คู่มือพืชมีพิษ

51 4. พิษตอ ไต และระบบปส สาวะ เนยี ง Archidendron jiringa Nielsen วงศ : FABACEAE (LEGUMINOSAE) ช่ือไทย : ชะเนียง, ขางแดง, คะเนยี ง, ชะเอียง, เนียง, เนียงนก, เนยี งใหญ, ผกั หละตน, พะเนยี ง, มะเนยี ง, มะเนียง ช่อื อังกฤษ : ลกั ษณะพืช : หยอง, ยนิ ิกงิ , ยิรงิ , หยอ ง สวนทเี่ ปนพิษ : DJENKOL BEAN อาการ : ไมยืนตน ขนาดเลก็ ถงึ กลาง สงู ประมาณ 10-15 เมตร เปลอื กลําตนสเี ทาหรอื นํา้ ตาลปนเทา ใบเปนชอ แบบ ขนนก 2 ชั้นแตกแขนงตรงขา มกัน หลังใบเกล้ียงยอดออนมีสแี ดง ดอกเปน ชอ กลมเลก็ มี 3-6 ดอก ดอกสี ขาวขนาดเลก็ โคนดอกตดิ กนั เปนหลอดยาว 2 ซม. ผลเปน ฝก แบนเปน เกลียวไปทางเดียวกนั ผวิ สนี าํ้ ตาล คล้ําหรือสนี ้าํ ตาลอมมวง มีเมล็ดไมเ กิน 10 เมลด็ ตอ ฝก ผล ปวดตามขาหนบี ปส สาวะยาก ปวดเวลาปสสาวะ ปสสาวะขุน ขนสีนํ้านม ปส สาวะมเี ลอื ดปน ปวดทองเปน พักๆ คล่นื ไส อาเจียน ปสสาวะไมออก ความดันเลือดสงู อาจถงึ ตายได

52 5. พษิ รายแรงอาจทําใหเสยี ชวี ิตได กลอย Dioscorea hispida Dennst. var. hispida วงศ : DIOSCOREACEAE ช่อื ไทย : ช่อื อังกฤษ : กลอย, กลอยขา วเหนียว, กลอยหวั เหนียว, กลอยนก, กอย, คล้ี ลักษณะพืช : INTOXICATING, YAM, NAMI, WILD YAM สวนทีเ่ ปน พิษ : อาการ : เปน ไมเ ถาเลอื้ ยพนั ตน ไมอื่น ลําตนมีหนามเล็กๆ กระจายท่วั ไปและมขี นนุม ๆ สขี าวปกคลมุ มีหวั อยูใตดนิ ลักษณะทรงกลมรี มีรากเล็กๆ กระจายทัว่ ทง้ั หวั มี 3-5 หวั ตอตน เปลือกหัวบางสีนํ้าตาลออกเหลือง เนือ้ ในหวั มี 2 ชนิด คอื สีขาว (กลอยหัวเหนยี ว) และสีครมี (กลอยไข, กลอยเหลือง) หัวใตด นิ หวั เมือ่ กินเขา ไปโดยยังมไิ ดก าํ จดั พิษออกกอน จะเกิดอาการใจสน่ั วิงเวียน คันคอ คลนื่ ไส อาเจียน เหง่อื ออก ซีด ตาพรา ชีพจรเบาเร็ว อึดอดั เปน ลม อาจประสาทหลอน กลา มเนือ้ ชกั กระตุก หากรับประทานหวั กลอยมาก จะกดระบบทางเดนิ หายใจ และทาํ ใหตายได ดงั นั้น การนาํ หัวกลอยมาใชป ระโยชนเ ปน อาหาร ตอ งใชความชาํ นาญและเวลามาก โดยมกี ารห่นั เปนชน้ิ บางๆ นําไปลางในน้าํ ไหล หรอื ตม ในนาํ้ เกลอื โดย เปล่ียนน้าํ ลา งหลายหน ขี้กาแดง Trichosanthes bracteata (Lam.) Voight (T.palmata Roxb.) วงศ : CUCURBITACEAE ชือ่ ไทย : ชื่อองั กฤษ : มะกาดิน, ข้ีกาแดง, ขี้กาลาย, ขี้กานอย, กายิง ลักษณะพชื : - สวนท่ีเปนพิษ : อาการ : เปน ไมเ ถาพาดพนั ตามตน ไมอ ื่น ใบเดยี่ วรปู ไขเกอื บกลม แฉกลึกหาแฉก โคนเวารูปหัวใจ ปลายแหลม ผิว หยาบสาก ดานลางมีขน เถามีมือจับ ดอกเพศผูออกเปนชอยาว ดอกเพศเมียเปนดอกเด่ียว ฐานดอกเปน หลอดยาว ผลมีลักษณะกลมโตเทากับผลสมเขียวหวาน ผลสุกนั้นจะมีสีแดงหอยเปนระยา นกชอบ รบั ประทานมาก สว นเมลด็ ในน้ันจะมีเปน จํานวนมาก เยอ่ื หมุ เมล็ดจะมสี เี ขยี วเขมเกิดตามปา ทว่ั ไป เมลด็ เมลด็ มีพษิ เพยี งแค 2-3 เมด็ กส็ ามารถทําใหคนถึงตายไดในเวลาเพียงเลก็ นอ ย

