ระบบขับถ่าย

ระบบขับถ่าย ห้องเรยี นวทิ ย์ออนไลน์ By ครจู ารุวรรณ

ใบความรู้ที่ 2 เรื่อง ระบบขับถา่ ย (Excretory System) การสลายสารอาหารภายในเซลล์ และการสังเคราะหส์ ารต่างๆทาให้เกิดสารหลายชนดิ ท้ังสาร ท่ีมี ประโยชนแ์ ละของเสียทีต่ ้องกาจัดออกจากร่างกาย เชน่ แก๊สคารบ์ อนไดออกไซด์ ยูเรยี แอมโมเนยี ม เปน็ ตน้ ซง่ึ ร่างกายจะกาจัดสารตา่ งๆ เหล่านี้โดยอาศัยการทางานของระบบขบั ถ่าย ระบบขบั ถ่าย เป็นระบบทที่ าหน้าทก่ี าจัดของเสียที่เกิดจากกจิ กรรมต่างๆของรา่ งกายโดยการขับถ่าย ของเสียของมนษุ ย์ อาจอยใู่ นรูปของแกส๊ ผา่ นการหายใจออก รูปของเหลวผ่านทางเหงื่อและปัสสาวะ หรือรปู ของแข็งผา่ นทางอุจจาระ 2.1 โครงสร้างและหนา้ ทข่ี องอวัยวะในระบบขับถา่ ย มนษุ ย์มีไตเป็นอวัยวะหลักของระบบขับถ่าย โดย ขับถา่ ยของเสียในรูปปสั สาวะ ไตทาหน้าท่ีกรองของเสยี ท่ี เกดิ จากกิจกรรมต่างๆ ของร่างกาย และสารแปลกปลอม ตา่ งๆ ท่เี ข้าสู่ร่างกาย เชน่ นิโคติน แอลกอฮอล์ กาเฟอนี เป็นต้น ออกจากเลือด แล้วจึงกาจดั ของเสยี และสิ่ง แปลกปลอมเหลา่ นี้ออกจากร่างกายทางปัสสาวะ นอกจากนัน้ ไตยังทาหนา้ ที่เก่ียวกบั การรักษาสมดลุ ของน้า และแร่ธาตใุ นรา่ งกาย การผลิตฮอรโ์ มนรา่ งกายบางชนดิ ระบบขบั ถา่ ยของมนุษย์ ยงั รวมถึงอวยั วะทีเ่ กี่ยวข้องกบั ระบบขับถา่ ย ไดแ้ ก่ ท่อไต กระเพาะปัสสาวะ รูปท่ี 2.1 อวัยวะระบบขบั ถา่ ย และท่อปสั สาวะ ทมี่ า : https://www.clearnotebooks.com/th/notebooks/1318228 ไต (kidney) ไตของมนุษยม์ ี 2 ขา้ งอย่บู ริเวณด้านหลังของชอ่ งท้องเหนือระดบั เอว มีสีแดง รูปร่าง คลา้ ยเมล็ดถั่ว ไปแต่ละข้างมีความยาวประมาณ 10 - 13 cm หนาประมาณ 3 เซนตเิ มตร และหนักประมาณ 150 กรัม ซ่ึงประกอบด้วยหน่วยไตประมาณ 1 ลา้ นหน่วย ทาหนา้ ที่กรองของเสยี และสารตา่ งๆ ออกจากเลอื ด ท่อไต (Ureter) มีลักษณะเป็นทอ่ ขนาดเล็กและยาวท่ตี ่อมาจากสายทง้ั 2 ข้าง ไปเชื่อมต่อกับ กระเพาะปสั สาวะมคี วามยาวประมาณ 25 - 30 เซนตเิ มตร เสน้ ผา่ นศูนยก์ ลางประมาณ 3-4 mm ทาหนา้ ท่ี ลาเลยี งปัสสาวะจากซา้ ยเข้าสู่กระเพาะปสั สาวะ กระเพาะปัสสาวะ (Urinary Bladder) เปน็ อวัยวะท่ีสามารถยดื หยุน่ ได้ ทาหนา้ ที่เก็บปัสสาวะท่ถี กู ส่งมาจากไต ซ่งึ สามารถบรรจุปัสสาวะได้ประมาณ 700-800 ลกู บาศก์เซนตเิ มตร ห้องเรยี นวิทยอ์ อนไลน์ By ครจู ารวุ รรณ

