การจัดการศึกษา ในสถานการณ์ COVID-19 ของนานาประเทศ

การจดั การศกึ ษาในสถานการณ์ COVID-19 ของนานาประเทศ ภายใต้สถานการณ์ COVID-19 ที่แพร่ระบาดไปยังทุกประเทศทั่วโลก และคาดว่าน่าจะมี ผลกระทบไปอีก 1-2 ปี กว่าจะคลี่คลายลง ความยาวนานของปัญหาจะไม่เพียงแต่เกิดกับด้าน สาธารณสุขที่เกี่ยวข้องกับชีวิตผู้คน หากแต่ยังกระทบไปถึงชีวิตความเป็นอยู่ เศรษฐกิจ สังคม รวมทง้ั การศกึ ษา ด้วย ในห้วงเวลาของการเกิดปัญหา ประเทศต่างๆ จัดการศึกษากันอย่างไร เป็นประเด็นที่ต้อง ช่วยกันหาคำตอบ เพราะนี่คือสถานการณ์ที่ไม่มีชาติใดเคยประสบ ไม่เคยมีสูตรสำเร็จในการ บริหารจัดการ ไม่รู้วันเวลาของการสิ้นสุด ปัญหาจบแล้วอาจเกิดการระบาดขึ้นใหม่ได้ รวมทั้ง บริบทที่แตกต่างกันออกไปของแต่ละประเทศ วิธีการจัดการศึกษาจึงอาจต้องมีความหลากหลาย สามารถปรับเปลี่ยนได้ตลอดเวลาโดยยึดเอาสุขภาพอนามัยของเด็กและประสิทธิภาพการจัด การศึกษา เปน็ หลกั ในการจัดการ และนี่คือตัวอย่างรูปแบบและวิธีการจัดการศึกษาของประเทศต่างๆ ที่พอจะมีข้อมูล เผยแพร่ อันน่าจะเปน็ ประโยชนส์ ำหรบั การนำไปประยกุ ตใ์ ชต้ ่อไป ประเทศไทย ประกาศปรับเปลี่ยนเวลาเปิดภาคเรียนที่ 1 ของปีการศึกษา 2563 จาก 16 พฤษภาคม เป็น 1 กรกฎาคม ใช้รูปแบบการศึกษาออนไลน์หรือการศึกษาทางไกล สำหรับการศึกษาขั้นพื้นฐาน โดยเปิดโทรทัศน์เพื่อการศึกษา 15 ช่อง สำหรับอนุบาลถึง ม.6 รวม 13 ช่อง และ กศน. กับ อาชีวศึกษาอีก 2 ช่อง มีการสนับสนุนวิธีการสอนออนไลน์และสร้างคลังความรู้ หรือ Content ให้บริการโรงเรียนนำไปใช้ฟรี ในขณะที่อาชีวศึกษาใช้ระบบออนไลน์เข้ามาสนับสนุนการสอน ในระบบปกติ โดยเรียนออนไลน์ควบคู่กับการฝึกปฏิบัติในสัดส่วนที่แตกต่างกันแต่ละสาขาวิชา มีการใช้สื่อออนไลน์ รวมทั้งหนังสือเรียนเพื่อประกอบการศึกษา สำหรับในมหาวิทยาลัย มีการนำระบบออนไลน์มาใช้ทดแทนการศึกษาในระบบปกติ โดยใช้ Application ต่างๆ มาเป็นเครอื่ งมือในการเรียนการสอนและการสือ่ สารระหวา่ งครูและผูเ้ รียน ระบบต่างๆ อยู่ในระหว่างดำเนินการ ทดลองใช้ พัฒนา ฝึกอบรมผู้สอน และสร้าง เครือข่ายการเรยี นรู้ เพ่อื นำไปส่กู ารทดแทนการสอนในชั้นเรียน ทัง้ นี้ ด้วยความหวังว่าจะสามารถ ใช้ระบบอนไลนไ์ ด้อย่างมีประสิทธภิ าพย่ิงข้ึน และถ้าหากสถานการณื COVID-19 จบลง ระบบนี้ก็ จะกลายเปน็ ระบบเสรมิ ท่ีทำใหช้ ว่ ยยกระดับคุณภาพการศึกษาไปในตวั

