มุมทิศมุมเงย

กล่มุ ดาว จากการสงั เกตดาวเคราะห์จะพบวา่ ดาวเคราะห์ทเ่ี ห็นด้วยตาเปล่าจะ สว่างกว่าดาวฤกษ์ เนื่องจากอยู่ใกล้โลกมากกว่า และมีการเคลื่อนที่เห็นได้ ชดั เจนกวา่ เม่ือเปรียบเทียบกบั ดาวฤกษ์ ในการสงั เกตดาวในแต่ละคืนจะ พบวา่ ดาวมีการเคลอื่ นทจี่ ากทิศตะวันออกไปทางทิศตะวนั ตก เนื่องจาก โลกหมนุ จากทิศตะวนั ตกไปทิศตะวนั ออก

กล่มุ ดาว ในการบอกตาแหน่งของดาวอาจบอกเวลาขนึ้ ของดาว คือขณะท่ีดาว เสมือนวา่ กาลงั โผลพ่ น้ ขอบฟ้ าทิศตะวนั ออก เน่ืองจากโลกหมุนรอบ ตวั เองทาใหด้ าวปรากฏเสมือนวา่ เคลื่อนที่ไปบนทอ้ งฟ้ า ดงั น้นั ตาแหน่ง ของดาวจึงมีความสมั พนั ธ์กบั เวลาท่ีทาการสงั เกตและตาแหน่งท่ีสงั เกต ในการบอกตาแหน่งของดวงดาวข้นั พ้นื ฐานเราใชร้ ะบบเสน้ ขอบฟ้ า คือ บอกตาแหน่งดว้ ยค่า 2 ค่าคือ มุมทศิ และมุมเงย

กล่มุ ดาว มมุ ทิศ (azimuth) เป็นมุมใน แนวราบขนานกบั เส้นขอบฟ้ า นบั จากทิศเหนือในทิศทางตามเขม็ นาฬิกาไปยงั ทิศตะวนั -ออก ทิศใต้ ทิศตะวนั ตก และกลบั มายงั ทิศ เหนืออกี คร้ัง มคี ่า 0-360 องศา

กล่มุ ดาว มุมเงย (altitude) เป็นมุมในแนวต้งั หรือ มุมที่มองขนึ้ สูงจากขอบฟ้ า นบั จาก เสน้ ขอบฟ้ าข้ึนไปสู่จุดเหนือศีรษะ มีค่า 0-90 องศา จุดเหนือศีรษะ (zenith) คือจุดสูงสุดบน ขอบฟ้ า จะอยตู่ รงศีรษะพอดี จุด เหนือศีรษะจะทามุมกบั ผสู้ งั เกตและ ขอบฟ้ าทุกๆ ดา้ นเป็นมมุ ฉากพอดี

กล่มุ ดาว ในการสงั เกตดวงดาวบนทอ้ งฟ้ า ผสู้ งั เกตอาจมีจินตนาการแตกต่างกนั ไป นกั ดาราศาสตร์ส่วนใหญ่จึงเห็นควรวา่ จะแบ่งทอ้ งฟ้ าเป็น 88 เขต แต่ ละเขตประกอบดว้ ยดาวฤกษจ์ านวนหน่ึง และเรียกวา่ กลมุ่ ดาว กลุ่มดาวที่ ใช้ในการบอกทศิ และฤดูกาลท่รี ู้จักกนั ดี ไดแ้ ก่ กลุ่มดาวจระเข้ กล่มุ ดาว คา้ งคาว กลุ่มดาวเต่า และกลมุ่ ดาวจกั รราศี

กลุ่มดาวจระเข้ การดูดาวบนทอ้ งฟ้ า ถา้ ใชแ้ ผนท่ีดาวประกอบการดู ดาวจะทาใหห้ าตาแหน่งดาวต่างๆ ไดง้ ่ายข้ึน กลมุ่ ดาวจระเขจ้ ะสังเกตเห็น ง่ายในช่วงฤดูหนาว คือประมาณช่วงเดือนมกราคม-กมุ ภาพนั ธ์ ช่วงหวั ค่า จะเห็นกลมุ่ ดาวจระเขข้ ้ึนทางทิศตะวนั ออกเฉียงเหนือและตกทางทิศ ตะวนั ตกเฉียงเหนือ กลุ่มดาวจระเขป้ ระกอบดว้ ยดาวฤกษอ์ ย่างน้อย 7 ดวง ชาวจีนเห็นเป็ นรูปกระบวยตกั นา้ ชาวกรีกโบราณเห็นเป็ นหมใี หญ่ ส่วน คนไทยเห็นเป็ นจระเข้ คือดาว 4 ดวงแรกเป็นลาตวั จระเข้ อีกท่ีเหลือ 3 ดวงเป็ นหางจระเข้

