TV114 C5 Bach khoa toan thu

CHƯƠNG V TỪ ĐIỂN BÁCH KHOA TOÀN THƯ THÔNG DỤNG VÀ CHUYÊN NGÀNH Mục tiêu: Sau khi học xong chương này sinh viên có thể: 1. Xác định và sử dụng các loại từ điển bách khoa toàn thư khác nhau 2. Xác định và sử dụng từ điển bách khoa toàn thư thích hợp cho từng loại câu hỏi tham khảo 3. Đánh giá dạng thức và các nguồn từ điển bách khoa toàn thư. Tóm tắt Nội dung chương bao gồm:  Từ điển bách khoa toàn thư là gì?  Các loại từ điển bách khoa toàn thư  Tiêu chí đánh giá từ điển bách khoa toàn thư  Phương pháp tìm kiếm dùng cho từ điển bách khoa toàn thư in trên giấy và từ điển bách khoa toàn thư điện tử. Các vấn đề chính cần thảo luận  Loại từ điển bách khoa toàn thư nào sinh viên thường sử dụng,  Người dùng gặp khó khăn gì khi sử dụng các loại từ điển bách khoa toàn thư khác nhau?  Làm thế nào để đánh giá từ điển bách khoa toàn thư điện tử?  Điểm mạnh và điểm yếu của từ điển bách khoa toàn thư là gì? Từ điển bách khoa toàn thư có phải là nguồn thông tin đáng tin cậy không? Thư viện nên sử dụng từ điển bách khoa toàn thư không?  Bạn có cần sử dụng công cụ tìm kiếm loại từ điển bách khoa toàn thư “Ask Jeeves” để giúp người sử dụng tìm thông tin mà họ cần không?  Có phải “Google” và các công cụ tìm kiếm khác đã huỹ diệt nhu cầu mua từ điển bách khoa toàn thư của các thư viện không? Giới thiệu Từ điển bách khoa toàn thư chứa đựng thông tin kiến thức cơ bản trên phạm vi rộng của một đề tài hoặc một lãnh vực. Nhìn chung các mục từ trong từ điển bách khoa toàn thư dài hơn các mục từ trong niên giám hoặc trong danh bạ. Các bài viết được xếp theo thứ tự ABC, nhưng tốt hơn hết là bạn nên sử dụng mục lục tra cứu để tìm chúng bởi vì không phải tất cả các thông tin đều nằm trong một mục từ đơn lẻ. Từ điển bách khoa toàn thư là một trong những công cụ tham khảo được sử dụng thường xuyên nhất cả ở dạng in ấn hoặc dạng điện tử. Phiên bản điện tử thường cung cấp thêm các thông tin có thể sử dụng nhiều loại kỹ thuật tìm kiếm kể cả toán tử Boolean. Có nhiều Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 43 Tháng 3/ 2017

công cụ tìm kiếm từ điển bách khoa toàn thư có sẵn trên internet. Khi sử dụng các công cụ tìm kiếm này, bạn nên áp dụng các tiêu chí đánh giá cho các kết quả tìm được. Câu hỏi thảo luận  Bạn thường dùng các loại từ điển bách khao toàn thư nào?  Bạn thường gặp khó khăn gì khi sử dụng các loại từ điển bách khoa toàn thư khác nhau? Các loại từ điển bách khoa toàn thư Từ điển bách khoa toàn thư nhiều tập cho người lớn và trẻ em  Bộ từ điển bách khoa nhiều tập nổi tiếng là Encyclopedia Britannica ở dạng in trên giấy, gồm ba phần: o Phần 1: The Micopadeia – tài liệu tham khảo các số liệu thực, đơn giản, sử dụng độc lập o Phần 2: The Macropadeia – các bài viết khá chi tiết và dài. o Phần 3: The Propaedia - Hướng dẫn các thuật ngữ liên quan trong hai phần trên và mục lục tra cứu.  Một thí dụ khác về từ điển bách khoa nhiều tập cho một đối tượng người dùng khác là bộ World Book Encyclopedia (phục vụ cho học sinh đại học).  