สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช King Naresuan the Great ชมอุทยาน สราญจติ พสิ ิฐค่า เจ็ดกษตั รา มหาราช ชาตสิ ยาม ปกป้องเมอื ง รกั ษา มาตคุ าม เดน่ พระนาม จารกึ พร้อม น้อมบชู า รศ. ประพนธ์ เรืองณรงค์ : ผปู้ ระพนั ธ์ บรรณาธิการท่ีปรึกษา : รองศาสตราจารย์ประพนธ์ เรอื งณรงค์ Executive editor : Associate Professor Prapon Reungnarong เรียบเรยี ง : ฝา่ ยวชิ าการสถาพรบ๊คุ ส์ Complied by the academic team แปล : พีรยิ า พงษส์ าริกัน, John Viano Translated by Peeriya Pongsarigun and John Viano Illustrations by Kasemsuk Tantitaweechok ภาพ : เกษมสุข ตนั ตทิ วีโชค

ค�ำน�ำ หนงั สอื ชดุ ๗ กษตั รยิ ร์ าชภกั ด์ิ นี้ นำ� เสนอพระราชประวตั แิ ละพระราชกรณยี กจิ ของสมเดจ็ บูรพกษัตริย์แห่งสยาม ตงั้ แต่อดตี จนถึงปัจจบุ นั ๗ พระองค์ คอื ๑. พอ่ ขนุ รามค�ำแหงมหาราช ๒. สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ๓. สมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช ๔. สมเด็จพระเจา้ ตากสนิ มหาราช ๕. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ๖. พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยู่หวั ๗. พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยหู่ ัว พระบรมราชานุสาวรยี ข์ องทงั้ ๗ พระองค์ ต้งั อยูใ่ น อุทยานราชภักดิ์ อำ� เภอหัวหนิ จังหวดั ประจวบคีรีขันธ์ เพื่อเทิดทูนและประกาศเกียรติคุณที่ทรงสร้างคุณูปการยิ่งใหญ่ต่อประเทศชาติ อนั นำ� มาส่คู วามเจรญิ รุง่ เรอื งและเป็นปึกแผ่นของชาติไทยตราบจนทุกวันนี้ ส�ำนกั พมิ พส์ ถาพรบุ๊คส์ 2

Preface The Seven Great Kings at Ratchaphak Park Series tells stories of the Seven Great Kings of Siam, featuring their Royal Majesties: 1. King Ram Khamhaeng the Great 2. King Naresuan the Great 3. King Narai the Great 4. King Taksin the Great 5. King Buddha Yot Fa Chulalok the Great (King Rama I) 6. King Chomklao Chao Yu Hua (King Mongkut) 7. King Chula Chomklao Chao Yu Hua (King Chulalongkorn) The Seven Great Kings monument was built in Ratchaphak Park, Amphoe Huahin, Prachuapkhirikhan Province. Ratchaphak Park was created to honor the Great Kings of Thailand for they contributed a great deal to prosperity and development of Thailand. Satapornbooks 3

สมเด็จพระนเรศวรมหาราช (สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ ๒) กษัตริย์องค์ท่ี ๑๕ แห่งกรุงศรีอยุธยา ครองราชย์ พ.ศ. ๒๑๓๓ - ๒๑๔๘ พระราชประวัติ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระราชสมภพ เมื่อ พ.ศ. ๒๐๙๘ ท่ี พระราชวังจันทน์ เมืองพิษณุโลก เป็น พระโอรสในสมเดจ็ พระมหาธรรมราชา แห่งราชวงศ์พระร่วง เจ้าผู้ครองเมือง พิษณุโลก กับพระวิสุทธิกษัตรี ซึ่งมี พระนามเดมิ วา่ พระสวสั ดริ าช พระราช ธิดาในสมเด็จพระมหาจักรพรรดิกับ สมเดจ็ พระศรีสรุ ิโยทยั พระบรมราชานสุ าวรยี ์ สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ณ อทุ ยานราชภกั ด์ิ จงั หวดั ประจวบครี ขี นั ธ์ 4

