น ขอบใบหยักเป็นฟันเล่ือย ไม่มีก้านใบ ด้านบนของใบมีตุ่มเล็กๆ ท่ีเป็นต่อมน้ามันอยู่มาก ดอกออกเป็นดอกเด่ียวหรืออาจจะแทงเป็น

ช่อ บริเวณซอกใบ โดยในแต่ละดอกจะมีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ เป็นสีเขียวมีขน ลักษณะดอกเป็น รูปกรวยกลีบดอกสีแดงสีชมพูอ่อน หรือสีม่วงยาว 0.3 เซนติเมตร และแยกออกเป็น 5 กลีบ ก้านดอกยาวประมาณ 0.5-1 เซนติเมตร มีขนมากและมีก้านเกสรตัวผู้สีขาว 4 อัน ผลมี ลักษณะรียาว ปลายผลเรียวแหลม ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร ผลอ่อนมีสีเขียว ส่วนผลแก่มีสี น้าตาล เมื่อแก่เต็มท่ี ผลจะปริแตกออกเป็น 4 แฉก ต้านในมีเมล็ดรูปทรงกลมสีน้าตาลอมดา ขนาดเล็กจานวนมาก การขยายพันธุ์ ผักแขยงสามารถขยายพันธุ์โดยการใช้เมล็ดและการปักชาลาต้นนั้น จะเป็นการนามา ปักขาเฉพาะการปลูกในกระถางเพื่อใช้สาหรับในครัวเรือนตามชนบทเท่านั้น สาหรับการ ขยายพันธ์ุหลักๆ ของผักแขยงนั้น ส่วนมากแล้วจะเป็นการขยายพันธ์ุโดยเมล็ดในธรรมชาติ มากกวา่ การนามาเพาะปลกู โดยมนษุ ย์เพราะผักแขยงกเ็ ป็นพืชชนิดหนึง่ ทถ่ี กู จดั ให้เปน็ วัชพชื ใน นาขา้ ว และมักจะถกู กาจดั ออกจากแปลงนาทัว่ ๆไป องคป์ ระกอบทางเคมี มีการศึกษาถึงองค์ประกอบทางเคมีจากส่วนต่างๆของผักแขยงพบว่ามีสารสาคัญๆ อยู่ หลายชนิดเช่น Stigmasterol, β-sitosterol, Isothymusin ,Nevadensin , Salvigenin , Chlorogenic acid, Caffeic acid และในส่วนของ ต้นและใบของผักแขยงยังมีน้ามันหอม ระเหยอยปู่ ระมาณ 0.13% ประกอบไปดว้ ยสาร d-limonene และ d-perillaldehyde นอกจากนีใ้ นส่วนท่ีกินไดข้ องผักแขยงยังมีคณุ ค่าทางโภชนาการดังนี้ คุณคา่ ทางโภชนาการของส่วนท่ีกนิ ได้ของผักแขยง (100 กรมั ) – พลังงาน : 32 กโิ ลแคลอรี – เสน้ ใย : 1.5 กรัม – แคลเซียม : 55 มิลลกิ รมั – ฟอสฟอรัส : 62 มลิ ลิกรมั – เหลก็ : 5.2 มิลลกิ รมั – วิตามนิ A : 5,862 หนว่ ยสากล – วติ ามนิ B1 : 0.02 มิลลิกรัม – วติ ามิน B2 : 0.87 มลิ ลกิ รมั – วติ ามนิ B3 : 0.6 มิลลิกรัม – วติ ามิน C : 5 มลิ ลิกรมั

รปู แบบและขนาดวิธใี ช้ ใช้แก้ไข้ แก้ไอ ขับลม ช่วยเจริญอาหาร ขับน้านม ระบายท้อง โดยใช้ต้นสด ประมาณ 15-30 กรมั นามาตม้ กบั นา้ ดม่ื ใช้แก้พษิ เบอ่ื เมาโดยใช้ต้นแหง้ ท่ีเกบ็ เอาไว้ประมาณ 1 ปี มาต้ม กับน้าดืม่ ใชแ้ ก้ฝี กลากและอาการคันตามผิวหนังโดยใช้ตน้ สดตาพอกหรอื คั้นเอาน้าทาหรือจะ ต้มน้าชะล้าง บริเวณท่ีเป็นก็ได้ ใช้ลดอาการบวมซ้า โดยนาลาต้นมาขยาแล้วใช้ประคบ ใช้แก้ อาการวิงเวยี นศรี ษะโดยใชล้ าต้น และใบสด นามาขยาดม การศกึ ษาทางเภสัชวทิ ยา มีผลการศึกษาวิจัยทางเภสัชวิทยาของผักแขยงรวมถึงน้ามันหอมระเหยของผักแขยง พบว่ามีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาต่างๆ ดังนี้ ฤทธ์ิยับยั้งเซลล์มะเร็งเม็ดเลือดขาวและเซลล์มะเร็ง เต้านม ฤทธ์ิต้านอนูมูลอิสระ ฤทธิ์ต้านเชื้อไวรัส และแบคทีเรีย ฤทธ์ิระงับประสาท ฤทธ์ิลด การอกั เสบ ฤทธ์ิกระต้นุ ระบบประสาท และฤทธ์ิขยายหลอดเลอื ด เป็นตน้ ขอ้ แนะนาและข้อควรระวงั สตรีมีครรภ์ห้ามรับประทานผักแขยงเพราะอาจทาให้เกิดอาการผิดสาแดงได้ ส่วนสตรี หลงั คลอดควรระมัดระวังในการรบั ประทานผักแขยงเพราะอาจเกิดการแพ้ไดเ้ ชน่ กนั ผักแขยงมีสารแคลเซียมออซาเลตสูง ดังนั้นจึงควรระมัดระวังในการรับประทานผักแขยง เพราะหากรับประทานมากเกินไปหรือรับประทานเป็นประจาอาจทาให้เกิดน่ิวในอวัยวะต่างๆ ได้ สรรพคณุ 1. ชว่ ยระบายท้อง 2. แก้ไข้ 3. แกไ้ อ 4. แกป้ วดประจาเดือน 5. ชว่ ยขบั ลม 6. ช่วยเจริญอาหาร 7. ประสะนา้ นม 8. แก้ท้องเสีย

