ສັງຄົມປະຖົມບູຮານ

ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ: ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູນຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ນັ ຍາ ສາຍຄູປະຫວດັ ສາດ ລະບບົ ປະລນິ ຍາຕີ ວທິ ະຍາໄລຄູ ດງົ ຄາຊາ້ ງ 2019

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ຄານາ ເອກະສານປະກອບການສອນວຊິ າ ສງັ ຄມົ ປະຖົມບູຮານ ສາຍສາ້ ງຄູປະຫວັ ດສາດ ລະບບົ 12+4 ປະລິນ ຍາຕີ ປີ ທີ 4 ໄດ້ຮຽບຮຽງຂ້ນເພ່ື ອຕ ອບ ສະໜ ອ ງກັບ ກ ານ ຮຽນ -ກ ານ ສອນ ແລະ ໃຫ້ແ ທ ດ ເໝາະກບັ ແຜນຍຸດທະສາດຂອງການພດັ ທະນາການສກສາ ຂອງກະຊວງສກສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າວາງອອກ. ໃນເອກະສານປະກອບການວຊິ າສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ເຫມັ້ ນີ້ ນກັ ສກສາຈະໄດຮ້ ຽນຮູກ້ ່ື ຽວກບັ ຄວາມ ຮເູ້ ບອູ້ ງຕນູ້ ກ່ ຽວກບັ ປະຫວດັ ສາດ, ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນຸດ, ວວິ ດັ ທະນາການໃນການ ດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອືຶ່ ງມໃນຍຸ ກຫນີ , ຍຸກໂລຫະ, ການກາເນດີ ສງັ ຄມກກເຫ່ າ ແລະ ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງລະບອບຂາູ້ ທາດ. ເນອ້ ໃນທື່ ສີ ະແດງອອກໃນເອກະສານປະກອບການສອນເຫມັ້ ນີ້ ເປັນພຽງຂມ້ ູນພນ້ ຖານເພ່ື ອໃຫນ້ ກັ ສກສາ ແລະ ຄູນາໃຊເ້ ຂົາ້ ໃນການຮຽນ-ການສອນເທື່ ົານັນ້ . ຄູ ແລະ ນກັ ສກສາສາມາດຊອກຫາຂມ້ ູນເພື່ ີມເຕມີ ຈາກຫາຍແຫື່ ງ ເອກະສານເພື່ ອໃຫແ້ ທດເໝາະກບັ ສະພາບການ ຫນັ ປ່ື ຽນຂອງໂລກໃນປັດຈບຸ ນັ . ສະນນັ້ , ຈື່ ງຮຽກຮອ້ ງມາຍງັ ນກັ ສກສາ ຄູອາຈານ ແລະ ທ່ື ານຜູອ້ ື່ ານຈ່ື ງົ ຊ່ື ວຍຕີລາຄາ, ຖອດຖອນ ບດົ ຮຽນໃນການນາໃຊເ້ ອກະສານເຫມັ້ ນີ້ ແລວ້ ສື່ ງົ ຄາເຫນັ ຂອງທື່ ານໄປຍງັ ຜູທ້ ື່ ຮີ ຽບຮຽງເອກະສານ ເຫມັ້ ນເີ້ ພ່ື ອ ຈະໄດເ້ ອາົ ເປັນຂມ້ ນູ ໃນການປັບປຸງແກໄ້ ຂເຮດັ ໃຫກ້ ານຮຽບຮຽງໃນເທ່ື ອໜາ້ ມເີ ນອ້ ໃນສມົ ບູນຂນ້ ຕື່ ມ.

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ສາລະບານ ບດທ1ີ ຄວາມຮເູ້ ບອູ້ ງຕນູ້ ກ່ ຽວກບັ ປະຫວດັ ສາດ ........................................................................ 1 1. ຄວາມໝາຍ ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ................................................................ 1 1.1 ຄວາມໝາຍຂອງປະຫວດັ ສາດ ................................................................................. 1 1.2. ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ......................................................................... 1 2. ການແບ່ ງໄລຍະປະຫວດັ ສາດ ......................................................................................3 3. ທດິ ສະດກີ ານແບ່ ງຍຸກສງັ ຄມປະຖມບຮານ.......................................................................4 ບດທີ 2 ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນຸດ ............................................................6 I. ທດິ ສະດໃີ ນການສກສາຄນູ້ ຄວູ້ າກ່ ຽວກບັ ມະນດຸ .................................................................6 II. ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນດຸ .......................................................................................7 2.1. ໜວດໂຮໂມຮາບລີ ສິ (Homohabilis)....................................................................7 2.2. ໜວດໂຮໂມເອເລກັ ຕສັ (HomoErectus)..............................................................7 2.3. ໜວດໂຮໂມຊາປຽນ (Homosapiens) .................................................................8 III. ປັດໄຈທ່ ພີ າໃຫມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງຂອງມະນຸດ................................................................... 10 3.1. ສະພາບແວດລອູ້ ມພາຍນອກ ............................................................................... 10 3.2. ບດບາດຂອງການອອກແຮງງານ ........................................................................... 10 ບດທ3ີ ວວິ ດັ ທະນາການໃນການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອຶ່ື ງມໃນຍຸກຫນີ , ຍຸກໂລຫະ ................ 12 I. ດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ . .............................................................. 12 1.1 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ເກ່ າ. ............................................... 12 1.2 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ກາງ 12.000 – 10.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ......... 14 1.3 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ໃໝ່ 10.000 – 5.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ..... 14 ll. ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກໂລຫະ...................................................... 14 2.1 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກທອງແດງ ............................................. 14 2.2 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກທອງສາລດິ . ......................................... 14 2.3 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ເຫກັ .............................................. 15 ບດທ4ີ ການກາເນດີ ສງັ ຄມກກເຫ່ າ..................................................................................... 16 I. ການກາເນດີ ລະບອບມານດາສດິ ທລິ າດ .......................................................................... 16 1.1 ດາູ້ ນການປກຄອງ .............................................................................................. 16 1.2 ດາູ້ ນສງັ ຄມ..................................................................................................... 16 1.3 ດາູ້ ນເສດຖະກດິ ............................................................................................... 17 II. ການກາເນດີ ລະບອບບດິ າສດິ ທລິ າດ............................................................................. 17 2.2 ດາູ້ ນສງັ ຄມ .................................................................................................... 18 III. ປັດທ່ ພີ າໃຫມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງຈາກລະບອບມານດາໄປສ່ ລະບອບລດິ າ...................................... 18 ບດທີ 5 ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງລະບອບຂາູ້ ທາດ ................................................ 19 I. ການສນິູ້ ສຸດຂອງລະບອບສະຫະຊບີ ປະຖມບຮານ ແລະ ການກາຍເປັນສງັ ຄມມຊີ ນຊນັູ້ .................. 19 II. ການກາເນດິ ລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ອອກ ......................................................................20

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ 2.1 ລດັ ເມໂຊໂປຕາມ.ີ .............................................................................................20 2.2 ລດັ ເອຢິບ......................................................................................................20 2.3 ລດັ ຈນີ ......................................................................................................... 21 2.4 ລດັ ອນິ ເດຍ.................................................................................................... 21 III. ການກາເນດິ ລະບອບຂາູ້ ທາດ ....................................................................................22 3.1.ລດັ ເກຣກັ ..........................................................................................................22 3.2. ລດັ ໂຣແມງັ ......................................................................................................22 V. ວດັ ທະນະທາບຮານທ່ ໂີ ດດເດ່ ນັ ພາກຕາເວນັ ອອກ ແລະ ພາກຕາເວນັ ຕກ..................................23 4.1. ວດັ ທະນະທາຕາເວນັ ອອກ ..................................................................................23 4.2. ວດັ ທະນະທາຕາເວນັ ຕກ ...................................................................................25

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ບດົ ທ1ີ ຄວາມຮູເ້ ບອ້ ງຕນົ້ ກ່ື ຽວກບັ ປະຫວດັ ສາດ 1. ຄວາມໝາຍ ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ 1.1 ຄວາມໝາຍຂອງປະຫວດັ ສາດ ຄາວື່ າ “ປະຫວດັ ສາດ” ມຄີ ວາມໝາຍກງົ ກບັ ສບັ ໃນພາສາອງັ ກດິ “History” ມຕີ ນົ້ ກາເນດີ ຂອງຄາສບັ ມາຈາກພາສາເກຣກັ ຄ: Histori” ແລະ ພາສາລາຕນິ ວື່ າ “Historia” ທື່ ໝີ າຍເຖງິ ການຄນົ້ ຄວາ້ , ກວດກາ, ສບສວນ, ການສອບຖາມໃນບນັ ຫາ, ເຫດການຕ່ື າງໆທື່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນສງັ ຄມົ ມະນຸດ ຢ່ື ູໃນອາດດີ ນບັ ແຕື່ ກາເນດີ ມມີ ະນດຸ ຈມົ ມາເຖງິ ປະຈບຸ ນັ ທ່ື ເີ ອາົ ມາປະກອບ ແລະ ຈດັ ລຽງລາດບັ ເຫດການເລື່ າົ ນນັ້ ໃຫຖ້ ກຕອ້ ງ, ສອດຄ່ື ອງ ກບັ ກາລະເວລາໂດຍມກີ ານວເິ ຄາະ, ວພິ າກຢື່ າງມເີ ຫດຜນົ (ມໂີ ລຊກິ ) ເພາະວື່ າບນັ ດາເຫດການເລ່ື າົ ນນັ້ ບາງເຫດ ການກໝຄີ ວາມຈະແຈງ້ ແລະ ບາງເຫດການກບື່ ຈະແຈງ້ ພອ້ ມທງັ ບ່ື ມກີ ານບນັ ທກ ຫ ບາງຄງັ້ ການບນັ ທກກເປັນ ຮູບພາບ (ຮູບແຕມ້ ), ຮູບແກະສະຫກັ . ຜູທ້ ່ື ລີ ເິ ລື່ ມີ ນາຄາສບັ ນຂີ້ ນ້ ມານາໃຊເ້ ປັນຄງັ້ ທາອດິ ແມ່ື ນທື່ ານ ເຮໂຣໂດ ຕສັ (Herodotus ເກດີ ປີ 484 ກື່ ອນຄ.ສ ເສຍຊວີ ດິ ປີ 425 ກື່ ອນ ຄ.ສ.) ເຊງິ ເປັນນກັ ປາດຊາວເກຣກັ . ທ່ື ານເປັນຜູທ້ າອດິ ທື່ ໄີ ດຈ້ ດັ ວາງລະບບົ ລະບຽບກ່ື ຽວກບັ ການຈດົ , ບນັ ທກເລື່ ອງລາວຄວາມເປັນມາໃນອະດດີ ຂອງຊຸມຊນົ ຕນົ ເອງ ແລະ ຊຸມຊນົ ອື່ ນໆ ຈນົ ເຮດັ ໃຫກ້ ານຂຽນປະຫວດັ ສາດເປັນໄປຢື່ າງມລີ ະບບົ ລະບຽບ. ໃນພາສາລາວສາລບັ ຄາສບັ ຄາວ່ື າ “ປະຫວດັ ສາດ” ແມື່ ນໄດມ້ າຈາກຄາສບັ ສອງຄາປະສມົ ກນັ ຄ: ຄາວ່ື າ “ປະຫວດັ ” ແມື່ ນໝາຍເຖງິ ເຫດການ, ປະກດົ ການຕ່ື າງໆທື່ ຂີ ນ້ ໃນອາດດີ ທ່ື ຜີ ື່ ານມາ ແລະ ອກີ ຄາສບັ ໜື່ ງແມ່ື ນ “ສາດ” ແມ່ື ນໝາຍເຖງິ ຫກັ ການ, ເຫດຜນົ ຂອງຄວາມເປັນຈງິ . ດ່ື ງັ ນນັ້ , ເມອເຮາົ ເອາົ ສອງ ສບັ ນລີ້ ວມເຂາົ້ ກນັ ແລວ້ ຈະໄດຄ້ ວາມໝາຍໃໝ່ື ຄ: ໄລຍະເຫດການ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນດຸ ເຊງິ ເກດີ ຂນ້ ພອ້ ມໆກບັ ການປະກດົ ຕວົ ຂອງມະນຸດຢ່ື ູບນົ ໜາ້ ໂລກ ແລະ ຊບີ້ ອກໃຫເ້ ຫນັ ເຖງິ ໄລຍະການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສື່ ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການທື່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນອາດດີ ໂດຍຜ່ື ານ 3 ກດົ ເກນຄ: ການກາເນດີ , ການຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ການ ຊຸ ດໂຊມ. ປັດໄຈທ່ື ເີ ຮດັ ໃຫທ້ ່ື ານ Herodotus ນາເອາົ ຄາສບັ “History” ໃນພາສາເກຣກັ ມາໃຊໃ້ ນປະຫວດັ ສາດ ນນັ້ ກເພາະຄາວ່ື າ “Histori” ໝາຍເຖງິ ການຖກັ ແສື່ ວ ຫ ການຕື່ າ. ດວ້ ຍເຫດນທີ້ ່ື ານ Herodotus ເຫນັ ວື່ າເລື່ ອງລາວທື່ ຕີ ນົ ເອງຂຽນຂນ້ ຈາກການສກສາຄນົ້ ຄວາ້ ແລະ ສອບສວນໃຊເ້ ວລາ, ຄວາມອດົ ທນົ ພາກພຽນ ກື່ ອນຈະໄດມ້ າ ແລະ ເຫນັ ວື່ າມກີ າມະວທິ ທີ ື່ ຄີ າ້ ຍຄການຖກັ ແສື່ ວ ຫ ການຕື່ າ. ທ່ື ານ Herodotus ໄດຮ້ ບັ ການ ຍອ້ ງຍຈາກນກັ ປະຫວດັ ສາດລຸນ້ ຕື່ ໆມາຈນົ ຖກຂະໜານາມ(ໃຫນ້ າມມະຍດົ ) ວ່ື າເປັນ “ບດິ າແຫື່ ງປະຫວດັ ສາດ”. 1.2. ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ. ກ. ໜາ້ ທ່ື ຂີ ອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ ປະຫວດັ ສາດມໜີ າ້ ທ່ື ສີ ກສາຄນົ້ ຄວາ້ , ວໄິ ຈ, ພສິ ູດ ແລະ ບນັ ທກຄນບນັ ດາເຫດການຕື່ າງໆທື່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນອາດດີ ໃຫມ້ ຄີ ວາມຈະແຈງ້ ກວ່ື າເກື່ າົ , ນອກນນັ້ ຍງັ ມໜີ າ້ ທື່ ພີ ວົ ພນັ ກບັ ສາຂາວທິ ະຍາສາດອື່ ນໆ ເພ່ື ອຄນົ້ ຄວາ້ ແລະ ຊອກຫາຂມ້ ູນຕ່ື າງໆ ທື່ ບີ ື່ ທນັ ໄດຄ້ ນົ້ ພບົ . ຂ. ຄວາມໝາຍຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ ວຊິ າປະຫວດັ ສາດແມ່ື ນວທິ ະຍາສາດ ແລະ ແມື່ ນວຊິ າການຂະແໜງໜ່ື ງທ່ື ກີ ື່ ຽວຂອ້ ງກບັ ຄວາມເປັນມາ ໃນອະດດີ . ດວ້ ຍເຫດນນັ້ , ວຊິ າປະຫວດັ ສາດ ຈ່ື ງໝາຍເຖງິ ການສກສາຄນົ້ ຄວາ້ , ຈດັ ລຽງບນັ ຫາ, ອະທບິ າຍບນັ ຫາ ກ່ື ຽວກບັ ອະດດີ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດໃຫຖ້ ກຕອ້ ງ ແລະ ສອດຄ່ື ອງກບັ ຂອບເຂດ, ເວລາຂອງເຫດການທື່ ເີ ກດີ ຂນ້ ແຫື່ ງຂະບວນວວິ ດັ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດໃນແຕື່ ລະຍຸກ ແລະ ຍງັ ເປັນບື່ ອນສກສາວທິ ະຍາ 1