กล่มุ ดาวจระเข้ ขณะท่ีดาวจระเขข้ ้ึนจากขอบฟ้ าดา้ น ทิศตะวนั ออกจะเห็นส่วนลาตวั ก่อน คือ ดาว 1, 2, 3 และ 4 แลว้ จึงเห็นส่วนหางคือ ดาว 5, 6 และ 7 ถา้ ลากเสน้ ตรงจากดาวดวง ท่ี 2 ไปยงั ดาวดวงท่ี 1 และต่อเลยออกไป ประมาณ 5 เท่าคร่ึงของระยะระหวา่ งดาว ดวงที่ 1 และ 2 จะพบดาวเหนือเสมอ จึงใช้ กลมุ่ ดาวน้ีหาทิศเหนือ-ใตไ้ ด้

กลุ่มดาวค้างคาว ทอ้ งฟ้ าดา้ นทิศเหนือมีกลุม่ ดาวท่ีน่าสนใจ ประกอบด้วยดาว 5 ดวงที่ คนไทยจนิ ตนาการเป็ นดาวค้างคาว แต่นักปราชญ์กรีก โบราณจินตนาการ เป็ นราชินีแคสสิโอเปี ยในเทพนิยายกรีก ขณะที่เราสงั เกตกลุม่ ดาวจระเข้ ดา้ นขอบฟ้ าทิศตะวนั ออกเฉียงเหนือ กลุ่มดาวคา้ งคาวจะอยบู่ นฟ้ าดา้ นทิศ ตะวนั ตกเฉียงเหนือ เป็ นกล่มุ ดาวที่สามารถใช้หาทิศเหนือได้เช่นเดยี วกนั โดยกลมุ่ ดาวคา้ งคาวและกลุ่มดาวจระเขจ้ ะอยคู่ นละดา้ นของดาวเหนือ

กล่มุ ดาวค้างคาว

กลุ่มดาวเต่า กลุ่มดาวเต่าเป็นกลมุ่ ดาวที่คนไทยคุน้ เคย ถา้ สงั เกตที่ขอบฟ้ า ทิศตะวนั ออกช่วงหวั ค่าของฤดหู นาวในเดือนธนั วาคม จะพบดาว เต่าประกอบดว้ ยดาวฤกษท์ ี่มองเห็นไดช้ ดั เจน 7 ดวง โดยมีดาว 4 ดวงเรียงกนั เป็นรูปส่ีเหล่ียมที่ลอ้ มรอบดาวอีก 3 ดวงท่ีเรียงกนั เป็น เสน้ ตรง

กล่มุ ดาวเต่า คนไทยจินตนาการดาว 4 ดวงนอกวา่ เป็น ตาแหน่งขาเต่า 4 ขา ท่ีตรงกลางลาตวั มีอีก 3 ดวงเรียงกนั เรียกวา่ ดาวไถ ส่วนชาวกรีก โบราณจนิ ตนาการดาวท้งั 7 ดวงเป็ นรูป นายพราน โดยดาว 2 ดวงบน (ขณะอยสู่ ูงสุด) เป็นไหล่ 2 ขา้ ง ส่วนดาว 3 ดวงที่เรียงกนั ตรง กลางเป็นเขม็ ขดั นายพราน และ 2 ดวงลา่ ง (ขณะอยสู่ ูงสุด) เป็นตาแหน่งของขา 2 ขา้ ง

กลุ่มดาวจักรราศี กลมุ่ ดาวน้ีมีประโยชน์เพอ่ื หาทศิ และนอกจากน้ียงั มี ประโยชน์ในด้านการหาดาวเคราะห์อกี ด้วย กลมุ่ ดาวจกั รราศีจะอยบู่ น เสน้ สุริยวิถี มีอยู่ 12 กลุ่ม ไดแ้ ก่ กล่มุ ดาวมีน (ปลา) เมษ (แกะ) พฤษภา (ววั ) มิถนุ (คนค่)ู กรกฎ (ป)ู สิงห์ (สิงโต) กนั ย์ (หญิงพรหมจารีย)์ ตุล (คนั ชงั่ ) พฤศจิก (แมงป่ อง) ธนู (คนยงิ ธนู) มกร (แพะทะเล) และกมุ ภ์ (คนแบกหมอ้ น้า)

