โครงการส่งเสริมโภชนาการและสุขภาพอนามัยเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามแผนพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร ตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ฉบับที่ 4 พ.ศ.2550-2559

โครงการสง่ เสรมิ โภชนาการและสขุ ภาพอนามยั เด็กและเยาวชนในถนิ่ ทรุ กนั ดาร (กพด.) --------------------------------------------------------- ตามแผนพฒั นาเด็กและเยาวชนในถน่ิ ทรุ กนั ดาร ตามพระราชดาริ สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ฉบบั ที่ 4 พ.ศ.2550-2559

พระราชดารัส 2

3

ผลลัพธ์สุขภาพที่พึงประสงค์ 1) อตั ราตายของทารกตอ่ การเกดิ มีชีพพันคน (ไม่เกนิ 15) 16 ตวั ชว้ี ดั 2) ร้อยละของทารกแรกเกดิ มีนา้ หนักน้อยกวา่ 2,500 กรมั (ไม่เกิน7) 3) ร้อยละของภาวะนา้ หนกั น้อยกวา่ เกณฑข์ องเดก็ แรกเกิด-3 ปี (ไมเ่ กนิ 7) 4 4) ร้อยละของภาวะเต้ยี ของเดก็ แรกเกิด-3 ปี (ไม่เกิน7) 5) รอ้ ยละของเด็กแรกเกดิ -3 ปมี ีพัฒนาการตามวัย (90) 4 6) ร้อยละของภาวะนา้ หนักน้อยกวา่ เกณฑข์ องเดก็ ปฐมวัย (ไม่เกิน7) 7) ร้อยละของภาวะเตย้ี ของเดก็ นกั เรยี น (ไมเ่ กนิ 5) 8) รอ้ ยละของภาวะผอมของเด็กนักเรียน (ไมเ่ กนิ 5) 9) ร้อยละของภาวะอ้วนของเด็กนักเรียน (ไม่เกนิ 10) 10) รอ้ ยละของการมีสมรรถภาพทางกายตามเกณฑข์ องเดก็ นกั เรยี น 11) ร้อยละของนักเรียนประถมศกึ ษาทเี่ ป็นโรคคอพอก (ไมเ่ กิน5) 12) อตั ราตายด้วยโรคมาลาเรยี ในนกั เรียน (ไมเ่ กนิ 0.4ตอ่ ประชากรพนั คน) 13) อตั ราชุกของโรคหนอนพยาธิในนกั เรยี น 14) อัตราปว่ ยดว้ ยโรคตดิ เชือ้ ในนักเรยี น 15) รอ้ ยละของนักเรียนท่ีบริโภคอาหารไดถ้ ูกตอ้ ง 16) รอ้ ยละของนกั เรยี นท่มี ีสขุ นิสยั ทพี่ ึงประสงค์

โครงการตามพระราชดาร ิ ตามแผนพฒั นาเด็กและเยาวชนในถน่ิ ทรุ กนั ดาร ตามพระราชดาริ สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี 8 โครงการ หนว่ ยงานรบั ผดิ ชอบหลกั 1. ควบคมุ โรคขาดสารไอโอดนี กรมอนามยั 2. สง่ เสรมิ โภชนาการและสขุ ภาพ กรมอนามยั , กรมควบคมุ โรค อนามยั แมแ่ ละเด็กในถนิ่ ทรุ กนั ดาร กรมสง่ เสรมิ การเกษตร, กรมประมง , 3. เกษตรเพอื่ อาหารกลางวนั กรมปศสุ ตั ว์ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์ 4. สง่ เสรมิ คณุ ภาพการศกึ ษา และเทคโนโลยี (สสวท.) 5. นกั เรยี นในพระราชานุเคราะห์ (สสท.) สานกั งานโครงการ 6. ฝึ กอาชพี สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ 7. สง่ เสรมิ สหกรณ์ กรมสง่ เสรมิ การเกษตร, กรมประมง, กรมปศสุ ตั ว์ กรมสง่ เสรมิ สหกรณ,์ กรมตรวจบญั ชสี หกรณ์ 8. อนรุ กั ษท์ รพั ยากรธรรมชาติ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติ 5 และสง่ิ แวดลอ้ ม และสงิ่ แวดลอ้ ม

