ถอดคำประพันธ์พระร่วงแปล.pdf

ช้ันมธั ยมศกึ ษาปท ่ี ๑ ครูอรญั ญา ศริ ริ กั ษ โรงเรยี นปทุมวไิ ล

“ ควรรักสง่ิ ทีเ่ ปน ประโยชน มากกวา สง่ิ ทีไ่ รป ระโยชน หรอื มีประโยชนน อย ”

ความเปน มา สุภาษติ พระรว ง หรือ บญั ญตั พิ ระรว ง เปน สุภาษิตทเ่ี กา แก เชอ่ื กันวา มมี าต้ังแตสมัยสุโขทยั เพราะมบี างคาํ สอนในสภุ าษิต พระรวงปรากฏอยใู นวรรณคดสี มัยอยธุ ยาตอนตน แตก ย็ งั ไมเ จาะจงเปนทแ่ี นช ัดกวาแตงในสมยั ใด

ความเปน มา สภุ าษิต คือ ถอยคาํ ทกี่ ลา วดแี ลว ใชเปน คตสิ อนใจ มที ง้ั เปน ขอ แนะนํา และขอหาม พระรวง เปน คําที่ใชเรียกสมญานามแทน ชือ่ กษตั ริยส โุ ขทยั ทุกพระองค

รายสภุ าษิตพระรว งฉบับนี้ เปน ฉบบั จารกึ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม (วัดโพธ)์ิ ซ่ึงเปน สาํ นวน ที่แพรหลายทส่ี ดุ ผูรสู ันนษิ ฐานวา สมเด็จพระมหาสมณเจา กรม พระปรมานชุ ติ ชโิ นรสทรงชาํ ระรา ยสภุ าษติ พระรวง โดยสงั เกตจากความเครง ครดั ในการใชฉนั ทลกั ษณข องรา ยที่ สว นมากวรรคละ 5 คํา

เนื้อความ สภุ าษติ พระรวงเปน คตธิ รรมท่ีคนไทยเรายดึ ถอื ปฏบิ ัติสบื มาจนถึงปจ จุบนั ดว ยถือวา เปนหลกั คําสอนของพระรวง เจา ที่ทรงขอใหป ระชาชนประพฤติปฏบิ ัตมิ ี ทงั้ หมด 156 บท ลกั ษณะคาํ ประพนั ธ สภุ าษิตพระรว งแตงเปนรายสุภาพ จบลงดว ยโคลงสองสภุ าพ

รายสุภาพ มลี ักษณะบงั คับดงั นี้ ตัวอยาง : ปางสมเด็จพระรว งเจา เผา แผน ภพสุโขทยั มลกั เหน็ ในอนาคต จึงผายพจนประภาษ ทวั่ ธราดลพงึ เพยี ร เรยี นอาํ รงุ ผดุงอาตม เปน อนุสาสนกถา สอนคณานรชน ใหหาสนิ เมือ่ ใหญ. .. ตรับตริตรองปฏบิ ตั ิ อยาเคลอ่ื นคลาดคลาถอ ย เม่ือนอยใหเ รยี นวิชา

กฎ : ๑) บทหน่ึง ๆ มีตง้ั แต ๕ วรรคข้ึนไป จัดเปนวรรคละ ๕ คํา หรือจะเกนิ ๕ คําบา งกไ็ ด แตไม ควรใหเ กิน ๕ จังหวะในการอาน จะแตง ยาวกี่วรรคกไ็ ด แตต อนจบจะตองเปนโคลงสองสภุ าพเสมอ ๒) สัมผัสมีดังนี้ คําสดุ ทายของวรรคหนา ตอ งสมั ผสั กบั คําที่ ๑ หรือ ๒ หรอื ๓ ของวรรคถดั ไปทุกวรรค นอกจาก ตอนจบตองใหส ัมผัสแบบโคลงสองสภุ าพ(ดูแผนผังประกอบ) ๓) เอกโท มบี งั คบั คาํ เอก ๓ แหง และคําโท ๓ แหง ตามแบบของโคลงสองสภุ าพ (ดแู ผนผงั ประกอบ) ๔) ถา คาํ ที่สงสมั ผัสเปน คําเปนหรือคาํ ตาย คาํ ทรี่ ับสัมผสั จะตองเปน คาํ เปน หรือคาํ ตายดว ย ๕) เตมิ คาํ สรอ ยในตอนสดุ ทา ยของบทไดอีก ๒ คาํ

การลาํ ดับเรอื่ ง สทิ ธา พนิ จิ ภวู ดล (2524, หนา 179) ไดก ลาวถงึ การลาํ ดบั เรือ่ งของสุภาษติ พระรวงไวดงั นี้ สภุ าษิตพระรว งเรม่ิ ตนดวยการบอกจดุ มุงหมายของแตง ทาํ นอง พดู เปนไปในแบบท่ีวา ผรู วบรวมสภุ าษติ กลา วถึงพระรว งซึ่งทรงเปนเจา ของ ภาษติ วาทรงมคี วามมุงหมายอยางไร ในการทรงพระราชนิพนธส ภุ าษติ พระรวง ข้ึน รายทีข่ ึน้ ตน คอื ปางสมเดจ็ พระรว งเจา เผา แผนภพสุโขทยั มลักเห็นในอนาคต จงึ เผยพจนประภาษ เปน อนุสาสนกถา สอนคณานรชน ทั่วธราดลพึงเพยี ร เรียนอาํ รงุ ผดงุ อาตม

ตอจากนีเ้ ปนขอความทเ่ี ปน สภุ าษติ สงั่ สอนไปโดยตลอด และลงทา ยวา เปน ผูปราชญพงึ สดับ ตรับตรติ รองปฏบิ ัติ โดยอรรถอนั ถอ งถวน แถลงเลศเหตเุ ลอื กลว น เลศิ อางทางธรรม ลงทายดว ยการยกยอ งผูท่ยี ึดหลักในการประพฤตปิ ฏบิ ตั ติ วั จากสภุ าษติ พระรว ง ท้ังนี้ เพ่ือเปนการเชญิ ชวนใหป ระชาชนทงั้ หลายสนใจ และใช วจิ ารณญาณตดั สนิ หลักคาํ สอนจนเห็นวา ดีแนแ ทแ กใจแลว จงึ ยึดถอื ปฏิบัติ

