ประเพณีตานก๋วยสลาก-B2_compressed

ตานกŽวยปรสะลเพาณก� จังหวัดลำปาง โดย สำนกั งานวัฒนธรรมจงั หวัดลำปาง กระทรวงวฒั นธรรม 1765 สายดว‹ นวฒั นธรรม

ตานกวŽปยระสเลพาณก� จงั หวดั ลำปาง คำนำ ประเพณตี านกว ยสลาก คอื การทำบุญสลากภัตในภาคเหนอื เปนคานิยมที่สืบทอดทำมาแตโ บราณจนกลายเปน ประเพณี มเี ร�ยกชือ่ แตกตางกนั ไปตามทอ งถิน� บางแหงเรย� กวา “กิ�นกวยสลาก” บางแหง “ก�นิ สลาก” บางแหงวา “ตานกว ยสลาก” ในความหมายเปน อยางเดยี วกัน สำหรับว�ธกี ารทำบุญมแี ตกตา งกันไปตามความนิยมในแตละทอ งถิ�น สำนกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั ลำปาง ในฐานะหนวยงานซึ่งมีภารกิจในการสงเสรม� กระบวนการมีสวนรวมของ ภาคประชาสังคมในการอนุรักษ ฟ�นฟ� สบื สาน ปกปอ ง คมุ ครองจารต� ประเพณี ภมู ปิ ญ ญา และศลิ ปวฒั นธรรมตลอดจน เสร�มสรางคา นิยมที่เหมาะสมในสงั คม ไดเลง็ เห็นความสำคัญของการสง เสรม� สนบั สนนุ การอนรุ กั ษฟ�นฟข� นบธรรมเนยี ม ประเพณวี ฒั นธรรมทองถน�ิ จึงไดรวบรวมขอมูลประเพณตี านกว ยสลากจงั หวดั ลำปาง เพอ่� อนรุ ักษฟน� ฟ�ขนบธรรมเนยี ม ประเพณีและภมู ิปญญาทองถิ�นใหอนชุ นรนุ หลงั ไดเ รย� นรคู วามสำคญั รูจักวถ� ีชวี �ต รถู งึ ความเปนมาและวฒั นธรรมประเพณี ของทองถ�นิ อันจะสรา งความภูมใิ จและจติ สำนึกในการรกั ษาวฒั นธรรมประเพณี ภมู ปิ ญ ญาทองถน�ิ สำนกั งานวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง

สารบญั ตานกŽวปยระสเลพาณก� จงั หวดั ลำปาง ประวัติความเปนมาประเพณตี านกวยสลาก ๑ ความหมายและความสำคญั ๒ วตั ถปุ ระสงค ๓ เครอ�่ งประกอบพธ� ีกรรม ๓ สิ�งของในกวยสลาก ๔ ไมเสียบกวย ๔ เสน สลาก ๔ คำเขย� นเสน สลาก ๔ วันดา ๕ วันถวายทาน ๕ ขานเสน สลาก ๖

ตานกวŽ ปยรสะลเพาณก� ๑ตานกวŽปยระสเลพาณก� จังหวดั ลำปาง ๑ประเพณกี ารตาปนระกวตั วคิ ยวาสมเลปนามกา ประเพณตี านกว ยสลาก เปนการตาน หร�อการให หร�อการอุทิศสวนกุศลใหแกผ ทู ล่ี ว งลบั หรอ� สงั ฆทานดว ยการ ทีม่ า : https://www.youtube.com/watch?v=HaPXKkXXUkg จดั เตรย� มกว ย (หรอ� ชะลอมขนาดเล็ก) ที่สานดวยไมไ ผ บรรจ�อาหารแหง อาหารคาวหวาน เครอ�่ งใชจ ำเปน เชน ประวัตคิ วามเปน มา ขา วสาร ขา วเปลอื ก ขา วตม มดั หอม