53 จันทน MANSONIA GAGEI DRUMM. วงศ : STERCULIACEAE ชื่อไทย : ชื่อองั กฤษ : จนั ทน, จันทนช ะมด, จนั ทนขาว, จนั ทนพ มา , จันทนห อม ลกั ษณะพชื : - สว นทเ่ี ปนพิษ : อาการ : ไมย ืนตน ผลดั ใบ ลาํ ตนตรง เปลือกสีเทาอมขาว เรยี บ เรือนยอดเปน พุมกลมคอนขา งโปรง กิ่งออนมีขน ประปราย ใบเปน ชนดิ ใบเดีย่ วเรยี งสลับ ใบออ นมขี นประปราย แตเมือ่ ใบแกจะเกลย้ี ง ใบแหงสีเขียวออนๆ ดอกเลก็ สขี าวออกรวมกนั เปน ชอตามปลายกงิ่ และตามงา มใบใกลๆ ปลาย ผลเปน ชนดิ ผลแหง มกั ติดเปน คๆู แตไ มต ดิ เปน เนื้อเดียวกนั ทรงผลรปู กระสวยเล็กๆ แตละผลมีปก เนื้อไม อาการพิษทพ่ี บในสตั วทดลอง คือ นอนพงั พาบ หายใจลกึ ชกั กอ นตายผา ศพตรวจพบหัวใจหยุดในทาบีบ ตวั ดองดึง Gloriosa superba L. วงศ : LILIACEAE ชื่อไทย : ดองดงึ ส, วา นกา มปู, กา มปู, คมขวาน, บองขวาน, หัวขวาน, มะขาโกง, พนั มหา ช่ืออังกฤษ : CLIMBING LILY ลักษณะพชื : ไมเถาเลื้อย สําตนเล็กใบรูปรางเรียวยาวคลายใบหอก ขอบเรียบปลายแหลม บิดมวนงอ ชวยในการยึด เกาะ ดอกเดยี่ วท่มี ีกลบี ดอกแยกจากกนั และบดิ เปน เกลยี ว ปลายกลีบสีแดง โคนกลบี สสี มหรอื เหลือง สว นที่เปน พิษ : หัวใตด นิ , เมลด็ , ดอก อาการ : ถา รับประทานเขา ไป ปาก คอ จะไหม คล่นื ไส อาเจยี นมาก ปวดทอง ถา ยอุจจาระเปน เลือด หนา ซีด ชีพ จรเตนชา ความดนั โลหติ สดลง อาจตายได

54 เถากนปด Stephania hernandifolia Walp. วงศ : MENISPERMACEAE ช่อื ไทย : ชอ่ื อังกฤษ : เถากนปด , ปงปอน ลักษณะพชื : - สว นที่เปนพษิ : อาการ : ไมเถาท่ีเลือ้ ยโดยไมม มี ือจบั ใบนิ่มแตไ มฉ่าํ นาํ้ ใบรปู ไข ปลายใบแหลม ฐานใบกลมและบังกานใบ ดอก รวมกนั อยูบนชอดอกรูปกา นซ่รี ม ผลรูปไข เมลด็ รูปพระจันทรคร่งึ ซีก กนปดเปน พืชเขตรอ นทั่วๆ ไป พบใน อนิ เดีย จีน ไทย หัว นาํ มาโขลกบีบเอาเฉพาะนํ้า ใชเ บอื่ ปลา แตถา คนนํามาด่มื จะทาํ ใหตายได เพชฌฆาตสีทอง Gelsemium elegans (Gardner&Champ.) Benth. วงศ : LOGANIACEAE ชื่อไทย : กกมวน, ซัวนาต้วั , มะเคด็ , มะลนิ รก, สามใบตาย ชอ่ื องั กฤษ : GRACEFUL GELSEMIUM, CHINESE GELSEMIUM ลกั ษณะพชื : เปนไมพุมเล้ือยขนาดเล็ก แตกกิ่งกาน ใบเปนใบเดี่ยว ดอกเปนดอกชอกระจุกแนน เปนชอยาวสีเหลือง หรือออกเหลือง ผลทรงกลม มเี มล็ด 8-10 เมล็ด ๆ แบน มปี ก สวนท่เี ปนพิษ : ทกุ สว นของตน ใหน ้าํ ยางทเี่ ปน พิษ อาการ : เม่ือกิน alkaloids เขาไป จะทําใหเกิดการหลั่งนํ้าลายมาก, สมองมึนงง, ความรูสึกสับสน, กระตุนระบบ ประสาทสว นกลาง, ส่ัน, ชัก และถามอี าการหนักก็ทําใหห ยดุ หายใจได ยาชงจากใบเพียงสามใบใชเปนยา สั่ง (ตาย) ได