9. แกอ้ าหารเป็นพิษ 10. ชว่ ยในการฆา่ เชอ้ื โรค 11. เปน็ ยาระบายออ่ นๆ 12. แก้อกั เสบ 13. แก้คนั ตามผวิ หนงั 14. แกก้ ลาก 15. แก้ฝี 16. แกพ้ ิษงู

เมนอู าหารจากผกั แขยง 1. แกงปลาดกุ ใสผ่ ักแขยง สว่ นผสม 1. นา้ สะอาด 2. ปลาดกุ 3. ผักแขยง 4. เคร่อื งแกง ข่า ตะไคร้ หอมแดง กระเทียม พริกแดงหรอื ลกู โดด 5. เครือ่ งปรงุ รส น้าปลาร้า ผงปรงุ รส นา้ ปลา มะขามเปียก ขั้นตอน 1. ห่ันปลาดุกเป็นชน้ิ ล้างน้าเกลือให้สะอาด 2. ตม้ นา้ ให้เดอื ดแล้วทบุ เครื่องแกงและมะขามเปียกใส่ลงไปต้มจนหอม 3. ชิมความเปร้ยี วตามทตี่ ้องการแล้วตักมะขามเปียกออก 4. ใสช่ น้ิ ปลาลงไปตม้ จนสกุ 5. ปรงุ รสตามใจชอบ 6. ใสผ่ ักแขยงแลว้ ปิดไฟตักเสิร์ฟ

2. แกงสายบัวปลานิลใส่ผกั แขยง ส่วนผสม 1. ปลานิล 2. สายบัว 3. ผักแขยง 4. ผกั ที่อยากใส่ 5. พริกแหง้ พริกสด 6. หอมแดง 7. นา้ ปลารา้ 8. นา้ มะขามเปียก 9. น้าปลา 10. ผงชูรส 11. เกลือ ข้ันตอน 1. ปอกสายบวั หนั่ เป็นช้ินพอดคี า หั่นผักแขยงขนาดตามชอบเลยค่า 2. จดั การเตรียมปลานะคะ ลา้ งปลาใหส้ ะอาด หั่นเป็นทอ่ นๆ เลย ถอดเกล็ดควัก ไสด้ ว้ ยน้า 3. เอาพริกแหง้ หอมแดง พรกิ สด มาโขลกๆ พอหยาบคา่ 4. ตง้ั น้าใหเ้ ดือดใส่พริกแกงท่ีโขลกลงไป 5. ปรุงรสด้วยน้ามะขามเปียก เกลือ น้าปลาร้า ผงชูรส น้าปลา ช้ิมรสให้เปร้ียว นิดๆ หรือเปร้ียวตามชอบค่ะ เปรี้ยวๆ นัวๆ เค็มๆ พอน้าเดือดจัดๆ ใส่ปลานิลลงไปค่ะ ตอนน้ี หา้ มคน พอปลานลิ สกุ ก็ใส่ผกั ค่า ผกั แขยงกบั สายบัว รอสายบัวสุกกย็ กเสิร์ฟได้

3. ตม้ ปลานลิ ใส่ผกั แขยง สว่ นผสม 1. ข่า, ตะไคร,้ ใบมะกรดู 2. น้ามะขามเปยี ก 3 ช้อนโต๊ะ 3. ปลานลิ 4. พรกิ ขห้ี นสู วน กระเทยี ม หอมแดง 5. มะนาว 1 ลูก 6. เกลอื 1/2 ชอ้ นโต๊ะ 7. นา้ ตาลทราย 1 ช้อนโต๊ะ 8. น้าปลาเมกะเชฟ 3 ช้อนโตะ๊ ขนั้ ตอนการทา 1. ตม้ น้าใส่ข่า ตะไคร้ ใบมะกรูด 2. ใสน่ า้ มะขามเปียก ใส่เกลอื ใส่ปลาลงไป 3. ตาพริก กระเทยี ม หอมแดง แลว้ ใส่ลงในหมอ้ 4. ใสน่ า้ ตาล ใส่มะนาว เตมิ นา้ ปลาพอมรี สนา้ ปลา ใสผ่ กั กะแยง รอผักห่วน แลว้ ตักใส่ถว้ ย

แหล่งที่มา 1. https://cookpad.com/th/recipes/9409840%E0%B8%9C%E0%B8%94%E0% B8%9A%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AA %E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%81?ref=search&search_t erm=%E0%B8%9A%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%87%E0%B8%B9 2. https://www.thai- thaifood.com/th/%E0%B8%9A%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%87%E 0%B8%B9/ 3. https://cookpad.com/th/recipes/15411470- %E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B8%87%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B 8%B2%E0%B8%94%E0%B8%81%E0%B9%83%E0%B8%AA%E0%B8%9C% E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B8%A2%E0%B8%87?ref=searc h&search_term=%E0%B8%82%E0%B8%B0%E0%B9%81%E0%B8%A2%E0 %B8%87