การปฏบิ ตั ิตนตอผูอ นื่ การปฏบิ ัตติ นตอ ผูบงั คบั บญั ชา การปฏิบตั ิตนในฐานะผคู รองเรือน



“ปา งสมเดจ็ พระรวงเจา เผาแผนภพสโุ ขทยั ” ๑) ปา ง หมายถึง...(ปาง แปลวา เม่อื , คร้งั , คราว) ๒) เผา หมายถงึ ...(ผม, หัว) คาํ ประพันธขา งตน หมายความวา ...(เมือ่ สมเด็จพระรวงเจา ซ่งึ เปนใหญส งู สุดใน กรุงสโุ ขทยั ) “มลกั เห็นในอนาคต จึงผายพจนประภาษ” ๑) มลัก หมายถึง...(เห็น) ๒) ผาย หมายถงึ ...(เปด ) ๓) พจน หมายถึง...(ถอ ยคาํ ) ๔) ประภาษ หมายถงึ ...(พดู ) คาํ ประพันธขา งตน หมายความวา ...(พระรวงเจาทรงเห็นการณไ กลวา พระราชนพิ นธสุภาษติ พระรวงน้ีจะเปนประโยชนใ นภายหนา จงึ ทรงกลา วสภุ าษติ เหลา นีข้ ึน้ ไว)

“เปนอนสุ าสนกถา สอนคณานรชน ทัว่ ธราดลพงึ เพยี ร เรยี นอาํ รุงผดุงอาตม อยา เคลือ่ นคลาดคลาถอ ย” ๑) อนสุ าสนกถา หมายถงึ ...(ขอ ความที่เปนคาํ สงั่ สอน) ๒) คณานรชน หมายถงึ ...(คนทง้ั หลาย) ๓) ธราดล หมายถึง...(แผน ดิน) ๔) อํารงุ หมายถงึ ...(บาํ รงุ , เลยี้ งดู, ทะนถุ นอม) ๕) ผดงุ อาตม หมายถึง...(คาํ้ จุนหรอื อดุ หนนุ ตนเอง) คาํ ประพันธข างตน หมายความวา ...(เปน ขอความทเี่ ปน คําส่งั สอนคนทั้งหลาย ท่วั พืน้ แผน ดนิ น้คี วรจดจาํ เรยี นรเู อาไวเ พ่อื ใหเกดิ ประโยชนแ กตนเอง อยาใหผ ดิ เพ้ยี นไปจากถอ ยคําส่งั สอนน)้ี

“เม่ือนอยใหเ รียนวิชา ใหหาสินเมือ่ ใหญ” หมายความวา ...(ขณะท่ียงั เปน เดก็ ใหห ม่นั ศึกษาหาความรู เมือ่ โตเปน ผใู หญจ ึงคอ ยหาทรัพยส ินเงนิ ทอง) “อยาใฝเอาทรัพยทา น” หมายความวา ...(อยาปรารถนาในทรัพยส นิ ของผูอืน่ ) “อยา รริ านแกค วาม” *ความ หมายถึง...(เร่ือง, คดีฟอ งรองกันในโรงศาล) คาํ ประพันธน้ี หมายความวา ...(อยา หาเรื่องใสตัวจนเกิดฟองรอ งเปนคดีความกนั ขน้ึ ) “ประพฤตติ ามบูรพระบอบ” *บรู พ หมายถึง...(กอน, แตก อน) คําประพันธนี้ หมายความวา...(ควรทําทกุ อยา งตามประเพณีทเ่ี คยถอื ปฏิบตั กิ นั มาแตอดตี ) “เอาแตช อบเสียผดิ ” หมายความวา ...(จงทําดเี วนทาํ ชว่ั )

“อยา ประกอบกจิ เปน พาล” หมายความวา...(อยาทําการงานที่ชั่วราย เพราะจะทําใหต นเองเดอื ดรอ น) “อยาอวดหาญแกเ พ่ือน” หมายความวา...(อยา อวดเกงแกเ พือ่ นของเรา) “เขา เถ่อื นอยาลมื พรา ” *เถื่อน หมายถึง...(ปา ) *พรา หมายถงึ ...(มดี ขนาดใหญ) คําประพันธน้ี หมายความวา ...(เวลาเขาปา อยา ลมื นํามดี ขนาดใหญต ดิ ตัวไปดวย เพอ่ื ใชถ างทางใหเ ดนิ ไดสะดวก และใชปองกนั อันตรายที่อาจเกดิ ข้ึน) “หนา ศกึ อยา นอนใจ” หมายความวา ...(ยามมศี ึกสงครามอยาพง่ึ นอนใจ หรอื ประมาทวาจะไมมาถงึ ตน)

“ไปเรือนทานอยาน่ังนาน” หมายความวา...(การไปบานคนอ่ืนไมควรไปอยูนาน เม่ือทําธุระเสร็จแลวใหลากลับควรเกรงใจเจาของบา นเพราะทุกคนตาง ก็มีภารกิจ ทจ่ี ะตองทําและเวลาเปน ของมีคา) “การเรอื นตนเรงคดิ ” หมายความวา...(ใหใฝร ูใ ฝเ รยี นเรอ่ื งการบา นการเรือน) “อยานง่ั ชิดผใู หญ” หมายความวา ...(ผนู อยหรือเดก็ ไมค วรน่ังชดิ ผูใหญ ควรนั่งใหหางพอสมควร การนงั่ ชดิ ผใู หญถ อื เปน มารยาททไี่ มค วรกระทํา) “อยาใฝส งู ใหพ นศักด”ิ์ หมายความวา ... (อยาหวังในส่งิ ท่เี กนิ ฐานะของตน ใหร จู ักประมาณตนเอง) “ทร่ี กั อยา ดูถกู ” หมายความวา...(อยา ดถู ูกผูทเ่ี รารัก ควรใหเกียรตแิ กผูทเี่ รารัก) “ปลกู ไมตรีอยาอยรู า ง สรา งกศุ ลอยา รโู รย” หมายความวา ... (ควรผูกมติ รกบั ทุกคนอยา ใหข าด และควรหมน่ั ทาํ บญุ ตลอดเวลา)