กล่มุ ดาวจกั รราศี

กล่มุ ดาวจักรราศี โลกโคจรรอบดวงอาทิตยจ์ ากทิศตะวนั ตกไปทิศตะวนั ออก คน ที่อาศยั บนโลกจึงเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏเคลื่อนท่ีผา่ นกลุม่ ดาวจกั ร-ราศี จากตะวนั ตกไปตะวนั ออกไดเ้ ป็นระยะทางเชิงมมุ ประมาณ 1 องศาใน 1 วนั ดงั น้นั ในระยะเวลาประมาณ 1 เดือนจะสงั เกตเห็นวา่ ดวงอาทิตย์ เคลื่อนท่ีผา่ นกลมุ่ ดาวจกั รราศี 1 กลุม่

กล่มุ ดาวมนี (ปลา : pisces) กล่มุ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตย์ ในตอนเชา้ ประมาณ 06.00 น. ในเดือน มีนาคม กลุ่มดาวน้ีจินตนาการวา่ มีรูปร่าง คลา้ ยปลา 2 ตวั ประกอบดว้ ยดาวฤกษ์ ประมาณ 15 ดวง เราจะเห็นดวงอาทติ ย์ ปรากฏผ่านกลุ่มดาวนีร้ ะหว่างวันท่ี 12 มีนาคม-18 เมษายน

กล่มุ ดาวเมษ (แกะ : aries) กล่มุ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตย์ ในตอนเชา้ ช่วงเดือนเมษายน กล่มุ ดาวน้ี อยถู่ ดั จากกลุ่มดาวปลาไปทางทิศ ตะวนั ออก เราจะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏ ผา่ นกลุ่มดาวน้ีระหว่างวนั ท่ี 19 เมษายน- 13 พฤษภาคม ประกอบดว้ ยดาวฤกษ์ อยา่ งนอ้ ยจานวน 4 ดวง

กลุ่มดาวพฤษภ (ววั : taurus) กลุ่มดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยใ์ น ตอนเชา้ ช่วงเดือนพฤษภาคม เราจะเห็นดวง อาทิตยป์ รากฏผา่ นกลมุ่ ดาวน้ีระหวา่ งวันที่ 14 พฤษภาคม-19 มิถุนายน ประกอบดว้ ยดาว ฤกษป์ ระมาณ 9 ดวง ดาวที่เห็นชัดในกลุ่มดาว นีค้ ือ ดาวตาวัว ต่ากว่าดาวตาวัวคือกระจุกดาว ลูกไก่ซึ่งอยู่ในตาแหน่งของโหนกววั

กล่มุ ดาวมถิ ุน (คนคู่ : gemini) กลมุ่ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยใ์ น ตอนเชา้ ช่วงเดือนมิถนุ ายน อยถู่ ดั จากกลมุ่ ดาว ววั ไปทางทิศตะวนั ออก ประกอบดว้ ยดาวฤกษ์ อยา่ งนอ้ ย 8 ดวงเรียงกนั เป็นรูปคนคู่หรือฝา แฝด เราจะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกลมุ่ ดาวน้ีระหวา่ งวนั ท่ี 20 มิถุนายน-20 กรกฎาคม

กลุ่มดาวกรกฏ (ปู : cancer) กล่มุ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยใ์ น ตอนเชา้ ช่วงเดือนกรกฎาคม อยถู่ ดั จากกลมุ่ ดาวคนค่ไู ปทางทิศตะวนั ออก เราจะเห็นดวง อาทิตยป์ รากฏผา่ นระหวา่ งวันท่ี 21 กรกฎาคม-9 สิงหาคม ประกอบดว้ ยดาวฤกษ์ ประมาณ 5 ดวง

