2015-05-19 Special Jansbinnensingel 30

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Jansbinnensingel 30 Een special van FaceBook Oud-Arnhem en Nostalgisch Nederland.net Historisch onderzoek: Benno Landsheer Tekst: Peter Bloemendaal Mei 2015 
 Pagina 1 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Special: Arnhem, Jansbinnensingel nr. 30. Soms kun je door toevalligheden en het combineren van bestaande gegevens en deskundigenkennis de “levensloop” van een Arnhems pand en haar bewoners redelijk nauwkeurig reconstrueren. Plus dat we het een ander te weten komen uit de levensgeschiedenis van de familie die ooit het pand bewoonde. En dat is wat we vandaag in Oud-Arnhem gaan doen met een special over het pand Jansbinnensingel nr. 30, dat rechts van het overbekende One Day Cleaning stond. In dit filmpje zien we het bewuste pand rechts naast One Day Cleaning: https://www.youtube.com/watch?v=iQfFmLtTRgY. Foto 01: Het verhaal begint met een mailtje van Michel Karsten, tegenwoordig woonachtig in Frankrijk. Hij stuurde me een foto van het pand aan de Jansbinnensingel 30, gemaakt in 1900. Een prachtig pand met links een fraaie serre-uitbouw en een mooie tuin. Michel was recent ter plekke wezen kijken maar kon het bewuste pand niet vinden. Waarom dat zo was wordt in de loop van dit verhaal duidelijk. Pagina 2 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 02: Ook stuurde Michel een scan van een overlijdensadvertentie van een van de bewoonsters, Maria Jacoba Adriana Karsten, geboren Heijligers. Zij stierf op 27 mei 1917. Haar man, Ernst Herman Karsten, was onder meer van 1903 tot 1909 vice-president van het Arnhemse Gerechtshof en een bekende figuur in de stad. Het echtpaar woonde in het pand Jansbinnensingel 30. Ernst Herman Karsten is de overgrootvader van inzender Michel. Hij kwam er in 1872 te wonen en overleed in het pand in 1920, drie jaar na het overlijden van zijn vrouw. Het echtpaar had 5 kinderen. Eén van die kinderen was ir. Ernst Herman Karsten (1866-1945), de opa van inzender Michel. Michel’s vader was Willem Jan Karsten, een oud-tenniskampioen. Er bestaat de nodige info over deze tennisspeler en zelfs een Polygoonjournaal, uit 1942: http://nl.wikipedia.org/wiki/ Nationale_Tennis_Kampioenschappen. Het filmpje draait alleen onder de browsers FireFox en Chrome, de zogenaamde html5-browsers. Pagina 3 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Ik stuurde de foto naar Benno Landsheer die -zoals de meeste fans van Oud-Arnhem inmiddels wel weten- veel kennis heeft over Arnhemse oude panden en de historie van de stad. En jawel: er kwam een sloot aan gegevens terug. De Jansbinnensingel was al vroeg bebouwd, rond 1835 kwamen hier de eerste burgers wonen, voornamelijk vermogend. Er lag een heel mooi wandelpark voor de deuren met een gracht. Het park werd bekostigd door de verkoop van bouwkavels. Een gouden greep van het gemeentebestuur, waardoor veel rijke burgers naar Arnhem werden gelokt. Ze konden hun eigen huis bouwen aan de singel, maar wel onder toezicht van de stadsarchitect, die voor de architectuur regels stelde. De huizen waren vrijstaande villa’s, met tuintjes aan de zijkant. Waar nog niet bebouwd was stond een muurtje met smeedijzeren hekwerk. Toen de spoordijk werd aangelegd werd besloten om ook de Jansbuitensingel te bebouwen, waar tot op dat moment alleen nog maar één boerderij stond. Die zien we op deze eerder al in Oud-Arnhem gepubliceerde foto: http://goo.gl/zfZKmF. Op de overgang Velperplein en Jansbinnensingel was in die beginperiode een vrij grote open ruimte. Die open ruimte zien we rechts op deze foto die al eens op Oud-Arnhem stond: http://goo.gl/hALgjS. Het diende als toegang tot een groot pand dat een beetje terugliggend was gesitueerd. Een pand met een lange geschiedenis, maar uiteindelijk gesloopt bij de aanleg van de Looierstraat rond 1950. Het pand was gebouwd als bestedelingenhuis voor de opvang van vreemdelingen. Deze opvang werd later verplaatst naar het Spijkerkwartier. Nadien werd het in gebruik genomen als telefoonkantoor, ambachtsschool, vergaderruimte en arbeidsbeurs. De toegang naar het gebouw werd in de loop der jaren steeds smaller en staat vandaag de dag bekend als de Telefoonstraat (https://goo.gl/1frcb6). Een ander leuk weetje is dat precies op de hoek van Velperplein en Jansbinnensingel vroeger een ander pand stond. Het werd in 1850 afgebroken om plaats te maken voor een aantal prachtige nieuwe villa’s, waaronder die op nummer 30. Rond 1860 kwamen drie nieuwe panden gereed. Aan de zijde van Velperplein werd een villa gebouwd die er nog steeds in volle glorie staat (https://goo.gl/1FQyqK). Het was het pand waar in 1892 de Nederlandse Bank introk. Niet zomaar een bank, maar eentje die het geld zelf mocht drukken. Precies tussen deze villa’s werd in 1934 door de toenmalige eigenaar van nummer 30 besloten om nog een villa in te passen. Dit werd uiteindelijk het pand van One Day Cleaning, ontworpen door de bekende Arnhemse architect Willem Diehl. Hierdoor raakte nummer 30 de tuin en erker kwijt. Veel panden op de binnensingel hebben waarschijnlijk vanwege een centenkwestie