“อยาโดยคาํ คนพลอด” *โดย หมายถึง...(ตาม) *พลอด หมายถึง...(คาํ พูดประจบสอพลอ) คําประพันธน ี้ หมายความวา...(อยาเช่อื ตามคนทพ่ี ูดประจบ หรืออยา หเู บานน่ั เอง) “เขน็ เรือทอดทางถนน” * ทอด หมายถงึ ...(วาง) คําประพนั ธนี้ หมายความวา ...(เขน็ เรือมาวางไวบ นถนน ทาํ ใหก ดี ขวางทางจราจร) “เปนคนอยาทาํ ใหญ” หมายความวา ...(เปนคนไมค วรทําอวดอํานาจ หรอื อวดเบงวา ตนนั้นย่ิงใหญ) “ขาคนไพรอ ยาไฟฟนุ ” หมายความวา... (อยา เฉียวฉนุ เกรย้ี วกราดคนรบั ใช หรือขาทาสบรวิ าร)

“คบขุนนางอยา โหด” * โหด หมายถงึ ...(ไร, ไมมี, เปลา ) คาํ ประพันธข างตน หมายความวา...(ถา จะไปหาขนุ นาง ไมค วรไปมอื เปลา ควรหาของตดิ มอื ไปฝากดว ย) “โทษตนผดิ รําพึง อยาคะนงึ ถึงโทษทา น” หมายความวา... (คํานึงถงึ ความผิดของตน อยา จองจับผดิ คนอนื่ ) “หวานพืชจกั เอาผล เลี้ยงคนจกั กนิ แรง” หมายความวา...(เม่อื ปลูกพืชชนดิ ใด กย็ อ มหวังผลที จะไดจากพืชชนดิ น้นั และเม่อื เลยี้ งดูผูใด กย็ อมหวงั ที่จะไดแรงงานจากผนู น้ั ) “อยาขัดแขง็ ผูใหญ” หมายความวา ...(ไมควรแข็งขอ หรือตอตา นผูใ หญค วรอยใู นโอวาทของผูใหญ) “อยา ใฝต นใหเกนิ ” หมายความวา...(อยา หวังสง่ิ ใดเกนิ ฐานะ หรอื ความสามารถของตน) “เดนิ ทางอยา เดินเปลย่ี ว” หมายความวา ...(ไมควรเดินทางตามลาํ พงั ควรมีเพอ่ื นไปดวย หากเกดิ อนั ตรายจะไดชวยเหลอื กัน)

“น้ําเชยี่ วอยา ขวางเรือ” หมายความวา ...(อยา ขัดขวางผทู ม่ี ีอาํ นาจ) “ทสี่ ุม เสือจงประหยัด” ประหยดั หมายถึง...(ระมัดระวงั ) คําประพันธข างตน หมายความวา ..(หากตองไปในสถานทเี่ ปอนั ตราย ตองระมดั ระวงั ตนใหด )ี “จงเรงระมัดฟนไฟ” หมายความวา...(ตองระวงั อันตรายจากฟน ไฟ หรือตองเตรยี มไฟไว ใหพ รอ มอยูเสมอ เพราะจะไดมีไฟใชป รงุ อาหาร และใชไ ลส ัตวร า ย) “ตนเปนไทอยา คบทาส” หมายความวา ...(ตนเปน นายผมู อี ิสระไมควรไปคบคา สมาคมกบั พวกทาส ควรวางตวั ใหเหมาะสม) “อยาประมาททา นผูด ี” หมายความวา ...(อยาประมาทคนที่เกดิ ในตระกลู ดี เพราะ เขาอาจมีอะไรดี หรืออาจมีผคู อยชว ยเหลือเกอื้ หนนุ )

“มสี ินอย่าอวดมงั ” *มงั หมายถึง...(มีมาก, รวย) คาํ ประพนั ธ์ข้างต้น หมายความว่า...(เมือมีทรัพยส์ ินเงินทอง อยา่ โออ้ วดความราํ รวยของตน) “ผ้เู ฒ่าสังจงจําความ” หมายความว่า...(ผใู้ หญส่ งั สอนอะไรให้จดจาํ ไว)้ “ท่ขี วากหนามอยาเสยี เกอื ก” หมายความวา...(ถา ไปในที่มีภัย ไมควรขาดเครื่องปอ งกนั ) “ทํารว้ั เรือกไวกนั ตน” *เรือก หมายถึง...(ไมไผ หรือไมร วกผาซกี แลว ถักดวยหวายใชก้นั เปน ร้ัว) คําประพนั ธข างตน หมายความวา...(ใหทาํ รั้วไวปอ งกนั ตนเองใหพนภัย อยาประมาท) “คนรักอยาวางใจ” หมายความวา ...(อยาไวใ จคนทเ่ี รารกั เพราะอาจทําอันตรายเราไดเ สมอ) “ที่มีภยั พึงหลีก ปลกี ตนไปโดยดว น” หมายความวา ...(ไมควรไปในสถานที่ไมป ลอดภยั เพราะอาจทําใหไ ดร ับอนั ตรายได)