Nhiều nước có bộ từ điển bách khoa nhiều tập riêng như bộ từ điển bách khoa của Pháp: Grand Dictionnaire Encyclopedique Larousse Phụ trương từ điển bách khoa toàn thư: Sách tham khảo in hằng năm  Phụ trương được in hằng năm để giúp cho từ điển bách khoa toàn thư cập nhật và đưa thêm phần tóm tắt các sự kiện chính trong năm.  Thí dụ: Encyclopedia Britannica Yearbook, và McGraw Hill’s Encyclopedia of Science and Technology Yearbook Từ điển bách khoa toàn thư một tập  Từ điển bách khoa toàn thư một tập mang tính kinh tế. Nó được dùng để cân dối bộ sưu tập từ điển bách khoa toàn thư của thư viện.  Thí dụ: Hutchinson Encyclopedia, Concise Columbia Encyclopedia Từ điển bách khoa toàn thư chuyên ngành  Hầu hết các môn học chính đều có từ điển bách khoa toàn thư.  Từ điển bách khoa toàn thư chuyên ngành cũng được đánh giá thông qua các tiêu chí đánh giá ở trên.  Luôn là khởi điểm tuyệt vời cho những ai bắt đầu nghiên cứu về một chuyên ngành  Thí dụ: McGraw Hill Encyclopedia of Science and Technology, Encyclopedia of Library and Information Science. Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 44 Tháng 3/ 2017

Từ điển bách khoa toàn thư trên mạng Thông tin tìm được từ các từ điển bách khoa toàn thư trên mạng cũng được đánh giá thông qua các tiêu chí đánh giá cho các Website. Từ điển bách khoa toàn thư miễn phí trên mạng đôi khi cũng là phiên bản điện tử đầy đủ của từ điển bách khoa toàn thư. Thí dụ: Encarta Online là phiên bản đầy đủ, miễn phí của từ điển bách khoa toàn thư trên đĩa CD http://encarta.msn.com/ Một vài thí dụ khác của phiên bản từ điển bách khoa toàn thư trên mạng là  Columbia Encyclopedia 6th edn. http://www.bartleby.com/65/  Hutchinson Encyclopedia http://dknet.lineone.net/reference/encyclopaedia/hutchinson/ Wikipedia www.wikipedi.org là một loại từ điển bách khoa toàn thư mới, có sẵn trên mạng. Nó được các nhà tình nguyện biên soạn và chỉnh sửa. Nó là một wiki website, wiki websites cho phép người dùng thêm nội dung và cho phép người dùng khác chỉnh sửa nội dung. Câu hỏi thảo luận: Điểm mạnh và điểm yếu của từ điển bách khoa toàn thư Wikipedia là gì? Nó có phải là một nguồn thông tin đáng tin cậy không. Thư viện có nên sử dụng nó không? Tham khảo bài đọc thêm của Remy, 2002, Pink 2005 và Roush, 2005. Các tiêu chí đánh giá Từ điển bách khoa toàn thư được xuất bản để đáp ứng nhu cầu thông tin chung của đối tượng người đọc cụ thể, thí dụ như trẻ em. Từ điển bách khoa toàn thư có các bài viết khá dài và các thông tin thực, ngắn gọn. Phạm vi, thẩm quyền, kiểu hành văn, dạng thức, tính khách quan, độ chính xác, tính hiện hành và dễ sử dụng là các tiêu chí đánh giá chính.  Phạm vi / chuyên ngành o Đối tượng người dùng Phạm vi của từ điển bách khoa chuyên ngành thể hiện rõ ở tên gọi của nó. Phạm vi của từ điển bách khoa thông dụng thể hiện qua độ tuổi của đối tượng người sử dụng. Từ điển bách khoa toàn thư của trẻ em như quyển the World Book Encyclopedia luôn có thông tin chuyên sâu về các chủ đề học sinh cấp I và cấp II quan tâm. o Trọng tâm Trọng tâm của từ điển bách khoa toàn thư là sự hoà hợp giữa tính học thuật và tính phổ biến. Một phương pháp để kiểm tra phạm vi và trọng tâm của từ điển bách khoa toàn thư là chọn các chủ đề và con người quan trọng, kiểm tra và so sánh với các mục từ của các từ điển bách khoa toàn thư khác.  Thẩm quyền o Nhà xuất bản: Đây có phải là nhà xuất bản chỉ chuyên xuất bản từ điển bách khoa toàn thư không? Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 45 Tháng 3/ 2017