พน้ื ทเ่ี ป้ าหมาย เชยี งราย ตามแผนพฒั นาเด็กและเยาวชนในถนิ่ ทรุ กนั ดาร พะเยา ตามพระราชดาริ เชยี งใหม่ นา่ น สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ าร แมฮ่ อ่ งสอน ลาปาง บงึ กาฬ แพร่ หนองคาย ฉบบั ที่ 4 (พ.ศ. 2550 - 2559) อตุ รดติ ถ์ สุโขทยั เลย อดุ รธานี สกลนคร พษิ ณุโลก ขอนแกน่ กาฬสนิ ธุ์ ปี การศกึ ษา 2559 ตาก กาแพงเพชร พจิ ติ ร เพชรบูรณ์ มุกดาหาร ชยั ภมู ิ มหาสารคาม นครสวรรค ์ รอ้ ยเอ็ด สญั ญลกั ษณ์ กลมุ่ เป้ าหมาย จ(แานหวง่ น) อุทยั ธานี ชยั นาท ลพบรุ ี อบุ ลราชธานี ร.ร.ตชด. 207 กาญจนบุร ี สุรนิ ทร์ ศรสี ะเกษ ร.ร.สพฐ.ทรุ กนั ดาร 208 สงิ หบ์ ุรี นครราชสมี า บรุ รี มั ย์ ศศช.(กศน.) 280 ร.ร.พระปรยิ ตั ธิ รรม อา่ งทอง สระบุรี 70 อยธุ ยา นครปฐมนนปททบุรมุ ี ธานี ปราจนี บรุ ี กรุงเทพฯ สระแกว้ ส.สาคร ส.ปราการ ราชบรุ ี ส.สงคราม ชลบุร ี เพชรบรุ ี ระยอง จนั ทบุรี ตราด ประจวบครี ขี นั ธ์ ร.ร.เอกชนฯอสิ ลาม 15 ชุมพร ร.ร.อบต./อบจ. 9 ระนอง ศนู ยฯ์ เตาะแตะ 30 สุราษฎรธ์ านี ร.ร.กทม. 25 844 51 จงั หวดั / รวมทงั้ สน้ิ พงั งา กระบ ี่ นครศรธี รรมราช ภเู ก็ต ตรงั พทั ลุง สตูล สงขลา ปตั ตานี ยะลา นราธวิ าส 6

กรอบแนวทางการดาเนนิ งานโครงการสง่ เสรมิ โภชนาการและสขุ ภาพอนามยั เด็กและเยาวชนในถน่ิ ทรุ กนั ดาร ตามพระราชดาริ สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี เด็กและเยาวชนในถนิ่ ทรุ กนั ดาร มโี ภชนาการดี สขุ ภาพแข็งแรง (ผลลพั ธส์ ขุ ภาพ : อตั ราตายทารก นา้ หนกั นอ้ ย พฒั นาการตามวยั เตยี้ ผอม อว้ น สมรรถภาพทางกาย คอพอก มาลาเรยี หนอนพยาธิ ตดิ เชอื้ บรโิ ภค สุขนสิ ยั ) โรงเรยี นสง่ เสรมิ สขุ ภาพ เด็กในครรภแ์ ละปฐมวยั เด็กวยั เรยี นและเยาวชน รบั บรกิ ารอนามยั แมแ่ ละเด็ก  อาหารกลางวนั -ดม่ื นม ทกุ วนั เรยี น เบอื้ งตน้ จนเกดิ รอดปลอดภยั  นา้ หนกั สว่ นสงู สมรรถภาพทางกาย สง่ เสรมิ โภชนาการและ ตามเกณฑ ์ มพี ฒั นาการตามวยั  ลดคอพอกในน.ร.ประถม  ลดมาลาเรยี -หนอนพยาธิ พน้ื ทเ่ี ป้ าหมาย 841 แหง่ :  มพี ฤตกิ รรมบรโิ ภคอาหารเหมาะสม  มสี ขุ นสิ ยั พงึ ประสงค์ ร.ร.ตชด., ศศช., ร.ร.เอกชนฯอสิ ลาม,  เตรยี มความพรอ้ มเป็ นพอ่ แมท่ ดี่ ี ร.ร.พระปรยิ ตั ธิ รรม ฯลฯ สถานศกึ ษา : อปท. ชุมชน ภาคเี ครอื ขา่ ย(สธ. ศธ. ตชด.) ผบู้ รหิ าร ครู น.ร. ผปู้ กครอง ภาครฐั เอกชน 7