“ไดส ว นอยา มกั มาก” หมายความวา...(ไดม าสวนหนง่ึ แลว ควรพอใจไมค วรโลภมาก เดย๋ี วลาภจะหาย) “อยา มปี ากวาคน” หมายความวา...(อยา มปี ากไวตาํ หนิติเตียนคนอน่ื ) “รกั ตนกวา รักทรพั ย” หมายความวา ...(ใหร กั ชวี ิตของตนมากกวาทรพั ยส ินเงนิ ทอง) “อยาไดร บั ของเขญ็ ” * ของเข็ญ หมายถึง...(ของทีน่ ําความความทกุ ขความเดือดรอ นมาให) คําประพนั ธขา งตนหมายความวา ...(ไมค วรรบั สง่ิ ของทีจ่ ะนําความทกุ ขค วามเดอื ดรอน มาสูตน เชน ของผิดกฎหมาย) “เหน็ งามตาอยา ปอง” หมายความวา ...(เห็นวา สวยงามอยา หมายเอา คอื อยามองแตภ ายนอก เพราะอาจสวยแตร ปู ก็ได) “ของฝากทา นอยารับ”หมายความวา...(ไมค วรรับของท่มี ผี ูน าํ มาฝากใหแก เจา นาย เพราะหากทําแตกหกั เสยี หายตนจะเดอื ดรอน หรอื หากเจา นายไมยนิ ดีรบั ของน้ัน ตนกจ็ ะพลอยเดอื ดรอ นไปดว ย)

“ท่ที ับจงมีไฟ” * ทับ หมายถึง...(กระทอม, ทอ่ี ย)ู คําประพันธข า งตน หมายความวา ...(ควรดแู ลใหมีฟน ไฟไวพอใชใ นบา นอยเู สมอ) “ทไี่ ปจงมีเพอ่ื น ทางแถวเถ่ือนไคลคลา” หมายความวา...(จะไปไหนอยาไปคนเดยี ว ใหมเี พือ่ นไปดวย) “ครูบาสอนอยาโกรธ” หมายความวา...(ครตู ักเตอื นสั่งสอนอยาโกรธ เพราะทานตองการให เราเปน คนด)ี “โทษตนผิดพึงร”ู หมายความวา...(ตนทําอะไรไมด ี หรือไมถูกตองก็ควรรับผดิ ชอบ) “สูเสยี สนิ อยาเสยี ศกั ด”์ิ หมายความวา ...(ยอมเสียทรพั ยส นิ เงนิ ทอง แตไ มค วรเสียศักด์ิศรหี รือเกยี รตยิ ศช่อื เสยี ง) “ภกั ดอี ยาดว นเคียด” หมายความวา...(อยา ใจเรว็ โกรธคนที่จงรกั ภกั ดีตอตน แมเขาจะทําผิดกค็ วรใหอ ภยั และเหน็ แกค วามจงรกั ภักดีที่เขามอบให)

“อยา เบียดเสยี ดแกมิตร” หมายความวา...(อยาไปยอ้ื แยง สงิ่ ของอะไรกับเพ่ือน) “ทผ่ี ิดชว ยเตอื นตอบ ที่ชอบชว ยยกยอ” หมายความวา ...(เหน็ ใครทําอะไรไมด ีก็ชว ยตกั เตอื น บอกกลาว เห็นใครทาํ ดกี จ็ งชวยยกยอ งเชิดชู) “อยา ขอของรักมติ ร” หมายความวา ...(อยาไปขอของทีเ่ พื่อนรกั เพราะนอกจากจะเปน การ ทาํ ลายจติ ใจแลว อาจเกิดการผิดใจกันได) “ชอบชดิ มักจางจาก” หมายความวา ...(หากอยใู กลช ิดกนั นาน ๆ มกั จะทาํ ใหเกดิ ความ เบ่อื หนา ยกันไดง า ย) “พบศัตรปู ากปราศรัย” หมายความวา...(หากพบศัตรจู งพดู ดดี ว ย) “ความในอยา ไขเขา” หมายความวา ...(อยาบอกความลบั หรือความในใจของตนใหผ อู ื่นรู หรืออยา นาํ เรื่องในบานไปพดู )

“อยา มวั เมาเนอื งนิตย คดิ ตรองตรกึ ทกุ เมื่อ” หมายความวา ...(อยา หลงละ เริงในส่งิ ทีไ่ มด ี จงคิดทบทวนดใู หรอบครอบ) “พึงผันเผ่อื ตอ ญาต”ิ หมายความวา...(จงมคี วามเอ้ือเฟอ เผื่อแผต อ ญาตพิ น่ี องของตน) “รทู ่ขี ลาดทห่ี าญ” หมายความวา...(จงรูวา สถานทใี่ ดควรกลัว สถานทใ่ี ดควรกลา) “คนพาลอยาพาลผิด อยา ผูกมติ รไมตร”ี หมายความวา...(อยาไปคบคนชว่ั และอยาผูกมติ รไมตรีดว ย) “เมื่อพาทีพงึ ตอบ” หมายความวา...(เมื่อถึงเวลาพดู จงึ พดู ) “จงนบนอบผใู หญ” หมายความวา ...(จงออ นนอ มตอ ผูใหญ) “ชางไลแ ลน เลี่ยงหลบ” หมายความวา...(อยาไปตอสูกบั ผมู ีกาํ ลังหรือมอี าํ นาจ เหนอื กวา จงหลบเลยี่ งไปเสีย เพราะอาจเปนอนั ตรายแกต น)