2 สำหรับในประเทศต่างๆ ทั่วโลกข้อมูลของ Unesco ณ วันที่ 13 เมษายน 2563 แสดงให้ เห็นว่า ขณะนี้กว่า 192 ประเทศ ได้มีมาตรการสั่งปิดโรงเรียนในสถานการณ์แพร่ระบาดของ COVID-19 โดยมีผู้เรียนที่ได้รบั ผลกระทบ จำนวน 1,576,615,423 คน คิดเป็นร้อยละ 91.4 ของ นักเรียนที่ลงทะเบียนเรียน ทุกระดับตั้งแต่อนุบาลถึงอุดมศึกษา ซึ่งการปิดโรงเรียนจะแบ่งเป็น การปิดโรงเรียนทั่วประเทศ และการปิดโรงเรียนในรายพ้ืนที่ โดยพิจารณาจากการแพร่กระจาย ของไวรัสในแตล่ ะพืน้ ที่ สว่ นประเทศทยี่ ังคงเปดิ การเรียนการสอนตามปกตทิ ่มี ขี อ้ มูลชดั เจน ได้แก่ สาธารณรฐั นิการากวั สาธารณรฐั เบลารุส สาธารณรฐั เติรก์ เมนสิ ถาน และสาธารณรฐั ทาจิกสิ ถาน ที่มา: https://en.unesco.org/covid19/educationresponse หากจะลองเจาะลกึ ในบางประเทศท่มี ีขอ้ มลู และพอเป็นตัวอย่างมีดงั ตอ่ ไปนี้ ไต้หวัน เป็นหนง่ึ ในพนื้ ท่ที ่ีไดร้ ับการช่นื ชมว่าสามารถควบคมุ การแพร่ระบาดของ covid-19 ได้เป็น อย่างดี โดยได้ขยายระยะเวลาปิดเทอมฤดูหนาว 2 สัปดาห์ และกลับมาเปิดการเรียนการสอน ปกติตั้งแต่วันที่ 25 กุมภาพันธ์ 2563 โดยโรงเรียนมีมาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของไวรัสที่ เข้มงวด นกั เรยี นและผปู้ กครองต้องผ่านน้ำยาฆา่ เชื้อท่ีมือและรองเท้า และวัดอณุ หภมู ิร่างกายก่อน เข้าบริเวณโรงเรียน สวมหน้ากากอนามัยตลอดเวลา อีกทั้งนักเรียนจะมีฉากกั้นในเวลาอาหาร กลางวัน เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของไวรัสขณะรับประทานอาหารและต้องถอดหน้ากาก อนามัย โรงเรียนสอนเสริมถึงการป้องกันเชื้อไวรัส และขอความร่วมมือจากผู้ปกครองในการวัด อุณหภูมริ ่างกายของนกั เรยี น และรายงานมายังโรงเรยี นทุกวนั

3 ญีป่ นุ่ รัฐบาลญี่ปุ่นแถลงขอความร่วมมือให้โรงเรียนปิดเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาและ มัธยมศึกษาทั่วประเทศชั่วคราวจนถึงสิ้นสุดช่วงปิดเทอมฤดูใบไม้ผลิ เป็นระยะเวลาประมาณ 1 เดือน ตั้งแต่วันที่ 2 มีนาคม ถึง 6 เมษายน 2563 เพื่อจำกัดการแพร่กระจายของเชื้อไวรัสโควิด ซึ่งจากข้อมลู ของ UNESCO จะมีผเู้ รยี นจำนวนกว่า 20,349,962 คน ท่ีไดร้ บั ผลกระทบ โรงเรียนหลายแห่งยกเลิกพิธีสำเร็จการศึกษา ส่วนโรงเรียนที่จำเป็นต้องจัดพิธีตามเดิม จะตอ้ งลดขนาดของงานและจำกดั จำนวนผูเ้ ข้ารว่ มงาน รฐั บาลประกาศให้โรงเรียนเปดิ เรยี นไดต้ ามปกตใิ นเดอื นเมษายนนี้ แตย่ ังต้องเฝ้าระวังอยา่ ง เข้มงวด โดยนักเรียนและครูจะต้องวัดอุณหภูมิร่างกายทุกวัน สวมหน้ากากอนามัย ล้างมือให้ สะอาด เว้นระยะห่างทางสังคมในทุกกิจกรรม และโรงเรียนจะต้องทำความสะอาดสถานที่ให้ สะอาดเสมอ อีกทั้งต้องมีมาตรการรองรับการเรียนที่บ้าน เผื่อในกรณีที่มีนักเรียนอยู่ในกลุ่มเสี่ยง และไม่สามารถเข้าเรียนตามปกติได้ โดย โรงเรียนในประเทศญี่ปุ่นเริ่มตื่นตัวในการจัดการศึกษา ทางไกล และต้องเตรยี มพร้อมระบบและเทคโนโลยี เช่น online classroom, video conference เพื่อรองรบั สถานการณ์ทอ่ี าจเปลย่ี นแปลงไดท้ ุกเมื่อ แต่อย่างไรก็ตาม อาจมีการเปลี่ยนแปลงการเปิดภาคเรียนใหม่ด้วยสถานการณ์ของโรคที่ กลบั มารนุ แรงอีกครั้ง ซ่งึ จำเป็นตอ้ งตดิ ตามข่าวอยา่ งใกลช้ ิดต่อไป อังกฤษ รัฐบาลอังกฤษประกาศปิดโรงเรียนทั่วประเทศจนกว่าจะมีคำสั่งเปลี่ยนแปลง ตั้งแต่วันที่ 20 มีนาคม 2563 ซึ่งจากข้อมูล UNESCO จะมีผู้เรียนจำนวนกว่า 15,401,609 คน ที่ได้รับ ผลกระทบ สถานดูแลเด็กจะยังคงเปิดเพื่อให้บริการแก่เจ้าหน้าที่สาธารณสุข หรืออาชีพที่จำเป็นต้อง ปฏิบัติงาน และโรงเรียนสำหรับเด็กที่มีความต้องการพิเศษและบุคคลพิการจะยังคงให้การดูแล นกั เรยี น ในกรณีทีผ่ ผู้ ้ปู กครองยังไม่พรอ้ มรบั นกั เรยี นกลบั บา้ น โรงเรียนยกเลิกการสอบและการจัดกิจกรรมทั้งหมด และเตรียมบทเรียนออนไลน์เพื่อให้ นักเรียนสามารถเรียนได้จากที่บ้าน โดยโรงเรียนบางแห่งจัดการอบรมให้แก่ครูและเจ้าหน้าที่ เพื่อใหส้ ามารถจดั การสอนออนไลน์ได้ และจะจัดส่งแบบฝึกหัดไปให้นักเรียนท่บี ้าน ในเรือ่ งสวสั ดิการอาหารฟรขี องนกั เรียน ให้โรงเรียนพิจารณาจัดส่งอาหารให้นักเรยี นที่บ้าน หรือเลอื กแนวทางอน่ื ท่ีเหมาะสม เช่น voucher แทนเงินสด มหาวิทยาลยั มอี ำนาจพจิ ารณาปิดเรียนไดต้ ามสถานการณ์ อย่างไรก็ตามมหาวิทยาลัยส่วน ใหญ่มีความพร้อมในเรื่องการจัดการศึกษาออนไลน์อยู่แล้ว เช่น สื่อการสอน ระบบส่งงาน ระบบวัดผลการเรยี น เป็นตน้ การปิดโรงเรียนส่งผลให้ความนิยมของติวเตอร์ออนไลน์เพิ่มสูงขึ้นอย่างมาก ตัวอย่างเช่น เวบ็ ไซต์ www.bitpaper.io มียอดผใู้ ช้งานเพิม่ ขนึ้ กวา่ 6 เท่า จาก 5,000 คน เปน็ 32,000 คน

4 สาธารณรฐั ประชาชนจีน วันที่ 2 กุมภาพันธ์ 2563 โรงเรียนระดับประถมและมัธยมของจีนเปิดเทอม โดยปรับรูปแบบการเรียนเป็นระบบออนไลน์แทนการเข้าเรียนที่โรงเรียนทั่วประเทศ มีผู้เรียน ที่ได้รับผลกระทบ จำนวน 278,436,084 คน ซึ่งกระทรวงศึกษาธิการของจีนเตรียมความพร้อม ลว่ งหน้ากวา่ 2 สัปดาห์ จดั ประชมุ ทางไกล (Teleconference) ร่วมกับผบู้ ริหารของโรงเรียนตา่ งๆ ผ้ใู หบ้ รกิ ารด้านหลกั สูตรออนไลน์และแพลตฟอรม์ ออนไลน์ ผูใ้ หบ้ ริการโทรคมนาคม และภาคส่วน ต่างๆ ที่เกี่ยวขอ้ ง เพอื่ วางแผนดำเนินการ กระทรวงศึกษาธิการร่วมมือกับกระทรวงอุตสาหกรรมและเทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อเตรียม ความพรอ้ มในการจดั การศึกษาออนไลน์ในดา้ นต่างๆ อาทิ • ขอความร่วมมือจากผู้ให้บริการโทรคมนาคมในการเพิ่มประสิทธิภาพการเชื่อมต่อ สัญญาณอินเทอรเ์ นต็ • รวบรวมและจัดหาหลักสูตรออนไลน์ มีหลักสูตรออนไลน์สำหรบั นักศึกษามากกวา่ 24,000 หลักสูตร และแพลตฟอร์มออนไลน์สำหรับนักเรียนระดับประถมศึกษา และมัธยมศึกษา จำนวน 22 แพลตฟอร์ม ซ่ึงสว่ นใหญ่ควบคุมโดยระบบ AI • ให้คำแนะนำโรงเรียนและครูในการเลือกใช้ช่องทางที่เหมาะสมกับความพร้อมด้าน ICT ของแต่ละพื้นที่ และให้คำแนะนำครูเรื่องแนวทางในการจัดการเรียนการสอน