โครงการส่งเสริมโภชนาการและสุขภาพอนามยั เด็กและเยาวชนในถน่ิ ทุรกนั ดาร(กพด.) ตามพระราชดาริ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี เดก็ และเยาวชนในถ่ินทุรกันดาร เดก็ ในครรภ์ปฐมวัย เด็กวยั เรียน มีโภชนาการดี สุขภาพแขง็ แรง และเยาวชน รับบริการอนามัยแม่และเดก็ โรงเรียนส่ งเสริมสุขภาพ ส่ งเสริมโภชนาการและ อาหารกลางวนั -ด่ืมนม โรงเรียน พฒั นาการ นา้ หนกั ส่วนสูง สมรรถภาพทางกาย พนื้ ท่ีเป้ าหมาย ลดคอพอก ลดมาลาเรียหนอนพยาธิ 844 แห่ง : สุขนสิ ัยพงึ ประสงค์ ร.ร.ตชด., ศศช., ร.ร.เอกชนฯอสิ ลาม, ร.ร.พระปริยตั ธิ รรม ฯลฯ

99

1. เด็กตงั้ แต่ในครรภม์ ารดาทกุ คนไดร้ บั บริการเบ้ืองตน้ จนเกิดรอดปลอดภยั 2. เด็กปฐมวยั ทุกคนไดร้ บั การส่งเสริมดา้ นโภชนาการ และมีพฒั นาการตามวยั 3. เด็กทุกคนไดร้ บั อาหารกลางวนั ท่ีมีคณุ ค่าทางโภชนาการ และถกู สุขลกั ษณะและไดด้ ่ืมนมอย่างนอ้ ยวนั ละ 1 แกว้ ทุกวนั เรียน 4. เด็กทกุ คนมีน้าหนกั และส่วนสงู ตามเกณฑม์ าตรฐาน ของเด็กไทย และมีสมรรถภาพทางกายตามเกณฑ์ 1100

5. ลดอตั ราคอพอกในนกั เรียนประถมศึกษาลงจนไม่เป็ น ปัญหาสาธารณสุข 6. ลดอตั ราป่ วยดว้ ยโรคมาลาเรียและโรคหนอนพยาธิ ในนกั เรียนลงจนไม่เป็ นปัญหาสาธารณสขุ 7. เด็กและเยาวชนทุกคนมีพฤติกรรมในการเลือกบริโภค อาหารท่ีเหมาะสม 8. เด็กและเยาวชนทกุ คนมีสขุ นิสยั ท่ีพึงประสงค์ 9. นกั เรียนตง้ั แต่ระดบั ชน้ั ประถมศึกษาปี ท่ี 4 เป็ นตน้ ไป ไดร้ บั การเตรียมความพรอ้ มในการเป็ นพ่อแม่ท่ีดี 1111