“สวุ านขบอยาขบตอบ” * สวุ าน หมายถึง...(สุนขั ) คาํ ประพนั ธข างตน หมายความวา...(อยาลดตวั ไปตอ สู หรอื ตอ ปากตอคํากับคนพาล หรอื คนท่ีมศี กั ดิศ์ รตี ่ํากวา เรา) “อยา กอปรจติ ริษยา” หมายความวา ...(จติ ใจอยาใหเ ต็มไปดว ยความ รษิ ยา คอื ไมอยากใหใ ครไดด )ี “เจรจาตามคด”ี หมายความวา...(พดู ตามขอเท็จจริง) “อยาปลกุ ผกี ลางคลอง” หมายความวา...(ไมค วรรอ้ื ฟนเรือ่ งท่ยี ุติไปแลว ขน้ึ มาใหม ในขณะทง่ี านกําลงั ดําเนนิ ไปดวยดี หรือในสถานการณท่ีคบั ขันยงุ ยาก, อยาทําสิ่งที่แปลกประหลาดอันไมก อ ใหเกดิ ประโยชนห รือไมม ีเหตผุ ล) “อยาปองเรยี นอาถรรพ พลนั ฉิบหายวายมวย” หมายความวา...(อยา สนใจท่ี จะเรยี นรูการทาํ พธิ ีตามตําราไสยศาสตร หรืออาํ นาจลกึ ลับ ซึ่งอาจจะทําให เกิด ความหายนะข้ึนได คอื สอนวา อยา เรยี นรูใ นส่งิ ทไี่ มถ กู ตอ งน่ันเอง)

“อยา ยลเยยี่ งถวยแตกมติ ดิ จงยลเย่ยี งสมั ฤทธ์ิแตกมเิ สีย” หมายความวา...(อยา ทะเลาะกับเพอื่ นจนถึงขนั้ รุนแรง เพราะจะสนทิ กนั ดังเดิมไดยาก เหมือนถวย กระเบ้อื งเมอ่ื แตกแลว จะตอ ใหตดิ สนิทเหมือนเดิมไมไ ด ควรผกู ไมตรีกับผอู น่ื ใหย ่งั ยนื เหมอื นถว ยสมั ฤทธิท์ ่แี มจ ะแยกกย็ ังเช่อื มกนั ไดส นทิ ดังเดิม) “ลูกเมยี อยาวางใจ” หมายความวา...(ลกู เมียอยาไวใ จหรือเชือ่ ใจ) “ภายในอยานําออก ภายนอกอยานําเขา ” หมายความวา ...(ไมค วรนาํ เรื่องภายในครอบครัว ไปเลา ใหค นอน่ื ฟง และไมค วรนาํ เร่อื งนอกบา นหรือเร่ืองของคนอ่นื มาเลาภายในบาน) “อาสาเจา จนตวั ตาย อาสานายจงพอแรง” หมายความวา...(เม่ืออาสาพระมหากษตั รยิ ก ค็ วรทํา แบบยอมตายถวายชีวติ ถาอาสาทําการใดใหแ กผ เู ปน นาย กค็ วรทําใหเ ตม็ กําลังความสามารถ) “ของแพงอยา มกั กนิ ” หมายความวา ...(ของทม่ี รี าคาแพงอยาไปซ้อื มากิน คือสอนไมใ หฟมุ เฟอ ยในเรือ่ งการกนิ ) “อยา ยินคาํ คนโลภ” หมายความวา ...(อยาเช่อื คาํ คนทีอ่ ยากไดข องของคนอน่ื )

“โอบออมเอาใจคน” หมายความวา ...(จงแสดงนา้ํ ใจเออ้ื เฟอเผอ่ื แผ ตอผูอ่นื เพื่อรักษานํ้าใจคนเหลา นนั้ ไว) “อยา ยลเหตุแตใกล” หมายความวา ...(อยามองแตเรื่องเฉพาะหนา เทา นนั้ ) “ทา นไทอ ยา หมายโทษ” หมายความวา...(อยาไปกลาวรายตอพระมหากษตั รยิ ) “คนโหดใหเ อน็ ดู” หมายความวา ...(ควรเมตตาสงสารคนยากไรห รอื คนจน) “ยอครยู อตอ หนา ยอขาเมื่อแลวกจิ ยอมติ รเมอื่ ลบั หลงั ” หมายความวา... (ควรชมครเู มอ่ื อยตู อ หนา เพราะครเู ปน ผูร ยู อ มไมเ หลงิ ควรชมบา วไพรเ มื่อทํางาน เสรจ็ แลว เพราะจะไดชอบใจและหายเหนอ่ื ย ควรชมเพือ่ นลับหลงั เพอื่ แสดงวาเรา เปนคนจรงิ ใจ)

“ลกู เมียยงั อยา สรรเสริญ เยยี วสะเทนิ จะอดส”ู * ยัง หมายถึง...(มีชวี ิตอย)ู * เยียว หมายถงึ ...(ถา ) * สะเทิน หมายถงึ ...(ครงึ่ ๆ กลาง ๆ, กา้ํ ก่งึ คาํ ประพันธข า งตน หมายความวา...(ไมค วรชมลกู เมียที่ยังมีชวี ิต อยู เพราะหากดีไมตลอดก็จะทําใหอบั อายขายหนาได) “อยา ชงั ครชู งั มติ ร” หมายความวา...(อยา เกลยี ดครหู รอื อยา เกลยี ดเพื่อน) “ผดิ อยาเอาเอาแตชอบ” หมายความวา...(สงิ่ ทไ่ี มด อี ยาทํา จงทําแตส ิ่งทด่ี สี ง่ิ ที่ถกู ตอ ง) “นอบตนตอ ผเู ฒา” หมายความวา ...(ใหความเคารพผูใ หญ คือใหม ีสมั มาคารวะน่นั เอง)

“เขาออกอยา วางใจ ระวงั ระไวหนา หลงั ” หมายความวา ...(จะเขา จะออก ในสถานท่ีใด ๆ อยาไวใ จ จงระวงั หนาระวงั หลงั ใหดี เพราะอาจมอี นั ตราย) “เยียวผูช งั จะคอยโทษ” หมายความวา ...(ผูทีเ่ กลียดเราจะคอยกลา วโทษหรอื ทาํ รายเราอยตู ลอด) “อยา กร้ิวโกรธเนอื งนิตย” หมายความวา...(อยาเสียอารมณเ ปน นจิ ) “ผวิ ผดิ ปลดิ ไปร า ง” *ผิว [ผ-ิ วะ] หมายถงึ ...(แมวา, หากวา ) คําประพันธนี้ หมายความวา ...(หากทาํ ผิดแลว ไมม วี นั ทจี่ ะลบลา งความผิดไดเ ลย) “ขา งตนไวอ าวธุ เครื่องสรรพยทุ ธอยาวางจิต” หมายความวา... (จงวางอาวุธไวข างตนเสมอ เพอื่ จะไดห ยบิ มาใชไดท นั ที และเครือ่ งมือท่ี ใชในการรบอยา วางใจเพราะอาจจะทาํ รายเราได)