op deze wijze hun tuin verloren. Pagina 4 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 03: Het pand Jansbinnensingel 30 in 1917. De serre-uitbouw bestaat nog, maar de tuin is al opgeofferd aan het pand links waar later One Day Cleaning in werd gevestigd. Pagina 5 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 04: Op dit schilderij uit omstreeks 1850 zien we de eerste panden die aan de singel werden gebouw. Het pand stond ietsje ten westen van de hoek met het Velperplein. Links de open ruimte die leidde naar het bestedelingenhuis dat we ook zien liggen, met het kleine torentje. Het pand Jansbinnensingel 30 zou ongeveer links in dit schilderij verrijzen. De villa op het schilderij werd bewoond door predikant Schröder van de Nederlands Hervormde Kerk, waarschijnlijk was hij verbonden aan de Koepelkerk. Op de voorgrond de toen nog bestaande Jansgracht. Pagina 6 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 05: Op deze kaart uit 1840 zien we de oude situatie aan de Jansbinnensingel. Er staat één grote villa op de hoek met het Velperplein, eigendom van ene Heer Carp. Verder zien we dat de gracht, bekend als de Jansgracht of De Kapitale Gracht, nog bestaat. Waar vroeger die gracht lag, ligt tegenwoordig de groenstrook tussen de twee Jans-singels. Pagina 7 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 06: Een foto uit omstreeks 1865, waarop rechts nog de villa van Carp te zien is. De panden links konden we al eens zien op een in Oud-Arnhem gepubliceerde foto: http://goo.gl/yqwMo1 uit 1890. De twee panden op de foto in dit verhaal staan helemaal rechts op de foto uit 1890. De villa van Carp stond ongeveer op de plek waar nu de ronde toegangsweg naar de parkeergarage bij V&D is, zie het grijze pinnetje midden op dit kaartfragment. Pagina 8 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 07: Een kaart uit 1850. Er staan al enkele villa’s in het rijtje aan de Jansbinnensingel, op de kaart aangeduid als Singel. De Binnengracht, een stuk stadsgracht die we op de kaart van 1840 nog zien, is gedempt: de nieuwe luxe villa’s aan de binnensingel worden daarop gebouwd. Het blokje boven de Singel geeft aan waar destijds de boerderij stond. Daarboven de spoordijk van de Rhijnspoorweg. Pagina 9 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 08: Het pand op het schilderij zien we terug op een foto uit de jaren ’30: het is dan wel grondig veranderd. De karakteristieke bogen boven de deur en op de eerste verdieping zijn nog wel te herkennen, evenals de drie “voetlichtraampjes’ op de zolderverdieping. Links het kantoor van de Arnhemsche Hypotheekbank, dat we verderop in dit verhaal nog zullen tegenkomen. Links van dit kantoor -buiten beeld- is het pand Jansbinnensingel 30 gesitueerd. Pagina 10 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 09: Op deze panoramafoto uit 1953 zien we in het midden weer die nauwe toegang tot het terugliggende pand, waar dan de Arbeidsbeurs is gevestigd. Iets meer naar rechts na de knik net zichtbaar het pand Jansbinnensingel 30. Pagina 11 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 10: Een foto nabij Jansbinnensingel 30 voor de deur, gemaakt in 1898. Een parade van de Gele Rijders. Misschien staan er wel leden van de Karsten-familie te kijken, maar dat weten we niet zeker. Pagina 12 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 11: De hoek Velperplein (links) - Jansbinnensingel in 1915. Voor de knik, net achter de kleine boom, het pand Jansbinnensingel 30. Het pand rechts ernaast, nummer 29, kreeg in de oorlog een voltreffer te verwerken en werd volledig verwoest. In dat pand was later de Arnhemsche Hypotheekbank gevestigd. Die bank zagen we al op een foto iets terug in dit verhaal. Pagina 13 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 12: het pand Jansbinnensingel 30 in 1920. De tuin is dan al opgeofferd aan de villabouw links. De erker bestaat nog wel. Pagina 14 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 13: het pand Jansbinnensingel 30, rechts naast One Day Cleaning, in 1945, kort na de capitulatie. Rechts naast nummer 30 de resten van de hypotheekbank die een voltreffer te verwerken kreeg: van het bankgebouw bleef niets over. Pagina 15 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 14: Een leuk feitje over het pand: in de jaren ’20 was er een school in gevestigd, een vestiging van de Pitmanscholen die ook in Nijmegen een vestiging hadden. De Pitmanschool was aangesloten bij de Hollandsche Federatie van Stenografie Leeraaren, en doceerde het stenografiesysteem van de Brit Isaac Pitman (1813-1897). Dit systeem, in 1837 geïntroduceerd, was alleen geschikt voor de engelse taal en wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Behalve steno en machineschrijven gaf de Nijmeegse Pitmanschool ook algemene administratieve en handelsopleidingen. Verder kon men er taalcursussen volgen, of het nu Nederlands, Engels of Esperanto was. Geregeld organiseerde de school wedstrijden sneltypen. Meer info over deze school kun je hier vinden: http://goo.gl/inENZb. Info over Isaac Pitman: http://en.wikipedia.org/wiki/ Pitman_shorthand (Engels).
