181_11-12_นิพนธ์ ทรายเพชร

รอบรวู้ ทิ ย์ นพิ นธ์ ทรายเพชร ราชบณั ฑิต ผู้เชีย่ วชาญพเิ ศษ สสวท. การเขยี นรปู ดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ -ขา้ งแรม การเคลอื่ นทข่ี องดวงจนั ทร์ การเขยี นรูปดวงจันทรบ์ นกระดาษ ดวงจันทร์เป็นดาวบริวารของโลก เป็นดาวดวงเดียวท่ี การเขยี นรปู ดวงจันทรข์ ้างข้ึน - ขา้ งแรม ณ ตำ�แหนง่ ต่าง ๆ เคลื่อนรอบโลก โดยเคลื่อนไปในทิศทางเดียวกันกับการหมุน รอบโลก ควรเขียนให้ถูกต้องตามหลักการสะท้อนแสงจากดวง รอบตัวเอง และการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ คือจากทิศ อาทิตย์ และทิศทางที่หันด้านนูนหรือด้านสว่างของดวงจันทร์ ตะวันตกไปทางทิศตะวนั ออก เข้าหาดวงอาทิตย์ เช่น ดวงจันทร์ข้างขึ้นหันด้านนูนหรือด้าน การหมุนรอบตัวเองของโลกรอบละ 1 วัน ทำ�ให้เกิด สว่างไปทางทศิ ตะวันตก สว่ นดวงจนั ทรข์ า้ งแรมหนั ด้านนนู หรือ ปรากฏการณ์ 3 อย่างคือ การข้ึน-ตกของดวงดาว ทิศ และ ด้านสว่างไปทางทิศตะวนั ออก กลางวนั กลางคนื ต่อไปนี้เป็นการเขียนรูปดวงจันทร์ข้างข้ึน-ข้างแรมท่ีผู้เขียน การโคจรรอบโลกของดวงจันทร์รอบละ 1 เดือนโดยหัน เหน็ วา่ ถกู ตอ้ ง ดา้ นทหี่ นั มาทางโลกของดวงจนั ทรแ์ บง่ เปน็ 4 สว่ น ด้านเดียวมาทางโลกตลอดเวลา ทำ�ให้เกิดปรากฏการณ์หลาย เทา่ ๆ กนั และแทนดว้ ย ก. ข. ค. ง. สว่ น O เปน็ ต�ำ แหน่งที่อยู่ อยา่ ง เช่น การเกิดดวงจนั ทร์ขา้ งขึ้น-ขา้ งแรม ดวงจันทร์ขึน้ ชา้ ใกลโ้ ลกที่สุด หรือจุดศนู ยก์ ลางของจันทร์เพญ็ วนั ละประมาณ 50 นาที และคนบนโลกเหน็ เฉพาะดา้ นใกลข้ อง ดวงจนั ทรเ์ ทา่ น้ัน ดวงจันทร์ข้างขนึ้ -ขา้ งแรม เม่อื มองจากขั้วโลกเหนือ ขน้ึ 8 ค่�ำ รปู ที่ปรากฏบนฟา้ ของดวงจันทร์ ด้านสวา่ งของดวงจนั ทร์ที่มองไมเ่ ห็น ด้านสว่างของดวงจันทร์ทเ่ี หน็ เป็นเสย้ี ว ข้นึ 15 ค่�ำ แรม 15 ค�่ำ ทางโคจรของดวงจันทร์รอบโลก โลกหมุนรอบตัวเองจากตะวันตกไปตะวันออก ดวงจันทร์ไดร้ บั แสงจากดวงอาทิตย์ ครงึ่ ดวงเสมอ 10 นติ ยสาร สสวท. แรม 8 คำ�่ รูปดวงจันทร์ขา้ งขน้ึ ข้างแรมของผู้เขียน