ผา่ นการไลฟ์สด (live-streaming) และระบบ MOOCs ความท้าทายในการจัดการเรียนการสอนออนไลน์ของจีน คือ ครูยังมีประสบการณ์หรือ ได้รับการอบรมเรื่องการสอนออนไลน์ไม่เพียงพอ เนื่องจากข้อจำกัดด้านเวลาในการเตรียมความพร้อม และบางรายวิชายากที่จะสอนผ่านระบบทางไกล เชน่ วิชาดนตรี การทดลองวทิ ยาศาสตร์ เนื่องจากไม่สามารถจัดสอบได้ตามปกติ การให้คะแนนจึงจะเน้นท่ีการมีส่วนร่วมในการ อภิปรายในชั้นเรียนผ่านระบบ Video Conference แต่หากสัญญาณอินเทอร์เน็ตไม่เสถียร นักเรยี นก็สามารถดาวนโ์ หลดไฟลเ์ สียงและแบบทดสอบมาทำได้ ในพื้นที่ห่างไกลที่ไม่มีความพร้อมด้านระบบอินเทอร์เน็ต นักเรียนสามารถเรียนรู้ผ่าน รายการโทรทัศน์ ซึ่งออกอากาศทุกวันจันทร์ - ศุกร์ เวลา 8.00 – 22.00 น. เริ่มออกอากาศตั้งแต่ วนั ท่ี 17 กุมภาพันธ์ 2563 โดยเนอ้ื หาครอบคลมุ รายวิชาหลักทกุ วชิ า

5 สาธารณรัฐสงิ คโปร์ ในเดือนเมษายน สิงคโปร์ได้เตรียมความพร้อมในการเรียนแบบการศึกษาทางเลือก หรือ Home-based Learning (HBL) โดยโรงเรียนระด ับประถมศึกษ า มัธยมศึกษา และ สถาบันการศึกษาจะต้องทดลองเรยี นแบบ HBL 1 วันตอ่ สัปดาห์ สิงค์โปร์ปรับมาใช้การศึกษาทางเลือก HBL อย่างเต็มรูปแบบ ในระดับชั้นประถมศึกษา มัธยมศกึ ษา และอุดมศึกษา รวมถึงการศกึ ษาพิเศษ ตง้ั แต่วันที่ 8 เมษายน ถึง 4 พฤษภาคม 2563 โดยใช้ระบบ Video Conference ผ่านโปรแกรม Zoom และ Google Meet เป็นหลัก หรือครูสามารถเลือกใช้ช่องทางอื่นที่เหมาะสมได้ เช่น Facebook Live และ Cisco WebEx ซึ่งครูจะได้รับคำแนะนำขั้นตอนต่างๆ ก่อนเข้าใช้ระบบจากกระทรวงศึกษาธิการของสิงคโปร์ เชน่ การระบุตวั ตนของนักเรยี นกอ่ นอนุญาตให้เข้ารว่ มห้องเรียนออนไลน์ โรงเรียนจะเป็นผู้ออกแบบและจัดทำแผน HBL ที่เหมาะสมแก่นักเรียนและแต่ละวิชา รวมถึงการบ้านและแบบทดสอบ หรือโรงเรียนอาจเลือกใช้งาน “Singapore Student Learning Space (SLS)” ซึ่งเป็น Online Platform สำหรับช่วยเหลือนักเรียนของกระทรวงศึกษาธิการ ท่ี รวบรวมหลักสูตรและเครื่องมือทางการศึกษา โดยครูสามารถติดตามความก้าวหน้าในการเรียน ของนักเรียนและส่งงานผา่ น SLS ได้ นี่เป็นตัวอย่างการปรับรูปแบบและวิธีการจัดการศึกษาของประเทศต่างๆ ที่แม้จะไม่ ละเอียดครบถ้วนทุกประเด็น แต่ได้เห็นทิศทางที่แต่ละประเทศนำไปใช้ และจะสามารถนำบาง แนวทางมาประยุกตใ์ ช้กบั บ้านเราได้ รวมทั้งจะเป็นคำตอบสำหรับคนในโลกนี้ด้วยว่า ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้นมนุษย์ไม่เคยยอมแพ้ พร้อมที่จะต่อสู้ปรับตัว และค้นหาวิธีการหรือนวัตกรรมมาใช้เพื่อความอยู่รอด และเราอาจจะพบ นวตั กรรมใหมๆ่ ในการจดั การศึกษาหลังจบสถานการณ์ไวรสั นไ้ี ดเ้ ชน่ เดียวกัน ดร.กมล รอดคล้าย วรรณธริ า น้อยศิริ