 Pagina 16 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 15: De ruïne van de door een voltreffer geraakte hypotheekbank op nummer 29, met links het hoekpand nummer 30, gefotografeerd in juni 1945.
 Pagina 17 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 16: Nog een foto van de ravage naast huisnummer 30, dat wonder boven wonder -weliswaar zwaar beschadigd- nog redelijk overeind bleef na de voltreffer op het bankgebouw. Op deze foto kunnen we ook zien dat de erker links inmiddels is verdwenen. Pagina 18 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 17: Overzichtsfoto van de hoek Velperplein-Jansbinnensingel in 1945, gezien vanaf de Apeldoornsestraat. Achter de boom in het midden nummer 30, en links ervan One Day Cleaning. Nummer 30 is na de oorlog vervangen door dit pand: (Google StreetView augustus 2008): https:// goo.gl/tvb6Ik. Onherkenbaar, dus is het niet zo verwonderlijk dat Michel het pand van zijn voorouders niet kon vinden. Pagina 19 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 18: De mooiste foto’s bewaar je natuurlijk tot het laatst. Een uniek kijkje in het leven van een Arnhemse familie. Deze foto in het bijzonder fraaie interieur van Jansbinnensingel 30 werd gemaakt op 18 juni 1913 ter gelegenheid van de gouden bruiloft van de overgrootouders van inzender Michel, Maria Jacoba Adriana Karsten en Ernst Herman Karsten, het oudere echtpaar midden op de foto met een meisje tussen hen in aan tafel. Van links naar rechts staand: H. Karsten-van Bockom Maas, H.C. van Mansvelt, S.J. Karsten, B.M. Peltzer-Karsten, E.H. Karsten, C.J.M. van Mansvelt-Karsten, W. Peltzer. Van links naar rechts zittend: M.R.F. Karsten-Meeter, M.J.A. Karsten-Heijligers, W.J. Karsten, E.H. Karsten, H.M.F.G. Peltzer, mej. M. Karsten. Van links naar rechts zittend op de grond: J. Karsten, E. Karsten, E. Karsten. Pagina 20 van 21 / 19-05-2015

FaceBook Oud Arnhem Special: Jansbinnensingel 30 Foto 19: Nog zo’n fraaie familiefoto. Deze werd gemaakt op 12 februari 1916, eveneens in het fraaie interieur van de Jansbinnensingel 30, en ongeveer een jaar voor het overlijden van Michel’s overgrootmoeder Maria Jacoba Adriana Karsten. Het overgrootouderlijk echtpaar zien we achteraan aan tafel zitten. Van voor naar achteren links: A. Wolters, S.J. Karsten, B.M. Peltzer-Karsten, W. Karsten, M.J.A. Karsten- Heijligers. Van voor naar achteren rechts: H.C. van Mansvelt, M.R.F. Karsten-Meeter, H.M.F.G. Peltzer, C.J.M. van Mansvelt-Karsten, E.H. Karsten. (Met dank aan Michel Karsten voor het inzenden van het zeer fraaie en nooit eerdere gepubliceerde familiemateriaal uit zijn privé-collectie. En aan Benno Landsheer voor het verzamelen van historische gegevens rondom het pand Jansbinnensingel 30. Tekst en aanvullingen: Peter Bloemendaal. De foto’s met oorlogsschade 1945 komen uit het Gelders Archief). Pagina 21 van 21 / 19-05-2015