ตำ�แหน่ง 1 ด้านท่ีหันเข้าหาโลกของดวงจันทร์ไม่ได้รับแสง ตำ�แหน่ง 6 ดวงจันทร์อยู่ห่างไปทางทิศตะวันตกของ จากดวงอาทติ ย์ เราจงึ มองไมเ่ หน็ ดวงจนั ทร์ เรยี กวา่ วนั เดอื นดบั ดวงอาทิตย์เป็นมุม 135° ด้านท่ีหันมาทางโลกเส้ียวหน่ึงไม่ได้ ตรงกบั แรม 15 ค�ำ่ ภาษาองั กฤษใชค้ �ำ วา่ new moon บนทอ้ งฟา้ รับแสงแดด เราจึงเห็นดวงจันทร์เป็นรูปค่อนดวงโดยเห็นทุก ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์อยู่ทางทิศเดียวกัน ข้ึน-ตกพร้อมกัน สว่ นของ ก. ง. และเหน็ บางสว่ นของ ข. ค. รวมทง้ั เหน็ O เปน็ เวลา 18.00 น. อยทู่ างตะวนั ตก (W) เวลา 06.00 น. อยทู่ าง ค่อนดวงคล้ายตำ�แหน่ง 4 แต่ไม่เหมือนกันเพราะตำ�แหน่ง 4 ตะวนั ออก (E) คนบนโลกเหน็ ข. ค. ทง้ั หมด และเหน็ บางสว่ นของ ก. ง. ดวง ตำ�แหน่ง 2 ด้านท่ีหันเข้าหาโลกของดวงจันทร์ได้รับแสง จันทร์ในตำ�แหน่ง 6 เป็นดวงจันทร์ข้างแรมประมาณ 4 คำ่� จากดวงอาทติ ยเ์ สย้ี วหนง่ึ และเสย้ี วนเ้ี องทส่ี ะทอ้ นแสงมายงั โลก หันด้านสว่างไปทางดวงอาทิตย์คือ ทิศตะวันออกตรงข้ามกับ ท�ำ ใหเ้ ราเหน็ เปน็ จนั ทรเ์ สย้ี ว เปน็ เสย้ี วบางสว่ นของ ข. และ ค. เรยี ก ดวงจันทร์ข้างข้ึนค่อนดวงซ่ึงหันด้านสว่างไปทางตะวันตก วา่ เสย้ี วขา้ งขน้ึ ประมาณ 4 ค�ำ่ ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา่ waxing ดวงจันทร์ค่อนดวงข้างแรมตรงกับภาษาอังกฤษว่า waning crescent moon ดา้ นนนู หรอื ดา้ นสวา่ งของดวงจนั ทรซ์ ง่ึ เปน็ สว่ น gibbous moon ดวงจนั ทรข์ า้ งแรม 4 ค�ำ่ ขน้ึ ประมาณ 21.00 น. หนง่ึ ของ ข. และ ค. หนั ไปทางทศิ ตะวนั ตก เชน่ เมอ่ื เวลา 18.00 น. ขน้ึ กอ่ นดวงอาทติ ย์ เมอ่ื ดวงอาทติ ยข์ น้ึ เวลา 6.00 น. จะเหน็ ดวง ดวงอาทติ ยอ์ ยทู่ ข่ี อบฟา้ ตะวนั ตก และดวงจนั ทรก์ ห็ นั ดา้ นนนู ไป จันทร์ค่อนดวงแรม 4 คำ�่ อย่สู ูงจากขอบฟ้าตะวันตกประมาณ ทางนน้ั เหน็ เปน็ รปู รมิ ฝปี ากก�ำ ลงั ยม้ิ อยสู่ งู จากขอบฟา้ ตะวนั ตก 45° ถา้ ทอ้ งฟา้ แจม่ ใสไมม่ เี มฆจะเหน็ ดวงจนั ทรแ์ รม 4 ค�ำ่ ไปถงึ ประมาณ 45° ณ ต�ำ แหนง่ นด้ี วงจนั ทรอ์ ยหู่ า่ งไปทางตะวนั ออก เวลา 9.00 น. ของดวงอาทิตย์ประมาณ 