1. ส่งเสริมให้ อปท. จดั บริการเบ้ืองตน้ ในการดแู ลเด็กตงั้ แต่ ในครรภม์ ารดา และจดั ตง้ั ศนู ยส์ ่งเสริมและพฒั นาเด็กวยั เตาะแตะควบค่กู บั การบริการการศึกษาในโรงเรียนเพื่อเตรียม ความพรอ้ มของเด็กก่อนเขา้ โรงเรียน 2. ส่งเสริมและสนบั สนุนใหช้ ุมชนพฒั นาศกั ยภาพของตนเอง ในการดแู ลเด็กตง้ั แต่ในครรภม์ ารดา และการพฒั นา สภาวะแวดลอ้ มภายในชุมชนท่ีเอ้ือต่อการมีสุขภาพดี 3. พฒั นาวิธีการจดั กิจกรรมของศนู ยส์ ่งเสริมและพฒั นาเด็กวยั เตาะแตะและชน้ั อนุบาล เพ่ือใหเ้ ด็กปฐมวยั สามารถ เจริญเติบโตและมีพฒั นาการไดเ้ ต็มศกั ยภาพ 1122

4. จดั บริการอาหารกลางวนั ที่มีคณุ ค่าทางโภชนาการและสะอาด ถกู สขุ ลกั ษณะ และอาหารเสริมนม เพ่ือใหเ้ ด็กไดพ้ ฒั นาแบบแผน การบริโภคอาหารที่พึงประสงค์ ตามหลกั โภชนาการและสุขนิสยั ท่ีพึงปฏิบตั ิตามหลกั สุขาภิบาลอาหาร 5. ส่งเสริมการใชเ้ กลือไอโอดีนในการปรุงอาหาร 6. พฒั นาสภาพแวดลอ้ มของโรงเรียนใหเ้ อ้ือต่อการมีสขุ ภาพดี 7. ส่งเสริมการออกกาลงั กายอย่างเหมาะสมและสมา่ เสมอ 1133

8. พฒั นาระบบเฝ้ าระวงั ทางโภชนาการใหม้ ีประสิทธิภาพ 9. จดั บริการตรวจวินิจฉยั โรคมาลาเรียและโรคหนอนพยาธิและใหก้ ารรกั ษา เบ้ืองตน้ และจดั กระบวนการเพ่ือใหเ้ กิดการปรบั เปล่ียนพฤติกรรม เพ่ือป้ องกนั ตนเองจากการติดเช้ือโดยการร่วมมือของชุมชน 10. จดั กระบวนการเรียนรูเ้ พื่อสรา้ งเสริมพฤติกรรมสขุ ภาพท่ีเป็ นปัจจยั เอ้ือต่อ การมีสขุ ภาพดีในเรื่องสขุ บญั ญตั ิ โภชนบญั ญตั ิ สขุ าภิบาลอาหารและ ส่ิงแวดลอ้ ม การออกกาลงั กายและการกีฬาท่ีเหมาะสม สขุ ภาวะทางจิต โรคโภชนาการ เช่น โรคขาดโปรตีนและพลงั งาน โรคขาดสารไอโอดีน โรคขาดวิตามินเอ โรคโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก โรคอว้ น และ โรคติดต่อที่สาคญั ในทอ้ งถิ่น เช่น โรคมาลาเรียและโรคหนอนพยาธิ เป็ นตน้ 1144

11. พฒั นาการจดั การเรียนการสอนเร่ืองการสรา้ งเสริมสขุ ภาพ แม่และเด็กใหเ้ หมาะสมกบั บริบทของชุมชนและเหมาะสม สาหรบั นกั เรียนชน้ั ประถมศึกษาปี ที่ 4 - 6 และนกั เรียนชนั้ มธั ยมศึกษาตอนตน้ เพ่ือเตรียมความพรอ้ มและสรา้ งความ ตระหนกั ในเร่ืองการมีครอบครวั ที่เป็ นสุขและการสรา้ งสงั คมที่ดี 1155