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ຄວາມຮູຂ້ ອງມະນດຸ ໃນອະດດີ ທ່ື ໄີ ດພ້ າກພຽນ ແລະ ພະຍາຍາມສາ້ ງສນັ ຄວາມສວີ ໄິ ລຂນ້ ໂດຍທ່ື ນີ ກັ ປະຫວດັ ສາດເປັນຜູທ້ າການສກສາ ຄນົ້ ຄວາ້ , ວເິ ຄາະ, ຕຄີ ວາມໝາຍຈາກຫກັ ຖານຕື່ າງໆ ຕະຫອດຮອດວທິ ກີ ານໃຊເ້ ຫດ ຜນົ ຕາມຄວາມເປັນຈງິ ເພ່ື ອຊື່ ວຍໃຫຄ້ ນົ ລຸນ້ ຫງັ ໄດສ້ ກສາຮື່ າຮຽນ ແລະ ໃຊເ້ ປັນແນວທາງໃນການດາລງົ ຊວີ ດິ ພອ້ ມທງັ ພດັ ທະນາສງັ ຄມົ ມະນຸດໃນປັດຈບຸ ນັ ແລະ ອານາຄດົ . ຄ. ຄວາມສາຄນັ ຂອງວຊິ າປະຫວດັ ສາດ - ຊ່ື ວຍເສມີ ສາ້ ງຄຸນຄ່ື າທາງດາ້ ນສະຕປິ ັນຍາ ແລະ ອຸດມົ ຄະຕໃິ ນການດາເນນີ ຊວີ ດິ ເຮດັ ໃຫຜ້ ູທ້ ່ື ສີ ກສາ ເປັນຄນົ ຮກັ ຄວາມຈງິ , ມຄີ ຸນນະທາເປັນພນ້ ຖານ ແລະ ເປັນເຄື່ ອງມຢດໝນັ້ ໃນຈດິ ໃຈ. - ຊື່ ວຍເພ່ື ມີ ປະສບົ ການໃຫມ້ ຄີ ວາມຮູ ້ ແລະ ຄວາມຄດິ ຢ່ື າງກວາ້ ງຂວາງ ເຮດັ ໃຫຜ້ ູຮ້ ຽນເປັນຄນົ ສະ ຫຽວ ສະຫາດ ມພີ ກິ ໄຫວທນັ ເຫດການ, ທນັ ສະໄໝ ແລະ ທນັ ຄນົ . - ຊ່ື ວຍໃຫເ້ ກດີ ແນວທາງໃນການກາ້ ປະເຊນີ ໜາ້ ກບັ ຄວາມຈງິ ໃນການດາລງົ ຊວີ ດິ ໂດຍອາໄສຄວາມຮູ ້ ແລະ ແບບຢ່ື າງໃນປະຫວດັ ສາດ, ເປັນຂມ້ ູນໃນການພຈິ າລະນາຕດັ ສນິ ບນັ ຫາຕື່ າງໆ ໄດຢ້ ື່ າງຖກຕອ້ ງເໝາະສມົ , ສາມາດຫກີ ລຽ້ ງຈາກຂມ້ ນູ ຜດິ ພາດໄດຢ້ ່ື າງຄ່ື ອງແຄວ້ . - ປະຫວດັ ສາດສອນໃຫຄ້ ນົ ເຮາົ ຮູຈ້ ກັ ວທິ ຄີ ດິ ທ່ື ມີ ເີ ຫດຜນົ ແລະ ວາງຢ່ື ູບນົ ພນ້ ຖານຂອງຂມ້ ູນຄວາມຈງິ ການສກສາປະຫວດັ ສາດຕອ້ ງການເສລພີ າບໃນທາງຄວາມຄດິ , ແຕື່ ຄວາມຄດິ ນນັ້ ຕອ້ ງວາງຢ່ື ູບນົ ພນ້ ຖານຂອງ ເຫດຜນົ . ດວ້ ຍເຫດນນັ້ ປະຫວດັ ສາດຈ່ ງື່ຶ ວາງກນົ ລະຍຸດໃນການສກສາໂດຍຍດຖເຫດຜນົ ເປັນຫກັ ສາຄນັ ຄ: ການຮູຈ້ ກັ ກວດສອບ, ວດັ ຄ່ື ານາ້ ໜກັ , ຄວາມໜາ້ ເຊ່ື ອຖຂອງຫກັ ຖານທື່ ສີ າມາດພສິ ູດ ແລະ ອະທບິ າຍໃຫເ້ ຂາົ້ ໃຈໄດດ້ .ີ ງ. ຫກັ ການຄນົ້ ຄວາ້ ວຊິ າປະຫວດັ ສາດ ການສກສາວຊິ າປະຫວດັ ສາດແມື່ ນການສກສາກ່ື ຽວກບັ ປະຫວດັ ຄວາມເປັນມາ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນດຸ , ນບັ ແຕ່ື ກາເນດີ ມມີ ະນຸດບນົ ໜາ້ ໂລກ ແລະ ເກດີ ກ່ື ອນທ່ື ຈີ ະມກີ ານຈດົ ບນັ ທກດວ້ ຍຕວົ ອກັ ສອນ, ຈນົ ມາຮອດຍຸກທື່ ສີ ງັ ຄມົ ຂະຫຍາຍ ແລະ ເກດີ ມຕີ ວົ ອກັ ສອນຂນ້ ຈ່ື ງເຮດັ ໃຫປ້ ະຫວດັ ຄວາມເປັນມາຂອງ ມະນຸດຈະແຈງ້ ຂນ້ ຕ່ື ມ, ເຖງິ ຢື່ າງໃດກຕາມຕວົ ອກັ ສອນໃນໄລຍະທາອດິ ແມ່ື ນຕວົ ອກັ ສອນຈະແຈງ້ ຂນ້ ຕ່ື ມ, ເຖງິ ຢື່ າງໃດກຕາມຕວົ ອກັ ສອນໃນໄລຍະທາອດິ ແມື່ ນຕວົ ອກັ ສອນຮູບພາບສນັ ຍາລກັ ຈ່ື ງເປັນເລື່ ອງຍາກໃນການອ່ື ານ ແລະ ການສກສາຄນົ້ ຄວ້ າ. ສະນນັ້ , ການສກສາຄນົ້ ຄວາ້ ກ່ື ຽວກບັ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດຕອ້ ງອງີ ໃສ່ື ຫກັ ຖານ ແລະ ຂມ້ ູນຕື່ າງໆ ທື່ ຄີ ນົ້ ພບົ ດ່ື ງັ ນ:ີ້  ຊາກຂອງສ່ື ງິ ທ່ື ມີ ຊີ ວີ ດິ ທື່ ກີ າຍເປັນຫນີ ຫ ດນິ (Fossils)  ຊາກກະດກູ ທື່ ເີ ສດເຫອ (Bones)  ຊາກຂເີ້ ຖື່ າົ ຫ ຖານໄຟ (Ashes of fire)  ເຄື່ ອງມໃຊຕ້ ື່ າງໆ (Tools)  ຮູບແຕມ້ ຕາມຖາ້ ແລະ ໜາ້ ຜາ (Cave painting)  ຮດີ ຄອງ, ປະເພນີ ແລະ ເລ່ື ອງເລ່ື າົ  ບດົ ບນັ ທກ, ພງົ ສະວະດານ ແລະ ເອກະສານຕ່ື າງໆທື່ ກີ ່ື ຽວຂອ້ ງ ເພື່ ອອະທບິ າຍ ແລະ ວເິ ຄາະຫກັ ຖານທື່ ກີ ື່ າວມາຂາ້ ງເທງິ ນນັ້ ມນັ ຈາເປັນຕອ້ ງໄດອ້ າໄສນກັ ວຊິ າການ ຈາກຂະແໜ່ື ງການຕື່ າງໆເຂາົ້ ມາຊ່ື ວຍໃຫຄ້ ວາມກະຈ່ື າງແຈງ້ ກື່ ຽວກບັ ຫກັ ຖານທ່ື ຂີ ຸດຄນົ້ ມາໄດນ້ ນັ້ ເປັນຕນົ້ :  ນກັ ປະຫວດັ ສາດ (Historian)  ນກັ ບູຮານຄະດີ (Archaeologist) 2

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ  ນກັ ມະນຸດວທິ ະຍາ (Anthropologist)  ນກັ ຊວີ ະວທິ ະຍາ (Biologist)  ນກັ ຊວີ ະດກດາບນັ ວທິ ະຍາ (Paleontologist)  ນກັ ເຄມວີ ທິ ະຍາ (Chemist)  ນກັ ທລະນວີ ທິ ະຍາ (Geologist)  ນກັ ພູມວີ ທິ ະຍາ (Geographer)  ນກັ ສາຫວດວທິ ະຍາ (Surveyor) 2. ການແບື່ ງໄລຍະປະຫວດັ ສາດ ການແບ່ື ງໄລຍະປະຫວດັ ໂດຍທື່ ວົ ໄປແລວ້ ແມ່ື ນອງີ ໃສື່ ສະພາບເຫດການທາງປະຫວດັ ສາດທ່ື ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນອາດດີ ຂອງມວນມະນຸດນບັ ແຕ່ື ດກດາບນັ ຈນົ ຮອດປະຈບຸ ນັ , ເຊື່ ງິ ໄດຜ້ ື່ ານຂະບວນວວິ ດັ ອນັ ຍາວນານ ແລະ ຜື່ ານຫາຍຍຸກ, ຫາຍສະໄໝຂອງລະບບົ ສງັ ຄມົ ມະນດຸ , ເປັນເວລາຫາຍໝ່ື ນປີຜ່ື ານມານນັ້ . ເພື່ ອເຮດັ ໃຫສ້ ະດວກ ໃນການສກສາຄນົ້ ຄວາ້ ມນັ ຈ່ື ງມຄີ ວາມຈາເປັນທື່ ຈີ ະຕອ້ ງໄດກ້ ານດົ ຂອບເຂດຂອງເວລາໂດຍອງີ ໃສື່ ເຫດການທ່ື ນີ ັ ກປະຫວດັ ສາດໄດສ້ ກສາ ຄນົ້ ຄວາ້ ແລະ ການຄນົ້ ພບົ ຫກັ ຖານທື່ ກີ ື່ ຽວຂອ້ ງກບັ ມະນຸດນນັ້ ເພື່ ນິ ຈື່ ງສາມາດການດົ ໄລຍະປະຫວດັ ສາດໄດ.້ ແຕື່ ການແບ່ື ງໄລຍະເວລາທາງປະຫວດັ ສາດຂອງນກັ ປະຫວດັ ສາດ ຍງັ ບື່ ທນັ ເປັນເອກະ ພາບກນັ ເທ່ື ອເພາະວື່ າການການດົ ໄລຍະເວລາທາງປະຫວດັ ສາດ ແມື່ ນເປັນໄປຕາມຫກັ ການ, ເຫດຜນົ , ຂມ້ ນູ ຂອງໃຜລາວທ່ື ນີ າມາອາ້ ງອງີ ແລະ ນາສະເໜີ ໂດຍທ່ື ວົ ໄປແລວ້ ນກັ ເປັນຫວດັ ສາດໄດແ້ ບ່ື ງໄລຍະເວລາທາງປະ ຫວດັ ສາດອອກເປັນ 4 ສະໄໝດື່ ງັ ນ:ີ້  ປະຫວດັ ສາດສະໄໝບູຮານ: ກວມເອາົ 2 ລະບອບສງັ ຄມົ ຄ: - “ລະບອບສະຫະຊບີ ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູນຮານ” ເລື່ ມີ ແຕື່ ກາເນດີ ມມີ ະນຸດຂນ້ ມາເມອປະມານ 2 ລາ້ ນ ປີ ກ່ື ອນ ຄ.ສ. ແກື່ ນຍາວຈນົ ເຖງິ ສງັ ຄມົ ເກດີ ມກີ າມະສດິ ສື່ ວນບຸກຄນົ (ສງັ ຄມົ ມຊີ ນົ ຊນັ້ ) ກກາເນດີ ລດັ ຂນ້ ມາເປັນ ຄງັ້ ທາອດິ ເມອປະມານ 5.000-4.500 ປີ ກື່ ອນ ຄ.ສ. - “ລະບອບຂາ້ ທາດ” ເລື່ ມີ ແຕ່ື 5.000-4.500 ປີ ກ່ື ອນ ຄ.ສ. ເມ່ື ອສງັ ຄມົ ມະນຸດໄດພ້ ດັ ທະນາຕນົ ເອງ ກາ້ ວຂນ້ ສ່ື ູສງັ ຄມົ ທື່ ມີ ຊີ ນົ ຊນັ້ ເກດີ ມຜີ ູປ້ ົກຄອງ ແລະ ຜູທ້ ່ື ຖີ ກປົກຄອງຄງັ້ ທາອດິ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດທື່ ຖີ ເອາົ ແຮງ ງານຄນົ ເປັນເຄື່ ອງມວດັ ແທກຄວາມລາ້ ລວຍຂອງຄນົ ໃນສງັ ຄມົ ເຊ່ື ງິ ນກັ ປະຫວດັ ສາດເອນີ້ ວື່ າ “ລະບອບຂາ້ ທາດ” ລະບອບຂາ້ ທາດແກື່ ຍາວມາຮອດການພງັ ທະລາຍຂອງອານາຈກັ ໂຣມນັ ຕາເວນັ ຕກົ ໃນປີ ຄ.ສ. 476.  ປະຫວດັ ສາດສະໄໝກາງ: ເປັນອກີ ໄລຍະໜ່ື ງທື່ ສີ ງັ ຄມົ ມກີ ານປື່ ຽນແປງຮູບແບບລະບອບຂອງການ ປົກຄອງ ແລະ ການພວົ ພນັ ໃນສງັ ຄມົ ເຊື່ ງິ ນກັ ປະຫວດັ ສາດເອນິ້ ວ່ື າ: “ລະບອບສກັ ດນີ າ” ເລື່ ມີ ແຕື່ ການພງັ ທະ ລາຍຂອງອານາຈກັ ໂຣມນັ ປີ ຄ.ສ. 476 ຮອດການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງລະບອບສງັ ຄມົ ຢ່ື ູເອຣີ ບົ ຄປະຕວິ ດັ ນາຍ ທນຢ່ື ູອງັ ກດິ ປີ ຄ.ສ. 1640.  ປະຫວດັ ສາດສະໄໝໃໝື່ : ເປັນລະບອບໜ່ື ງທື່ ກີ າມະສດິ ສື່ ວນບຸກຄນົ ຂະຫຍາຍຕວົ ສູງ ແລະ ຜູທ້ ື່ ມີ ີ ຊບັ ສມົ ບດັ ຫາຍກາຍເປັນຜູທ້ ່ື ມີ ບີ ດົ ບາດໃນສງັ ຄມົ ເຊ່ື ງິ ເອນີ້ ວື່ າ: “ລະບອບທນນຍິ ມົ ” ເລ່ື ມີ ແຕ່ື ປີ ຄ.ສ. 1640 ຮອດການປະຕວິ ດັ ຣດັ ເຊຍ ເດອນ ຕຸລາ 1917 ເຊື່ ງິ ໄດແ້ ບື່ ງອອກເປັນ 2 ໄລຍະຄ: - ນບັ ແຕ່ື ປີ ຄ.ສ. 1640 ຈນົ ເຖງິ ການສາ້ ງຕງັ້ ກອມມນູ ປາລີ ປີ ຄ.ສ. 1871 ເປັນຊື່ ວງໄລຍະທື່ ີ ປະເທດ ທນນຍິ ມົ ຢື່ ູເອຣີ ບົ , ອາເມລກິ າ ແລະ ອາຊບີ າງປະເທດ ຂະຫຍາຍຕວົ ກາ້ ວຂນ້ ເປັນປະເທດມະຫາອານາດ. - ນບັ ແຕ່ື ປີ ຄ.ສ. 1871 ເຖງິ ປີ ຄ.ສ. 1917 ເປັນໄລຍະເວລາທ່ື ປີ ະເທດທນນຍິ ມົ ກາຍເປັນປະເທດຈກັ ກະພດັ ທ່ື ເີ ຂມັ້ ແຂງ. 3

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ  ປະຫວດັ ສາດສະໄໝປັດຈບຸ ນັ : ເລ່ື ມີ ແຕ່ື ປີ ຄ.ສ 1917 ຮອດປັດຈບຸ ນັ , ເປັນຊື່ ວງໄລຍະທ່ື ສີ ງັ ຄມົ ມະນຸດ ພະຍາຍາມສະແຫວງຫາສນັ ຕພິ າບ ແລະ ຄວາມສະເໝພີ າບຂອງຄນົ ໃນສງັ ຄມົ ເຊື່ ງິ ເອນີ້ ວ່ື າ: “ລະບອບສງັ ຄມົ ນຍິ ມົ ” ສ່ື ງິ ຕື່ າງໆ ເລ່ື າົ ນນັ້ ໄດສ້ ະແດງອອກໃຫເ້ ຫນັ ໃນຂະບວນການຕ່ື ສ່ື ູຂອງປະຊາຊນົ ແລະ ຊາວກາມະ ກອນຜູອ້ ອກແຮງງານທື່ ພີ ອ້ ມກນັ ລຸກຮຂ້ ນ້ ຕາ້ ນກບັ ການປົກຄອງທື່ ກີ ດົ ຂ່ື ຂີ ູດຮດີ ຂອງປະເທດທ່ື ເີ ປັນເຈາົ້ ອານານິ ຄມົ ເພ່ື ອປົດປື່ ອຍຕນົ ເອງອອກຈາກການກດົ ຂື່ ຂີ ູດຮດີ ແລະ ເປັນໄລຍະທື່ ສີ ງັ ຄມົ ທ່ື ມີ ຄີ ວາມຈະເລນີ ກາ້ ວໜາ້ ທາງ ດາ້ ນເທກັ ໂນໂລຢີ. ໃນຄວາມເປັນຈງິ ການກາເນດີ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ແຕ່ື ລະໄລຍະ ແລະ ເຫດການຂອງ ແຕື່ ລະຂງົ ເຂດ ແມື່ ນເກດີ ຂນ້ ບື່ ພອ້ ມກນັ ບາງຂງົ ເຂດເກດີ ຂນ້ ໄວແຕື່ ບາງຂງົ ເຂດເກດີ ຂນ້ ຊາ້ ໂດຍອງີ ໃສື່ ເງ່ືອນໄຂ ຂອງແຕ່ື ລະເຂດ. ຕວົ ຢື່ າງ: ລະບອບຂາ້ ທາດຢື່ ູເອຣີ ບົ ເກດີ ຂນ້ ຊາ້ ແຕ່ື ຂະຫຍາຍຕວົ ໄວພອ້ ມທງັ ສນິ້ ສຸດລງົ ໄວ, ສ່ື ວນລະ ບອບຂາ້ ທາດຢ່ື ູອາຊີ ເກດີ ຂນ້ ໄວກ່ື ອນແຕ່ື ຂະຫຍາຍຕວົ ຊາ້ ແລະ ການສນິ້ ສຸດກຊາ້ ເຊນັ ກນັ . 3. ທດິ ສະດກີ ານແບ່ື ງຍຸກສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ການສກສາປະຫວດັ ສາດແມ່ື ນຕອ້ ງໄດອ້ ງີ ໃສື່ ຫາຍບນັ ຫາ ແລະ ຫາຍຫກັ ຖານຂມ້ ູນເພ່ື ອນາມາວເິ ຄາະ, ຕລີ າຄາ, ໄຈແ້ ຍກບນັ ຫາຄດື່ ງັ ທື່ ໄີ ດກ້ ື່ າວມາຂາ້ ງເທ່ື ງິ ນນັ້ . ການຈດັ ແບ່ື ງຍຸກທາງປະຫວດັ ສາດ ຈື່ ງໄດມ້ ຫີ າຍທດິ ສະ ດທີ ່ື ແີ ຕກຕ່ື າງກນັ ຂນ້ ກບັ ບ່ື ອນອງີ ຂອງແຕື່ ທດັ ສະນະຂອງໃຜລາວ.  ການແບື່ ງໂດຍນກັ ບູຮານຄະດີ ຫ ບູຮານວດັ ຖຸ ການແບ່ື ງໂດຍນກັ ບູຮານຄະດີ ຫ ບູຮານວດັ ຖຸ ແມື່ ນອງີ ໃສ່ື ຊາກເສດເຫອຂອງເຄ່ື ອງມ ເຄ່ື ອງໃຊທ້ ່ື ມີ ະ ນຸດສາ້ ງຂນ້ ໃນແຕ່ື ລະໄລຍະຂອງຂະບວນວວິ ດັ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດ. ແບື່ ງຍຸກຕາມນກັ ບູຮານຄະດ:ີ ແມ່ື ນອງີ ໃສື່ ທດິ ສະດຂີ ອງທ່ື ານ ຊເີ ຈ ທອມສນັ (CJ Thomsen) ແລະ ທື່ ານ ຈອນ ລາບບ໋ອກ (John Labbock) ໂດນຖເອາົ ຮູບແບບລກັ ສະນະຂອງເຄ່ື ອງມ, ເຄ່ື ອງໃຊທ້ ື່ ຄີ ນົ ເຮາົ ນາໃຊໃ້ ນຊວີ ດິ ປະຈາວນັ ໃນແຕື່ ລະໄລຍະຂອງຂອງບວນວວິ ດັ ຂອງສງັ ຄມົ ມະນຸດ ໃນການປະດດິ ແລະ ການ ພດັ ທະນາເຄ່ື ອງມນບັ ແຕື່ ອາດດີ ຈນົ ເຖງິ ປະຈບຸ ນັ , ໂດຍບື່ ຄານງເຖງິ ພດຕກິ າຂອງສງັ ຄມົ ແລະ ອາລຍິ ະທາ. ສື່ ງິ ເລ່ື າົ ນນັ້ ຊໃີ້ ຫເ້ ຫນັ ເຖງິ ພດັ ທະນາການໃນການດາລງົ ຊວີ ດິ ຂອງມະນຸດແຕ່ື ລະຂນັ້ ແລະ ອງີ ໃສື່ ເຄື່ ອງມ, ເຄ່ື ອງ ໃຊເ້ ລື່ າົ ນນັ້ ເປັນຕວົ ການດົ ຍຸກຂອງປະຫວດັ ສາດດ່ື ງັ ນ:ີ້ o ຍຸກຫນີ Stone Age - ສະໄໝຫນີ ເກື່ າົ - ສະໄໝຫນີ ກາງ - ສະໄໝຫນີ ໃໝື່ o ຍຸກໂລຫະ - ສະໄໝທອງແດງ - ສະໄໝທອງສາລດິ - ສະໄໝເຫກັ ແບື່ ງຕາມນກັ ປະຫວດັ ສາດທ່ື ວົ ໄປ: ເຊ່ື ງິ ເປັນທດິ ສະດຂີ ອງທື່ ານ ເອດັ ເວດີ ທາຍເລີ (Edward Tylor) ແລະ ທື່ ານ ເລວດິ ມແກນ (Lewis Morgan) ແມື່ ນອງີ ໃສ່ື ພດຕກິ າທາງສງັ ຄມົ ແລະ ອະລຍິ ະທາ ເປັນຫກັ , ເຊງິ ນບັ ຕງັ້ ແຕ່ື ມະນດຸ ໂຮມຕວົ ກນັ ເຂາົ້ ເປັນສງັ ຄມົ ທື່ ກີ ່ື ຽວພນັ ກນັ ໃນໄລຍະແລກເລື່ ມີ ຂອງສງັ ຄມົ ກະສິ ກາເມອປະມານ 10.000 ປີ ກື່ ອນ ຄ.ສ. (BC) ເຊງິ ໄດແ້ ບ່ື ງໄວດ້ ່ື ງັ ນ:ີ້ 4