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงมีพระ Biography เชษฐภคินี (พ่สี าว) คอื พระสพุ รรณกัลยา หรือ เจ้าหญงิ สุพรรณเทวี และพระอนุชา (น้องชาย) King Naresuan the Great was born in B.E. คอื พระเอกาทศรถ 2098 at Chan Palace, Phitsanulok. He was the son of King Maha Thamma Racha of the Phra พระนามที่เรียกขานสมเด็จพระนเรศวร Ruang Dynasty, King of Phitsanulok and Phra มหาราชกันทั่วไปว่า พระองค์ด�ำ เนื่องจากมี Sutthikasattri, who used to be called Phra พระฉวีคล้�ำ และเรียกขานพระเอกาทศรถว่า Sawatdirat. Phra Sutthikasattri was the daughter พระองค์ขาว เพราะมีผิวขาวกว่าพระเชษฐา of King Phra Maha Chakkapat and Somdet Phra นั่นเอง Sisuriyothai การอ่านพระนาม King Naresuan had an elder sister, Phra Suphankanlaya, and a younger brother, Phra ปัจจุบัน ได้มีการค้นพบหลักฐานร่วมยุค Ekathotsarot. สมยั เดยี วกบั สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชหลาย ชนิ้ อาทิ พงศาวดารกรงุ ศรอี ยุธยาฉบบั วันวลิต King Naresuan was called Phra Ongdam พ.ศ. ๒๑๘๒ ระบุวา่ พระนามของพระองค์ คอื because he had dark skin. His brother, Phra พระนริศ พระนเรศ หรือ พระนเรศราชาธิราช Ekathotsarot, was called Phra Ongkhao because โดยมีสร้อยพระนามต่อท้ายว่า วรราชาธิราช he had fair skin. (Dam means black and Khao หมายถึง พระราชาเหนือพระราชาผู้ประเสริฐ means white in Thai.) สันนิษฐานว่าในสมัยก่อนยังขาดหลักฐานใน การศกึ ษาคน้ ควา้ จงึ อา่ นพระนามคลาดเคลอ่ื น Pronouncing His Name เป็น สมเด็จพระนเรศวรราชาธิราช (สม-เด็จ- พระ-นะ-เร-สวน-รา-ชา-ธิ-ราช) และเรียกขาน In The Chronicle of Ayutthaya, Van Vliet พระนามว่า “พระนเรศวร” จนถงึ ทกุ วันน้ี Issue, 2182 B.E. states King Naresuan’s name was Phra Narit or Phra Naret andWorarachathirat ส่วนสมัญญานามในภาษามลายูของ (King Naret the Great). Worarachathirat means พระองค์คือ ราชาอปี (Raadje Apij) หมายถงึ a great king of kings. However, it is believed ราชาแห่งไฟ แสดงถึงพระปรีชาสามารถและ that people mispronounced his name as Somdet อปุ นิสัยเด็ดขาดของพระองค์ Phra Naresuan Rachathirat (King Naresuan the Great). People still call him King Naresuan the Great today. The Malay people called him Raadje Apij (Raya-api), which means the king of fire, because he was such a great fighter; his ability was compared to the fire which burns down his enemies. 5

เสด็จประทับหงสาวดี ภาพจติ รกรรมเรอื่ งสงครามชา้ งเผอื ก ทอ่ี นสุ รณส์ ถานแหง่ ชาติ ปี พ.ศ. ๒๑๐๖ ในรัชสมัยสมเด็จพระ ตอ่ มาใน พ.ศ. ๒๑๑๒ รชั สมยั สมเดจ็ พระ มหาจกั รพรรดิ ทรงมชี า้ งเผอื กคบู่ ารมถี งึ ๗ ชา้ ง มหินทราธิราช ซึ่งเป็นพระโอรสสมเด็จพระ เมอื่ ความทราบไปถงึ พระเจา้ กรงุ หงสาวดบี เุ รง- มหาจกั รพรรดิ พระเจา้ กรงุ หงสาวดบี เุ รงนองยก นอง พระองคจ์ งึ สง่ ราชทตู มาขอชา้ งเผอื ก ๒ ชา้ ง ทัพมาตีกรุงศรีอยุธยาอีกครั้ง พร้อมทั้งเกณฑ์ แตท่ างกรงุ ศรอี ยธุ ยาปฏเิ สธ เปน็ ตน้ เหตใุ หเ้ กดิ หัวเมืองทางเหนือเข้าตีกรุงศรีอยุธยา ในที่สุด สงครามช้างเผือกขึ้น กรุงศรีอยุธยาเป็นฝ่าย กรงุ ศรอี ยธุ ยากเ็ สยี แกห่ งสาวดใี นปนี น้ั พระเจา้ พ่ายแพ้ ต้องเสียช้างเผือกให้หงสาวดี ๔ ช้าง กรุงหงสาวดีบุเรงนองได้ปราบดาภิเษกให้ รวมทั้งพระเจ้ากรุงหงสาวดีบุเรงนองได้ทูลขอ สมเด็จพระมหาธรรมราชาเป็นกษัตริย์ครอง สมเด็จพระนเรศวรมหาราชซ่ึงขณะน้ันมีพระ กรุงศรีอยุธยา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระ ชนมายุ ๙ พรรษา เพอ่ื ไปเลยี้ งเปน็ บตุ รบญุ ธรรม สรรเพชญ์ที่ ๑ 6