55 มะกลา่ํ ตาหนู Abrus precatorius L. วงศ : FABACEAE (LEGUMINOSAE) ช่อื ไทย : มะกลาํ่ ตาหนู, กลา่ํ เครือ, กลํ่าตาไก, เกมกรอม, มะขามเถา, มะแคก , ไมไ ฟ ฯลฯฯ ชือ่ อังกฤษ : AMERICAN PEA, CRAB’S EYES, JEQUIRITY BEAN, ROSARY PEA, WILD LICORICE ลักษณะพชื : เปนพืชตระกูลถ่ัว มีใบออกเปนคูรูปขนนก ออกดอกเปนชอที่ซอกใบ กลีบดอกมีหลายสี เชน มวง แดง ชมพู หรือขาว ผลเปนฝกคลายถ่ัวลันเตา ภายในฝกจะมี 3-5 เมล็ด เมล็ดมีเปลือกแข็ง สีแดงสดเปนมัน มี สว นทเี่ ปนพิษ : สีดาํ ตรงขั้วประมาณ 1 ใน 3 ของเมล็ด อาการ : เมลด็ เนอ่ื งจากเมล็ดมสี ีสัน งดงามสะดดุ ตา เดก็ มักจะกินเขา ไปโดยรูเ ทา ไมถ งึ การณ คลน่ื ไส อาเจียน ทองเดนิ ปวดทอ ง ออนเพลยี จุกเสียด กระหายนาํ้ ปวดศีรษะ อาจถายเปนเลือด ความ ดนั เลอื ดต่าํ อมั พาต ผวิ หนงั แดง ชัก มานตาขยาย และสน่ั มนั แกว : Pachyrhizus erosus (L.) Urb. วงศ : FABACEAE (LEGUMINOSAE) ชอื่ ไทย : มันแกว, เครอื เขาขน, ถ่ัวกินหวั , ถว้ั บง, มนั แกวละแวก, มนั แกวลาว ฯลฯ ชอื่ อังกฤษ : JICAMA, YAM BEAN ลักษณะพชื : ไมเถาเล้ือยที่มีหัวอยูใตดิน หัวลักษณะกลมแปน อาจเปนหัวเด่ียวหรือเปนกระจุก ใบออกเปนกลุมๆ ละ 3 ใบ ลักษณะของใบยอยคอนขางกลมรี ปลายและโคนใบมน ขอบใบเรียบ ดอกสีมวงหรือสีน้ําเงินออกเปน สว นทเ่ี ปน พิษ : ชอ ฝก ยาว 5-15 เซนตเิ มตร มีขน เมลด็ สเี หลืองหรอื น้าํ ตาล อาการ : เมล็ด คล่ืนไส อาเจียน ปวดทอง กระเพาะอักเสบ ปวดหัว เกิด hemolysis หนาเปนผ่ืนแดง ออกฤทธิ์กระตุน ระบบหายใจ ตอ มากดการหายใจ และตายเพราะระบบหวั ใจลมเหลว

56 มนั สาํ ปะหลงั Manihot esculenta Crantz วงศ : EUPHORBIACEAE ชอื่ ไทย : ชือ่ องั กฤษ : มนั สาํ ปะหลงั , ตางนอ ย, ตา งบา น, มันตัน, มันไม, มันสําโรง, มนั หิว่ , สําปะหลัง, อบุ ีกายู ลักษณะพืช : BITTER CASSAVA, CASSAVA, MANIOC, SWEET-POTATO-TREE, TAPIOCA PLANT, YUCA สวนทเ่ี ปน พิษ : อาการ : ไมพมุ มี ลาํ ตน มคี วามสูงตง้ั แต 1-5 เมตร ทลี่ ําตนจะเหน็ รอย ที่กา นใบหลุดรวงไป เปนปมุ นูนออกมา (leaf scar) ใบเปนใบเดยี่ วแบบ palmate มีแฉกเวา ลกึ 3-9 แฉก กานใบคอนขางยาว มหี ลายสี เชน เขยี ว แดง และมว ง มดี อกตัวผูและดอกตัวเมยี อยกู ันคนละดอกแตอยูในชอดอกเดยี วกนั และจะบานไมพ รอ มกนั ดอก ตัวผมู ขี นาดเลก็ อยสู วนบนของชอดอก สวนดอกตวั เมยี มขี นาดใหญกวา อยูดานลาง ทั้งตน/หัวมันสําปะหลงั ดบิ อาเจียน กลามเน้อื ทํางานไมป ระสานกัน หายใจลาํ บาก กลามเน้ือออนเปลยี้ กลามเนอ้ื กระตุก มึนงง ไม รสู ึกตวั ชักกอนจะหมดสติ มอี าการขาดออกซิเจน ตวั เขียว ถาไดรบั มากจะโคมาภายใน 10-15 นาที ระยอ ม Rauvolfia serpentina (L.) Benth. ex Kurz วงศ : APOCYNACEAE ช่อื ไทย : ชื่ออังกฤษ : ระยอม, กอเหม, กะยอ ม, เข็มแดง, คลาน, ตูมคลาน, มะโอง ท,ี ยอ มตีนหมา, สะมออู ลกั ษณะพืช : SERPENT WOOD สวนทเ่ี ปนพษิ : อาการ : ไมพุมขนาดเล็ก ลําตนจะมีความสูงไมเกิน 60 เซนติเมตร เปลือกจะเปนสีขาว และมีนํ้ายางสีขาว จะผลัด ใบในฤดูแลง จะผลใิ บใหมในฤดูฝน ดอกจะออกตนฤดูหนาว ใบออกเปนคูตรงขามกัน เปนรูปรีแกมรูปหอก ดอกจะออกเปน ชอสขี าว ชมพู หรอื แดง ลกั ษณะคลายดอกเข็ม ผลออ นจะเปน สเี ขียว ผลสุกจะเปนสีดํา ไมไดร ะบุ ถาไดร ับอัลคาลอยดในขนาดมากจะทาํ ใหกดประสาท นอกจากน้ีมีอาการ ปากแหง คัดจมูก ทอ งรวง มึนงง ซมึ มอื แขนสัน่ หวั ใจหยดุ เตน