45° ขอบฟ้าตะวันออกพบดวงจันทร์ ตำ�แหน่ง 7 ดวงจันทร์ห่างดวงอาทิตย์ไปทางตะวันตกเป็น หรอื ดวงจนั ทรข์ น้ึ เมอ่ื เวลา 09.00 น. มมุ 90° เพราะดวงจนั ทรข์ า้ งแรมจะปรากฏวง่ิ เขา้ หาดวงอาทติ ย์ ตำ�แหน่ง 3 คร่ึงหน่ึงของส่วนสว่างของดวงจันทร์หันเข้าหา ทำ�ให้ดวงจันทร์มีมุมห่างไปทางตะวันตกดวงอาทิตย์ลดลง ณ โลก เราจึงเห็นดวงจันทร์บนฟ้าเป็นรูปคร่ึงวงกลมหรือคร่ึงดวง ต�ำ แหนง่ นด้ี วงจนั ทรห์ นั ดา้ นสวา่ งครง่ึ หนง่ึ มาทางโลก เราจงึ เหน็ เหน็ ทกุ สว่ นของ ข. และ ค. รวมทง้ั เหน็ จดุ ใกลโ้ ลกทส่ี ดุ (O) ดว้ ย ดวงจนั ทรเ์ ปน็ รปู ครง่ึ วงกลม หรอื ครง่ึ ดวง คลา้ ยต�ำ แหนง่ 3 แต่ อยสู่ งู สดุ บนฟา้ ในเวลาหวั ค�ำ่ หนั ดา้ นนนู ไปทางทศิ ตะวนั ตก ตรง เปน็ คนละสว่ น ต�ำ แหนง่ 7 เหน็ ก. ง. ทง้ั หมด และ O สว่ นต�ำ แหนง่ กบั ขา้ งขน้ึ 8 ค�ำ่ ภาษาองั กฤษเรยี กวา่ first quarter moon คอื 3 เหน็ ข. ค. และ O ดวงจนั ทรต์ �ำ แหนง่ 7 ตรงกบั ดวงจนั ทรข์ า้ ง เปน็ 1 ใน 4 แรกของดวงจนั ทรท์ ป่ี รากฏใหเ้ หน็ ขอบฟา้ ตะวนั แรม 8 ค�ำ่ หนั ดา้ นนนู หรอื ดา้ นสวา่ งไปทางทศิ ตะวนั ออก ขน้ึ เวลา ออกสมั ผสั ดวงจนั ทรห์ รอื ดวงจนั ทรข์ น้ึ เมอ่ื เวลา 12.00 น. เมอ่ื กลางคนื เมอ่ื เวลาประมาณเทย่ี งคนื ครน้ั ถงึ เวลาเชา้ ตรดู่ วงจนั ทร์ โลกหมนุ พาเราไปอยทู่ เ่ี วลา 24.00 น. ขอบฟา้ ตะวนั ตกจะชไ้ี ปทาง แรม 8 ค�ำ่ จะอยสู่ งู สดุ บนฟา้ หนั ดา้ นสวา่ ง (ดา้ นนนู ) ไปทางดวง ดวงจนั ทร์ นน่ั คอื ดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ 8 ค�ำ่ ตกเมอ่ื เวลาประมาณเทย่ี ง อาทติ ยห์ รอื ทศิ ตะวนั ออก ถา้ ทอ้ งฟา้ แจม่ ใสจะเหน็ ดวงจนั ทรแ์ รม คนื ต�ำ แหนง่ นด้ี วงจนั ทรอ์ ยหู่ า่ งดวงอาทติ ยไ์ ปทางตะวนั ออก 90° 8 ค�ำ่ ในเวลากลางวนั ตง้ั แตเ่ ชา้ ไปจนถงึ ประมาณเทย่ี งวนั โดยเหน็ ตำ�แหน่ง 4 ดวงจันทร์หันด้านสว่างมาทางโลกมากข้ึน เห็น คล้อยตำ�่ ลงไปทางทิศตะวันตกและลับขอบฟ้าเม่อื เวลาเท่ียงวัน ทกุ สว่ นของ ข. และ ค. เหน็ บางสว่ นของ ก. และ ง. รวมทง้ั เหน็ ดวงจนั ทรแ์ รม 8 ค�ำ่ ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา่ last quarter moon O ดวงจนั ทรจ์ งึ เปน็ รปู คอ่ นดวงขา้ งขน้ึ ดา้ นสวา่ งหนั ไปทางตะวนั ตก ดวงจนั ทรข์ น้ึ จากขอบฟา้ ตะวนั ออกเมอ่ื เวลา 15.00 น. ซง่ึ เปน็ เวลากลางวนั ต�ำ แหนง่ นเ้ี ปน็ ดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ ประมาณ 11-12 ค�ำ่ อยทู่ างตะวนั ออกดวงอาทติ ย์ 135° ดวงจนั ทรค์ อ่ นดวงขา้ งขน้ึ ตรง กบั ภาษาองั กฤษวา่ waxing gibbous moon ต�ำ แหนง่ 5 ดา้ นทห่ี นั มาทางโลกของดวงจนั ทรไ์ ดร้ บั แสงแดด เตม็ ทเ่ี พราะอยตู่ รงขา้ มกบั ดวงอาทติ ย์ เราจงึ เหน็ เปน็ รปู วงกลม หรอื จนั ทรเ์ พญ็ (full moon) เหน็ ทกุ สว่ น ก. ข. ค. ง. และ O ตรงกบั ขา้ งขน้ึ 15 ค�ำ่ เหน็ เวลากลางคนื ตลอดทง้ั คนื เพราะขน้ึ เวลาหวั ค�ำ่ และตกเวลารงุ่ เชา้ ของวนั ใหม่ ปที ี่ 41 ฉบับท่ี 181 มีนาคม - เมษายน 2556 11

ตำ�แหน่ง 8 ด้านใกล้ของดวงจันทร์สว่างลดลงเพราะด้าน เป็นรูปคนย้ิมทางทิศตะวันออกในเวลารุ่งเช้า ด้านนูนของ ไกลสว่างมากข้นึ ดวงจันทร์ ณ ตำ�แหน่งน้จี ะปรากฏเป็นเส้ยี ว ดวงจันทร์หันไปทางทิศตะวันออก ข้ึนประมาณ 3.00 น. คล้ายตำ�แหน่ง 2 แต่เห็นคนละส่วน ตำ�แหน่ง 2 เห็นบาง เมอ่ื เวลา 6.00 น. จะอยสู่ งู จากขอบฟา้ ตะวนั ออกประมาณ 45° ส่วนของ ข. ค. แต่ตำ�แหน่ง 8 เห็นบางส่วนของ ก. ง. ดวง เหน็ ในเวลากลางวนั ได้จนถึง 9.00-10.00 น. ซง่ึ จะขน้ึ ไปอยสู่ งู จันทร์ตำ�แหน่ง 8 ปรากฏอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากข้ึน โดยอยู่ บนฟา้ ทง้ั นท้ี อ้ งฟา้ ตอ้ งแจม่ ใส ไมม่ เี มฆบงั ดวงจนั ทรแ์ รม 11-12 ห่างไปทางทิศตะวันตกของดวงอาทิตย์เพียง 45° ตรงกับ คำ�่ ปรากฏเปน็ เสย้ี วตรงกับภาษาองั กฤษวา่ waning crescent แรม 11-12 คำ่� ข้ึนก่อนดวงอาทิตย์ประมาณ 3 ช่ัวโมง เห็น moon ข้อสงั เกตของผู้เขยี นต่อการเขยี นรปู ดวงจันทร์ขา้ งขนึ้ -ข้างแรมของ Mooncennection.com (3) (2) ผเู้ ขยี นเหน็ วา่ รปู รา่ งของดวงจนั ทรบ์ นฟา้ ณ ต�ำ แหนง่ (1) ถงึ (4) (5) เป็นรูปร่างท่ถี ูกต้อง เป็นต�ำ แหน่งท่ดี วงจันทร์อย่ทู างตะวัน