“คดิ ทุกขในสงสาร” *สงสาร หมายถงึ ...(การเวยี นวา ยตายเกดิ ) คาํ ประพันธน ี้ หมายความวา...(ใหรูเทาทันวาความทุกขยอมบังเกิดแกคนที่ ยังเวียนวายตายเกิดในวัฏสงสาร) “อยา ทําการท่ผี ดิ คดิ ขวนขวายท่ีชอบ โตตอบอยาเสียคาํ ” หมายความวา ...(อยาทําอะไรในทางทไ่ี มดี จงคิดทาํ แตใ นส่งิ ท่ีดี และอยา พูดคาํ เทจ็ ) “คนขําอยารวมรัก” *คนขํา หมายถงึ ...(คนที่มเี ลห เหลยี่ ม, คนท่ีมลี บั ลมคมใน) คาํ ประพนั ธน ี้ หมายความวา...(อยาคบคนท่มี ลี ับลมคมใน)

“พรรคพวกพงึ ทํานุก ปลกุ เอาแรงทั่วตน ยลเยี่ยงไกนกกระทา พาลกู หลาน มากนิ ” หมายความวา...(ควรอดุ หนนุ ชว ยเหลือพวกเดยี วกัน เพื่อเปนการหา มติ ร จงดเู ยีย่ งไกหรือนกกระทา ขยนั หากนิ และหาประโยชนใ หแกล กู หลาน) “ระบือระบลิ อยาฟง คาํ ” หมายความวา...(อยา เชอื่ ขา วลือ ใหม ใี จหนักแนน ) “การจะทําอยาดวนได” หมายความวา...(จะทาํ ส่งิ ใด อยา คดิ แตท างทีจ่ ะไดเ ทานั้น ใหค ิดเผ่ือทางที่จะตอ งเสยี ไวดว ย) “อยาใชคนบงั บด” หมายความวา ...(ไมควรใชค นท่ชี อบทาํ อะไรปด ๆ บงั ๆ เพราะอาจเกดิ ความเสียหายได) “ทดแทนคณุ ทา นเมอื่ ยาก” หมายความวา ...(จงเปน คนกตญั รู คู ณุ )

“ฝากของรักจงพอใจ” หมายความวา... (ของทีเ่ ขารกั และนาํ มาฝากจงพอใจท่ไี ดรบั ) “เฝา ทาวไทอยาทะนง” หมายความวา... (เวลาเขา เฝา พระมหากษตั รยิ อยาถอื ดีหรอื อยาอวดดี เพราะถา พลาดพล้งั อาจถกู ลงโทษได) “ภักดจี งอยาเกียจ” หมายความวา ...(ถามใี ครมาจงรักภักดีอยา รงั เกยี จเขา) “เจา เคียดอยาเคยี ดตอบ” หมายความวา... (ถาพระมหากษัตรยิ ก รว้ิ หรือเจา นายโกรธกอ็ ยา โกรธตอบ) “นอบนบใจใสสุทธิ์” หมายความวา ...(มคี วามเคารพดวยความจริงใจ)

“อยาขุดคนดวยปาก อยาถากคนดว ยตา” หมายความวา ...(อยา ใชปากขดุ คุย หรือเปด เผยเรอ่ื งราวทเ่ี ปน ความลบั หรอื เร่ืองราวทีไ่ มด ี ของคนอน่ื และอยาใชสายตามองคนอน่ื อยา งดูหม่นิ เหยยี ดหยาม) “อยา พาผดิ ดวยห”ู หมายความวา ...(อยา เชือ่ ในสงิ่ ท่ไี ดยนิ ไดฟงมาเพราะอาจเปนเร่ืองไมจ รงิ ) “อยา เลียนครเู ตอื นดา ” หมายความวา ...(เม่อื ครตู ักเตือนดา วา อยา ลอ เลียน ถือเปน การไมใ หความเคารพ) “อยา รกิ ลา วคาํ คด” หมายความวา ...(อยารพิ ดู ความเทจ็ ) “คนทรยศอยาเชอ่ื ” หมายความวา ...(อยาเชอื่ คนท่ีคิดรายตอผูม ีอปุ การะ) “อยาเผอ่ื แผความผดิ ” หมายความวา ...(อยา โยนความผดิ ไปใหค นอน่ื )

“อยา เผอ่ื แผค วามผดิ ” หมายความวา...(อยา โยนความผดิ ไปใหค นอ่ืน) “อยา ผูกมิตรคนจร” หมายความวา ...(อยา ไวใจหรอื รบั คนท่เี ราไมรจู กั มาเปน มติ รงา ย ๆ เพราะเขาอาจคิดรา ยตอ เราได) “ทา นสอนอยา สอนตอบ” หมายความวา...(ผใู หญสอนอยาโตเ ถยี ง) “ความชอบจําใสใจ” หมายความวา...(จงจาํ ความดที ท่ี ํา) “ระวังระไวท่ไี ปมา” หมายความวา ...(จะไปไหนมาไหนจงระมดั ระวังในการ เดินทาง อยาไดป ระมาท) “เมตตาตอบตอมิตร” หมายความวา ...(จงมคี วามรกั ความเมตตาตอเพ่อื น)