57 โลต นิ๊ Derris elliptica (Roxb.) Benth. วงศ : FABACEAE (LEGUMINOSAE) ชื่อไทย : โลต ิน๊ , กะลาํ เพาะ, เครือไหลน้าํ , โพตะโกสา , หางไหลแดง, ไหลนํา้ , อวดน้ํา ช่อื องั กฤษ : DERRIS, TUBA ROOT ลกั ษณะพชื : ไมเถาขนาดกลางถึงใหญ ใบเปนใบประกอบ ใบยอยราว 5 ใบ รูปหอกปลายกวางแหลม โคนสอบแคบ ยาว ใบออนสีแดงซ่ึงตางจากหางไหลขาวท่ีมีสีออน ดอกเล็กสีชมพูขาว ผลเปนฝกแบนไมยาวมากนัก สว นทเ่ี ปนพิษ : คลา ยฝก อญั ชนั อาการ : ไมไ ดระบุ คล่นื ไส อาเจียน ถา ไดรับมาก จะกระตนุ ระบบหายใจ แลว กดการหายใจ ชกั และอาจเสียชีวติ ละหงุ Ricinus communis L. วงศ : EUPHORBIACEAE ชอื่ ไทย : ชอ่ื อังกฤษ : ละหงุ , คิติ, คเี คา ะ, ปม ้วั , มะละหงุ , มะโหง, มะโหงหนิ , ละหุง แดง ลักษณะพืช : CASTOR BEAN, CASTOR OIL PLANT, PALMA CHRISTI สว นทเี่ ปน พษิ : อาการ : ไมพมุ สงู 2-4 เมตร ใบใหญเวาเปนแฉกๆ สีเขียวหรือเขียวอมแดง ดอก ออกเปนชอตามยอดหรือปลายก่ิง ผลรูปไขม ีขนทีเ่ ปลอื ก ผลออ นสเี ขียวอมแดง ผลแกส ีนา้ํ ตาลออน มี 3 เมล็ด ใบและเมล็ด คล่ืนไส อาเจียน ทอ งเดิน ปวดทอ ง ออนเพลีย จุกเสยี ด กระหายน้าํ ปวดศีรษะ อาจถายเปนเลอื ด ความ ดนั เลอื ดตาํ่ อมั พาต ผวิ หนังแดง ชัก มานตาขยาย และส่ัน อาการพิษจะแสดงใหเหน็ เมื่อรับประทานไป เพียง 2-3 เมล็ด หรือถาเด็กรับประทานไป 5-6 เมล็ดก็ถงึ ตายได

58 เลยี่ น Melia toozendan Siebold et Zucc. วงศ : MELIACEAE ชอ่ื ไทย : ช่ือองั กฤษ : เฮ่ยี น ลักษณะพชื : BUSTARD CEDAR, PERSIAN LILAC, BEAD TREE, CHINA TREE ฯลฯ สว นทเี่ ปนพิษ : อาการ : ไมตนขนาดกลาง สูงได 12-16 เมตร ใบ ประกอบแบบขนนก ใบยอยหยักเปนฟนเลื่อย ดอก ชอ เกิดท่ี ซอกใบ มี 2 ชนิด คอื ตนดอกสมี วงและตนดอกสีขาว ผล เปน ผลสด รปู รา งกลม ดอก ผล เปลอื ก ตน ถารบั ประทานเขา ไปมากจะมีอาการคลื่นไส อาเจียน ทองเสียรุนแรง อาจเปนลม กระหายน้ําอยางรุนแรง ความจําสับสน หายใจลําบาก ชักและเปนอัมพาต อาจงวงหลับ มีรายงานวา เด็กรับประทานผลเล่ียน 6- 8 ผล ถึงแกความตาย สลอด Croton tiglium Linn. วงศ : EUPHORBIACEAE ชอ่ื ไทย : มะชาง, มะคัง, มะตอด, หัสคนึ , ลูกผลาญศตั รู, สลอดตน , หมากหลอด ชือ่ องั กฤษ : CROTON OIL PLANT ลกั ษณะพืช : ไมพมุ ขนาดกลาง สงู ประมาณ 3 เมตร ใบกลมโต ปลายแหลม ขอบใบเปนจกั เลก็ ๆ ดอกสขี าวนวล ออกเปนชอ ผลกลมยาวเปน สามพู ผลออนสีเขยี ว ผลแกจ ัดเปนสเี หลอื งอมนํา้ ตาลออน สวนที่เปนพษิ : เมลด็ อาการ : ถานํา้ มนั ถกู ผวิ หนังจะระคายเคืองเปนผน่ื แดง เปนยาถายอยางรุนแรง ทาํ ใหเกดิ อาการระคายเคืองมาก ถา รบั ประทานจะทาํ ใหเกิดการทาํ ลายของทางเดนิ อาหาร ตบั ไต และสมอง ขนาดท่ีทําใหต ายประมาณ 1 กรมั หรือ 1 มิลลิลติ รของนํา้ มัน