1 พฒั นาศกั ยภาพบคุ ลากรแกนนา้ สขุ ภาพ ( นกั เรยี น ครู แกนน้าชมุ ชน ทอ้ งถ่นิ แมค่ า้ แม่ครัว อสม. DHS) 2 ส่งเสรมิ การเขา้ ถงึ บริการส่งเสริมสขุ ภาพ ในการเฝา้ ระวงั ภาวะโภชนาการ การเจริญเตบิ โต และพัฒนาการเด็ก 3 ผลิตและพฒั นาองค์ความรู้ เทคโนโลยี และนวัตกรรม รวมถึงการจัดการความรู้ด้านการเฝ้าระวังภาวะสขุ ภาพ 4 เสริมสรา้ งความร่วมมือกบั ภาคีเครอื ขา่ ยทกุ ภาคส่วน อยา่ งเข้มแขง็ และตอ่ เน่อื ง 5 ตดิ ตามงานและประเมนิ ผล

เสรมิ พลงั แผน พฒั นา เตรยี มการ กพด. ครู น.ร. รบั เสด็จ แผนปฏบิ ตั ิ คมู่ อื การ กพด. แนวทาง เยยี่ ม ปี 2560 เขา้ ถงึ สารวจ พฒั นา สขุ ภาพ ร.ร. น.ร. ตน้ แบบ

สถานการณส์ ุขภาพเด็กและเยาวชนในถ่นิ ทรุ กันดาร ปี 2556 โรงเรยี นตา้ รวจตระเวนชายแดน ศูนย์การเรียนรู้ชมุ ชนชาวไทยภเู ขาแม่ฟา้ หลวง (ศศช.)  เดก็ ปฐมวัย-ประถม เตี้ย ร้อยละ 10, 9  หญงิ มีบตุ รอายุต้า่ กวา่ 20 ปี รอ้ ยละ 20  ไม่ไดร้ ับการตรวจร่างกาย ร้อยละ 16  ไมไ่ ดต้ รวจวดั สายตา รอ้ ยละ 34  ฝากครรภ์ รอ้ ยละ 43  ไม่ได้ตรวจการได้ยิน รอ้ ยละ 46  มเี หา รอ้ ยละ 20  คลอดกบั หมอตา้ แย รอ้ ยละ 72  ไม่ได้กนิ ยาVit.Fe ทกุ สัปดาห์ ร้อยละ 36  มฟี นั ผุในฟันแท้ รอ้ ยละ 53  อตั ราตายทารกตอ่ พันประชากร 9  มีฟันผุ ถอน อุด ร้อยละ 45  ทารกน.น.นอ้ ยกว่า 2,500ก.รอ้ ยละ 19 สภาพแวดลอ้ ม ร้อยละ 16 น้าดื่มไม่เพียงพอ ร้อยละ 34 โรงเรียนพรโะรปริยตั ิธรรม ร้อยละ 83 ไม่ไดป้ รบั ปรงุ คุณภาพนา้ รอ้ ยละ 6  สามเณร เตย้ี ร้อยละ 7 ร้อยละ 9  เร่มิ อ้วนและอ้วน รอ้ ยละ 14 ไม่ผา่ นเกณฑม์ าตรฐาน ร้อยละ 35  มีฟันผุ ถอน อุด ร้อยละ 60  ส้วมไม่แยกชาย-หญงิ รอ้ ยละ 48 รอ้ ยละ 21 18 ไมม่ ีท่ปี ัสสาวะชาย รอ้ ยละ 52 ไมส่ ะอาด มีกลิ่นเหม็น ช้ารุด  เผาขยะ

10 9 10 9 9 888 7 87 7 6 5 4 2 4 3 23 22 3 23 3 3 3 2 2 2 2 2 1 0 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 เต้ยี ไม่เกินร้อยละ 5 ผอม ไม่เกินร้อยละ 5 เรมิ่ อว้ นและอว้ น ไม่เกินร้อยละ 10 ที่มาขอ้ มูล : ส้านักงานโครงการสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี

5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 0.79 0.70 0.43 0.00 0.70 0.22 0.19 0.18 0.00 2551 2552 2553 2554 2555 2556 2557 2558 ท่มี าข้อมลู : สา้ นกั งานโครงการสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี

16 14 13 14 12 12 10 7 10 8 86 6 54 43 23 2 0 2553 2554 2555 2556 เตี้ย ไม่เกินร้อยละ 5 ผอม ไม่เกินร้อยละ 5 เร่มิ อ้วนและอว้ น ไม่เกินร้อยละ 10 ท่มี าขอ้ มูล : สา้ นกั งานโครงการสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี

ระดบั ไอโอดีนในปสั สาวะของนักเรยี น ในโรงเรยี นถน่ิ ทรุ กนั ดาร ตามพระราชดา้ ริสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกุมารี จ้าแนกตามสังกดั และภาพรวม ปี พ.ศ. 2556 60.0 55.9 52.3 49.4 50.0 46.8 46.3 40.0 ระดับไอโอดีนในปสั สาวะของนกั เรยี น < 100 ไมโครกรมั /ลิตร 30.0 23.3 24.3 25.5 24.1 25.9 23.9 ระดบั ไอโอดีนในปสั สาวะของนักเรียน 19.9 17.6 18.7 100-199 ไมโครกรมั /ลิตร 20.0 ระดบั ไอโอดนี ในปัสสาวะของนกั เรยี น 10.0 10.0 11.8 8.0 200-299 ไมโครกรัม/ลติ ร 5.8 6.9 3.7 ระดับไอโอดีนในปสั สาวะของนกั เรยี น ≥ 300 ไมโครกรัม/ลติ ร - 22

ค่ามธั ยฐานของปริมาณไอโอดีนในปัสสาวะนกั เรยี นในโรงเรยี นถิน่ ทรุ กนั ดาร ตามพระราชด้าริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี จ้าแนกตามสังกัดและภาพรวม ปี พ.ศ. 2556 ไมโครกรัม/ลิตร 192.7 200 180 162.2 158.4 156.3 167.4 160 140 120 100 80 60 40 20 0 23

โรงเรียนสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ในโรงเรียนตา้ รวจตระเวนชายแดน ปี 2556 ทอง เงิน ทองแดง ไมผ่ ่าน ยงั ไม่ประเมนิ ยงั ไม่เข้าร่วม เพชร เพชร ยงั ไมเ่ ขา้ รว่ ม 3% ยงั ไมป่ ระเมนิ 7 % ทอง 5% 30 % ไมผ่ า่ น 14 % เงิน 21 % ทองแดง 20 % 24

โรงเรยี นส่งเสรมิ สุขภาพระดับเพชร ในโรงเรียนต้ารวจตระเวนชายแดน ปี 2553-2558 ปี 2553 ร.ร.ตชด.บ้านหนองแคน จ.เลย กก.ตชด.24 ปี 2555 ร.ร.ตชด.บา้ นนาอิสาน จ.ฉะเชิงเทรา กก.ตชด.12 ปี 2555 ร.ร.ตชด.มติ รมวลชน 2 จ.กาญจนบุรี กก.ตชด.13 ปี 2555 ร.ร.ตชด.บา้ นเรดาร์ จ.กาญจนบุรี กก.ตชด.13 ปี 2555 ร.ร.ตชด.บา้ นหนองใหญ่ จ.ศรสี ะเกษ กก.ตชด.22 ปี 2556 ร.ร.ตชด.พีระยานุเคราะห์ จ.สระแก้ว กก.ตชด.12 ปี 2558 ร.ร.ตชด.จฬุ า-ธรรมศาสตร์ จ.ตาก กก.ตชด.34