Living in Myanmar พระเจา้ บเุ รงนองกะยอดนิ นรธา เปน็ พระมหากษตั รยิ ์ พม่าจากราชวงศ์ตองอู อาณาจักรของพระองค์เป็น In B.E. 2106, King Phra Maha Chakkaphat อาณาจกั รทใ่ี หญท่ สี่ ดุ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี ง became the King of Ayutthaya. There were 7 ใต้ โดยแผอ่ าณาเขตไปถงึ อาณาจกั รลา้ นนา อาณาจกั ร white elephants, which was a symbol of his ลา้ นชา้ ง และอาณาจกั รอยธุ ยา greatness. King Bayinnaung of Hanthawaddy knew it, and sent a royal diplomat to ask for 2 of the elephants. King Phra Maha Chakkaphat refused. Then there was a war called the war of the white elephants. The Ayutthaya Kingdom lost 4 of the white elephants to Hanthawaddy. King Bayinnaung also asked to adopt King Naresuan from King Maha Thamma Racha. King Naresuan was 9 years old at that time. In B.E. 2112, in the reign of King Phra MahinthraThirat, whose father was King Phra Maha Chakkaphat, King Bayinnaung invaded the Ayutthaya Kingdom again. He also asked for help from the northern towns. TheAyutthaya Kingdom was defeated by the Myanmar army in that year. King Bayinnaung assigned King Maha Thamma Racha to be the king of Ayutthaya. King Maha Thamma Racha was called King Phra Sanphet I. 7

ไก่เชลย สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชทรงเลน่ ชนไกก่ บั มงั สามเกยี ด (มงั กะยอชวา) (จติ รกรรมฝาผนงั ในวหิ ารวดั สวุ รรณดาราราม เขยี นโดย มหาเสวกตรี พระยาอนศุ าสนจ์ ติ รกร) 8

สมเด็จพระนเรศวรมหาราชประทับที่ The Captive Rooster หงสาวดีนานถึง ๘ ปี ทรงศึกษาเรียนรู้สภาพ ภมู ศิ าสตร์ สง่ิ แวดลอ้ ม วถิ ชี วี ติ ของผคู้ น รวมไป King Naresuan the Great stayed ถึงยุทธวิธีท่ีพระองค์น�ำมาใช้ภายหลัง เช่น in Hanthawaddy, Myanmar for 8 years. ยทุ ธวธิ กี ารจโู่ จม หรอื การตอ่ สแู้ บบกองโจรเมอื่ He learned Myanmar’s geography, มกี ำ� ลังน้อยกว่าขา้ ศกึ environment, and the people’s way of life. He also learned some military ครั้งหนึ่งสมเด็จพระนเรศวรมหาราชเข้า strategies (which he used later), like ร่วมแข่งขันกีฬาไก่ชน เจ้าของไก่ชนล้วนเป็น guerrilla warfare. เจา้ ชายกรงุ หงสาวดีไกช่ นของสมเดจ็ พระนเรศวร มหาราชขนสเี หลอื ง หางขาว ภาษานกั เลงไกช่ น King Naresuan the Great competed เรียกว่า ‘ไก่พระเจา้ ๕ พระองค์’ ปรากฏวา่ ไม่มี in a cockfight. All of the roosters ไก่ชนตัวใดชนะไก่ชนของสมเด็จพระนเรศวร belonged to princes in Myanmar. King มหาราชได้ Naresuan the Great’s rooster was yellow and his tail was white. The ผู้ทไี่ ม่สบอารมณ์คอื มงั กะยอชวา จึงพูด rooster which has those colors is called กระทบว่า “ไกเ่ ชลยตวั นีต้ เี ก่งนะ” ‘Kai Phra Chao Ha Phra Ong’ today (the rooster of the five kings). No other สมเด็จพระนเรศวรมหาราชจึงตรัสตอบ roosters could beat King Naresuan the ว่า “ไก่เชลยตัวนี้ไม่ใช่มีดีแต่เอาชนะพนัน Great’s. เท่าน้ัน ยังสามารถตีเอาบ้านเอาเมืองได้อีก ด้วย” Mang Kayochawa was angry, and said, คำ� วา่ “ไกเ่ ชลย” นน้ั ฝงั รอยแหง่ ความเจบ็ ปวดในพระราชหฤทัยของสมเด็จพระนเรศวร “This captive rooster was so มหาราช พระองค์จึงคิดจะหาทางหนีกลับคืน great”. มาตุภูมิให้จงได้ โดยก่อนหนีได้เข้าเฝ้าพระ สุพรรณกัลยาเพ่ือทูลให้พระพ่ีนางหลบหนีไป “This rooster not only won money, ด้วยกัน แต่พระพี่นางไม่ยอมมาด้วย พระองค์ but also would win kingdoms,” said จึงชักชวนมหาดเล็กท่ีไว้เนื้อเชื่อใจมีฝีมือ King Naresuan the Great. เขม้ แข็งจำ� นวนหนึง่ ลอบหนีจากเมืองหงสาวดี ไดส้ �ำเรจ็ Being called ‘the Captive Rooster’ hurt King Naresuan the Great a lot. He always wanted to return to his homeland. Before he escaped to Siam, he had persuaded Phra Suphankanlaya, his sister, to go with him but she refused. He, together with his trusted soldiers, managed to escape from Hanthawaddy. 9