59 สารพดั พิษ Sophora tomentosa L. วงศ : FABACEAE (LEGUMINOSAE) ชอ่ื ไทย : สารพัดพิษ, ซับผิด ช่อื อังกฤษ : NECKLACE POD ลกั ษณะพชื : ไมพ ุมชอบข้ึนตามชายฝงทะเลเขตรอน ใบเปนใบรวมแบบขนนก มีใบยอ ยเปนรูปไข ชอ ดอกออกที่ยอด ของลําตน ดอกสีเหลือง ผลเปน ฝกมขี นสนี ้ําตาลคลายกาํ มะหยป่ี กคลุม เมล็ดสีนา้ํ ตาลออ นเกอื บกลม สวนท่เี ปน พิษ : - อาการ : เกดิ หลังจากรบั ประทาน 15 นาที จะระคายเคอื งในปาก นํ้าลายออกมาก ตามดวยคลื่นไส อาเจียน มนึ งง กระหายนาํ้ เหงือ่ ออก อณุ หภมู ิรางกายเพิ่มอยา งเรว็ มานตาขยาย ปสสาวะไมค อยออก ปวดศรี ษะ อาจมี อาการสับสน เคล้มิ ฝน ถาไดรับขนาดนอ ย จะมีอาการชกั ถา ขนาดสูงจะมอี าการอมั พาต โคมา แสลงใจ Strychnos nux-vomica L. วงศ : STRYCHNACEAE ช่อื ไทย : กระจี้, กะกลง้ิ , ตูมกาแดง, แสลงทม, แสลงเบอื่ , แสลงเบอื ชื่ออังกฤษ : NUX-VOMICA TREE, SNAKE WOOD ลกั ษณะพืช : ไมยืนตน สูงประมาณ 30 เมตร ใบเดี่ยว เรียงตรงขาม รูปไขแกมขอบขนาน ดอกชอ ออกที่ซอกใบ กลีบ ดอกสเี ขียวออน ผลเปน ผลสด รูปกลม เมล็ดกลมแบนคลายกระดมุ มขี นสีนํา้ ตาลออ นนมุ ปกคลุม สว นท่ีเปนพษิ : เมลด็ ดอก อาการ : strychnine มพี ิษมากประมาณ 60-90 มก. ก็ทําใหคนตายได เมอื่ รบั ประทานเขา ไปจะถกู ดูดซมึ จาก กระเพาะอาหารและลําไส หลังจากน้นั ประมาณ 1 ชม. คนไขจะชักแขนขาเกร็งและหยดุ หายใจในที่สดุ

60 หนอนตายหยาก Stemona uberose Lour. วงศ : STEMONACEAE ชื่อไทย : กะเพียด, หนอนตายอยากเลก็ , โปงมดงาม, กะเพียด ชือ่ องั กฤษ : - ลักษณะพชื : เปนไมล มลุก สงู 0.4-0.6 เมตร รากเปนรปู กระสวย ออกเปน กระจุกคลา ยกระชาย ก่ิงทกี่ ําลงั จะออกดอก มักจะเลอ้ื ยพัน ใบเดยี่ ว เรียงสลับ รปู หวั ใจ แผน ใบเปนคล่นื ดอกเดี่ยว ออกที่ซอกใบ กลบี ดอกดานนอกสี สวนที่เปน พษิ : เขียว ดา นในสีแดง ผลเปนผลแหง แตกได อาการ : รากสด ใชฆาหนอนและแมลงศัตรูพืช หากคนกินจะทําใหเกิดอาการมึนเมา หรือทําใหตายได ถาจะนํามากินเปน ยาสมุนไพรตองมีการทําลายพิษ เชน นํารากมาลางใหสะอาดแลวลวกหรือนึ่งจนกระทั่งไมเห็นแกนสีขาว ในราก ตองตากแหงกอนนําไปปรุงเปนตํารับยา โดยห่ันใหมีขนาดเล็ก หรือในบางตําราจะนําไปเช่ือมกับ นํ้าผึ้งกอนนําไปใช หนอนตายหยากใหญ Stemona collinsae Craibr. ราก S. uberose Lour (ซา ย) S. collinsae Craib (ขวา) วงศ : STEMONACEAE ชอ่ื ไทย : ช่ือองั กฤษ : ปงชาง , กะเพยี ดชา ง ลักษณะพชื : - สว นทเี่ ปนพษิ : อาการ : เปน ไมเถา ขณะตน เล็กจะต้ังตรง เมือสงู ขน้ึ มากๆ จะพาดพนั ตน ไมอ นื่ ใบรูปหวั ใจ ปลายเรียวกวา หนอน ตายหยากเล็ก ใบโตและยาวกวา เสน ใบวิง่ ตามยาว รากเปน หวั เก็บอาหารกลมยาวเปน พวง ดอกและผล เหมอื นหนอนตายหยากเล็ก เกดิ ตามปา ดงดบิ เขา ปาเบญจพรรณท่ัวไป ขยายพันธดุ ว ยเมล็ด รากสด ใชฆา หนอนและแมลงศตั รูพืช ถาจะนาํ มากนิ เปนยาสมนุ ไพรตองมีการทาํ ลายพิษ เชน นาํ รากมาลา งให สะอาดแลว ลวกหรือน่ึงจนกระท่งั ไมเห็นแกนสีขาวในราก ตอ งตากแหง กอ นนําไปปรุงเปนตาํ รับยา โดยห่ัน ใหม ขี นาดเล็ก หรอื ในบางตําราจะนาํ ไปเชื่อมกบั นา้ํ ผงึ้ กอนนาํ ไปใช