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ - ຍຸກບ່ື ມຕີ ວົ ໜງັ ສ ຫ ຍຸກກ່ື ອນປະຫວດັ ສາດ ຫ ຍຸກປື່ າເຖ່ື ອນ - ຍຸກມຕີ ວົ ໜງັ ສ ຫ ຍຸກປະຫວດັ ສາດ ຫ ຍຸກອາລຍິ ະທາເລ່ື ມີ ຕນົ້ ແບື່ ງຕາມທດິ ສະດມີ າກຊດິ : ແມ່ື ນອງີ ໃສ່ື ໄລຍະຂອງການກາເນດີ ແລະ ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງສງັ ຄມົ ໂດຍອາໄສກດົ ເກນຫກັ ມນູ ຂອງທາມະຊາດຄ: ການກາເນດີ , ການຂະຫຍາຍຕວົ ແລະ ການຊຸດໂຊມ ຂອງສ່ື ງິ ວດັ ຖຸ ແລະ ປະກດົ ການໄດແ້ ບື່ ງເອາົ ໄວດ້ ່ື ງັ ນ:ີ້ - ໄລຍະກາເນດີ ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ເປັນໄລຍະທື່ ມີ ະນຸດໄດໂ້ ຮມຕວົ ກນັ ດາລງົ ຊວີ ດິ ແບບກ່ື ຸມກອ້ ນ ພອ້ ມທງັ ການປື່ ຽນແປງວຖິ ຊີ ວີ ດິ ຈາກການດາລງົ ຊວີ ດິ ແບບເລື່ ອນລອຍຕາມລະດກູ ານຂອງພດພນັ ທນັ ຍາຫານ ແລະ ການເຄື່ ອນຫຍາຍຂອງຝຸ ງສດັ ມາເປັນການດາລງົ ຊວີ ແິ ບບຄງົ ທື່ ີ - ໄລຍະຂະຫຍາຍຕວົ ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ເປັນຊ່ື ວງເວລາທື່ ລີ ະບອບມານດາສດິ ທລິ າດຂະຫຍາຍຕວົ ສູງ, ເປັນໄລຍະເວລາທ່ື ບີ ື່ ທນັ ມກີ ານແບື່ ງງານ ແລະ ຈາແນກກື່ ຸມຄນົ ພອ້ ມທງັ ຊນົ ຊນັ້ ໃນສງັ ຄມົ . - ໄລຍະຊຸດໂຊມສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ເປັນຊື່ ວງໄລຍະທ່ື ມີ ະນຸດມຄີ ວາມຕອ້ ງການສູງຂນຶ່ືູ້ ກວ່ື າ ເມ່ື ອ ກ່ື ອນ ເຮດັ ໃຫມ້ ກີ ານພດັ ທະນາເຄ່ື ອງມ-ເຄ່ື ອງໃຊທ້ ່ື ມີ ຜີ ະລດິ ຕະຜນົ ສູງຂນ້ ແບບວທິ ກີ ານຜະລດິ ໃໝ່ື ນີ້ ໄດເ້ ຮດັ ໃຫສ້ ງັ ຄມົ ແລະ ເສດຖະກດິ ຂະຫຍາຍຕວົ ຢ່ື າງໄວວາເຊາິ ງເປັນຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງລະບອບບດິ າ ສດິ ທລິ າດໃນເວລາຕື່ ມາ. 5

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ບດທີ 2 ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນດຸ I. ທດິ ສະດໃີ ນການສກສາຄນູ້ ຄວູ້ າກື່ ຽວກບັ ມະນດຸ ການສກສາຄນູ້ ຄວາູ້ ກ່ ຽວກບັ ມະນຸດແມ່ ນມຄີ ວາມຫຍຸງູ້ ຍາກຫາຍຍອ້ ນວ່ າ: ສ່ ງິ ຕ່ າງໆເຫ່ ານເີູ້ ກດີ ກ່ ອນ ມີ ການບນັ ທກ່ືຶ , ສະນນັູ້ , ນກັ ມະນດຸ ວທິ ະຍາຕອູ້ ງໄດສູ້ ມທບກບັ ຫາຍຂະແໜງການວທິ ະຍາສາດເຊ່ ນັ : ນກັ ຊວີ ະວິ ທະຍາ, ນກັ ເຄມວີ ທິ ະຍາ, ນກັ ປະຫວດັ ສາດ ແລະ ອນູ້ ໆ: ໂດຍອ່ ງີ ໃສ່ ຮ່ ອງ, ຮ່ າງກະດກ, ເຄ່ ອງມ, ເຄ່ື ອງໃຊ,ູ້ ສ່ ງິ ເສດເຫອຕ່ າງໆທ່ ຕີ ກຄາູ້ ງຢື່ ູໃນດນິ . ນກັ ປະຫວດັ ສາດຄາດວ່ າມະນດຸ ໄດເູ້ ກດີ ຂນຶືູ່້ ຫ່ າງຈາກນປີູ້ ະມານ 2 ລາູ້ ນປີກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 1 ລາູ້ ນ ປີ ຄ.ສ. ແຕ່ ທ່ ານ ທອງສາໄຊຍະວງຄາດີ ນກັ ປະຫວດັ ສາດລາວໄດເູ້ ວາູ້ ວ່ າ: “ມະນຸດໄດກູ້ າເນດີ ຂນຶືູ່້ ກ່ ອນປະມານ 3 ລາ້ ນປີກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 2 ລາູ້ ນ ປີກ່ ອນ ຄ.ສ.” ການກາເນດີ ມະນຸດມຫີ າຍທ່ ານໄດໃູ້ ຫທູ້ ດັ ສະນາແຕກຕ່ າງດ່ ງັ ລ່ ຸມນ:ີູ້ - ທດັ ສະນະທາງສາສະໝາເວາົ້ ວ່ າ: “ພະເຈາູ້ ເປັນສາູ້ ງໂລກ ແລະ ກແມ່ ນພະເຈາູ້ ເປັນຜູສ້ າູ້ ງມະນດຸ ” ຕ່ື ກບັ ບນັ ຫານນີູ້ ກັ ບວດສາສະໜາຄຣດິ ຊ ແຊງັ ໂອກຸສຕນິ (Sing Augustin)ໄດເູ້ ວາູ້ ຢ່ າງແຈ່ ມແຈງູ້ ວ່ າ “ມະນດຸ ສບເຊ່ ອສາຍມາຈາກບນັ ພະບຸລຸດຄ່ ທາອດິ ຂອງໂລກຄ ອາດາມ ແລະ ອວີ າ. ພະເຈາູ້ ສາູ້ ງມະນດຸ ຄື່ ູນຂີ້ ນຶ່ືູ້ ມາເມ່ ອ ປະມານ 6.000 ປີກ່ ອນ ຄ.ສ.”. - ທ່ ານ ອາລສີ ໂຕເຕນິ (Aristotle) ເວາູ້ ວ່ າ; “ມະນຸດເກດີ ມາຈາກສດັ ຊະນດິ ໜ່ ງຶ່ື ’’ ແຕ່ ທ່ ານບ່ ສາມາດ ອະທບິ າຍໄດວູ້ ່ າ’’ມະນຸດເກດີ ມາຈາກສດັ ຊະນດິ ໃດແທ”້ . - ທ່ ານ ຊາກ ດາວນິ (Charies Darwin) ສາມາດຕອບຂຂູ້ ອູ້ ງໃຈຂອງທ່ ານ ອາລສີ ໂຕເຕນິ (Aristote) ໂດຍກ່ າວວ່ າ “ມະນຸດເກດີ ມາຈາກສດັ ຊະນດິ ໜ່ ງ່ຶື ທ່ ມີ ຮີ ບຮ່ າງຄາູ້ ຍຄກບັ ທະນແີ ຕ່ ມຄີ ວາມສວີ ໄິ ລກ່ ວາ” ທ່ ານກບ່ ສາມາດອະທບິ າຍໄດວູ້ ່ າ “ເປັນຫຍງັ ສດັ ຊະນດິ ນຈີູ້ ່ ງຶື່ ພດັ ທະນາການມາເປັນມະນດຸ ໂດຍສມບນ”. - ທ່ ານ ອງັ ແກນ ແກຂູ້ ຂູ້ ອູ້ ງໃຈຂອງທ່ ານ ຊາກ ດາວນິ (Charles Darwin) ໂດຍກ່ າວວ່ າ “ສດັ ດ່ ງັ ກ່ າວ ພດັ ທະນາການມາເປັນມະນດຸ ໄດຍູ້ ອູ້ ນການອອກແຮງງານ’’. - ທ່ ານ ທອງສາ ໄຊຍະວງຄາດີ ໄດເູ້ ວາູ້ ວ່ າ: “ມະນຸດເກດີ ມາຈາກກກເຄາູ້ ເຫ່ າກຂອງ ມະນດຸ ເອງໂດຍບ່ ໄດູ້ ເກດີ ຈາກສດັ ຊະນດິ ໃດທງັ ນນັູ້ ”. ຈາກຄວາມກ່ າວໜາູ້ ທາງດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ, ດາູ້ ນຟີຊກິ ສາດ, ທລະນວີ ທິ ະຍາ, ຊວີ ະວທິ ະຍາ, ນກັ ປະຫວດັ ສາດຈ່ ງືຶ່ ສາມາດຄານວນໄດເູ້ ຖງິ ການກາເນດີ ຂອງສ່ ງິ ທື່ ມີ ຊີ ວິ ດິ ຂອງສດັ ທ່ ມີ ຮີ ບຮ່ າງຄາູ້ ຍຄ ກບັ ທະນີ ເກດີ ຂນຶ່ືູ້ ທາ ອດິ ເມ່ ອປະມານ 2 ແສນ ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ແລະ ຄ່ ອຍໆ ວວິ ດັ ທະນາການເລ່ ອຍໆມາແລວູ້ ປາກດຕວຂນ້ ເມ່ ອປະ ມານ 1 ແສນປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເວາູ້ ລວມແລວູ້ ມະນດຸ ເປັນສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວິ ດິ ທ່ ໄີ ດປູ້ ຽບກ່ ວາສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວິ ດິ ອ່ ນໆ, ຍອູ້ ນວ່ າມະນຸດມລີ ະບບົ ກນົ ໄກການປະກອບສາູ້ ງບນັ ຊາການຄວບຄຸມລະບບົ ປະສາດ, ທ່ ມີ ກີ າລງັ ຄວາມສາມາດສງກ່ ວາສ່ ງິ ທ່ ມີ ຊີ ວີ ດິ ອ່ ນໆ ຈ່ ງືຶ່ ເອນີູ້ ວ່ າ “ມະນດຸ ” ສ່ື ງິ ທື່ ມີ ມີ ະນຸດໄດກ້ າເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການມາເປັນໄລຍະເວລາຫາຍລາ້ ນປີມາແລວ້ , ເຊື່ ງິ ເລມີ ຈາກສດັ ຈາພວກຈລຸ ງັ ດຽວທື່ ໄີ ດຜ້ ່ື ານຂະບວນວວິ ດັ ໂດຍມກີ ານປື່ ຽນແປງ ດນິ້ ລນົ ຕ່ື ສູເ້ ພ່ື ອຄວາມຢື່ ູລອດ ແລະ ການມຊີ ວີ ດິ ຢື່ ູຢື່ າງເໝາະສມົ ທື່ ສີ ຸດ. ດວ້ ຍການອອກແຮງງານ ແລະ ຜະລດິ ເຄ່ື ອງມເຖງິ ວື່ າງື່າຍດາຍສາລບັ ການລຽ້ ງຊບີ ແຕ່ື ກຊ່ື ວຍໃຫບ້ ນັ ພະບູລຸດລຸນ້ ທາອດິ ຂອງພວກເຮາົ ໄດວ້ ວິ ດັ ແຍກຕວົ ອອກຈາກສດັ ມາເປັນມານດຸ ໂດຍສມົ ບູນ. 6

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ II. ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນດຸ ນກັ ມະນຸດວທິ ະຍາເປັນຜສູ້ ກືຶ່ ສາຄນູ້ ຄວູ້ າກ່ ຽວກບັ ມະນຸດໂດຍກງເພ່ ອພາຍະຍາມຊອກຫາຫກັ ຖານທ່ ຈີ ະ ອະທບິ າຍເຖງິ ແຫ່ ງກາເນດີ , ຄວາມເປັນມາ, ວວິ ດັ ທະ ນາການ ການປະກອບສາູ້ ງຂອງຮ່ າງກາຍ ແລະ ຮ່ ອງຮອຍ ວດັ ທະນະທາຂອງມະນດຸ ປັນຕນູ້ ແມ່ ນນກັ ຊວີ ະວທິ ະຍາ, ນກັ ບຮານຄດີ ແລະ ອ່ ນໆທ່ ສີ ກສາກ່ ຽວກບັ ມະນຸດ ໄດລູ້ ງຄວາມເຫນັ ຄາູ້ ຍຄກນັ ວ່ າ ດນິ ແດນທະວບີ ອາຟຣກິ ກາ ຄຖ່ ນິ ກາເນດີ ຂອງມະນຸດ ແລະ ທ່ ນີ ນັູ້ ບນັ ພະບຸລຸດ ຂອງພວກເຮາ ໄດແູ້ ຍກຕວອອກມາຈາກສດັ ປະເພດໜ່ ງືຶ່ ທ່ ຄີ າູ້ ຍຄກ່ຶື ບັ ທະນໄີ ດຢູ້ ່ າງສມບຸນ. ນກັ ວຊິ າການໄດຈູ້ ດັ ລະດບັ ວວິ ດັ ທະຍາການຂອງມະນດຸ ອອກເປັນ 3 ໜວດ ແລະ 5 ປະເພດຄ:ຶ່ື 2.1. ໜວດໂຮໂມຮາບລີ ສິ (Homohabilis) ໜາຍເຖງິ ມະນຸດທ່ ມີ ຄີ ວາມທະນດັ ໃນການໃຊມູ້ , ຕວແທນຂອງມະນຸດນແີູ້ ມ່ ນ: “ມະນຸດອສຕຣາໂລປີ ເຕກັ ” (Australopithepue) ເປັນມະນດຸ ທາອດິ ທ່ ຄີ ນູ້ ພບຫກັ ຖານໂດຍ ດຣ ລຸຍລກີ ີ (Dr Louis Leakey) ແລະ ພນັ ລະຍາທ່ ມີ ບີ ລເິ ວນຖາູ້ ໂອນດເວ (OIduvai) ປະເທດ ຕງັ ຊານີ (Tanzania) ທະວບີ ອາຟຮກີ າ (Africa) ໃນປີ 1959, ໃນຊນັູ້ ຫນີ ຍຸກ ປາເລອສິ ໂຕແຊນ (Pieistocene) ທ່ ຍີ ື່ າງດວູ້ ຍສອງຂາ, ມກີ ະດກ ຄາ້ ຍຄ ທະນແີ ຕ່ ບ່ື ສາມາດສະໝອງປະມານ 600 cm3 ເປັນພວກທ່ ຢີ ນເກອບຕງັູ້ ຊ່ , ໃຊມູ້ ເຂາູ້ ຊ່ ວຍໃນການ ສະແຫວງຫາ ອາຫານ, ມແີ ຂວູ້ , ກະດກກະໂພກ, ແຄ່ ງຂາ ແລະ ຕນີ ຄາູ້ ຍຄກບັ ມະນດຸ ທ່ ມີ ອີ າຍຸປະມານ 1 ລາູ້ ນ ກ່ ອນ ປີ ຄ.ສ. ອາໄສຢ່ ໃນຖາູ້ , ຢ່ ເທ່ ງິ ຕນູ້ ໄມ,ູ້ ກນິ ເນອູ້ ສດັ , ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊຄູ້ ຫນີ ທາມະຊາດ, ກນິ ໜາກໄມ ູ້ ແລະ ຊາກສບທ່ ຕີ າຍແລວູ້ , ສາມາດສ່ ສານກນັ ໄດດູ້ ອູ້ ຍພາສາສຽງເລກັ ນອູ້ ຍ. Homohabilis 2.2. ໜວດໂຮໂມເອເລກັ ຕສັ (HomoErectus) ມະນດຸ ໂຮໂມເລກັ ຕສັ ໜາຍເຖງິ ມະນດຸ ທ່ ຮີ ຢູ້ ນຕວຕງ (ຕງັູ້ ຊ່ ) ຕວແທນຂອງມະນດຸ ໄດແູ້ ກ່ : - ມະນຸດປີເຕກງັ ຕຣບົ ( Pithecantrop Erectus) ຫ ມະນຸດຊາວາ ( Java man) ເປັນມະນດຸ ທ່ ຖີ ກຄນູ້ ພບ ໂດຍ ນກັ ຟີຊກິ ຊາວໂຮນລງັ (HoIIande) ຊ່ ວ່ າ ອແີ ຊນດຸຍບວ (Eugene Dubois) ໃນປີ 1891 ໄດຄູ້ ນູ້ ພນ ກະໂຫກຫວ, ສນິູ້ ສ່ ວນແຄ່ ງຂາ ແລະ ແຂວູ້ ຢ່ ເຂດ ຕຣີນນິ (Trinin) ຕອນກງຂອງ ເກາະ ຊາວາ ປະເທດ ອນິ ໂດ ເນເຊຍ. ນກັ ມະນດຸ ວທິ ະຍາຈ່ື ງເອນີູ້ ວ່ າ “ມະນດຸ ຊາວາ” (Java man) ແລະ ມຄີ ວາມ ເຫນັ ວ່ າເປັນມະນຸດ ບຮານທ່ ດີ າລງຊວີ ດິ ຢ່ ເທງິ ເກາະແຫ່ ງນມີູ້ ານານກວ່ າ 7 ແສນ ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ລກັ ສະນະຂອງມະນດຸ ນເີູ້ ປັນມະນຸດ ທ່ ຍີ ່ າງຕງັູ້ ຊ່ , ມກີ ະໂຫກຫວໜາ. ເບາູ້ ຕາເລກິ ແລະ ມບີ ລມິ າດໜອງ 750-900 cm3, ເປັນມະນຸດທ່ ມີ ີ 7