กระเทยี ม กลว ย ออ ย หมาก พลู น้ำดื่ม ผลไม สมุด ดนิ สอ ขาวน่งึ อาหารสุก ของประเพณตี านกวยสลาก ทีพ่ ระสงฆจะนำไปฉนั เพล พรอมดว ย คำถวายอุทศิ เรย� ก กา นสลาก กา นตาน หรอ� ใบสลาก ทำดว ยใบลานหรอ� กระดาษแขง็ มตี ำนานกลา วถึง ๒ ตำนาน ดงั นี้ ตำนานท่ี ๑ ประเพณตี านกว ยสลาก มอี ยวู าครน้ั ในสมัย พ�ทธกาลพระบรมโพธิสัตว พระสมั มาสัมพ�ทธเจาพรอม บรรดาพระสงฆสาวกไดเดินทางจาร�กแสวงบุญเผยแผ หลักธรรมคำสอนพระพ�ทธศาสนาตลอดทางที่ผานมาใน บรรดาศรทั ธาญาตโิ ยมนำอาหารทง้ั คาวหวานมาถวายญาตโิ ยม แตล ะคนมฐี านะความเปน อยแู ตกตา งกนั คนทม่ี ฐี านะดกี จ็ ะนำ อาหารอยางดีจำนวนมากมายมาถวายคนที่มีฐานะยากจน แตใครอยากจะทำบุญก็จะนำอาหารเทาที่สามารถทำได มาถวาย เกดิ ความเลอ่ื มลำ้ กนั ในหมสู งฆท ร่ี บั ถวายพระพท� ธองค ไดพ จ� ารณาเหน็ ดงั นน้ั จงึ บญั ญตั วิ ธ� กี ารใหพ ระสงฆจ บั สลาก รบั ถวายอาหารจากญาตโิ ยมเปน วธ� กี ารสรา งความยตุ ธิ รรม และความพอใจใหแ กท กุ ฝา ย จงึ ไดเ กดิ พธ� ตี านขา วสลาก ตำนานท่ี ๒ มหี ลกั ฐานปรากฏในคมั ภรี ท างพระพท� ธศาสนา ธมั มปทฏั ฐคาถาปฐโม ภคโต เรอ่� ง “นางยกั ขน� ”ี ความวา ในสมยั พท� ธกาล ขณะทพ่ี ระพท� ธองคท รงประทบั ณ วดั เชตะวนั มหาวห� าร วนั หนึง่ มแี มล กู ออนนางหนงึ่ อมุ ลกู ชายว�่งหนเี ขาไปในว�หาร ขณะทพ่ี ระพท� ธเจา กำลงั แสดงธรรมอยนู างเอาลกู นอ ยวาง ลงแลว ออ นวอนขอ พท� ธองคใหท รงชว ยเหลอื

ตานกŽวปยระสเลพาณก� ๒จังหวัดลำปาง ประเพณีตานกวยสลากจึงเปนประเพณี ทางพระพ�ทธศาสนา ทม่ี คี วามสำคญั และไดถ ือปฏบิ ตั ิ สบื ตอ กนั มาชา นาน ในดนิ แดนลา นนาไดม กี ารถอื ปฏบิ ตั ติ ง้ั แต ครง้ั ใดไมป รากฏหลกั ฐานแนช ดั แตเ ปน ทท่ี ราบกนั วา เปน ประเพณี ท่ีมา : https://supansanetpim.wixsite.com/education/blank-8 ทอ งถน�ิ ทถ่ี อื ปฏบิ ตั กิ นั ในชวงกลางพรรษา คือตั้งแตวันข�้น พระพท� ธเจา ทรงพจ� ารณาเหน็ ผทู ว่ี ง่� ตามมาเพอ่� ทำรา ยนน้ั ๑๕ คำ่ เดอื น ๑๒ เหนอื ประมาณปลายเดอื นสงิ หาคมเปน ตน ไป คือนางยักข�นีผูมีเวรตอแมลูกออนมาหลายชาติแลวจึงทรง จนถงึ วนั ขน้� 15 คำ่ เดอื นยเ่ีหนอื ประมาณเดอื นพฤศจกิ ายน ตรสั คำสอนวา “เวรยอ มไมร ะงบั ดว ยเวร