61 เห็ดระโงกหิน Amanita verna (Bull. ex.fr.) ชอ่ื ไทย : เหด็ ระโงกหนิ *, เหด็ ไขตายซาก (ฮาก) ชอ่ื องั กฤษ : Destroying Angel ลักษณะพชื : หมวกเห็ด เปนรูปกระทะควาํ่ เสนผา ศนู ยก ลาง 5-12 เซนติเมตร ผวิ มักจะมีเศษของเปลือกหมุ ดอกออนท่ี ปริแตกออกเปนชิ้นบาง ๆ ติดอยูบางสวนซ่งึ หลุดหายไปไดงา ย ดานลางมคี รีบสขี าวเรยี งกนั รอบกานแตไม สว นที่เปนพิษ : ยึดตดิ กับกาน โคนกานโปง เปน กะเปาะใหญแ ละมีสวนลา งของเปลอื กหมุ ดอกออ นติดอยทู ่โี คนเปนรปู ถวย อาการ : บนกานตอนบนมีวงแหวนเปนแผนบางสีขาวซึง่ หลุดไดง าย เห็ดชนิดน้เี กดิ เปน ดอกเดย่ี วในปา เบญจพรรณ ท้ังตน สารพิษทาํ ลายเซลลข องตับ ไต ระบบทางเดินอาหาร ระบบเลือด ระบบหายใจ และระบบสมอง ทาํ ใหถึง แกความตาย นับไดวาเปน สารพิษในเหด็ ทรี่ ายแรงทีส่ ุด ผปู ว ยถึงแกช ีวิตภายใน 4-10 ชั่วโมง เห็ดระโงกหิน Amanita virosa Secr. ช่ือไทย : เห็ดระโงกหิน*, เห็ดไขตายซาก (ฮาก) ช่ือองั กฤษ : DESTROYING ANGEL ลักษณะพชื : รูปรา งและสขี องเห็ดเหมอื นชนิด Amanita verna ตา งกันที่ A. virosa มีขนหยาบบนกานและสปอร คอ นขา งกลมขนาด 8-10 ไมโครเมตร เหด็ ชนดิ นีจ้ ะพบมากกวา ชนิดแรก สว นทเี่ ปนพษิ : ท้งั ตน อาการ : สารพิษทําลายเซลลข องตับ ไต ระบบทางเดินอาหาร ระบบเลือด ระบบหายใจ และระบบสมอง ทําใหถึง แกค วามตาย นบั ไดว า เปนสารพิษในเห็ดทร่ี า ยแรงที่สุด ผปู วยถงึ แกชีวติ ภายใน 4-10 ชวั่ โมง

62 เห็ดสมองวัว Gyromitra esculenta (Pat. Et Bak.) Boedism ช่อื ไทย : เหด็ สมองวัว ชื่ออังกฤษ : ลักษณะพชื : หมวก เปน รูปอานมา สนี าํ้ ตาลอมเหลือง แลว เปล่ยี นเปน สีน้าํ ตาลเขม เสน ผาศนู ยก ลาง 2-10 เซนตเิ มตร ผวิ หมวกหยกั เปนลอนและคลืน่ คลายสมองดา นลา งเปน แองตนื้ ๆ สีนํ้าตาลออน สวนทเ่ี ปน พิษ : กาน สขี าว ยาว 2-5 เซนติเมตร ใหญ 1-2 เซนติเมตร เหด็ ชนิดนพ้ี บในปา ทางภาคเหนือ อาการ : ทง้ั ตน สารพษิ ในเหด็ ทําใหค นถึงแกค วามตายถา รับประทานเหด็ ดิบและนาํ้ ตม เห็ด เพอ่ื ความปลอดภัยไมควร รับประทานเหด็ ดิบและนา้ํ ตมเห็ด แตเม่อื ตมสกุ แลวรับประทานเนอื้ ได