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ລກັ ສະນະຄາູ້ ຍຄມະນດຸ ປັດຈບຸ ນັ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈື່ ງເອນີູ້ ມະນດຸ ພວກນໃີູ້ ນທາງວຊິ າການເປັນ ພາສາລາແຕງ ວ່ າ “ປີເຕ ກງັ ຕຣບ ເອເລກັ ຕສັ ”. - ມະນຸດຊນີ ານຕຣບ (Sinantrop) ຫ ມະນຸດປັກກ່ ງິ (Peking man) ພາຍຫງັ ທ່ ໄີ ດຄູ້ ນູ້ ພບມະນຸດ ປີເຕ ກງັ ຕຣບແລວູ້ ຕ່ ມາສາສະດາຈານ ດາວນິ ຊນັ ແບຣກັ (David sonblack)ໄດຄູ້ ນູ້ ພບແຂວູ້ ສນິູ້ ໜ່ ງ່ືຶ ຂອງມະນດຸ ບູຮານຢ່ ຈນີ ສມົ ທບົ ກບັ ການຄນົ້ ພບົ ຂອງນກັ ບູຮານຄະດຈີ ນີ ຊ່ ວ່ າ “ປາຍ-ອຸນ-ຈງ” (Pei-oun-choung) ໄດຄູ້ ນູ້ ພບຊາກມະນຸດບຮານຢ່ ໃນຖາູ້ ຈກຕຽນ (chou koutien) ໃນປີ 1925 ຫ່ າງຈາກຕວເມອງປັກກ່ ງິ ໄປທາງພາກ ໃຕປູ້ ະມານ 150 km.ຈາກກະດກຂອງມະນຸດບຮານທ່ ຄີ ນູ້ ພບນເີູ້ ປັນຫກັ ຖານວ່ າຈາພວກມະນດຸ ເກ່ າແກ່ ທ່ ມີ ີ ອາຍຸຢື່ ູພາຍຫງັ ມະນດຸ ຊາວາ ແລະ ມລີ ກັ ສະນະຄາູ້ ຍຄມະນດຸ ປະຈບຸ ນັ ຫາຍກວ່ າໂດຍສະເພາະລກັ ສະ ນະຂອງ ແຂວູ້ , ກະດກໜາ້ ແຄ່ ງ, ຂາ ແລະ ຂະໜາດຂອງບລມິ າດສະໝອງມປີ ະມານ 1.000-1.200 cm3, ມະນດຸ ພວກນຮີູ້ ນູ້ າໃຊໄູ້ ຟໃນການດາລງຊວີ ດິ ເປັນຄງັູ້ ທາອດິ ໃນການຄວບຄຸມທາມະຊາດ. ນອກຈາກນຍີ້ ງັ ສາ ມາດ ປະດດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊດູ້ ວູ້ ຍຫນີ , ໄມ ູ້ ແລະ ກະດກ. ມະນຸດພວກນມີູ້ ອີ າຍຸປະມານ 6 ແສນປີກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 5 ແສນປີກ່ ອນ ຄ.ສ. HomoErectus 2.3. ໜວດໂຮໂມຊາປຽນ (Homosapiens) ມະນຸດໂຮໂມຊາປຽນໜາຍເຖງິ ມະນດຸ ທ່ ສີ ະຫາດ, ຕວແທນຂອງມະນຸດນໄີູ້ ດແູ້ ກ່ : ມະນຸດເນອງັ ແດກຕານ (Neanderthal man): ມະນດຸ ພວກນໄີູ້ ດຖູ້ ກຄນູ້ ພບຢ່ ຖາູ້ ແຫ່ ງໜ່ ງ່ຶື ໃກກູ້ ບັ ຕວເມອງ ດຸຍແຊນດອຟ (Dussel doff) ຢ່ ເຂດແມ່ ນາູ້ ເນອງັ ດຣາ (Neandra) ປະເທດເຢຍລະມນັ ໃນປີ ຄ.ສ. 1856 ແລະ ຍງັ ຄນູ້ ພບເຫນັ ກະດກກະໂຫກຫວຢ່ ໃນຖາູ້ ຟອນເຕກັ ຊເີ ວດ (Fonthechevade) ປະເທດ ຝຣ່ ງັ ເຊ່ ງິ ເປັນການຄນູ້ ພບທ່ ສີ າຄນັ ເພາະໄດຄູ້ ນູ້ ພບເຄ່ ອງມ ຫນີ ແບບ ມຸສເຕຣຽນ (Mousterian). ນອກນຍີ້ ງັ ໄດຄ້ ນົ້ ພບົ ຢ່ື ູແຫື່ ງອື່ ນໆ ຂອງທະວບີ ເອຣີ ບົ , ອາຊີ ແລະ ອາຟຣກິ າ. ເປັນມະນຸດທ່ື ຮີ ູປ້ ະດດິ ເຄ່ື ອງມທ່ື ມີ ຄີ ວາມປານດີ ແລະ ມຄີ ວາມເຊື່ ອໃນເລື່ ອງຈດິ ວນິ ຍານ, ເຊື່ ງິ ເພ່ື ນິ ໄດຄ້ ນົ້ ພບົ ຫກັ ຖານຈາກຂຸມຝັງສບົ . ສະນນັ້ , ຈ່ື ງຖວ່ື າເປັນ ມະນດຸ ຈາພວກທາອດິ ທ່ື ມີ ປີ ະເພນີ ແລະ ຄວາມເຊື່ ອກື່ ຽວກບັ ສື່ ຕິ ່ື າງໆ. ລກັ ສະນະຂອງມະນດຸ ນເີ້ ປັນມະນຸດທື່ ມີ ີ ຮູບຮື່ າງເຕຍັ້ , ມ ແລະ ຂາໜື່ ອງສນັ້ , ໃບໜາ້ ໃຫຍື່ , ດາ້ ນເທງິ ຂອງໜາ້ ຜາກມລີ ກັ ສະແບນ, ໂບກຕາສນັ້ ແລະ ມີ ບລມິ າດສະໝອງແຕ່ື 1.350-1.400 cm3 ເປັນມະນດຸ ທ່ື ມີ ສີ ະຕປິ ັນຍາດີ ແລະ ມອີ າຍຸປະມານ 1 ແສນປີກື່ ອນ ຄ.ສ. 8

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ Neanderthal man ມະນດຸ ໂກຣມາຍງ (Cro-Magnon): ມະນດຸ ພວກນຄີູ້ ນູ້ ພບທາອດິ ຢ່ ປະເທດ ອງັ ກດິ ໃນປີ 1823 ແລະ ຕ່ ມາໄດຄູ້ ນູ້ ພບໃນປະເທດຟຣ່ ງັ ໃນປີ 1868 ລກັ ສະນະຂອງມະນຸດນເີ້ ປັນມະນດຸ ທ່ ທີ ຮີ ່ າງກາຍຕງັູ້ ຊ່ , ໃບ ໜາູ້ ກມູ້ ຕ່ື າ, ແຄ່ ງຂາມບີ ກັ ສະນະນອູ້ ຍລງ ແລະ ມຜີ ມນອູ້ ຍ, ບລມິ າດສະໝອງປະມານ 1.400-1.600 cm3 ເປັນມະນດຸ ທ່ ມີ ຄີ ວາມຮູ້ , ຄວາມສະຫາດສງ ນກັ ວຊິ າການເອກະພາບກນັ ວ່ າເປັນການເລ່ ມີ ຕນູ້ ຂອງມະນຸດສະ ໄໜໃໜ່ ທຸກປະການເພາະເປັນພວກ ທ່ ມີ ຄີ ວາມສະຫາດດ,ີ ຮຈູ້ ກັ ປະດດິ ພາຫະນະ ເຄ່ ອງໃຊສູ້ ອຍຕ່ າງໆ, ຮຈູ້ ກັ ແກະສະລກັ ແລະ ມກີ ານເຮດັ ພທິ ກີ າຕ່ າງໆ ມະນດຸ ພວກນມີູ້ ອີ າຍຸປະມານ 40.000 ຫາ 35.000 ປີກ່ື ອນ ຄ.ສ. Gromagnon 9

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ Homohabilis HomoErectus Neanderthal man Gromagnon ຮບພາບ: ວວິ ດັ ທະນາການຂອງມະນດຸ III. ປັດໄຈທ່ ພີ າໃຫມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງຂອງມະນດຸ 3.1. ສະພາບແວດລອູ້ ມພາຍນອກ ນກັ ວທິ ະຍາສາດໄດອູ້ ະທບິ າຍການປ່ ຽນແປງທ່ ເີ ກດີ ຂນ່ືຶູ້ ຍອູ້ ນສະພາບການຂອງດນິ ຟາູ້ ອາກາດເຊ່ ນັ ເກດີ ສະພາບແຫງູ້ ແລງູ້ ເຮດັ ໃຫໜູ້ າກໄມປູ້ ່ າ, ພດບ່ ພຽງພກບັ ຄວາມຕອູ້ ງການ. ດງັ ນນັູ້ , ສດັ ຊະນດິ ນຈີູ້ ່ື ງໄດລູ້ ງຈາກ ຕນູ້ ໄມມູ້ າອາໄສຢ່ ໜາູ້ ດນິ ເພ່ ອຫາອາຫານ. ເມ່ ອຢ່ ໜາູ້ ດນິ ການເຄ່ ອນໄຫວໃນເມ່ ອກ່ ອນນນັູ້ ບ່ ເໜາະສມກບັ ສະພາບແວດລອູ້ ມ. ດ່ ງັ ນນັູ້ ,ຈ່ື ງມວີ ວິ ດັ ທະນາການໃນການເຄ່ ອນໄຫວຂນຶ່ືູ້ ມາໃໝ່ ຄ: ເຄ່ ອນໄຫວຕງັູ້ ສາກກບັ ພນູ້ , ຢນດວູ້ ຍສອງຂາ ແລະ ສອງຂາໜາູ້ ໄດູ້ ກາຍມາເປັນມເພ່ ອຈບັ ບາຍສ່ ງິ ຂອງຕ່ າງໆ ແລະ ປະດດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊຕູ້ ່ າງໆ. 3.2. ບດບາດຂອງການອອກແຮງງານ ຜ່ ານຂະບວນວວິ ດັ ແຫ່ ງການອອກແຮງງານເປັນເວລາຫາຍໝ່ ນປີ. ພດັ ທະນາການຂອງທະນຄີ ນຈ່ ງື່ຶ ມກີ ານ ປ່ ຽນແປງ ແລະ ຂະຫຍາຍຂນຶືູ່້ ຕາມລາດບັ ແລະ ຕາມຮບມະທາທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະຮອບດາູ້ ນ. ທ່ ານ ອງັ ແກນ ໄດຄູ້ ນູ້ ຄວາູ້ ແລະ ອະທບິ າຍວ່ າ: “ການປ່ ຽນແປງຂອງທະນຄີ ນກາຍມາເປັນມະນຸດເກດີ ຈາກການອອກແຮງງານ”. ການຜະລດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊູ້ ແລະ ສະພາບແວດລອູ້ ມໃນການດາລງຊວີ ດິ ໄດເູ້ ຮດັ ໃຫມູ້ ກີ ານແບ່ ງໜາູ້ ທ່ ີ ກນັ ລະຫວ່ າງຂາໜາູ້ ແລະ ຂາຫງັ ເຮດັ ໃຫເູ້ ກດີ ມຄີ ວາມຊານຊິ ານານໃນແຕ່ ລະບດບາດໜາູ້ ທ່ ຂີ ອງໃຜລາວ. ຂະບວນວວິ ດັ ຂອງມະນຸດແຕ່ ດກຶ່ື ດາບນັ ຈນຮອດປັດຈບຸ ນັ ມຄີ ວາມຢດເຍອູ້ ຍາວນານທ່ ສີ ຸດໂດຍຜ່ ານຂະ ບວນການອອກແຮງງານຫາຍຮບການໃນທ່ ສີ ຸດກເຮດັ ໃຫທູ້ ະນຄີ ນກາຍເປັນຄນໄດຢູ້ ່ື າງສມບນ ເຊ່ ງິ ເຮາສາມາດ ລຽງລາດບັ ຂນັູ້ ຂອງຂະບວນວວິ ດັ ໄດດູ້ ່ ງັ ນ:ີູ້ - ປ່ ຽນຈາກການຍ່ າງດວູ້ ຍ 4 ຕນີ ມາເປັນການຍ່ າງດວູ້ ຍ 2 ຕນີ , ເຮດັ ໃຫຕູ້ ນີ ໜາູ້ ກາຍມາເປັນມເພ່ ອຈບັ ບາຍສ່ ງິ ຂອງ ແລະ ປະດດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊຕູ້ ່ າງໆ. 10

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ - ປ່ ຽນຈາກການເຄ່ ອນໄຫວຂະໜານກບັ ພນູ້ ມາເປັນການເຄ່ ອນໄຫວແບບຕງັູ້ ສາກ (ຕງັູ້ ຊ່ ) ທ່ ສີ າມາດ ຫຽວເຫນັ ສ່ ງິ ແວດລອູ້ ມທ່ ກີ ວາູ້ ງໄກ. - ພດັ ທະນາການທາງດາູ້ ນພາສາໄດມູ້ ກີ ານປ່ ຽນຈາກພາສາສນັ ຍານມາເປັນພາສາສນັ ຍາລກັ ເຊ່ ງິ ຕ່ ມາກໄດູ້ ວວິ ດັ ກາຍມາເປັນພາສາຂຽນ. - ພດັ ທະນາການທາງ ດາູ້ ນມນັ ສະໝອງ ມກີ ານຂະຫຍາຍຕວເພ່ ມີ ຂນືຶູ່້ ຕາມການເວລາທ່ ຜີ ່ ານໄປ, ມີ ລະບບຄວບຄຸມທ່ ດີ ,ີ ສາມາດຈ່ ຈາ ແລະ ຮຽນຮໄູ້ ດຫູ້ າຍຂນຶ່ືູ້ . 11

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ບດທ3ີ ວວິ ດັ ທະນາການໃນການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອ່ຶື ງມໃນຍຸກຫນີ , ຍຸກໂລຫະ I. ດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ . 1.1 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ເກ່ າ.  ຍຸກຫນີ ເກ່ າຕອນຕນູ້ (Lower Paleolithic) 2 ລາູ້ ນ ປີກ່ ອນ ຄ.ສ ຫາ 7ແສນ ປີກ່ ອນຄ.ສ. ເປັນໄລຍະແຫ່ ງການກ່ ສາູ້ ງສງັ ຄມຂນ່ືຶູ້ ໃໝ່ ເກດີ ຈາກ ມະນດຸ ອສຕຣາໂລປີເຕກັ (Australopithecus). ພວກນດີູ້ າລງຊວີ ດິ ເປັນຝງ, ຝງໜື່ ງຈະມຢີ ່ ປະມານ 10–20 ຄນ, ເຄ່ື ອງມໃຊແູ້ ມ່ ນໃຊໄູ້ ມຄູ້ ອູ້ ນກອູ້ ນຫນີ ທ່ ມີ ຢີ ່ ໃນທາມະຊາດເພ່ ອໃຊແູ້ ກ່ ວງ, ທບັ , ຂຸດ ໃຊລູ້ ່ າສດັ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ເພ່ ນິ ຈ່ ງ່ຶື ເອນີູ້ ວ່ າ: “ເຄ່ ອງມຫນີ ຕ່ ອຍ, ເຄ່ ອງມຫນີ ຂຸ ດ ຫ ເຄ່ ອງມຫນີ ຍາບ” ເຊ່ ງິ ມລີ ກັ ສະນະງ່າຍດາຍ, ສນັູ້ , ໜາ ແລະ ເປັບປະເພດທ່ ມີ ປີ ະສດິ ທພິ າບຕື່ າ. ພວກເຂາດາລງຊວີ ດິ ຢ່ ຕາມຖາູ້ , ເຫງບີ ຫນີ ; ອາຊບີ ແມ່ ນເກບັ ເດດັ -ລ່ າເນອູ້ . ການລ່ າເນອູ້ ຍງັ ບ່ ທນັ ມີ ບດບາດພປານໃດ, ເປັນມະນຸດທ່ ຍີ ງັ ບ່ ທນັ ມເີ ຄ່ ອງນ່ ຸງຫ່ ມປກປິດກາຍ. ຮູບພາບ ເຄື່ ອງມຫນີ ຫຍາບ ຮູບພາບ ການໃຊເ້ ຄ່ື ອງມໃນຍຸກຫນີ ເກື່ າົ ຕອນຕນົ້ 12