เวรยอมระงับ ดว ยการไมจ องเวร ธรรมนีเ้ ปน ของโบราณ” นางยกั ขน� ี ไดส ดบั แลว รสู กึ สำนกึ ผด� จงึ เลกิ จองเวรและรับศลี หาแตการ รับศีลของนางทำใหนางหมดหนทางทำมาหากินตามว�ถี ของยักษนางแมลูกออนจึงรับอาสาพานางยักข�นี ไปอยูดวยเมื่อไปอยูดวยนางยักษไดตอบแทนอุปการะคุณ ดว ยการพยากรณเ รอ่� งฟา ฝน เชน ปไ หนฝนมากใหท ำนาดอน ปไ หนฝนนอ ยใหท ำนา ในทล่ี มุ เปน ตน นางแมล กู ออ นกป็ ฏบิ ตั ิ ความหมายและความสำคญั ๒ตามฐานะจงึ รำ่ รวยขน้� คนทง้ั หลายเมอ่ื เหน็ เปน เชน นน้ั จงึ ไปถาม นางยกั ษบ า ง นางยกั ษก บ็ อกแตโ ดยดี ชาวบา นแถบนน้ั กร็ ำ่ รวย ในการตานกวยสลากจะไมเฉพาะเจาะจงพระภิกษุหร�อ ไปตามๆ กนั ดว ยความสำนกึ ในบญุ คณุ ของนางยกั ษ จงึ พากนั สามเณรรูปหนึ่งรูปใดแตจัดทำเปนสลากหมายติด เอาเครอ่� งอปุ โภคบรโ� ภค อาหารเครอ่� งใชม าสงั เวยเปน อนั มาก กวยสลากของศรัทธาที่นำมาถวายเปนไทยทานและ ขาวของที่สำนักนางยักษจึงมีมากเหลือกิน นำสลากไปคละรวมกันแลวใหพระภิกษุสามเณรทุกรูปที่ เหลือใชนางจึงนำมาทำเปนสลากโดยให รับนิมนตจับสลากพระภิกษุสามเณรจับไดสลากของศรทั ธา พระสงฆไดทำการจับสลากอุปโลกนกรรม ผูใดผูนั้นจะนำกวยสลากไปถวายรูปนั้นพระภิกษุสารเณร คอื ของทถ่ี วายทม่ี ที ง้ั ของราคามากราคานอ ย จะใหพ ร พระสงฆองคใดไดของมีคาราคานอย กอ็ ยา เสยี ใจ ใหถ อื วา เปน โชคของตนไมด ี การถวายแบบจบั สลากของนางยกั ขณ� นี ้ี นบั เปน ครง้ั แรกแหง ประเพณี ทำบญุ สลาก หรอ� ตานกว ยสลากในพระพท� ธศาสนา

๓ วัตถปุ ระสงค ๓ตานกวŽปยระสเลพาณก� เพอ่� อทุ ิศอทุ ิศสว นกุศลใหแ กญ าตพิ ่น� อง ที่ลวงลับไปแลว ๔ จงั หวดั ลำปาง เพ�่อสรางกศุ ลแกตนในชาตหิ นาใหไ ปเกดิ เคร่�องประกอบพ�ธีกรรม ในสคุ ตภิ พโลกสวรรคช้ันฟา และปรารถนา กว ยสลาก เปนเคร่อ� งไทยทานท่ีศรัทธานำมาถวาย สูงสดุ ถึงพระนิพพาน เพ�่อสรา งความสามคั คแี ละความเขมแข็งของชมุ ชน ใหพ ระภิกษุสงฆ มขี นาดตา งๆ กัน ข้�นอยกู บั กำลงั ศรัทธา และทรพั ยข องเจาภาพผนู ำถวาย กว ยสลาก มีดว ยกนั ๓ ลกั ษณะ ลกั ษณะท่ี ๑ สลากเลก็ เรย� กวา กว ยซอง หร�อ กว ยนอ ย บางแหงเรย� กวา กว ยขป้� มุ กวยสานดว ยตอก ไมไผเปนรูปตะกราทรงสูงปลอยเสนตอกใหพนจากตัว ตะกราขน�้ ไป รองดว