63 บทสงทา ย คมู ือ “พชื พษิ ท่พี บบอยในประเทศไทย” นี้ ไดเรมิ่ ดาํ เนินการจดั ทาํ เมือ่ ธันวาคม 2550 ตามความประสงค ของผูอาํ นวยการโรงงานเภสชั กรรมทหาร ศูนยการอุตสาหกรรมปอ งกนั ประเทศและพลังงานทหาร เพือ่ ใชเปน คูมอื ในการศกึ ษาพืชพิษ แก นกั เรยี นนายรอย โรงเรียนนายรอ ยพระจุลจอมเกลา รวมทงั้ กําลงั พลของ โรงงาน เภสัชกรรมทหาร กระทรวงกลาโหม และพลเรือนทวั่ ไป โดยมหี ลกั เกณฑในการจดั ทาํ ดงั นี้ 1. จัดแบงหัวขอ พชื พษิ ตามอาการ และตามระบบทีเ่ ดน ออกเปน 5 กลมุ คอื 5.1) พิษตอ ผิวหนงั เนอ้ื เย่อื ออ น และนยั นต า เชน หมามุย ตาํ แยชา ง เตารา ง 5.2) พษิ ตอ ระบบทางเดนิ อาหาร และระบบหมนุ เวยี นโลหติ เชน บอนสี โหรา 5.3) พิษตอระบบประสาท และอาจทาํ ใหเ สพตดิ เชน ใบกระทอม เห็ดขีค้ วาย 5.4) พษิ ตอไต และระบบปสสาวะ ไดแ ก ลกู เนยี ง 5.5) พษิ รายแรงอาจทาํ ใหเ สยี ชวี ติ ได เชน เมล็ดมันแกว หวั ดองดงึ 2. ไมเนน รายละเอยี ดทีเ่ ปนวิชาการ ซ่ึงขอมลู ในเชิงวชิ าการของพืชแตละชนดิ ผูสนใจสามารถศกึ ษา ดว ยตนเอง โดยการสืบคน จากชอื่ วทิ ยาศาสตรของพืชชนิดนนั้ ๆ เนื้อหาและรูปภาพสว นใหญใ นคมู อื นี้ ไดจ ากการรวบรวมขอมลู จากฐานขอ มลู ตา งๆ ทีเ่ ปน ที่ยอมรบั ทาง วชิ าการ รวมทง้ั ขอ มลู บางสวนจาก รศ.ดร. เอกรินทร สายฟา คณะเภสัชศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั และ ผศ.ดร. นริศรา คําแกน คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ และมบี างสว นที่ไดจ ากการคน ควา จาก เอกสารท่ีมผี ูรายงานไว ดฉิ นั ขอขอบคุณแหลง ขอ มูลทัง้ หมดท่ีไดก ลา วมาแลว และหวงั เปน อยางย่งิ วาคูมือนจ้ี ะ เปนประโยชนต อ การศกึ ษาพชื พิษของ นนร.จปร. และกาํ ลงั พลของกระทรวงกลาโหมตอไป ภญ.ดร. สชุ าดา สุนทรชชั เวช ประจาํ แผนกควบคุมคุณภาพ กวค.รภท.ศอพท. ผูรบั ผิดชอบในการรวบรวมขอ มลู

64 ดัชนี ก กลอย Dioscorea hispida Dennst., 45 กระดาด Alocasia indica Schott, 4 กระทอม Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth., 38 กระถิน Leucaena glauca Benth., 17 กระบือเจด็ ตวั Excoecaria cochinchinensis Lour., 5 กระเบา Hydnocarpus anthelminthicus Pierre, 38 กะลงั ตังชาง Girardinia heterophylla Decne, 45 กัญชา Cannabis sativa L., 5 ข ข้ีกาแดง Trichosanthes bracteata (Lam.) Voight, 45 ค ครสิ ตม าส Euphorbia pulcherrima Willd.ex Klotzsch., 5 โคคลาน Anamirta cocculus Wight & Arn., 18 จ จนั ทน Mansonia gagei Drumm., 46 จนั ทนเ ทศ Myristica fragrans Houtt., 18 ช ชวนชม Adenium obesum (Forsk.) Roem.&Schult., 6 ชุมเห็ดเทศ Cassia alata L., 19 ชางแหก Neesia altissima Bl., 6 ชาแปน Solanum verbasifolium Auct. non L., 19 ซ ซาก Erythrophleum succirubrum Gagnep., 20 ด ดองดึง Gloriosa superba L., 46 ต ตังตาบอด Excoecaria oppositifolia Griff., 16 ตาตมุ ทะเล Excoecaria agallocha L., 7 ตนี เปดทราย Cerbera manghas L., 20 ตาํ แยชาง Dendrocnide stimulans (L.f.) Chew, 7 ตําแยตวั เมีย Laportea interrupta Chew, 8 เตา รา ง Caryota mitis Lour., 16 ถ เถากน ปด Stephania hernandifolia Walp., 47 เถาสิงโต Passiflora foetida L., 21 ท ทองหลางฝรั่ง Hura crepitans Linn., 8 ทองหลางใบมน Erythrina Fuscsa Lour., 39