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ  ຍຸກຫນີ ເກ່ າຕອນກາງ ( Middle Paleolithic) 7ແສນ ປີກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 40.000 ປີກ່ ອນ. - ແມ່ື ນເລື່ ມີ ຈາກມະນຸດ ປີເຕກງັ ຕຣບົ ມອີ າຍຸປະມານ 7 ແສນ ຄ.ສ ກ່ື ອນຄ.ສ. ການດາລງຊວີ ດິ ແມ່ ນ: ຄ ກນັ ກບັ ມະນດຸ ອສຕາໂລປີເຕກັ , ແຕ່ ມະນຸດພວກນເີູ້ ລ່ ມີ ມກີ ານສະດວກໃນການໃຊງູ້ ານພຽງເລກັ ນອູ້ ຍ. - ມະນຸດ ຊນີ ານຕຣບ ມອີ າຍຸປະມານ 6 ແສນ ປີກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 5 ແສນ ປີກ່ ອນ ຄ.ສ ມະນຸດພວກນຮີ້ ູ້ ປະດດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊດູ້ ວູ້ ຍ ຫນີ , ໄມ,ູ້ ກະດກ, ຮດູ້ ດັ ແປງໃຫແູ້ ຫມຄມ, ມກີ ານເຈາະຮໃສ່ ດາູ້ ມ. ພເິ ສດແມ່ ນ ຮຈູ້ ກັ ນາໃຊເູ້ ຂາູ້ ໃນການດາລງຊວີ ດິ . ອາຊບີ ພວກເຂາແມ່ ນ ເກບັ ເດດັ -ລ່ າສດັ , ເຊື່ ງິ ມຄີ ວາມກາູ້ ວໜາູ້ ຫາຍຂນຶືູ່້ ກວ່ື າ ແຕ່ ກ່ ອນ. ໄຟເກດີ ມາຈາກທາມະຊາດ, ຈາກຟາູ້ ຜ່ າ, ໄຟໃຫຄູ້ ວາມອບອ່ ຸນ ແລະ ໃຫແູ້ ສງສະຫວ່ າງ. - ມະນຸດ ເນອງັ ແດກຕານ ມອີ າຍຸ ປະມານ 1 ແສນ ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ອາໄສຢ່ ກາງແຈງູ້ ຮຈູ້ ກັ ສະແຫວງຫາ ຄວາມປອດໄພ, ຮຈູ້ ກັ ໃຊສູ້ ນັ ຍາລກັ ມຄີ ວາມເຊ່ ອທາງດາູ້ ນຈດິ ວນິ ຍານເພາະວ່ າຄນູ້ ພບຂຸ ມຟັງສບ. ຮຈູ້ ກັ ໃຊູ້ ເຄ່ ອງນ່ ງຸ ຮ່ ມທ່ ເີ ຮດັ ດວູ້ ຍເປອກໄມ ູ້ ແລະ ໜງັ ສດັ . ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊແູ້ ມ່ ນມກີ ານໃສ່ ດາູ້ ມຍາວ.  ຍຸກຫນີ ເກ່ າຕອນປາຍ (Upper Paleolithic) 40.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫາ 12.000. ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ມະນຸດໂກຣມາຍງ ມອີ າຍຸ ປະມານ 40.000 – 35.000. ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ມະນຸດພວກນຮີູ້ ປູ້ ະດດິ ເຄ່ ອງມທ່ ລີ ະອຽດ, ສວຍງາມ ແລະ ເໝາະສມກບັ ການໃຊງູ້ ານເຊ່ ນັ : ເຂມັ , ຂວານ, ເລ່ ອຍ… ທ່ ເີ ຮດັ ດວູ້ ຍດກ, ຫນີ , ຮສູ້ າູ້ ງທ່ ພີ ກັ ພາອາໄສດວູ້ ຍດນິ ໜຽວ, ເຄ່ ອງນ່ ງຸ ຫ່ ມຍງັ ເປັນເປອກໄມ ູ້ ແລະ ໜງັ ສດັ . ຮູບພາບ ເຄ່ື ອງມຫນີ ແລະ ກະດູກ ໃນຍຸກຫນີ ເກື່ າົ ຕອນກາງຫາຕອນປາຍ 13

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ 1.2 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ກາງ 12.000 – 10.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເປັນໄລຍະທ່ ມີ ຫີ າຍສື່ ງິ ຫາຍຢ່ າງທ່ ສີ າຄນັ ເກດີ ຂນ້ . ມະນດຸ ຮຈູ້ ກັ ປະດດິ ທະນ, ລກທະນ ແລະ ມຮີ ບແບບ ການຜະລດິ ເກດີ ຂນ່ຶືູ້ ໃໝ່ ຄ: ການຜະລດິ ກະສກິ າ (ແຕ່ ບ່ ອາຊບີ ຕນູ້ ຕ) ເກດີ ມກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ການປກຄອງ (ກກມານ ດາສດິ ທລິ າດ), ເຄ່ ອງນ່ ຸງຮ່ ມໄດປູ້ ່ ຽນມາເປັນຜາູ້ ແພແຕ່ ກບ່ ມລີ ກັ ສະນະທ່ື ຂີ ະຫຍາຍຕວ. 1.3 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ໃໝ່ 10.000 – 5.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຊ່ ວງນເີູ້ ຄ່ ອງມໃຊມູ້ ຫີ າຍປະເພດທ່ ມີ ກີ ານປະດດິ ແບບປະສມປະສານດວູ້ ຍການນາໃຊເູ້ ຕກັ ນກິ ໃໝ່ ຂອງການ ໃຊຫູ້ ນີ , ໄມ,ູ້ ກະດກ ຍງັ ມຄີ ວາມປານດີ ໂດຍສະເພາະໄລຍະນມີູ້ ກີ ານເລ່ ອຍຫນີ , ຝນຫນີ ແລະ ສ່ ວິ ຫນີ ໃຫມູ້ າ ເປັນເຄ່ ອງໃຊແູ້ ບບເບາບາງ, ງ່າຍດາຍ ແລະ ງດງາມເຊ່ ນັ : ດາບ, ຂວານ, ຫາວແຫມ, ມດີ , ທະນ, ລກສອນ... ອາຊບີ ຕນູ້ ຕແມ່ ນກະສກິ າ. ພດທ່ ປີ ກທາອດິ ແມ່ ນຈາພວກເມດັ ມ:ີ ເຂາູ້ , ເຂາູ້ ບາເລ, ເຂາູ້ ຝາູ້ ງ, ຖ່ ວ, ມນັ ຝຣ່ ງັ ... ຄຽງຄ່ ກບັ ການປກຝັງ-ລຽູ້ ງສດັ ເວລານໄີູ້ ດປູ້ ະກດມວີ ຽກງານຫດັ ຖະກາເກດີ ຂນ່ືຶູ້ ເຊ່ ນັ : ການຕ່ າຫກ, ເຄ່ ອງປັນູ້ ດນິ ເຜາ, ທ່ ສີ າຄນັ ພວກເຂາຮປູ້ ະດດິ ຕວອກັ ສອນຮບພາບ. ນອກນຍີູ້ ງັ ມກີ ານຄວດັ , ແຕມູ້ ແລະ ການເອຢູ້ ອູ້ ງ ແລະ ປະດບັ ປະດາ. ໃນຕອນທາູ້ ຍຂອງຍຸກຫນີ ໃໝ່ ໃນໄລຍະສຸດໂຊມຂອງລະບອບມານດາ ແລະ ກໃຫເູ້ ກດີ ລະ ບອບບດິ າສດິ ທລິ າດປ່ ຽນແທນ. ll. ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ື ອງມໃນຍຸກໂລຫະ 2.1 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄື່ ອງມໃນຍຸກທອງແດງ ເປັນຍຸ ກທ່ ີມະນຸດນາເອາໂລຫະມາປະດດິ ເຄ່ ອງມແທນຫນີ ໂລຫະປະເພດທາອດິ ທ່ ີມະນຸດຄນູ້ ພບ ແລະ ຮຈູ້ ກັ ນາໃຊແູ້ ມ່ ນທອງແດງ ພບຢ່ ອານາໂຕຣເລຍ ແມ່ ນດນິ ທ່ ເີ ຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງວງໂຄງູ້ ແຫ່ ງອຸດມສມບນ ( ປະເທດອຣີ ກັ ) ປະມານ 4.000 – 3.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ປະຊາກອນທ່ ອີ າໄສຢ່ ເຂດອາຊຕີ າເວນັ ຕກ ແລະ ເອ ຢິບ ຮນູ້ າໃຊທູ້ ອງແດງນໄີູ້ ດມູ້ ກີ ານແບ່ ງງານຄງັູ້ ທາອດິ ຂອງມະນຸດນນັູ້ ຄ:ການປກຟັງ-ລຽູ້ ງສດັ ໄດແູ້ ຍກອອກຈາກ ກນັ . 2.2 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກທອງສາລດິ . ເມ່ ອເຫັນວ່ າ ການນາໃຊທູ້ ອງປະດດິ ເຄ່ ອງມເຄ່ ອງໃຊຍູ້ ງັ ບ່ ທັນສາມາດຕອບສະໜອງກບັ ຄວາມ ຕອູ້ ງການ ການຜະລດິ ໄດເູ້ ທ່ ອ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ໃນລະຫວ່ າງ 3.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ມະນຸດເລ່ ມີ ໃຊທູ້ ອງສາລດິ ເຊ່ ງິ ເປັນການປະສມລະຫວ່ າງທອງກບັ ໂລຫະສະນດິ ອ່ ນໆ ເພ່ ອໃຫທູ້ ອງມຄີ ຸນນະພາບດີ ແລະ ທນທານໃນການໃຊູ້ ງານເພ່ ນີ ເອນີູ້ ຍຸກນວີູ້ ່ າ: “ຍຸ ກທອງສາລດິ ”, ເຊ່ ງິ ເກດີ ຂນ່ຶືູ້ ທາອດິ ຢ່ ເຂດອາຊກີ າງ ແລະ ຂງເຂດຕາເວນັ ອອກກາງ ແຄມທະເລເມດແີ ຕຣາເນ, ໂດຍສະເພາະແມ່ ນ ຢ່ ເຂດລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ນນິ ມະນຸດໄດເູ້ ຕາູ້ ໂຮມກນັ ເປັນກ່ ຸມເປັນກອູ້ ນ ແລວູ້ ວວິ ດັ ຂນື່ຶູ້ ເປັນຊຸມຊນທ່ ໃີ ຫຍ່ ການເປັນເມອງ. ໃນຊ່ ວງເວລານີູ້ ຊາວສຸເມຣຽງ ສາມາດຜະລດິ ກງລູ້ ເພ່ ອໃຊູ້ ເຂາູ້ ໃນການຜະລດິ ເຄ່ ອງປັນູ້ ດນິ ເຜາ, ເຊ່ ງິ ມນັ ໄດກູ້ າຍເປັນຄວາມກາູ້ ວໜາູ້ ຂອງມະນຸດ. ໃນຍຸກນໄີູ້ ດເູ້ ກດີ ມກີ ານ ແບ່ ງງານ, ເປັນຄງັູ້ ທີ 2 ຂອງມະນຸດຂນຶ່ືູ້ ຄ: ແມ່ ນການແຍກຕວຂອງກະສກິ າ ແລະ ຫດັ ຖະກາ. ເມ່ ອມກີ ານແບ່ ງ ງານຄງັູ້ ທີ 2 ເກດີ ມກີ ານສະສມສບັ ສມບດັ ແລະ ເກດີ ໜ່ ແໜງຂອງການຄາູ້ ເຮດັ ໃຫຊູ້ ຸ ມຊນຂະຫຍາຍຕວຢ່ າງ ໄວວາ ແລະ ແນວຄດິ ເອກະສນກເກດີ ຂນຶ່ືູ້ ເຊ່ ນັ ດຽວກນັ . 14

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ 2.3 ການດາລງຊວີ ດິ ແລະ ການປະດດິ ເຄ່ ອງມໃນຍຸກຫນີ ເຫກັ . ມະນຸດຮຈູ້ ກັ ນາໃຊເູ້ ຫກັ ເມ່ ອື່ຶ ປະມານ 1.000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຢ່ ເຂດອາຊນີ ອູ້ ຍ ຫ ເຂດອາເຊມນີ ເນີ (ທິດຕາເວນັ ຕກຂອງປະເທດຕວຽກກ)ີ . ຕ່ ມາເມ່ ອປະມານ 500 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ມະນຸດນາໃຊເູ້ ຫກັ ຜະລດິ ອາວຸດຢ່ ທາງພາກຕາເວນັ ອອກໃກ ູ້ (ຍ່ ປີ ່ ຸນ, ເກາຫ)ີ . ການນາໃຊເູ້ ຫກັ ຜະລດິ ເຄ່ ອງມເຮດັ ໃຫເູ້ ຮດັ ໃຫຜູ້ ນຜະລດິ ສງ ,ຊຸມຊນມກີ ານຂະຫຍາຍຕວຢ່ າງວ່ ອງໄວ ແລະ ກໃຫເູ້ ກດີ ມລີ ດັ ໃນລງເຂດແຄມແມ່ ນາູ້ ທ່ ອີ ຸດມສມບນສາຍຕ່ າງໆ ໃນຍຸກນໄີູ້ ດເູ້ ກດີ ມກີ ານແບ່ ງງານຄງັູ້ ທີ 3 ຂອງມະນດຸ ຂນ່ືຶູ້ ຄ: ຫດັ ຖະກາ, ກະສກິ າ ແລະ ການຄາູ້ . 15

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ບດທ4ີ ການກາເນດີ ສງັ ຄມກກເຫ່ື າົ ການດາເນນີ ຊວີ ດິ ແບບສງັ ຄມກກເຫ່ື າົ ໝາຍເຖງິ ຕະກນຫລວ່ າເຜ່ າລວມທ່ ມີ ສີ າຍເລອດອນັ ດຽວກນັ ແລວູ້ ແຕກອອກເປັນກກເມ່ື ອລວມບນັ ດາກກເຫລ່ ານນັູ້ ເຂາູ້ ກນັ ຈ່ ງຶ່ື ເອນິູ້ ວ່ າ: “ເຫື່ າົ ” ແລະ ຫາຍເຫ່ື າົ ລວມເຂາູ້ ກນັ ກາຍ ເປັນ “ເຜ່ າ” (Tribe) ເຮດັ ໃຫສູ້ ງັ ຄມມລີ ກັ ສະນະກວູ້ າງຂວາງອອກຫາຍກວື່ າເກ່ າ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ມນັ ໄດຮູ້ ຽກຮອູ້ ງໃຫູ້ ມກີ ານຈດັ ຕງັູ້ ການປກຄອງຂນ້ ໃນກກເຫື່ າົ . ນກັ ປະຫວດັ ສາດໄດແູ້ ບ່ ງການວວິ ດັ ທະນາການສງັ ຄມກກເຫລ່ າອອກເປັນ 2 ລະບອບຄ:  ລະບອບມານດາສດິ ທລິ າດ  ລະບອບບດິ າສດິ ທລິ າດ I. ການກາເນດີ ລະບອບມານດາສດິ ທລິ າດ 1.1 ດາູ້ ນການປກຄອງ ຊຸມນມຸ ຊນປະຖມບຮານແມ່ ນຮບການຈດັ ຕງັູ້ ການອອກແຮງງານທ່ ມີ ເີ ຄ່ ອຶື່ ງມການຜະລດິ ທ່ ຕີ ່ າຕອູ້ ຍ ແລະ ຫລາູ້ ຫລງັ ທ່ ສີ ຸດ ຖາູ້ ທຽບໃສ່ ປະຈບຸ ນັ ກຄບາູ້ ນຫນ່ ງືຶ່ ໃນນນັູ້ ຍງິ ຫລຊາຍມສີ ດິ ເລອຶື່ ກເອາຫວຫນາູ້ ຜຫູ້ ນ່ ງືຶ່ ທ່ ອີ າວຸດ ໂສເຊ່ ງິ ແມ່ ນແມ່ ຍງິ ເພ່ ອືຶ່ ຮບັ ຜດິ ຊອບແລະບນັ ຊາວຽກງານຕ່ າງໆໃນກກເຫລ່ າສວ່ ນຕາແຫນ່ ງແມ່ ນບ່ ມກີ ານສບ ທອດຈນຮອດເຊ່ ນັ ລກຫລານພາຍໃຕລູ້ ະບອບແມ່ ຍງິ ແມ່ ນມບີ ດບາດຫລາຍກວ່ າຜຊູ້ າຍເນ່ ອຶ່ື ງຈາກວ່ າແມ່ ຍງິ ມີ ໜາ້ ທ່ ເີ ບ່ ງິ ແຍງລກເຕາູ້ ແລະເກບັ ຜກັ ຫກັ ໜື່ ຊອກຫາອາຫານການກນິ ຢ່ ສະໝ່ື າສະເໝີ ແລະ ຄງົ ທ່ ກີ ວ່ າການໄລ່ ລ່ າ ສດັ ຜຊູ້ າຍແຕ່ ລະຊຸມນມຸ ຊນແມ່ ນມກີ ານຕ່ ສກູ້ ນັ ແຕ່ ວ່ າບ່ ແມ່ ນສງຄາມເພາະວ່ າບ່ ມຈີ ດຸ ປະສງຮຸ ກຮານບຽດ ບຽນ ແຊກແຊງບຽດຍດ່ຶື ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ມນັ ພຽງແຕ່ ແກໄູ້ ຂບນັ ຫາຄວາມບ່ ເຂາູ້ ໃຈກນັ ເທ່ ານນັູ້ . 1.2 ດາູ້ ນສງັ ຄມ ມະນຸດປະຖມບຮານໄດເູ້ ຕາູ້ ໂຮມກນັ ຢ່ ເປັນກ່ ຸມປະກອບດວູ້ ຍສະມາຊກິ ຫາຍກວື່ າສບິ ຄນຂນື່ຶູ້ ໄປ ການສບ ພນັ ເປັນໄປຕາມທາມະຊາດໂດຍບ່ ຈາແນກ (ຄກນັ ກບັ ສດັ ) ຕ່ ມາເກດີ ມກີ ານຫາ້ ມບື່ ໃຫມ້ ກີ ານສບພນັ ໃນສາຍ ເລອຶື່ ດດຽວກນັ ໝາຍຄວາມວ່ າ ຍງິ ຫລ ຊາຍ ຈະຕອູ້ ງສບພນັ ກບັ ກກເຫ່ື າົ ອ່ ນ (ນອກສາຍເລອືຶ່ ດ) ເຊ່ ງິ ໃນໄລຍະນີູ້ ເພ່ ນິ ເອນີູ້ ວ່ າ “ການສມລດລວມໝື່ ”ູ , ແຕ່ ສ່ື ວນໃຫຍ່ ກຈະຂນ້ ກບັ ຄວາມມກັ ຂອງຜູຊ້ າຍຫາຍກວ່ື າ, ຂະບວນການ ສມລດລວມໝ່ື ເູ ບອຶ່ືູ້ ງຕນູ້ ແມ່ ນເປັນໄປດວູ້ ຍຄວາມຍາກຍອູ້ ນວື່ າມຄີ ວາມຊນິ ເຄຍີ ກບັ ການສບ່ຶື ພນັ ໃນສາຍເລອືຶ່ ດ ດຽວກນັ ມາແຕ່ ດນນານ ແລະ ແຕ່ ລະກ່ ຸມຢ່ ຢ່ າງເອກະລາດບ່ ພວພນັ ກບັ ກ່ ຸມອ່ ນ, ຢ່ ແບບກະແຈກຈາຍພໃຜພ ລາວ. ການສມົ ລດົ ລວມໝື່ ພູ າໃຫເ້ ກດີ ມເີ ດກັ ນອ້ ຍ, ແຕ່ື ວ່ື າເມ່ື ອເດກັ ເກດີ ມາເຂາົ ຈະບ່ື ຮູວ້ ່ື າຜູໃ້ ດເປັນພ່ື ທ່ື ແີ ທຈ້ ງິ ຂອງເຂາົ ເພາະພື່ ແມື່ ຢ່ື ູຄນົ ລະຊຸມນຸມຊນົ ຫ ກ່ື ຸມຄນົ . ດ່ື ງັ ນນັ້ , ເດກັ ນອ້ ຍຕງັ້ ແຕື່ ມເ້ ກດີ ຈນົ ຮອດມໃ້ ຫຍື່ ແມື່ ນຢື່ ູນາ ແມ່ື , ຮູຈ້ ກັ ແຕ່ື ແມື່ ແລະ ສງັ ກດັ ຢ່ື ູກກົ ເຫື່ າົ ຂອງແມ່ື , ນເີ້ ປັນການຍກົ ສູງບດົ ບາດ ອດິ ທພິ ນົ ຂອງແມ່ື ໃນການຕດັ ສນິ ບນັ ຫາ ແລະ ອງີ ໃສ່ື ສາຍສາພນັ ແມ່ື ລູກເປັນຕນົ້ ຕ. ການພວົ ພນັ ສງັ ຄມົ ທື່ ນີ ອນໃນກກົ ເຫື່ າົ ນແີ້ ມ່ື ນມຄີ ວາມສະເໝພີ າບກນັ ເຊ່ື ນັ ວ່ື າ: ມກີ ານຜະລດິ ລວມໝື່ ,ູ ທຸກຄນົ ມໜີ າ້ ທື່ ທີ າການຜະລດິ ແລະ ຊມົ ໃຊຜ້ ນົ ຜະລດິ , ໝາກຜນົ ທື່ ຜີ ະລດິ ຂນ້ ຫ ຫາມາໄດນ້ ນັ້ ແມື່ ນເປັນຂອງ ສວື່ ນລວມ ບ່ື ມກີ ານກດົ ຂ່ື ຂີ ູດຮດີ ກນັ , ຊບັ ສມົ ບດັ ເປັນຂອງສງັ ຄມົ ແລະ ບື່ ມກີ າມະສດິ ເອກະຊນົ . 16