o Tác giả và những người đóng góp có phải là chuyên gia trong lãnh vực của họ không  Có phải tác giả là người nổi tiếng trong lãnh vực, đặc biệt là tác giả của một quyển sách nổi tiếng gần đây trong lãnh vực không?  Kiểm tra danh sách tên của những người đóng góp. Có phải họ là những người nổi tiếng trong lãnh vực không?  Vị trí, nghề nghiệp, bằng cấp của những người đóng góp có liên quan đến lãnh vực mà họ cống hiến không?  Tác giả và những người đóng góp là người định ra chính sách chỉnh sửa từ điển bách khoa toàn thư.  Kiểm tra các chú giải của từ điển bách khoa toàn thư về tác giả của bài viết.  Tính chính xác o Cho dù hầu hết các từ điển bách khoa toàn thư nổi tiếng đã qua kiểm tra, nhưng chúng vẫn không tránh khỏi một vài lỗi và tính không nhất quán . Khi sử dụng một từ điển bách khoa toàn thư, bạn nên kiểm tra tính chính xác của thông tin ở một nguồn tin khác.  Kiểu viết văn o Từ điển bách khoa toàn thư thông dụng phục vụ cho bạn đọc bình thường, không nhằm mục đích phục vụ các chuyên gia và học giả. o Những người đóng góp được cung cấp các chủ đề. Họ gởi các mục từ đến ban biên tập từ điển bách khoa toàn thư để ban biên tập chỉnh sửa cho phù hợp với đối tượng người sử dụng đã định.  Tính hiện hành o Ngay thời điểm bộ từ điển bách khoa toàn thư nhiều tập được xuất bản, thông tin cũng có thể đã cũ. o Ngày in từ điển bách khoa toàn không cho biết tính hiện hành của tất cả các mục từ. o Các từ điển bách khoa toàn thư thường có đông đảo đội ngũ biên tập để chỉnh sửa nội dung. o Quyết định thêm hoặc bớt các thông tin trong lần chỉnh sửa đều dựa vào yếu tố nhân vật đó hay sự kiện đó còn có ý nghĩa lâu dài hay không.  Quan điểm và tính khách quan o Để xác định một từ điển bách khoa toàn thư có khách quan khi bàn đến các vấn đề đang tranh luận hay không thì bạn hãy  Xem một mục từ có chủ đề đang tranh luận và xem xét sự khác biệt mang tính thời gian và lịch sử hay không  xem vấn đề dựa trên quan điểm gì và những quan điểm khác có phù hợp hay không  xem những vấn đề được đề cập, nhấn mạnh hay không nhấn mạnh. Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 46 Tháng 3/ 2017

 Cách sắp xếp và mục từ o Cách sắp xếp truyền thống của từ điển bách khoa toàn thư dạng in ấn là theo trật tự ABC với vô số mục lục tra cứu và tài liệu tham khảo chéo. o Phiên bản điện tử của tự điển từ điển bách khoa toàn thư sẽ cung cấp các lệnh tìm đơn giản và nâng cao. Các mục từ cũng có phần tham khảo chéo.  Mục lục tra cứu o Mục lục tra cứu thích hợp o Mục lục tra cứu bao gồm phần tham khảo chéo sử dụng “xem” và “cũng xem” o Một số tự điển bách khoa có in danh sách phần “cũng xem” ở cuối mỗi bài viết. o Tự điển từ điển bách khoa toàn thư cung cấp cách tìm kiếm các thuật ngữ mà phiên bản in ấn không có.  