65 เทยี นหยด Duranta repens L., 21 โทงเทง Physalis minima L., 22 น เนยี ง Archidendron jiringa Nielsen, 44 บ บอนสี Caladium bicolor Vent, 22 ใบระบาด Argyreia nervosa (Burm.f.) Bojer, 39 ป ปอกระเจา Corchorus capsularis L., 23 ปตตาเวยี Jatropha integerrima Jacq., 23 โปย เซยี น Euphorbia milii Des Moul., 9 ผ ผกากรอง Lantana camara L., 24 ผักบุงทะเล Ipomoea pes-caprae ( L.) R.br., 40 ผกั หนาม Lasia spinosa Thw., 25 ผักเส้ียน Cleome gynandra Linn., 24 ฝ ฝน Papaver somniferum L., 40 ฝน ตน Jatropha multifida L., 9 พ พญาไรใ บ Euphorbia tirucalli L., 10 พลับพลึง Crinum amabile Donn, 25 พลบั พลึงตีนเปด Hymenocallis littoralis Salisb., 26 พลแู ฉก Monstera deliciosa Liebm., 26 เพชรสังฆาต Cissus quadrangularia L., 10 เพชฌฆาตสีทอง Gelsemium elegans (Gardner&Champ.) Benth., 47 แพงพวยฝรั่ง Catharanthus roseus L., 27 โพทะเล Thespesia populnea L. Soland.ex Corr., 11 ฟ ฟองสมทุ ร Duranta repens L., 27 ม มะกลํ่าตาหนู Abrus precatorius L., 48 มะระขี้นก Momordica charantia L., 29 มะมวงหมิ พานต Anacardium occidentale L., 11 มะคําดีควาย Sapindus emarginatus Vahl, 29 มะมดุ Mangifera foetida Lour., 12 มะเยา Vernicia fordii Airy Shaw, 28 มะเกลือ Diospyros mollis Griff., 28 มนั สําปะหลัง Manihot esculenta Crantz, 49 มนั แกว Pachyrhizus erosus (L.) Urb., 48

66 ย ย่ีโถ Nerium indicum Mill., 30 ยาสูบ Nicotiana tabacum L., 41 ร ระยอม Rauvolfia serpentina (L.) Benth. ex Kurz, 49 รกั Calotropis gigantea (L.) R. Br. ex Ait., 30 รกั หลวง Gluta usitata (Wall.) Ding Hou, 12 ราตรี Cestrum nocturnum L., 31 ราํ เพย Thevetia peruviana (Pers.) K. Schum., 31 ล ละหงุ Ricinus communis L., 50 ลาํ โพง Datura metel L., 41 โลต๊นิ Derris elliptica (Roxb.) Benth., 50 เลยี่ น Melia toozendan Siebold et Zucc., 51 ว วา นสที่ ิศ Hippeastrum johnsonii Bury, 32 วานแสงอาทิตย Haemanthus multiflorus (Tratt.) Martyn, 32 วานหางจรเข Aloe vera L. Burm. f., 33 วา นหมนื่ ป Dieffenbachia seguine (Jacq.) Schott, 13 ส สบูขาว Jatropha curcas L., 34 สบแู ดง Jatropha gossypifolia L., 35 สลอด Croton tiglium Linn., 51 สมอทะเล Sapium indicum Willd., 13 สลดั ได Euphorbia antiquorum L., 14 สลัดไดบาน Euphorbia trigona Haw., 14 สารพัดพษิ Sophora tomentosa L., 52

67 ห หญาคา Imperata cylindrica (L.) P.Beauv., 15 หญาตอ มตอก Solanum nigrum L., 33 หนุมานน่งั แทน Jatropha podagrica Hook.f., 15 หนอนตายหยาก Stemona tuberosa Lour., 53 หนอนตายหยากใหญ Stemona collinsae Craibr., 53 หอมปน งั Strophanthus gratus (Wall. et Hook.) Baill., 36 โหรา Alocasia macrorhiza [L.] G. Don, 34 เหด็ ขอนสีทองเกล็ดแดง Gymanopilus aeruginosus (Peck) Sing., 42 เหด็ สมองววั Gyromitra esculenta (Pat. Et Bak.) Boedism, 55 เหด็ ระโงกหิน Amanita verna (Bull. ex.fr.), 54 เห็ดระโงกหนิ Amanita virosa Secr., 54 เหด็ น้าํ ผ้งึ Phaeogyroporus portentosus (Berk.et Broone) Mc. Nabb., 36 เหด็ หัวกรวดครีบเขียว Chlorophyllum molybdites (Meyer. ex. Fr.) Mass., 37 เหด็ เกลด็ ดาว Amanita pantherina (Dc. ex. Fr.) Secr., 42 เห็ดห่ิงหอย Coprinus atramentaris (Bull.) Fr., 43 อ อุตพดิ Typhonium trilobatum Schoot, 35 ฮ ไฮแดรนเยยี Hydrnagea macrophylla Thunb.) Ser., 37

68