ยใบตอง ใสขา วปลาอาหาร ผลไม ขนม กลวย ออ ย หมากพลู บุหร่� อาหาร ผลไมท ี่ใสใ นกว ยซอง จะมขี นาดเล็ก เชนกลว ยประมาณ ๒ ลกู สมโอตดั เปนช�นิ เลก็ ๆ ออยตัดเปนทอ นขนาดประมาณ ๑ คบื เปนตน เมื่อใสสิ�งของครบแลวจึงรวบตอกที่พนข�้นไปผูกติดกัน เพ�่อปดปากกวยเสียบยอดดวยกรวยดอกไมและติด ที่มา : https://www.clipmass.com/board/forum_read.php?id=14682 ใบยอดดวยเงน� เหร�ยญหรอ� ธนบตั รจำนวนนอ ย ลักษณะท่ี ๒ สลากโชค สลากปานกลาง (กว ยโจค) ภาชนะทใ่ี ชเ ปน ตน สลากบรรจ� ทำดว ยตอกไมไ ผข นาดใหญส าน เชน กระบุง แตมขี นาดใหญ ตอ มาใชกาละมังขนาดใหญ ถงั เปล โอง น้ำ ภายในบรรจ� อาหาร ผลไม และของใชตางๆ เชน สบู ยาสีฟ�น สมุด ปากกา และเคร่�องใชตา งๆ ไดเ ปน จำนวนมาก ทีเ่ จา ภาพตอ งการถวายทาน เสยี บยอดดว ย กรวยดอกไม และตดิ ใบยอด ดวยธนบัตรจำนวนมาก ลักษณะที่ ๓ สลากหงส (กณั ฑห งส) ตน ทำดว ยไมไผห ร�อไมร วก และก็โคงไมทำเปน วงกลม คลายๆ ฉตั ร บางคน ก็ทำหลายชน้ั เชน ๓ - ๔ - ๕ - ๗ ชน้ั ตามแตกำลงั ศรัทธา สูงประมาณ ๒-๓ เมตร และมตี วั หงสแ ขวนอยู ตวั หงสค าบ ธนบัตรที่เจาภาพไดรอ ยตดิ กันยาวลงมา ตนกัณฑก จ็ ะแขวนเคร�่องใช เชน สบู ยาสีฟ�น เสอ้ื ผา ขา วของเครอ่� งใชต า ง ๆ ทผ่ี ูล วงลับไปแลว ชอบใช หรอ� ถวายใหทานแกตนเองภายหนา กจ็ ะใสข องที่ตนชอบใช จะกำหนดขน�้ ลักษณะที่ ๑ ลักษณะท่ี ๒ ลกั ษณะที่ ๓

ตานกวŽปยระสเลพาณก� ๔จงั หวัดลำปาง ๕ สิง� ของในกวยสลาก มีขา วสุก ขา วสาร และอาหารซ่งึ สว นใหญจะเปน อาหารแหง เชน แคบหมู แหนม (จ�นิ สม) ไสอ ั่ว และปลาป�ง นอกจากนยี้ ังมี พรก� เกลือ หอม กระเทียม หมาก ปนู พลู ยาสูบ ขนมตางๆ รวมทัง้ ผลไม เชน สมโอ กลว ย ออ ย ๖มะพรา ว และลกู ตาล เปน ตน ไมเสยี บกว ย กวยซองสว นบนจะทำไม ๓ งา มปกไวไมอนั กลาง จะยาวกวา ๒ ขาง ตรงกลางเปน ทเ่ีสยี บไมข ด� ไฟและยอดเงน� ๒ ขา งจะเสยี บดวยบุหร�่ขา งละ ๑ มวน บางทอ งถิน� เอา ใบตาลหร�อใบลานมาพับทำเปนรูปหงสปากคาบเง�นยอด ทานทป่ี กไวท ี่สว นบนของกว ยซอง ๗ เสนสลาก เสนสลากคอื สลากทม่ี ีชื่อเจา ศรัทธาและคำอทุ ิศ สมยั กอ นทำดวยใบตาลหร�อใบลานนำมาตากใหแหงแลว ตัดแตง กวางประมาณ ๓-๔ เซนตเิ มตรยาวประมาณ ๔๐- ๕๐ เซนตเิ มตร แหลมหวั แหลมทา ย เขย� นชอ่ื ผเูปน เจา ของ และความปรารถนาของผถู วาย ๘ คำเข�ยนเสนสลาก “อมิ นิ า สทุ นิ นัง วตะทานงั มหากะถา เภวะตานัง หมายตานขา วสลากก๋ันนี้ มีศรัทธา……..