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ 1.3 ດາູ້ ນເສດຖະກດິ ທາູ້ ຍຍຸກຫນີ ເກ່ ານາູ້ ກາູ້ ມຄງັູ້ ສຸດທາູ້ ຍໄດລູ້ ະລາຍຕວລງແລວ້ ໄຫໄປສ່ ຂວູ້ ໂລກເໜອປາກດການດ່ ງັ ກ່ າວໄດູ້ ເຮດັ ໃຫໂູ້ ລກມກີ ານປ່ ຽນແປງໂດຍສະເພາະແມ່ ນທ່ ງຫຍາູ້ ,ທ່ ງຫຍາູ້ ໄດສູ້ ນຫາຍໄປເຮດັ ໃຫດູ້ ນິ ແດນທ່ ກີ ວູ້ າງໃຫຍ່ື ຢ່ ຢລບໃນຊ່ ວງໄລຍະຕ່ ມາເຕມັ ໄປດວູ້ ຍປ່ າໄມຕູ້ ບໜາ, ໃນຊ່ ວງທ່ ກີ າູ້ ວເຂາູ້ ຍຸກຫນີ ກາງອາຫານການກນິ ຂອງຄນົ ຈ່ ງ່ຶື ປະສບບນັ ຫາ,ມະນຸດຈ່ ງ່ຶື ໄດມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງຈາກການໄລ່ ລ່ າສດັ ໃຫຍື່ ມາເປັນການໄລ່ ລ່ າສດັ ນອູ້ ຍແທື່ ນ. ການ ໄລ່ື ລື່ າສດັ ນອ້ ຍແມ່ື ນປະສບົ ກບັ ຄວາມຫຍຸງ້ ຍາກ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ເພ່ ອືຶ່ ເອາຕວລອດໃນການອດຫວີ ມະນຸດ, ມະນດຸ ບູ ຮານຈ່ ງຶື່ ເລ່ື ມີ ມກີ ານຄນົ້ ຄດິ ສາ້ ງເຄ່ື ອງມຂນ່ຶືູ້ ມາ ແລະ ຊອກຫາວທິ ກີ ານຜະລດິ ອາຫານແບບໃໝື່ ຂນື່ຶູ້ ມາເຊ່ ນັ : ການ ຜະລດິ ທະນ, ທະນແມ່ ນເຄ່ ອື່ຶ ງມທ່ ທີ ນັ ສະໄໝໃນການຈບັ ສດັ ແລະ ເປັນເຄື່ ອງ ປອ້ ງກນັ ຕວົ ທື່ ມີ ຜີ ນົ ສກັ ສດິ . ການຜະລດິ ທະນໄູ ດແ້ ມ່ື ນຜນົ ສາເລດັ ອນັ ຍ່ື ງິ ໃຫຍື່ ຂອງມະນຸດບູຮານ. ເນື່ ອງຈາກວື່ າ ກື່ ອນຈະຜະລດິ ສື່ ງິ ນໄີ້ ດຈ້ ະ ຕອ້ ງໄດຜ້ ່ື ານການສະສມົ ແລະ ຖອດຖອນບດົ ຮຽນເປັນເວລາຍາວນານ.  ການປູກຝັງ ມະນດຸ ເລື່ ມີ ຮູຈ້ ກັ ປູກຝັງມາແຕ່ື ຍຸກຫນີ ກາງ, ແຕ່ື ການປູກຝັງຍງັ ບ່ື ທນັ ເປັນອາຊບີ ເທ່ື ອ, ມາຮອດຍຸກຫນີ ໃໝ່ື ການປູກຝັງຈ່ ງຶື່ ເປັນອາຊບີ ຕນົ້ ຕ. ພດທື່ ນີ າມາປູກແມື່ ນຈາພວກເມດັ ເປັນຕນົ້ ແມື່ ນເຂາົ້ , ສາລ,ີ ຖ່ື ວົ …  ການລຽ້ ງສດັ ມະນຸດເລ່ື ມີ ຮູຈ້ ກັ ລຽ້ ງສດັ ມາແຕ່ື ຍຸກຫນີ ກາງ, ແຕ່ື ການລຽ້ ງສດັ ຍງັ ບ່ື ທນັ ເປັນອາຊບີ ເທ່ື ອ ມາຮອດຍຸກ ຫນີ ໃໝື່ ການລຽ້ ງສດັ ຈ່ື ງເປັນອາຊບີ ຕນົ້ ຕ, ຈ່ື ງປະຖມິ້ ການໄລ່ື ລື່ າສດັ ເພາະວື່ າການລຽ້ ງສດັ ມນັ ໄດຕ້ ອບສະນອງ ກບັ ຄວາມຮຽກຮອ້ ງຕອ້ ງການຂອງເຂາົ ເຈາົ້ ສດັ ທື່ ນີ າມາລຽ້ ງກື່ ອນໝື່ ແູ ມ່ື ນໝາ, ໝ,ູ ແບ,້ ງວົ , ຄວາຍ… ສະຫຸບລວມ: ການຜະລດິ ກະສກິ າໄດເ້ ຮດັ ໃຫສ້ ງັ ຄມົ ມະນດຸ ໄດມ້ ກີ ານປື່ ຽນແປງຈາກສງັ ຄມົ ເລ່ື ລື່ ອນ ຊອກຫາອາຫານມາເປັນມະນດຸ ຮູຈ້ ກັ ການກະສກິ າ (ປູກຝັງ-ລຽ້ ງສດັ ) ຖວື່ າເປັນການປື່ ຽນແປງຈາກມະນຸດຮູຈ້ ກັ ແຕື່ ໃຊສ້ ະພາບແວດລອ້ ມມາເປັນມະນດຸ ຮູຈ້ ກັ ຄວບຄຸມສະພາບແວດລອ້ ມ. II. ການກາເນດີ ລະບອບບດິ າສດິ ທລິ າດ 2.1 ດາູ້ ນເສດຖະກດິ  ການປກຝັງ ແລະ ລຽງສດັ ເມື່ ອກາູ້ ວສ່ ຍຸກເຫກັ ເຄ່ື ອງມມກີ ານປ່ ຽນແປງໂດຍສະເພາະມະນດຸ ຮຈູ້ ກັ ໃຊໂູ້ ລຫະຜະລດິ ເຄ່ ອ່ືຶ ງມຈ່ ງຶ່ື ເຮດັ ໃຫູ້ ວຽກງານການປກຝັງຂະຫຍາຍຕວຢ່ າງກວູ້ າງຂວງ ແລະ ຄງທ່ ຫີ ເອນິ້ ວ່ າ: ມກີ ານນາໃຊເູ້ ຕກັ ນກິ ໃໝື່ ເຂາູ້ ສ່ ການຜະ ລດິ ເຊື່ ນັ : -ການລຽ້ ງສດັ :ສດັ ລຽ້ ງໄດເ້ ພື່ ມີ ຂນ້ ເປັນຫາຍໆຝູງເພ່ື ອເຮດັ ໃຫກ້ ານລຽ້ ງສດັ ຂະຫຍາຍຕວົ ໄວພວກເຂາົ ຈ່ື ງ ໄດມ້ ກີ ານຈດັ ຕງັ້ ການລຽ້ ງສດັ ແບບເຄື່ ອນທ່ື .ີ - ການປູກຝັງ: ມກີ ານຂະຫຍາຍຕວົ ໂດຍສະເພາະແມ່ື ນເນອ້ ທ່ື ດີ ນິ ປູກຝັງມກີ ານນາໃຊໄ້ ຖເອາົ ສດັ ລາກແກ່ື , ມກີ ານ ນາໃຊລ້ ະບບົ ປະທານ, ເໝອງຝາຍເພ່ື ອລະບາຍນາ້ ເຂາົ້ ໃສ່ື ນາ. ມາຮອດໄລຍະນຂີ້ ະແໜ່ື ງການກະສກິ າຈື່ ງຈາເປັນຕອ້ ງໃຊແ້ ຮງງານທ່ື ໜີ ກັ ຂນ້ ກວ່ື າເກື່ າົ ສະນນັ້ , ຜູຊ້ າຍຈ່ື ງມບີ ດົ ບາດສູງຂນ້  ການຜະລດິ ເຄ່ ອຶື່ ງມ ເຖງິ ວ່ າການຜະລດິ ເຄ່ ອືຶ່ ງມມກີ ານດດັ ແປງໃຫດູ້ ຂີ ນືຶູ່້ ກຕາມແຕ່ ມນັ ກບ່ ສາມາດຕອບສະຫນອງຄວາມຕອູ້ ງ ການຂອງສງັ ຄມໄດເູ້ ທ່ າທ່ ຄີ ວນ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ມະນຸດຈ່ ງຶື່ ໄດຊູ້ ອກຄນູ້ ຫາວດັ ຖຸໃໝ່ື ທ່ ມີ ຄີ ວາມທນົ ທານ ແລະ ແຂງ ແກ່ ນເພ່ ອື່ຶ ມາປະດດິ ເຄ່ ອືຶ່ ງມແທນຫນີ , ກະດກ ແລະ ໄມ,ູ້ ໂລຫະທ່ ມີ ະນດຸ ນາມາໃຊທູ້ າອດິ ແມ່ ນທອງແດງ. ຈາກ 17

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ນນັູ້ ກມກີ ານປະສມ ຫນີ -ທອງ, ປະສມໂລຫະ, ແຕື່ ວດັ ຖຸດ່ື ງັ ກື່ າວກຍງັ ມຄີ ຸນນະພາບຕ່ າ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ມະນດຸ ຈ່ ງື່ຶ ໄດູ້ ຊອກຫາວດັ ຖຸໄໝ່ື ມາເລອ້ ຍໆ, ໃນທ່ື ສີ ຸດຈ່ ງຶ່ື ໄດມ້ ກີ ານຄນົ້ ພບເຫກັ ທ່ ມີ ຄີ ຸນນະພາບດ,ີ ແຂງແກື່ ນ ແລະ ທນທານ ພອູ້ ມທງັ ຊອກຫາໄດງູ້ ່າຍກວ່ າ ໂລຫະຊະນດິ ອ່ ນໆ ເພື່ ອມາຜະລດິ ເປັນເຄ່ື ອງມເຊ່ື ນັ : ຈກົ , ສຽມ, ພາ້ , ມດີ … 2.2 ດາູ້ ນສງັ ຄມ ພາຍໃຕລູ້ ະບອບບດິ າສດິ ທລິ າດວຽກງານການປກຝັງ-ລຽູ້ ງສດັ ແລະ ການຜະລດິ ເຄ່ື ອງມແມ່ ນມຄີ ວາມ ກາູ້ ວຫນາູ້ , ເຮດັ ໃຫຜູ້ ນຜະລດິ ເຫອຢ່ ເຫອກນິ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ບນັ ດາກກເຫື່ າົ ຕ່ າງໆຈ່ ງືຶ່ ໄດມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງວທິ ກີ ານ ດາລງຊວີ ດິ ເຊ່ ງິ ມນັ ໄດກູ້ າຍເປັນຂະບວນການປ່ ຽນແປງທາງສງັ ຢ່ າງໃຫຍ່ ຫວງເຊື່ ນັ ບາງກກົ ເຫື່ າົ ເຫນັ ວ່ື າຕນົ ເອງມີ ຄວາມສນົ ໃຈ ຫ ມຄີ ວາມຖະນດັ ກບັ ການລຽ້ ງສດັ ຈ່ື ງໄດເ້ ລອກເອາົ ອາຊບີ ລຽ້ ງສດັ ພຽງຢ່ື າງດຽວ,ໃນຂະນະດຽວ ກນັ ກກົ ເຫ່ື າົ ອື່ ນກເລອກເອາົ ອາຊບີ ປູກຝັງນນັ້ ແມ່ື ນການແບື່ ງງານຄງັ້ ທາອດິ ໃນສງັ ຄມົ ລະຫວ່ື າງການປູກຝັງ-ລຽ້ ງ ສດັ . ຈາກການແບ່ື ງງານຄງັ້ ທີ 1 ຍ່ື ງິ ເຮດັ ໃຫຜ້ ນົ ຜະລດິ ກະສກິ າ, ຫດັ ຖະກາຂະຫຍາຍຕວົ ໄວ ຍອ້ ນມເີ ຕກັ ນກິ ໃໝື່ ແລະ ໜາ້ ວຽກກເພ່ື ມີ ຂນ້ ຫາຍ. ດາັ ງນນັ້ , ຈ່ື ງມີ ການແບື່ ງງານກນັ ຄ: ພວກໜ່ື ງເຮດັ ກະສກິ າຢ່ື າງດຽວ ແລະ ອກີ ພວກໜື່ ງເຮດັ ຫດັ ຖະກາ ນນັ້ ແມື່ ນການແບ່ື ງງານຄງັ້ ທີ 2 ໃນສງັ ຄມົ ລະຫວື່ າງກະສກິ າ-ຫດັ ຖະກາ. ມາຮອດ ຊ່ື ວງນກີ້ ຍື່ ງິ ເຮດັ ໃຫຜ້ ນົ ຜະລດິ ເພ່ື ມີ ຂນ້ ສື່ ູລະດບັ ສູງເພາະມນັ ເປັນແຮງຊຸກດນັ ເຊ່ື ງິ ກນັ ແລະ ກນັ ເມ່ື ອຜນົ ຜະລດິ ເພ່ື ມີ ຈານວນຂນ້ ຢ່ື າງໄວວາມນັ ຈ່ື ງມຄີ ວາມຈາເປັນຕອ້ ງນາເອາົ ຜນົ ຜະລດິ ໄປແລກປ່ື ຽນລະຫວື່ າງກກົ ເຫ່ື າົ ທື່ ມີ ອີ າ ຊບີ ແຕກຕື່ າງກນັ ເຊ່ື ນັ ພວກທາການປູກຝັງຕອ້ ງ ການກນິ ຊນິ້ , ນາ້ ນມົ , ໜງັ ສດັ … ຈາຕອ້ ງເອາົ ຜນົ ຜະລດິ ຂອງ ຕນົ ຄ: ເຂາົ້ , ຖື່ ວົ … ມາແລກປ່ື ຽນເອາົ ນາພວກທ່ື ມີ ອີ າຊບີ ລຽ້ ງສດັ . ດື່ ງັ ນນັ້ , ການແລກປື່ ຽນຈື່ ງກາຍເປັນຕນົ້ ກາເນດີ ຂອງການຄາ້ ຂາຍ, ເມື່ ອມກີ ານແລກປ່ື ຽນຄແນວນນັ້ ຈື່ ງມຄີ ນົ ຈາພວກໜ່ື ງສວຍໂອກາດຍດເອາົ ການແລກ ປື່ ຽນນເີ້ ປັນອາຊບີ ຂອງຕນົ ໂດຍນາເອາົ ຜນົ ຜະລດິ ຈາກ ກກົ ເຫ່ື າົ ນໄີ້ ປຈາໜື່ າຍໃຫກ້ ກົ ເຫ່ື າົ ອື່ ນກື່ ຸມຄນົ ນຈີ້ ່ື ງ ເອນີ້ ວ່ື າ: ພື່ ຄາ້ ເຊື່ ງິ ເປັນຊນົ ຊນັ້ ໃໝ່ື ທື່ ເີ ກດີ ຂນ້ ໃນສງັ ຄມົ ນນັ້ ແມື່ ນ ການແບື່ ງງານຄງັ້ ທີ 3 ລະຫວື່ າງການປູກຝັງ, ລຽ້ ງສດັ , ຫດັ ຖະກາ ແລະ ການຄາ້ . ເມື່ ອມກີ ານແລກປື່ ຽນກຕອ້ ງມກີ ານຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ແລະ ເມື່ ອມກີ ານຜະລດິ ສນິ ຄາ້ ຕອ້ ງມລີ າຄາ. ດ່ື ງັ ນນັ້ , ໃນສະໄໝບູຮານມະນດຸ ຈ່ື ງໄດກ້ ານດົ ເອາົ ວດັ ຖຸເປັນຫວົ ໜ່ື ວຍແລກປ່ື ຽນທາອດິ ແມື່ ນສດັ ໂດຍສະເພາະແມື່ ນງວົ ແມື່ . ຕ່ື ມາກໄດກ້ ານດົ ເອາົ ເປອກຫອຍ, ຕ່ື ມາໄດນ້ າເອາົ ໂລຫະມາຜະລດິ ເປັນເງນິ ຕາ. III. ປັດທ່ ພີ າໃຫມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງຈາກລະບອບມານດາໄປສ່ ລະບອບລດິ າ - ເມ່ ອ່ຶື ມກີ ານປ່ ຽນແປງມກີ ານນາໃຊໂູ້ ລຫະເຂາູ້ ໃນການຜະລດິ ມນັ ໄດເ້ ຮດັ ໃຫກ້ າລງັ ການຜະລດິ , ຜນົ ຜະ ລດິ ຂະຫຍາຍຕວໄວ ແລະ ມປີ ະສດິ ທພິ າບສງ, ມນັ ມຈີ າເປັນຕອູ້ ງມກີ ານແບ່ ງງານໃນສງັ ຄມພອູ້ ມດຽວກນັ ໜາ້ ວຽກງານກຫາຍເພ່ ມີ ຂນຶ່ືູ້ ເກດິ ມຂີ ະແໜງການ ແລະ ກເປັນໜາ້ ວຽກທ່ ໜີ ກັ ໜື່ ວງ, ຫຍຸງູ້ ຍາກ ສບັ ສນ, ທງັ ໝດົ ໜາ້ ວຽກດ່ ງັ ກ່ າວພດັ ຮຽກຮອູ້ ງຕອູ້ ງການແຕ່ ກາລງັ ແຮງງານທ່ ມີ ຄີ ຸນນະພາບສງນນັູ້ ແມ່ ນແຮງງານຂອງຜຊູ້ າຍ. - ການພວພນັ ຂອງຄນົ ໃນສງັ ຄມມກີ ານປ່ ຽນແປງຈາກການສມລດໝື່ ໃູ ນເມ່ ອຶື່ ກ່ ອນມກີ ານປື່ ຽນແປງມາເປັນ ການສມລດດ່ ຽວ (ລະບບມຜີ ວດຽວເມຍດຽວ) ເຮດັ ໃຫມູ້ ບີ ດບາດ ແລະ ພາລະຂອງເພດຊາຍສູງຂນ່ຶືູ້ . - ການເກບັ ເດດັ ຂອງແມ່ື ຍງິ ມາຮອດເວລານແີ້ ມື່ ນບ່ື ເໝາະສມົ , ທງັ ບື່ ສາມາດຕອບສະໜອງຄວາມຮຽກຮອ້ ງ ຕອ້ ງການຂອງສງັ ຄມົ ອກີ ແລວ້ , ຈ່ື ງຫນັ ໜາ້ ເຂາົ້ ສ່ື ູວຽກເຮອນການຊານແຕື່ ວຽກງານດ່ື ງັ ກ່ື າວມຜີ ູເ້ ຮດັ ແທນແລວ້ (ຂາ້ ທາດ). ດື່ ງັ ນນັ້ , ແມື່ ຍງິ ຈ່ື ງຖກຕດັ ແຍກອອກຈາກການຜະລດິ ຢື່ າງສນິ້ ເຊງີ , ໃນຂະນະດຽວກນັ ວຽກງານທງັ ໝດົ ຈ່ື ງຕກົ ມາເປັນພາລະຂອງຜູຊ້ າຍເຊ່ື ງິ ເຮດັ ໃຫກ້ ານພວົ ພນັ ໃນສງັ ຄມົ ມກີ ານປ່ື ຽນແປງ. 18