“คดิ แลว จึงเจรจา” หมายความวา ...(คิดเสยี กอนที่จะพดู ) “อยา นนิ ทาผูอน่ื ” หมายความวา ...(ไมควรนนิ ทาวารายคนอนื่ ) “อยาต่นื ยกยอตน” หมายความวา ...(อยา ไปหลงตนื่ เตน ดใี จกบั คาํ พดู ยกยอปอปน ) “คนจนอยา ดถู กู ” หมายความวา...(อยา ดูถูกคนจน) “ปลูกไมตรีทวั่ ชน” หมายความวา ...(จงผกู มิตรกบั ทกุ คน) “ตระกลู ตนจงคาํ นับ” หมายความวา ...(ใหเคารพนบั ถอื ญาติพนี่ อ งทอี่ ยใู น วงศตระกลู เดียวกัน)

“อยา จับลิ้นแกคน” หมายความวา ...(อยา เท่ยี วจับผดิ คาํ พดู ของคนอนื่ ) “ทา นรกั ตนจงรักตอบ” หมายความวา ...(ใหรกั คนที่รกั เรา) “ทานนอบตนจงนอบแทน” หมายความวา ...(ใหเคารพตอบคนท่ีเคารพเรา) “ความแหนใหประหยัด” หมายความวา ...(ส่งิ ทีเ่ ราหวงแหนใหทะนถุ นอม ระมดั ระวงั รกั ษาไว, ความลบั ตอ งเก็บอยา นาํ มาเปด เผย) “เผากระษตั ริยเ พลิงงู” หมายความวา ...(กษัตริย ไฟ งู [บางก็วา กษัตริย เสมือนไฟและงู] อาจทําอันตราย หรือใหโ ทษแกผ อู น่ื ไดท กุ เมอื่ จงึ ไมควรประมาท) “อยา ดถู ูกวานอย” หมายความวา...(อยาดูถูกในสิ่งท่ีเราทําทีละเลก็ ละนอย เพราะตอไปจะสะสมมากขึ้นเรอ่ื ย ๆ)

“หง่ิ หอ ยอยา แขง ไฟ” หมายความวา ...(หงิ่ หอยไมควรแขง แสงของตน ซึ่งมีเพยี งเลก็ นอ ยกบั แสงสวา งจาของไฟ หมายความวา ถารูวา มี กําลงั นอ ย ก็อยาอาจหาญไปตอ สูก บั คนทมี่ กี าํ ลังมากกวา) “อยา ปองภัยตอทา ว” หมายความวา...(อยา ไปคดิ ทําอนั ตรายตอ ผูมี อาํ นาจ เพราะอาจเปนอนั ตรายแกตนเอง) “อยา มกั หาวพลนั แตก” หมายความวา...(อยา ทาํ อะไรกลาหาญมทุ ะลุ หรอื แข็งกรา วเกนิ ไปจะเปน อันตราย) “อยาเขาแบกงาชาง” หมายความวา ...(ไมค วรเสี่ยงตอ ส่งิ ทีเ่ ปน อนั ตรายแกตนเอง เพราะถาแบกงาชา ง อาจถกู ชา งเอางาแทงตายได)

“อยา ออกกา งขนุ นาง” หมายความวา ...(ไมควรวางอาํ นาจกบั ขนุ นาง เพราะจะทาํ ใหตนเองเดือดรอ นได) “ปางมชี อบทา นชว ย ปางปวยทา นชงิ ชัง” หมายความวา...(เม่อื เราทาํ ถูกตองกจ็ ะมแี ตค นรกั คนชน่ื ชม เมื่อเราทําผดิ กจ็ ะมีแตค นเกลียดชงั ตาํ หน)ิ “ผจิ ะบงั บงั จงลับ” หมายความวา...(หากจะปกปดความลบั จงปกปดใหสนทิ ) “ผิจะจับจบั จงมนั่ ผจิ ะคนั้ คั้นจงตาย” หมายความวา ...(หากจะจับคนทําผดิ ตอง จบั ใหมั่นจนด้ินไมห ลุด หากจะเอาความจรงิ จากใคร ตอ งคาดค้นั เอาใหจ งได) “ผิจะหมายหมายจงแท ผจิ ะแกแ กจงกระจา ง” หมายความวา ...(หาก ประสงคส ่ิงใดกต็ อ งพยายามหาทางใหไ ดด ังประสงคอยา งเตม็ กําลัง และ หากจะแกขอ สงสยั ตองชแ้ี จงใหกระจา งชัดแจง )

“อยา รักหา งกวาชดิ ” หมายความวา ...(อยา เหน็ คนอนื่ ดีกวาญาติพีน่ อ งของตน) “คิดขางหนาอยา เบา อยา ถอื เอาตื้นกวา ลึก” หมายความวา...(ใหค ดิ เตรยี มการรบั มือ เหตกุ ารณท ่ีอาจจะเกดิ ขึน้ ในภายหนา อยาไดประมาท ใหค ิดใหลกึ ซึ้งอยาคิดตืน้ ๆ อยางผวิ เผิน) “เม่อื เขาศึกระวังตน” หมายความวา ...(เม่อื เขาตอ สกู บั ศตั รตู อ งระวงั ตวั อยา ประมาท) “เปน คนเรยี นความร”ู หมายความวา...(เกดิ เปนคนตอ งหม่นั หาวชิ าความร)ู “จงยิ่งผูผมู ีศักด”ิ์ หมายความวา... (จะทําอะไรกค็ วรทาํ อยา งสมฐานะของตน) “อยามักงายมดิ ี” หมายความวา ...(อยา ทาํ อะไรมกั งา ยเปน สิ่งไมด ี)

“อยาตีงใู หแกก า” หมายความวา ... (อยา ทําสิ่งใด ๆ ไวแ ลว แตผลประโยชนก ลบั ไปตกแกผอู นื่ ) “อยาตีปลาหนา ไซ” หมายความวา... (อยา ทําอะไรเปนการขดั ขวางผลประโยชน ที่ผูอน่ื ควรมีควรไดอ ยแู ลวใหตอ งเสยี ไป) “อยาใจเบาจงหนกั ” หมายความวา ...(อยา เชอื่ คาํ ใครงา ย ๆ ใหมใี จหนักแนน) “อยาตีสนุ ัขหา มเหา” หมายความวา... (อยา ตีสุนขั เพอ่ื ไมใหม ันเหา เพราะเปน ธรรมชาตขิ องสุนขั ) “ขา เการายอดเอา” หมายความวา...(อยา เอาผิดแกขาทาสทอ่ี ยกู ับเรามา นาน แมวาขา ทาสนัน้ จะรายเพียงใดก็ตามใหอ ดกลน้ั และไมถือโทษ)