อุทิศไปหา…… ……………… หร�อ ขออทุ ศิ ไวเสวยในภายหนา ถาเปนกวยเล็ก จะขน�้ ตนวา “สุทินนงั วตะเม ทานัง หมายตานสลากกนั๋ นี้ มศี รทั ธา……………………… อุทิศเปนปจจัยภายหนา ญาติสนิทมิตรสหายที่ลวงลับ ไปแลว สตั วเ ลย้ี งใชงานที่ตาย

ตานกŽวปยระสเลพาณก� ๕จังหวดั ลำปาง ๑๐ วันทาน เมื่อถึงวันที่ตานกวยสลาก พระภิกษุ สามเณร ทนี่ ิมนตมาตามหัววดั ตา งๆ ในตำบลเดยี วกนั หร�อตา ง ตำบลแลว แตท างวัดจะกำหนด คณะศรัทธาสาธชุ นเอาเสน สลากมารวมกันท่ี กลางว�หารจากน้ันก็คละเคลา กนั และ ทม่ี า : http://www.prapayneethai.com/ประเพณกี รวยสลาก นับแยกเปน มดั ๆ จนครบทุกวัด ๙ วันดา เร�่มพ�ธี ประธานจ�ดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัย คณะศรัทธาสมาทานเบญจศีลและรับศีลจากพระสงฆ กอนทำพธ� ี ตานกวยสลาก ๑ วัน เรย� กวา วันดา เสรจ็ แลว พระสงฆท ม่ี าในงานเจรญ� พระพท� ธมนตด ว ยบทพาหงุ คอื เปนวันที่คณะญาติมิตรตางๆ ทไี่ ปทำงานตา งถ�ิน หร�อ มหากา หรอ� เร�ยกอีกอยางหนง่ึ วา บทถวายพรพระเสรจ็ แลว ตา งจังหวัด ถอื โอกาสหยดุ งานมารวมทำบุญ ซ่ึงหาโอกาส ก็มีพระธรรมเทศนา ๑ กัณฑ เร�อ่ ง อานิสงสต านสลาก ในการทำบุญรวมกับคณะครอบครัวพรอมหนากัน พระเทศนาเสรจ็ มัคคทายกเวนตานจบ พระสงฆทงั้ มวล ญาตมิ ิตรตา งหมูบา น จะนำผลผลิตทีต่ นมีและสามารถใช ใหพ รรวม และฉนั ภัตตาหารเพลเสร็จ คณะกรรมการ เปนอาหารไดม ารวมทำบุญ เร�ยกวา ฮอมบุญหรอ� อาจจะ หรอ� เจา อาวาสวัดนั้นไดน มิ นตตวั แทนพระภกิ ษุ สามเณร เปน เงน� ทองตามแตศรัทธา เจาของบา นจะจดั เตร�ยมอาหาร ท่ีมาจากหัววดั ตางๆ เปน ตวั แทนมาจับเสนสลากไปแจก รับประทานรวมกันและจัดชวยกันจัดเตร�ยมกวยสลาก ใหกบั พระลูกวัดอกี ตอหนงึ่ จนครบทุกวัด และมีสวนของ เพ่�อทจี่ ะนำไปทานในวนั รุงข้�น พระพท� ธ อาจารยว ัด