ท่อปัสสาวะ (Urethra) เปน็ ท่อนาน้าปัสสาวะจากกระเพาะปัสสาวะออกสนู่ อกร่างกาย ในเพศชายมี ความยาวประมาณ 20 cm และเปน็ ทางผา่ นของน้าอสุจิตวั ใน เพศหญงิ มีความยาวประมาณ 4 cm 2.2 กลไกการกาจัดของเสีย ภายในไตประกอบดว้ ยหนว่ ยไตจานวนมาก ทาหน้าทกี่ รองของเสยี และสารต่างๆ ออกจากเลอื ด โดยเลือดไหลเขา้ สู่ไตทางหลอดเลอื ดอาร์เตอรี สารทีผ่ ่านการกรองประกอบด้วยสารทมี่ ีขนาดเล็ก เชน่ น้า กลูโคส ของเสยี ต่างๆ แตส่ ารที่มีขนาดใหญ่ เช่น โปรตีน เซลลเ์ ม็ดเลอื ด จะไม่ผา่ นการกรอง จากน้ันสารท่ีผา่ น การกรองจะเป็นสารที่มปี ระโยชน์ เชน่ น้า กลูโคส จะถูกดดู กลบั เข้าสหู่ ลอดเลือดฝอย ซึ่งหลอดเลอื ดฝอยจะ รวมตวั กันแลว้ นาเลือดออกจากไตกบั เข้าสู่หัวใจทางหลอดเลือดเวน สว่ นของเสียและสารอ่นื ๆ ทไี่ มต่ ้องการ รวมกนั เรียกวา่ ปัสสาวะ จะถูกลาเลยี งไปยงั กระเพาะปสั สาวะเพื่อรอการขบั ออกจากร่างกายผา่ นท่อปัสสาวะ รูปที่ 2.2 การกาจัดของเสยี ของไต ทีม่ า : หนังสือเรียนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี อจท กระเพาะปสั สาวะของมนษุ ยส์ ามารถเก็บปสั สาวะได้ประมาณ 0.7 ถึง 0.8 ลิตร แต่จะเร่มิ รู้สกึ ปวด ปัสสาวะเมอื่ มนี ้าปัสสาวะอยู่ประมาณ 0.2 ลิตรเท่าน้นั ซงึ่ การขบั ถ่ายปัสสาวะจะมกี ารเปลีย่ นแปลงของผนงั กระเพาะปัสสาวะและกลา้ มเนื้อหรู ูดทีก่ ระเพาะปัสสาวะดงั น้ี ห้องเรียนวิทย์ออนไลน์ By ครจู ารุวรรณ

นอกจากไปทาหน้าทใ่ี นระบบขบั รถปู ่าทยี่แ2ล.3ว้ กไาปรยเปงั ลทยี่ านหแนป้าลทงข่ีรอักงษการะดเุลพยาะภปาสัพสขาอวะงนา้ ในรา่ งกาย เน่อื งจาก หากร่างกายขาดน้า หน่วยไตจะดดู นา้ กลทับ่ีมาเข:า้ หสนหู่ งั ลสอื ดเรเียลนือวดิทฝยอาศยามสาตกรข์แล้ึนะเททาคใโหน้ปโลสั ยสี อาจวทะออกมาน้อย และในทาง ตรงกนั ขา้ มหากรา่ งกายไดร้ บั นา้ มากกวา่ ปกติ หน่วยไตจะดูดน้ากลบั เข้าสหู่ ลอดเลือดฝอยนอ้ ยลง ทาให้ ปัสสาวะออกมามากขนึ้ อีกคร้งั ตายยังชว่ ยรักษาดุลยภาพของกรดเบสในรา่ งกายดว้ ยเช่นกนั 2.3 การดแู ลรักษาอวยั วะในระบบขับถา่ ย ไตเป็นอวยั วะสาคญั ในระบบขับถา่ ย และรกั ษาดุลยภาพของน้าและแร่ธาตุในร่างกาย ซ่ึงอาจไป ทางานผดิ ปกติ การกรองของเสียและการลาเลียงสารตา่ งๆของหนว่ ยไตอาจบกพรอ่ ง ทาใหม้ ีส่ิงแปลกปลอม ปนออกมาพร้อมกับปัสสาวะ เช่นกลโู คส โปรตีน เซลล์เมด็ เลือดแดง เปน็ ต้น หรืออาจทาใหเ้ กิดโรคบางชนิด เชน่ โรคไตวาย โรคนว่ิ เป็นตน้ ไตนับว่าเป็นอวัยวะที่มีความสาคัญต่อร่างกายอยา่ งยิ่ง ดงั นั้นเราจงึ ควรรกั ษาสุขภาพไตเพื่อปอ้ งกนั การเกดิ โรค ตา่ งๆ ซง่ึ สามารถปฏิบตั ไิ ด้ดังนี้ 1). การเลอื กรับประทานอาหาร ควรหลีกเลยี่ งอาหารท่ีมีรสจดั 2). การดื่มนา้ สะอาดให้เพียงพอ 3). การงดสูบบหุ รี่หรือดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ 4). หลกี เลี่ยงการใชย้ าหรืออาหารเสรมิ ทมี่ ีผลกระทบต่อไต 5). ออกกาลังกายอย่างสมา่ เสมอ 6). หากพบว่าเปน็ โรคไตควรเขา้ รับการแนะนาและปฏบิ ตั ติ ามคาส่ังของแพทยอ์ ยา่ งเคร่งครัด ห้องเรียนวทิ ย์ออนไลน์ By ครจู ารวุ รรณ