“อยารกั เหากวา ผม อยา รกั ลมกวานาํ้ อยารกั ถ้ํากวาเรือน อยารักเดอื นกวา ตะวนั ” หมายความวา ...(อยา รกั สงิ่ ที่มคี ณุ คา นอ ยกวา สิง่ ทีม่ คี ุณคา มาก) “สบส่ิงสรรพโอวาท ผูเ ปน ปราชญพ ึงสดับ ตรับตริตรองปฏิบัติ โดยอรรถอันถอง ถวน แถลงเลศเหตุเลือกลวน เลศิ อางทางธรรม แลนา” ๑) ตรับ หมายถงึ ...(ฟง ) ๒) ตริ หมายถึง...(คดิ ) ๓) ตรอง หมายถงึ ...(ใครครวญ) ๔) ถอ ง หมายถึง...(ชดั , กระจาง) ๕) แถลง หมายถงึ ...(บอก, เลา , กลา วอธบิ าย) คาํ ประพันธขางตน หมายความวา ...(คาํ สอนทงั้ หมดน้ี ผเู ปน ผูร ูท ้ังหลายพงึ ฟง คดิ และไตรตรองจนดีแลว จงึ คอ ยนําไปปฏบิ ัติ ตามเน้ือความที่สอนไวอยา ง ชดั เจน ซึง่ เลอื กกลา วอธิบายแตข อท่ีมกี ารซอ นนัยความหมายไว นับเปนสง่ิ ท่ีดีเลิศในคาํ สอนท้ังหลาย)

ภาษา ลีลาภาษาในวรรณกรรมน้มี ลี ักษณะหลากหลาย บางคร้ังเปนลีลาแบบเกา สมัยสุโขทัย บางครง้ั กด็ ูใหมมากราวกับเปน ภาษาสมยั รตั นโกสนิ ทร ดังนนั้ จงึ นา เชื่อวาคงมีผูแตงตอ เตมิ จากตน ฉบบั เดมิ บา ง ถอ ยคาํ ที่ใชเปนคาํ โดดสวนมาก มศี พั ทบาลี สนั สกฤต เขมรปนเพยี ง เลก็ นอย การแสดงความคิดไมย ุงยากซบั ซอน มักจะแสดงออกอยางตรงไปตรงมา ดังนั้น จึงสอ่ื ความเขา ใจไดชดั เจน รวดเรว็ ประทบั ใจ จํางา ย นาํ ไปใชเ ตอื นสตไิ ดงา ย ใหหาสินเมอ่ื ใหญ อยา ใฝเ อาทรัพยท า น อยา ริอานกอ ความ ประพฤตติ ามบรุ พรบอบ เอาแตช อบเสียผิด อยา ประกอบกจิ เปน พาล

ลกั ษณะเดน ของสุภาษติ พระรว ง ๑. สุภาษิตพระรว งถอื เปนคําสอนทีเ่ กา แกท ี่สุดของไทย ๒. สุภาษติ พระรวงเปน วรรณกรรมคําสอนในเรอื่ งการ ประพฤตปิ ฏิบตั ติ นในดา นตางๆ เชน การผกู ไมตรี การเลือกคบ คน การวางตัว การรูจ กั รักษาตวั รอด ทีส่ ามารถนาํ มาในปจ จุบันได ตวั อยา งการเลือกคบคน ตนเปนไทย อยา คบทาส คนพาลอยา พาลผิด อยา ผูก มติ รไมตรี คนขาํ อยารวมรัก อยาผูกมิตรคนจร ซ่งึ สภุ าษติ พระรวง หา มคบคน ๔ ประเภท คือ ทาส คนพาล คนขํา และคนจร เปน ตน

๓. สุภาษติ พระรว งมคี วามแตกตา งจากวรรณคดีใสมยั สโุ ขทยั เรอ่ื งๆ อน่ื ๆ เพราะมี รปู แบบเปน รอยกรอง ซ่งึ แตงเปนรา ยสภุ าพ และจบดว ยโคลงสองสภุ าพ เชน สบส่งิ สรรพโอวาท ผเู ปนปราชญพ งึ สดับ ตรับตรติ รองปฏิบตั ิ โดยอรรถอันถองถว น แถลงเลศเหตเุ ลือกลว น เลิศรา งทางธรรม แลนา ๔. สภุ าษติ พระรวงเปน การใชถอยคาํ ทเ่ี ขา ใจงา ย ภาษาตรงไปตรงมา และสอื่ ความหมาย ไดอ ยา งชัดเจน เชน ที่มีภัยพงึ เลย่ี งหลกี ปลกี ตนไปโดยดว น เมื่อนอยใหเ รยี นวชิ า ใหห าสินเมือ่ ใหญ

สภุ าษิตพระรวงถอื วาเปน วรรณคดีคาํ สอนเรื่องแรก และเปน คําสอนท่เี กาแกท ่สี ุด ผแู ตงไดแ ตงข้นึ เพ่อื ส่งั สอน ประชาชน มุงช้ีใหเ หน็ การปฏบิ ตั ติ อ ตนเองไดอ ยา งถูกตอ งตาม แบบคาํ สอนตา งๆ ท่ปี รากฏไว และวรรณคดเี ร่อื งสุภาษิตพระ รว ง ถอื วา เปนแนวทางในการดําเนนิ ชวี ติ ไดอยา งแทจริงใน ปจ จบุ ัน

“จบ” (อานทบทวนนะเดก็ ๆ )