ตานกŽวปยระสเลพาณก� ๖จงั หวัดลำปาง ๑๑ กขานาเสรนขสลาากนเสน ว�ธีที่ ๒ “เสนไปหากวย” คือพระภิกษุสามเณร มี 2 ว�ธี คอื เปน ฝายเดนิ ไปหาเอากว ยตามเสนกว ยสลาก ท่ีระบไุ วจะให เด็กวัด (ขะโยม) หรอ� ชาวบา นที่ไปพระหรอ� สามเณรอานชอื่ เจาของสลาก เมื่อเจาของไดยินก็จะ นินมนตไปรับเอา กวยสลากตรงที่ตั้งไว ถาพระภิกษุรูปใดหร�อสามเณร องคใดไดเ สน สลาก จะใหพร สว นสลากทไี่ มไดรบั ขานก็จะ ว�ธที ่ี ๑ ใหศ รทั ธานำกวยตามหาเสน สลาก พระภิกษุ เขาใจวาสลากของตนนั้นไดจัดไปถวายพระเจาก็จะนำเอา สามเณรจะยนื เรย� งกันรอบฐานวห� าร เอาเสนสลากวางไว กว ยข้น� ไปบนว�หารทเ่ี ปน เสน พระเจา เม่อื เสรจ็ แลวจึงนิมนต ศรัทธาชาวบานจะถือกวยซองเดินหาเสนสลากของตนเอง ใหเ จา อาวาสวัดนนั้ ไปใหพ รเปนกลุมๆ ไป รอบไปมาหลายเท่ยี ว คนหนุมก็จะถอื โอกาสทำการคุน เคย หยอกลอ สาวบางคนกพ็ �ดเกยี้ วดวยคาว (สมัยโบราณ) การตานกวยสลาก มิไดจัดทำเฉพาะหมูบานใด เด็กวดั (ขะโยม) หรอ� ศรทั ธาทไ่ี ปกบั พระกจ็ ะอา นเสน สลาก บานหนึ่งเทา นน้ั บางทีหลายๆ หมบู านจะรวมกันทำทีว่ ัดใด ดว ยเสยี งอันดัง เพ่�อใหเจาของสลากไดยนิ และจะไดน ำกว ย วัดหนึ่งในตำบลน้นั แตต อ งเปนวดั ใหญและเปนวัดเกา แก มาประเคน เร�ยกวารองเสนสลาก ดังตัวอยางอานวา เพราะถือกันอยูวา วัดทส่ี รางใหมจ ะมงี านตานกวยสลาก “หมายทานสลากน้ีเปนของพอ แกว แมคำ ทานไปหาพอสุก กอนวดั เกา ไมไดแ ละวดั เล็กๆ กม็ ักจะไปทำรว มกบั วัดใหญ บเอาเตอื่ กาหา” เมื่อเสนสลากที่เปนกวยซองหมดแลว ซึ่งจังหวัดลำปางเร�่มตานกวยสลากที่วัดปงยางคก พระรูปใดที่ไดเสนกวยโชคนั้นศรัทธาที่เปนเจาของจะนิมนต ตำบลปงยางคก อำเภอหางฉตั ร จงั หวดั ลำปาง ซึ่งเปนวัด ใหไ ปรับและใหพ ร ณ ท่ีตง้ั ตนสลาก กอ นทจี่ ะใหพ รก็จะให ตน ตระกลู ของเจาเจ็ดตน คือทพิ ยช างกอ นแหงอ่ืน เด็กวัด (ขะโยม) อานเสนใหฟ�งอีกครั้งหนึ่งวาถูกตอง (สำนักงานวฒั นธรรมจังหวัดลำปาง, 2548 หนา 8-10) หรอ� ไม และเพ�่อให ดวงวญ� ญาณของคนตายไดย นิ จะได มารบั เอาเคร�่องไทยทานน้ัน เมื่อศรทั ธาพากนั หาจนทว่ั แลว ไมพบเสนสลากของตน ก็จะเขา ใจวาสลากของตนนน้ั ไดจัด ไปถวายพระเจา ก็จะนำเอากวยข�้นไปบนว�หารที่เปนเสน พระเจาเมื่อเสร็จแลวจึงนิมนตใหเจาอาวาสของวัดนั้น ไปใหพ รเปน กลมุ ๆ ไป กวยสลากท้งั หมดจะเปน ของวัดน้ัน

สแกน QR Code เพ่อ� ชมว�ดีทัศน ประเพณีการตานกวยสลาก จงั หวัดลำปาง ผลิตโดย สำนกั งานวฒั นธรรมจงั หวัดลำปาง กระทรวงวัฒนธรรม 1765 สายดว นวัฒนธรรม