กลุ่มดาวสิงห์ (สิงโต : leo) กลมุ่ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยใ์ นตอนเชา้ ช่วง เดือนสิงหาคม ประกอบดว้ ยดาวฤกษอ์ ยา่ งนอ้ ย 9 ดวง ดาว ที่สวา่ งที่สุดคือดาวหวั ใจสิงห์ จะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏ ผา่ นกลมุ่ ดาวน้ีระหวา่ งวนั ที่ 10 สิงหาคม-15 กนั ยายน กลุ่ม ดาวสิงห์จะข้ึนทางทิศตะวนั -ออกเฉียงเหนือไปทางเหนือ เลก็ นอ้ ย ทุกคืนวนั เพญ็ 15 ค่าเดือน 3 ดวงจนั ทร์จะปรากฏ เตม็ ดวงบริเวณหวั ใจสิงโตทุกปี จึงเรียกวา่ นกั ขตั ฤกษ์

กลุ่มดาวกนั ย์ (หญงิ พรหมจารีย์ : virgo) กลุม่ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยต์ อน เชา้ ช่วงเดือนกนั ยายน ประกอบดว้ ยดาวฤกษ์ ประมาณ 11 ดวง ดวงท่ีสวา่ งที่สุดอยทู่ ่ีมือซา้ ย เห็นไดช้ ดั เจนในช่วงฤดเู กบ็ เกี่ยว คนไทยเรียก แม่โพสพ คนทั่วไปเรียกว่า เทพแี ห่งการเกษตร จะมองเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกลุ่มดาวน้ี ระหวา่ งวนั ที่ 16 กนั ยายน-30 ตุลาคม

กล่มุ ดาวตุล (คนั ชั่ง : libra) กลุ่มดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตย์ ในตอนเชา้ ช่วงเดือนตุลาคม เป็นกลมุ่ ดาว ที่มีช่ือเป็นส่ิงของเพยี งกลุม่ เดียว ประกอบดว้ ยดาวริบหรี่อยา่ งนอ้ ย 6 ดวง จะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกลุ่มดาวน้ี ระหวา่ งวนั ท่ี 31 ตุลาคม-22 พฤศจกิ ายน

กล่มุ ดาวพฤศจิก (แมงป่ อง : scorpio) กล่มุ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตยใ์ นตอนเชา้ ของเดือนพฤศจิกายน เป็นกลมุ่ ดาวท่ีมีดาวฤกษเ์ รียง ตวั กนั อยา่ งนอ้ ย 15 ดวง จะปรากฏทางทิศตะวนั ออก เฉียงใตโ้ ดยเอาหวั ข้ึนก่อน เม่ือข้ึนสูงสุดจะอยทู่ างทิศ ใต้ และตกทางทิศตะวนั ตกเฉียงใตโ้ ดยเอาหวั และ ขา้ งลงก่อน จะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกลุ่มดาวน้ี ระหวา่ งวนั ที่ 23 พฤศจกิ ายน- 17 ธันวาคม

กล่มุ ดาวธนู (คนยงิ ธนู : sagittarius) กลมุ่ ดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวงอาทิตย์ ในตอนเชา้ ช่วงเดือนธนั วาคม ประกอบดว้ ย ดาวฤกษเ์ รียงตวั อยา่ งนอ้ ย 8 ดวง เม่ือข้ึนไป สูงสุดจะอย่เู หนือขอบฟ้ าเป็ นมุมเงย 45 องศา คนไทยจินตนาการว่าเหมอื นกาต้มนา้ จะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกล่มุ ดาวน้ี ระหวา่ งวนั ท่ี 18 ธันวาคม-18 มกราคม

กล่มุ ดาวมกร (แพะทะเล : capricornus) กลุ่มดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวง อาทิตยใ์ นตอนเชา้ ช่วงเดือนมกราคม ประกอบดว้ ยดาวฤกษอ์ ยา่ งนอ้ ย 9 ดวง จะเห็นดวงอาทิตยป์ รากฏผา่ นกลุ่มดาว น้ีระหวา่ งวนั ท่ี 19 มกราคม-15 กมุ ภาพนั ธ์

กลุ่มดาวกมุ ภ์ (คนแบกหม้อนา้ : aquarius) กลุ่มดาวน้ีข้ึนพร้อมๆ กบั ดวง อาทิตยใ์ นตอนเชา้ ช่วงเดือน กมุ ภาพนั ธ์ ประกอบดว้ ยดาวฤกษแ์ สง ริบหรี่อยา่ งนอ้ ย 13 ดวง จะเห็นดวง อาทิตยป์ รากฏผา่ นกล่มุ ดาวน้ีระหวา่ ง วนั ที่ 16 กมุ ภาพนั ธ์-11 มนี าคม