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ບດທີ 5 ການກາເນດີ ແລະ ວວິ ດັ ທະນາການຂອງລະບອບຂາູ້ ທາດ I. ການສນິູ້ ສຸດຂອງລະບອບສະຫະຊບີ ປະຖມບຮານ ແລະ ການກາຍເປັນສງັ ຄມມຊີ ນຊນັູ້ ຍອູ້ ນຜນຜະລດິ ຂະຫຍາຍຕວ, ມກີ ານແບ່ ງງານ ແລະ ເຄ່ ອງມອອກແຮງງານ ທ່ ມີ ປີ ະສດິ ທພິ າບສງເຮດັ ໃຫຜູ້ ນຜະລດິ ຫ ຄວາມຕອູ້ ງການຂອງສງັ ຄມມກີ ານສະສມໄວໂູ້ ດຍຄນກ່ ຸມໃດ ກ່ ຸມໜ່ ງ່ືຶ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈ່ ງືຶ່ ເຮດັ ໃຫູ້ ຜນຜະລດິ ທງັ ໝດກາຍເປັນກາມະສດິ ສ່ ວນຕວ ຫ ສ່ ວນບຸກຄນ ແລະ ມແີ ນວຄດິ ຢາກເປັນເຈາູ້ ຂອງຊບັ ສມບດັ ; ຜທູ້ ່ ມີ ຄີ ວາມສາມາດກາຍເປັນເຈາູ້ ຊບັ ສມບດັ ທາອດິ ນນັູ້ ກລວູ້ ນແຕ່ ແມ່ ນຜມູ້ ອີ ດິ ທພິ ນ ຫ ຫວໜາູ້ ກກເຫ່ າ ຫ ຜນູ້ າພາ. ເນ່ ອງຈາກວ່ າການຜະລດິ ແບບເອກະຊນ ໄດສູ້ າູ້ ງກາລະໂອກາດອນັ ດໃີ ຫແູ້ ກ່ ກາມະສດິ ສ່ ວນຕວ ແລະ ສາູ້ ງເງ່ອນໄຂໃຫມູ້ ກີ ານຍດືຶ່ ຈື່ ອງເອາຜນຜະລດິ ຂອງຄນອ່ ນມາເປັນຜນຜະລດິ ຂອງຕນເອງ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈ່ ງ່ຶື ເກດີ ມີ ຄອບຄວຮ່ ງັ ມີ ແລະ ບຸກຄນຊນັູ້ ນາທ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນໃນກກເຫ່ າກສວຍໂອກາດຍດືຶ່ ເອາຊບັ ສມບດັ ຂອງສ່ ວນລວມ ຫ ກກເຫ່ າມາເປັນຂອງຕນເອງ ນນັູ້ ແມ່ ນ ລະບອບອດັ ຕາທປິ ະໄຕເກດີ ຂນ່ຶືູ້ . ຕ່ ມາຂາູ້ ທາດ, ສດັ ແລະ ສ່ ງິ ຂອງຕ່ າງໆ ຕະຫອດຮອດດນິ ປກຝັງຂອງສ່ ວນລວມກຄ່ ອຍໆ ກບັ ກາຍມາເປັນຊບັ ສມບດັ ສ່ ວນຕວ ຫ ເອກະຊນ, ລະດບັ ການດາລງຊວີ ດິ ໄດຜູ້ ນັ ແຍກສງັ ຄມອອກເປັນຜຮູ້ ່ ງັ ແລະ ຜທູ້ ຸກຍາກ ເຊ່ ງິ ເກດີ ຂນ່ຶືູ້ ຈາກ 3 ປັດໄຈຫກັ ຄ: ມີ ການນາໃຊເູ້ ຕກັ ນກິ ໃໝ່ ເຂາູ້ ໃນການຜະລດິ , ເສດຖະກດິ ຂະຫຍາຍຕວ ແລະ ເກດິ ມລີ ດັ ທເິ ອກະຊນຂນຶ່ືູ້ . ດ່ ງັ ນນັູ້ , ສງັ ຄມຈ່ ງຶື່ ເກດີ ມີ 2 ຊນຊນັູ້ ທ່ ເີ ປັນປລະປັກກນັ ຢ່ າງຈະແຈງູ້ ຂນຶ່ືູ້ ເປັນເທ່ ອທາອດິ ໃນປະຫວດັ ສາດສງັ ຄມມະນຸດ ຄ: ພວກຂຸນນາງເຈາູ້ ທາດກບັ ພວກຂາູ້ ທາດ, ຂາູ້ ທາດໃນເວລານນັູ້ ໄດູ້ ມາຈາກສອງພາກສ່ ວນຄ: ຊະເລຍີ ເສກິ ແລະ ຂາູ້ ທາດໜສີູ້ ນິ . ພວກຂາູ້ ທາດເລ່ ານໄີູ້ ດກູ້ າຍເປັນຜອູ້ ອກແຮງງານຜະລດິ ເພ່ ອລຽູ້ ງສງັ ຄມແຕ່ ພດັ ຖກປະຕິ ເສດຈາກສງັ ຄມ ເພ່ ອປກປັກຮກັ ສາອານາດ-ອດິ ທພິ ນ, ພວກກາອານາດກຄຂຸນນາງເຈາູ້ ທາດໄດຈູ້ ດັ ຕງັູ້ ເຄ່ ອງມ ຂນື່ຶູ້ ເອນີູ້ ວ່ າ “ກງຈກັ ລດັ ” ຮບການຈດັ ຕງັູ້ ລດັ ທາອດິ ທ່ ໄີ ດປູ້ ະຕບິ ດັ ໜາູ້ ທ່ ແີ ທນພວກເຂາແມ່ ນ ສະຫະພນັ ລດັ ນີູ້ ແມ່ ນ ອງການໜ່ ງື່ຶ ທ່ ປີ ກປັກຮກັ ສາສດິ ຜນປະໂຫຍດຂອງເຈາູ້ ທາດ ແລະ ຜຮູ້ ່ ງັ ມ;ີ ສະມາຊກິ ທ່ື ສີ ງັ ກດັ ໃນອງການ ນຕີູ້ ອູ້ ງເປັນເພດຊາຍທ່ ມີ ຖີ ານະຮ່ ງັ ມີ ຈ່ ງ່ຶື ສາມາດເຂາູ້ ສງັ ກດັ ໃນອງການນໄີູ້ ດ.ູ້ ເວາູ້ ລວມແລວູ້ , ສະຫະພນັ ລດັ ມໜີ າູ້ ທ່ ເີ ປັນສານຕດັ ສນິ ສງສຸດ ການກາເນດີ ສະຫະພນັ ລດັ ນໄີູ້ ດເູ້ ຮດັ ໃຫລູ້ ະບອບປະຊາທປິ ະໄຕ ຂອງຄນຖກດບັ ສນແລວູ້ ປ່ ຽນແທນດວູ້ ຍລະບອບປະຊາທປິ ະໄຕການທະຫານ. ມາ ຮອດເວລານກີູ້ ານສບມນມງັ ອານາດບ່ ໄດອູ້ ງີ ໃສ່ ຄຸນລກັ ສະນະຄແຕ່ ເກ່ າອກີ , ອດິ ທພິ ນຂອງຫວໜາູ້ ອງີ ໃສ່ ຖານະ ຄວາມຮ່ ງັ ມີ ແລະ ອານາດຖກຮກັ ສາໄວດູ້ ວູ້ ຍຄວາມເປັນປ່ າເຖ່ ອນ. ຕວຢ່ າງ: ສງັ ຄມຂອງເຜ່ າດາໂຮແມນ (Dahomen) ຢ່ ອາຟຣກິ ກາຕາເວນັ ຕກ, ຖາູ້ ວ່ າ ຫວໜາູ້ ເຜ່ າຕາຍ, ຜທູ້ ່ ໄີ ດຂູ້ ຸ ດຂຸ ມຝັງແມ່ ນເມຍ. ແລະ ນາງບາເລີ ອກີ 50 ຄນ ພອູ້ ມດວູ້ ຍທະຫານອກີ 50 ຄນ ສ່ ວນຜທູ້ ່ ໄີ ປສ່ ງວນິ ຍານ 16 ຄນ ແມ່ ນນາງສາວບລສິ ຸດ ໃນໄລຍະ 16 ມຕູ້ ອູ້ ງໄດຖູ້ ກຂາູ້ ເພ່ ອສ່ ງດວງວນິ ຍານໃຫຫູ້ ວໜາູ້ ເຜ່ າ ສງັ ຄມທ່ ເີ ຄຍີ ມີ ແຕ່ ຄວາມສະເໝພີ າບ ໄດຖູ້ ກປ່ ຽນແທນ ດວູ້ ຍສງັ ຄມທ່ ມີ ີ ການເອາລດັ ເອາປຽບ ຊງິ ດີ ຊງິ ເດ່ ນັ ກນັ ເພ່ ອເປັນເຈາູ້ ຂອງສງັ ຄມ ເຊ່ ງິ ສງັ ຄມໃໝ່ ທ່ ມີ ີ 2 ຊນັູ້ ຄນ ຕນູ້ ຕໃນສງັ ຄມ ເອນີູ້ ວ່ າ: ລະບອບຂາູ້ ທາດ  ລະບອບຂາູ້ ທາດ ລະບອບຂາູ້ ທາດແມ່ ນ ລະບອບທສີ ອງ ຂອງສງັ ຄມມະນຸດ ນກັ ປະຫວດັ ສາດໄດໃູ້ ຫທູ້ ດັ ສະນະວ່ າ ລະບອບສງັ ຄມຂາູ້ ທາດ ໄດປູ້ ະກອບສ່ ວນຊ່ ວຍສາູ້ ງ ຄວາມສວີ ໄິ ລທາອດິ ຂອງມະນຸດ, ທ່ ານ ອງັ ແກນ ເວາູ້ ວ່ າ: “ມລີ ະບອບຂາູ້ ທາດຈ່ ງ່ືຶ ມກີ ານແບ່ ງວຽກງານ ໃນຂະໜາດກວາູ້ ງຂວາງລະຫວ່ າງ ກະສກິ າ ກບັ ອຸດສາຫະກາ”; 19

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ດ່ ງັ ນນັູ້ , ຈ່ ງ່ຶື ມໄີ ລຍະຮຸ່ ງເຮອງຂອງໂລກບຮານທ່ ໝີ າຍເຖງິ ຄວາມສວີ ໄິ ລ ຂອງເກຣກັ - ໂຣແມງັ ບ່ ມລີ ະບອບຂາູ້ ທາດ ແມ່ ນບ່ ມອີ ານາຈກັ ເກຣັກ, ບ່ ມສີ ລິ ະປະວດັ ທະນະທາຂອງເກຣັກ ຈະບ່ ມີ ລະບອບຂາູ້ ທາດ ແລະ ບ່ ມີ ຈກັ ກະພດັ ໂຣແມງັ , ໃນນນັູ້ ຖາູ້ ບ່ ມພີ ນູ້ ຖານຄວາມສວີ ໄິ ລເກຣກັ - ໂຣແມງັ ລວູ້ ນແລວູ້ ແຕ່ ໄປຈາກພາກຕາເວນັ ອອກ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນເຂດອາຊນີ ອູ້ ຍ, ເອຢິບ, ເມໂຊໂປຕາມີ , ອນິ ເດຍ ແລະ ຈນີ . ເວາູ້ ລວມແລວູ້ ແຫ່ື ງຄວາມສວີ ໄິ ລທາອດິ ຂອງມະນຸດ ແມ່ ນຢ່ ທາງພາກຕາເວນັ ອອກ ຕາມເຂດລອູ້ ງ ແມ່ ນາູ້ ໃຫຍ່ ໆ ເຊ່ ນັ : ໄທກຣິດ ເອຟີ ຣັດ (Tigris – Euphrates) ແມ່ ນາູ້ ຮວງໂຫ, ແມ່ ນາູ້ ນນິ (Nile) ແມ່ ນາູ້ ສນິ ທຸ (Indus) ແລະ ຢັງຊກີ ຽງ (Yangtzekiang) ແຕ່ ດວູ້ ຍເຫດຜນຕື່ າງໆ ເຊ່ ນັ : ການກາເນດີ , ການສນິູ້ ສຸດບ່ ທນັ ເປັນເອກະພາບ ຫ ໂຄງປະກອບສາູ້ ງຂອງລດັ ບ່ ທນັ ສມບນຈະແຈງູ້ ຄ: ຢ່ ທາງພາກຕາເວນັ ຕກ. ດ່ ງັ ນນັູ້ , ນກັ ປະຫວດັ ສາດຈ່ ງື່ຶ ໄດຍູ້ ດື່ຶ ຖເອາການກາເນດິ ລດັ ຢ່ ທາງພາກຕາເວນັ ຕກ ທ່ ມີ ໂີ ຄງປະກອບສາູ້ ງທາງດາູ້ ນການຈດັ ຕງັູ້ ທ່ ີ ສມບນຕາມແບບລດັ ໜ່ ງື່ຶ ຄ: ເກຣກັ ( Grace ), ໂຣແມງັ ( Roman ) ທ່ ເີ ປັນແບບຢ່ າງຂອງການກາເນດິ ແລະ ສນິູ້ ສຸດຂອງລດັ ຂາູ້ ທາດໃນໂລກ. ຄວາມແຕກຕ່ າງລະຫວ່ າງລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ຕກກບັ ລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ອອກ ລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ຕກ ລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ອອກ 1. ຂາູ້ ທາດຂະຫຍາຍຕວ 1. ຂາູ້ ທາດບ່ ຂະຫຍາຍຕວ 2. ກາມະສດິ ເອກະຊນກ່ ຽວກບັ ທ່ ດີ ນິ ຂະຫຍາຍຕວ 2. ກາມະສດິ ເອກະຊນກ່ ຽວກບັ ທ່ ດີ ນິ ບ່ື ຂະຫຍາຍ ສງສຸ ດ ຕວ 3. ລະບບການປກຄອງມຫີ າຍຮບແບບ 3. ລະບບການປກຄອງມຮີ ບແບບດຽວ 4. ຂະບວນການລຸກຮຂູ້ ນືຶູ່້ ຂອງຊາວຂາູ້ ທາດແມ່ ນຮຸ ນ 4. ຮບການຕ່ ສຂູ້ ອງຊາວຂາູ້ ທາດບ່ ຮຸນແຮງ ແຮງ II. ການກາເນດິ ລະບອບຂາູ້ ທາດຕາເວນັ ອອກ 2.1 ລດັ ເມໂຊໂປຕາມີ ເມໂຊໂປຕາມີ ຕງັູ້ ຢ່ ເຂດລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ຕກີ ະເຣີ (Tigre) ແລະ ແມ່ ນາູ້ ເອຟີ ຣດັ (Euphrates) ທ່ ໄີ ຫມາຈາກ ພເຂາ ອາກເມນີ (Armenie) ລງສ່ ອ່ າວ ເປີເຊຍ (Persique) ດນິ ແດນເຂດນອີູ້ ຸ ດມສມບນເໝາະແກ່ ການ ປກຝັງ, ເຮດັ ໃຫມູ້ ຫີ າຍກ່ ຸມຄນພດັ ປ່ ຽນກນັ ມາຕງັູ້ ຖ່ ນິ ຖານດາລງຊວີ ດິ ຄ: ຄ ປະມານ 5,000 ຫາ 4,500 ປີ B.C ຊາວສຸເມຣຽງ (Sumerains) ເປັນກ່ ຸມຄນທາອດິ ທ່ ໄີ ດສູ້ າູ້ ງອະລຍິ ະທາ ເມໂຊໂປຕາມີ (Mesopotamia) ຂນື່ຶູ້ . ສ່ ງິ ທ່ ພີ ສິ ດແມ່ ນມາຈາກການຄນູ້ ພບຊາກຕວເມອງເກ່ າແກ່ ໃນຊນັູ້ ດນິ ໂດຍສນັ ນຖິ ານວ່ າ: ຄຸມູ້ ບາູ້ ນດ່ ງັ ກ່ າວ ໄດສູ້ າູ້ ງຕງັູ້ ຂນືຶູ່້ ໃນຍຸກຫນີ ໃໝ່ ແລວູ້ ພດັ ທະນາການມາເປັນ “ຊຸມຊນວດັ ” ໃນຍຸກຫນີ ທອງ ຄໃນໄລຍະເຊ່ ອມຕ່ ລະຫວ່ າງ ຍຸກຫນີ ກບັ ຍຸກໂລຫະ ເຊ່ ງິ ເອນີູ້ ວ່ າ: ການກາເນດິ ລດັ ເທ່ ອທາອດິ . 2.2 ລດັ ເອຢິບ ເອຢິບ ຕງັູ້ ຢ່ ທາງພາກຕາເວນັ ອອກສ່ ຽງເໜອຂອງທະວບີ ອາຟຣກິ ກາ, ມລີ ກັ ສະນະຍາວຍຽດໄປລອູ້ ງແມ່ 20