ออกของดวงอาทติ ย์ ดา้ นนนู หรอื ดา้ นสวา่ งหนั ไปทางทศิ ตะวนั ตก (5) (1) ซง่ึ เปน็ ลกั ษณะของดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ แตร่ ปู รา่ งของดวงจนั ทร์ ณ ต�ำ แหนง่ (6) ถงึ (8) เปน็ ดวงจนั ทรข์ า้ งแรม มลี กั ษณะไมถ่ กู ตอ้ ง (6) (8) เพราะในรปู ดา้ นสวา่ งหรอื ดา้ นนนู หนั ไปทางทศิ ตะวนั ตก ลกั ษณะ (7) ดวงจนั ทรข์ า้ งแรมบนฟา้ จะตอ้ งมดี า้ นสวา่ งหรอื ดา้ นนนู หนั ไปทาง ทศิ ตะวนั ออกตรงขา้ มกบั ดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ ทห่ี นั ดา้ นสวา่ งไปทาง รปู ดวงจันทร์ข้างข้นึ ข้างแรมของ Mooncennection.com ทศิ ตะวนั ตก ลกั ษณะของดวงจนั ทรบ์ นฟา้ ณ ต�ำ แหนง่ (6) ถงึ (8) ในรปู ขา้ งบนหนั ดา้ นสวา่ งออกจากดวงอาทติ ยจ์ งึ ไมถ่ กู ตอ้ ง ทศิ ในอวกาศเอาไปจากโลก ทศิ เกดิ จากโลกหมนุ รอบตวั เอง จากตะวนั ตกไปตะวนั ออก ขณะทเ่ี ปน็ เวลา 18.00 น. คนบนโลก จะเหน็ ดวงอาทติ ยอ์ ยทู่ างตะวนั ตก ดวงจนั ทรข์ า้ งขน้ึ (ตำ�แหนง่ 2-5) ลว้ นหนั ดา้ นสวา่ งไปทางตะวนั ตก และอยสู่ งู จากขอบฟา้ ตา่ ง ๆ กนั เชน่ ดวงจนั ทรต์ �ำ แหนง่ 2 อยสู่ งู จากขอบฟา้ ตะวนั ตก 45° ดวงจนั ทรต์ �ำ แหนง่ 4 อยสู่ งู จากขอบฟา้ ตะวนั ออก 45° และเรา จะเหน็ ดวงจนั ทรข์ า้ งแรมทกุ ต�ำ แหนง่ บนฟา้ ในเวลาเชา้ ตรซู่ ง่ึ ดวง อาทติ ยก์ ำ�ลงั ขน้ึ ทางตะวนั ออกเมอ่ื เวลา 6.00 น. เชน่ เหน็ ดวง จนั ทรต์ �ำ แหนง่ 8 เปน็ เสย้ี วอยสู่ งู จากขอบฟา้ ตะวนั ออก 45° โดย หนั ดา้ นสวา่ งไปทางตะวนั ออก แตใ่ นรปู ของ Moonconnection. com ดวงจนั ทรเ์ สย้ี วหนั ดา้ นสวา่ งไปทางตะวนั ตกซง่ึ ไมถ่ กู ตอ้ ง ต�ำ แหนง่ ดวงจนั ทรบ์ นฟา้ เมอ่ื เวลาเชา้ ตรขู่ องตำ�แหนง่ 6 คอื อย่สู ูงจากขอบฟ้าตะวันตก 45° โดยหันด้านสว่างไปทางตะวัน ออก แตใ่ นรปู ของ Moonconnection.com ดวงจนั ทรค์ อ่ นดวง ขา้ งแรมหนั ดา้ นสวา่ งไปทางตะวนั ตกซง่ึ ไมถ่ กู ตอ้ ง เชน่ เดยี วกนั กบั ดวงจนั ทรแ์ รม 8 ค�ำ่ (ต�ำ แหนง่ 8) กต็ อ้ งหนั ดา้ นนนู หรอื ดา้ นสวา่ ง ไปทางตะวนั ออกดว้ ยจงึ จะถกู ตอ้ ง 12 นิตยสาร สสวท.