Dạng thức o Một từ điển bách khoa toàn thư tốt phải có khích thước vừa phải, có hình ảnh minh hoạ, đóng bìa và sắp xếp hợp lý. o Phần minh hoạ cho biết tính hiện hành của từ điển bách khoa. Hình ảnh phải liên quan đến nội dung và thích hợp cho độ tuổi của đối tượng người dùng. Hình ảnh rất có ích cho từ điển bách khoa trẻ em. o Kích cở của từ điển bách khoa toàn thư ảnh hưởng đến việc sử dụng. Kích cở phải phù hợp với lứa tuổi của đối tượng người sử dụng. o Khi từ điển bách khoa toàn thư trong thư viện được sử dụng quá nhiều, bạn phải quan tâm đến việc đóng bìa lại. o Kích cở của các tập phải tiện lợi cho việc sử dụng.  Giá thành o Từ điển bách khoa toàn thư dạng in ấn rất mắc tiền. Bạn phải dùng các tiêu chí kể trên để đánh giá từ điển bách khoa toàn thư, và phải xem xét đến dạng thức của chúng. Không có từ điển bách khoa toàn thư nào thoã mãn hết các nhu cầu của người dùng. Phương pháp tìm kiếm Nhìn chung, từ điển bách khoa toàn thư đáp ứng 3 loại câu hỏi sau: 1. Tìm dữ kiện / tài liệu tham khảo có sẵn. Các loại câu hỏi như “Tháp Eiffel được xây dựng năm nào?”, “Shakespeare là ai?” Từ điển bách khoa toàn thư là bộ sưu tập về con người, nơi chốn và sự việc với vô số sự kiện và số liệu. 2. Thông tin về kiến thức tổng quát Các loại câu hỏi như “vô tuyến truyền hình hoạt động ra sao?”, “Nam châm điện hoạt động như thế nào?” Từ điển bách khoa toàn thư thường giải thích và cung cấp các thông tin về kiến thức chung. Trong mục lục tra cứu của từ điển bách khoa toàn thư có phần tham khảo chéo giúp người đọc tìm được các thông tin có liên quan đến đề tài. Thí dụ, thông tin về nam châm điện cần tham khảo thêm thông tin về nam châm và điện. Các mục từ có liệt kê phần thư mục để người đọc tìm thêm các thông tin về đề tài Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 47 Tháng 3/ 2017

3. Thông tin hướng dẫn Từ điển bách khoa toàn thư hướng dẫn kỹ năng và tiến trình tìm kiếm thông tin. Từ điển bách khoa toàn thư còn hướng dẫn tìm thông tin cho chủ đề có liên quan. Khi đã biết được các khái niệm có liên quan và các vấn đề rộng hơn, người dùng có thể hình thành một phương pháp tìm kiếm riêng cho mình. Đây là bước đầu hữu ích trong tiến trình tìm kiếm thông tin. Tài liệu cần đọc: Bopp, R.E. & Smith, L. C. 1995 Reference and Information Services 2nd ed., Englewood Col., Libraries Unlimited Inc. Katz, W.A. 2002 Introduction to reference Work Volume 1: Basic Information Sources 8th edn Bostons, McGraw Hill Pink, D.H. 2005 ‘The book stops here’ in WIRED Magazine Iss. 13.03, March 2005. Http://www.wired.com/wired/archive/13.03/wiki.html viewed 28/03/2005 Remy, M. 2002 “Wikipedia: the free encyclopedia” in Online Information Review vol. 26. no.6, pp.434-435 Roush, W. 2005 ‘Larry Sanger’s knowledge free-for-all: can one balance anarchy with accuracy? in Technology Review vol.108, iss.1, p. 21. Chương 5: Từ điển bách khoa toàn thư 48 Tháng 3/ 2017