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ນາູ້ ນນິ , ແມ່ ນາູ້ ນນິ (Nile) ໄດເູ້ ປັນໝາກຫວໃຈຂອງຊາວເອຢິບ, ອານາຈກັ ທາອດິ ແມ່ ນມາຈາກການຮ່ ວມຕວ ຂອງເຜ່ າຊນຕາມລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ນນິ ແລວູ້ ສາູ້ ງຄວາມສວີ ໄິ ລຂນຶ່ືູ້ ເມ່ ອປະມານ 4,500 ຫາ 4,000ປີ B.C ໂດຍ ອາໄສກະສກິ າເປັນອາຊບີ ເພ່ ອດາລງຊວີ ດິ . ສງັ ຄມເອຢິບ ມີ 2 ຊນຊນັູ້ ຄ: ພວກກະສດັ ຂຸ ນນາງ ແລະ ຂາູ້ ທາດ ເຊ່ ງິ ມາຈາກເສດຖະກດິ ມກີ ານຂະຫຍາຍຕວຢ່ າງວ່ ອງໄວ, ສງັ ຄມມກີ ານຫຸດຫ່ ນກນັ ໃນໝ່ ຊນັູ້ ຄນ, ມຜີ ທູ້ ຸກ - ຜູ້ ຮ່ ງັ ກະສດັ ເອຢິບຜທູ້ າອດິ ຊ່ ວ່ າ: ເມແນສັ (Menes) ລາວສະຖາປະນາຕນເປັນ ຟາຣາອງ (Pharaon) ປກຄອງ ແບບຮວມອານາດຢ່ ສນກາງຄ: ຊາວເອຢິບ ຖຟາຣາອງຄເທບພະເຈາູ້ ເຊ່ ງິ ໝາຍເຖງິ ເປັນທງັ ກະສດັ ແລະ ເທບ ພະເຈາູ້ . ໃນລາຊະການຂອງພະເຈາູ້ ຣາມເຊສ II (Ramses II) ລະຫວ່ າງສດັ ຕະວດັ ທີ XV – XIII ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເຊ່ ງິ ເປັນໄລຍະທ່ ເີ ອຢິບໄດກູ້ າູ້ ວສ່ ຄວາມຈະເລນີ ຮ່ ຸ ງເຮອງສງສຸດ. ຮອດສະຕະວດັ ທີ VI ອານາຈກັ ເອຢິບ ໄດຖູ້ ກຈກັ ກະພດັ ແປັກເຊີ (Perse) ເຂາູ້ ບຽດຍດຶ່ື ແລະ ຄອບຄອງເອຢິບ ເຮດັ ໃຫປູ້ ະຫວດັ ສາດເອຢິບສນິູ້ ສຸດ ລງ. 2.3 ລດັ ຈນີ ຈນີ ເປັນລດັ ໜ່ ງຶື່ ທ່ ກີ ວາູ້ ງໃຫຍ່ ໄພສານມທີ ່ ຕີ ງັູ້ ຢ່ ທະວບີ ອາຊ.ີ ປະຫວດັ ສາດຈນີ ເປັນປະຫວດັ ສາດທ່ ມີ ີ ຄວາມເປັນມາຍາວນານ ແລະ ເປັນແຫ່ ງຄວາມສວີ ໄິ ລ ຂອງລດັ ບຮານພາກຕາເວນັ ອອກ ທ່ ກີ າເນດີ ມາຫາຍ ສະຕະວດັ ຈນີ ບຮານຍດື່ຶ ຖ ກະສກິ າເປັນອາຊບີ . ລດັ ຈນີ ກາເນດີ ຂນຶ່ືູ້ ປະມານ 2,000 ຫາ 1,500 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເກດີ ມໜີ ່ ແໜງທາງດາູ້ ນຊນຊນັູ້ ຂນືຶູ່້ . ຕ່ ມາຈນີ ປກຄອງດວູ້ ຍລາຊະວງ ເຊຍ (Hsia). ຮອດສະໄໝ ການປກຄອງ ຂອງຊິນຊີຮອງເຕູ້ ( TsinChiHouanti 221 – 206 B.C ) ແມ່ ນ ປກຄອງດວູ້ ຍ ລະບອບລາຊາທປິ ະໄຕສມບນສດິ . ໃນຊ່ື ວງນອີູ້ ານາຈກັ ໄດເູ້ ຂມັູ້ ແຂງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວຕາມ ກດເກນການຂະຫຍາຍອດິ ທພິ ນນາບຂ່ ອານາຈກັ ອອູ້ ມຂາູ້ ງ. 2.4 ລດັ ອນິ ເດຍ ອນິ ເດຍ ເປັນແຫມໜ່ ງືຶ່ ມທີ ່ ຕີ ງັູ້ ຢ່ ທາງພາກໃຕຂູ້ ອງທະວບີ ອາຊີ ປະກອບມພີ ມສນັ ຖານຫາຍປະເພດຄ: ທ່ ງພຽງ, ພພຽງ ແລະ ພສງ ແຕ່ ສງັ ລວມແລວູ້ ພມສນັ ຖານອນິ ເດຍໄດແູ້ ບ່ ງອອກເປັນ 2 ເຂດໃຫຍ່ ຄ: - ທາງພາກເໜອຶື່ : ເປັນເຂດທ່ ງພຽງໃຫຍ່ ຕາມລ່ ອງແມ່ ນາູ້ ຕ່ າງໆເຊ່ ນັ : ແມ່ ນາູ້ ສນິ ທຸ, ແມ່ ນາູ້ ຄງຄາ ເປັນແຫ່ ງອຸດມສມບນເໝາະແກ່ ການກະສກິ າ ທງັ ເປັນເຂດທ່ ມີ ປີ ະຊາກອນອາໄສຢ່ ຢ່ າງໜາແໜນູ້ . - ທາງພາກໃຕ:ູ້ ເປັນເຂດທ່ ງພຽງທ່ ກີ ວາູ້ ງໃຫຍ່ ເຕມັ ໄປດວູ້ ຍຊບັ ພະຍາກອຍບ່ ແຮຫາຍຊະ ນດິ ແລະ ປ່ າໄມທູ້ ່ ອີ ຸດມສມບນ ຢ່ ັງຢາຍຢ່ ຕາມລຽບຝ່ ັງທະເລ ຈາກເງ່ອໄງທາມະຊາດທ່ ມີ ີ ລກັ ສະນະແຕກຕ່ າງ ກນັ ຄແນວນນັູ້ ຈ່ ງ່ຶື ມຜີ ນສະທອູ້ ນເຖງິ ການຂະຫຍາຍຕວໃນແຕ່ ລະດາູ້ ນ ຂອງປະຊາກອນໃນແຕ່ ລະເຂດ ຄວາມສວີ ໄິ ລຂອງອນິ ເດຍທາອດິ ເອນູ້ ວ່ າ: ຄວາມສວີ ໄິ ລ ຮາຣາປາ Harappa ແລະ ຄວາມສສີ ໄິ ລໂມ ແຮນໂຈດາໂຣ Mohenjodaro ເຊ່ ງິ ເກດິ ຂນູ້ ເມ່ ອປະມານ 3,500 – 3,000ປີ BC ຢ່ ລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ສນິ ທຸ ຈ່ ງ ເອນີູ້ ວ່ າຄວາມສວີ ໄິ ລ ລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ສນິ ທຸ ແຕ່ ມາຮອດປະມານ 2,000ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຄວາມສວີ ໄິ ລລອູ້ ງແມ່ ນາູ້ ສນິ ທຸ ໄດຄູ້ ່ ອຍໆ ເຊ່ ອມໂຊມລງ ຍອູ້ ນການເຄ່ ອນຍາູ້ ຍເຂາູ້ ມາຂອງກ່ ຸມຄນ ອາຣະຍນັ Arayans ທ່ ມີ າຈາກອາຊີ ກາງ ໄດເູ້ ຂາູ້ ມາຍດືຶ່ ຄອງອນິ ເດຍ ດວູ້ ຍການທາລາຍທງັ ສອງເມອງ ແລະ ຮ່ າຮຽນເອາວຊິ າ ການດາລງຊວີ ດິ ອນັ ໃ ໝ່ ນາຄນພນູ້ ເມອງ ດຣາວດິ ຽງ ຕ່ ມາໄດກູ້ າຍເປັນຜປູ້ ກຄອງໃນສງັ ຄມອນິ ເດຍບຮານ ເຊາີ ງເອນີູ້ ສະໄໝນວີູ້ ່ າ: ສະໄໝ ເວດາ Veda ເປັນສງັ ຄມຂາູ້ ທາດເກດີ ມຊີ ນັູ້ ວນັ ນະ. ໃນສະໄໝການປກຄອງຂອງຣາຊະວງ ໂມຣຍິ ະ Mauriya ປກຄອງລະບອບ ລາຊາທປິ ະໄຕ 21

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ສມບນສດິ ໃນຊ່ ວງການປກຄອງຂອງພະເຈາູ້ ອະໂສກະ ມະຫາຣາດ Aqoka ເປັນຊ່ ວງທ່ ຂີ ະຫຍາຍຕວສງສຸດ III. ການກາເນດິ ລະບອບຂາູ້ ທາດ 3.1.ລດັ ເກຣກັ ເກຣກັ ຕງັູ້ ຢ່ ພາກໃຕຂູ້ ອງແຫມບານກນັ Balkan ໄດມູ້ ກີ ່ ຸມຄນອກພະຍກເຂາູ້ ມາຕງັູ້ ຖ່ ນິ ຖານ ຢ່ ດນິ ແດນ ແຫຫ່ ງນີູ້ ແມ່ ອປະມານ 1,600 BC ແລະ ກາຍເປັນນະຄອນລດັ ເມ່ ອ 800 BC ສງັ ຄມເກຣກັ ມ2ີ ຊນັູ້ ຄນຄ : ພວກຂຸ ນນາງ ແລະ ພວກສາມນັ ຊນ ນອກນຍີູ້ ງັ ມຊີ າວຂາູ້ ທາດ ເປັນຈານວນຫວງຫາຍ ແລະ ຊນຊາດ ເກຣັກ ໄດສູ້ າູ້ ງອານາຈກັ ຂອງຕນຂນຶ່ືູ້ ເອນີູ້ ວ່ າ: ອານາຈກັ ເມອງທ່ ມີ ລີ ກັ ສະນະ ແລະ ມາດຕະຖານ ຄບຖວູ້ ນໃນການ ຈດັ ຕງັູ້ ເປັນລດັ ຄ: ລະບອບການເມອງ ການທະຫານ ເສດຖະກດິ ແລະ ປະເພນີ ເປັນຂອງຕນເອງ ອານາຈກັ ເມອງທ່ ສີ າຄນັ ມີ 2 ລດັ ຄ: ລດັ ສະປັກ Sparte ແລະ ລດັ ອາແຕນ Athene ໃນນນັູ້ ລດັ ທ່ ຂີ ະຫຍາຍຕວ ແລະ ເປັນລດັ ນາໜາູ້ ໝ່ ແມ່ ນ ລດັ ອາແຕນ ຮອດສະຕະວດັ ທີ V ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເກຣັກໄດກູ້ າູ້ ວສ່ ຄວາມຮຸ່ ງເຮອງ ລດັ ອາແຕນ ກາຍເປັນຈດຸ ໃຈກາງ ທາງດາູ້ ນເສດຖະກດິ ວດັ ທະນາທາຈນສານາມວ່ າ: ໂຮງຮຽນ ຂອງໂລກບຮານ ໄລຍະນອີູ້ ດິ ທພິ ນຂອງເກຣກັ ໄດູ້ ສງເດ່ ນັ ໂດຍສະເພາະພາຍຫງັ ໄດຮູ້ ບັ ໄຊຊະນະໃນສງຄາມ ປີ 492 – 449 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ລະຫວ່ າງເກຣັກ Greek ກບັ ຈກັ ກະພດັ ແປັກເຊີ Perse ແຕ່ ມາຮອດ ສະຕະວດັ ທີ IV ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຄວາມຈະເລນີ ຂອງລດັ ອາ ແຕນກຄລດັ ອ່ ນໆ ໃນເກຣກັ ບ່ ສາມາດ ຄງຕວໄດນູ້ ານເພາະ ກອງທບັ ຂອງ ອາເລກັ ຊນັ ເດລີ Alexandre ຜນູ້ າ ຂອງແຄວນູ້ ມາເຊດວນ Mecedoine ທ່ ຕີ ງັູ້ ຢ່ ທາງພາກເໜອໄດຍູ້ ກກາລງັ ມາບຸ ກຕີ ແລະ ຍດຶື່ ເອານະຄອນລດັ ຕ່ າງໆ ເທງິ ແຫມບານກນັ Balkan ໄດສູ້ າເລດັ ຜນໃນປີ 338 ກ່ ອນ ຄ.ສ. 3.2. ລດັ ໂຣແມງັ ແຫມອາເປແນງັ Apenin ເປັນແຫມໃຫຍ່ ຢ່ ທາງພາກໃຕ ູ້ ຂອງທະວບິ ເອລີ ບ ເນ່ ງັ ອອກຈາກໃຈກາງ ທະເລເມດແີ ຕລະເນ Mediterranee ເປັນດນິ ແດນທ່ ມີ ຄີ ວາມອຸດມສມບນ ເໝາະແກ່ ການຂະຫຍາຍກະສກິ າ ແລະ ຢ່ ທ່ ນີ ເີູ້ ອງ ເປັນແຫ່ ງກາເນດີ ຂອງລດັ ໂຣແມງັ ບຮານ ມາຮອດປີ 509 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ໄດມູ້ ກີ ານສະຖາປານາກຸງໂຣມ Rome ຂນຶ່ືູ້ ເປັນລດັ ໜ່ ງ່ຶື ທ່ ດີ າເນນິ ການ ປກຄອງແບບ ສາທາລະນະລດັ Repubique ພກາູ້ ວສ່ ກາງສະຕະວດັ ທີ IV ກ່ ອນ ຄ.ສ. ດນິ ແດນໂຮມ ໄດູ້ ຂະຫຍາຍກວາູ້ ງອອກ ດວູ້ ຍການເຮດັ ສງຄາມ ຍດືຶ່ ເອາເຂດທາມາຫາກນິ ຂອງກກເຫ່ າອ່ ນໆ ແລະ ສາມາດ ຍດຶ່ື ຄອງແຫມອຕີ າລີ Italle ໄດທູ້ ງັ ໝດ ໃນສະຕະວດັ ທ່ ີ III ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຫງັ ຈາກນນັູ້ ອານາຈກັ ໂຣແມງັ ໄດສູ້ ບຕ່ ຂະຫຍາຍອານາດເພ່ ອເປັນເຈາູ້ ທ່ ວພາກພນູ້ ທະເລ ເມດແີ ຕຣະເນ ແຂ່ ງຂນັ ກບັ ພວກ ກາກຕາເຊີ Carthaqe ເຮດັ ໃຫູ້ 2 ອານາຈກັ ນີູ້ ປະເຊນີ ໜາູ້ ກນັ ດວູ້ ຍການເປີດ ສງຄາມຮຸ ກຮານ ເຊ່ ງິ ກນັ ແລະກນັ ລະຫວ່ າງ ໂຣແມງັ ກບັ ກາກຕາເຊີ ເຖງິ 3 ຄງັູ້ ຄ: ນບັ ແຕ່ ປີ 264 ກ່ ອນ ຄ.ສ. – 146 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ລວມເວລາ 118 ປີ ຕ່ ມາ ຮອດປີ 47 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ລະບອບພະເດດັ ການເຈາູ້ ທາດໄດຖູ້ ກສາູ້ ງຕງັູ້ ຂນ່ືຶູ້ ໂດຍຍອດຂຸ ນເສກິ ແຫ່ ງໂຣແມງັ ຊ່ ວ່ າ:ເກຊາກ Cesar ໃນສະໄໝການປຄອງຂອງເກຊາກ ອານາຈກັ ໂຣແມງັ ໄດກູ້ າູ້ ວສ່ ຄວາມຮຸ່ ງເຮອງ ແຕ່ ຄງພຽງ 3 ປີ ກຖກ ກ່ ຸມອານລຸ ກັ ນຍິ ມດາເນນິ ການໂຄ່ ນລມູ້ ແລວູ້ ສະຖາປານາເປັນ ລະບອບລາຊາທປິ ະໄຕສມບນສດິ ໂດຍແມ່ ນ ອກ ຕາວ Octave ເປັນຜກູ້ າອານາດ ແລວູ້ ປ່ ຽນຊ່ ມາເປັນພະເຈາູ້ ໂອກຸສ Auquste ຕະຫອດໄລຍະການປກຄອງໄດູ້ ມກີ ານຂະຫຍາຍຕວສງສຸດ ແລະ ແມ່ ນໄລຍະທ່ ໂີ ຣແມງັ ກາຍເປັນຈກັ ກະພດັ ຄ: ປີ 27 ກ່ ອນ ຄ.ສ. – 17 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ແຕ່ ມາຮດື່ຶ ສະຕະວດັ ທີ III ອານາຈກັ ໂຣແມງັ ທ່ ີ ກວາູ້ ງໃຫຍ່ ໄພສານໄດກູ້ າູ້ ວສ່ ຄວາມຊຸດໂຊມ. 22

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ V. ວດັ ທະນະທາບຮານທ່ ໂີ ດດເດ່ ນັ ພາກຕາເວນັ ອອກ ແລະ ພາກຕາເວນັ ຕກ 4.1. ວດັ ທະນະທາຕາເວນັ ອອກ ລດັ ບຮານທາງພາກຕາເວນັ ອອກເປັນລດັ ທ່ ໄີ ດກູ້ ່ ສາູ້ ງວດັ ທະນະທາອນັ ດງີ າມໄວເູ້ ປັນມລະດກໂລກຢ່ າງ ຫວງຫາຍ ເຊ່ ງິ ວດັ ທະນະທາທ່ ມີ ອີ ດິ ທພິ ນຫາຍກວ່ າໝ່ ໄດແູ້ ກ່ ວດັ ທະນະທາຂອງບນັ ດາລດັ ພາກຕາເວນັ ອອກ ກາງ, ອນິ ເດຍ, ເອຢິບ ແລະ ຈນີ ເຊ່ ງິ ສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ ກ.ວດັ ທະນະທາອນິ ເດຍ ອນິ ເດຍເປັນແຫ່ ງວດັ ທະນະທາທ່ ເີ ກ່ າແກ່ ມມີ າແຕ່ ດນນານມຫີ າຍຮບຫາຍສທີ ່ ອີ ຸດມຮ່ ງັ ມີ ແລະ ມີ ລກັ ສະນະປະດດິ ສາູ້ ງໂດຍສະເພາະພາກຕາເວນັ ອອກໄດຮູ້ ບັ ຜນສະທອູ້ ນຈາກວດັ ທະນະທາອນິ ເດຍບຮານຫາຍ ທ່ ສີ ຸດ, ວດັ ທະນະທາອນິ ເດຍໄດຈູ້ ດັ ເຂາູ້ ເປັນວດັ ທະນະທາໂລກເຊ່ ນັ : # ດາູ້ ນອກັ ສອນສາດ: ຕວອກັ ສອນພອນໝີ ທ່ ເີ ປັນພນູ້ ຖານຂອງ ອກັ ສອນເທວະນາຄ:ີ ທາງດາູ້ ນໄວ ຍະກອນໄດມູ້ ນີ ກັ ປາດແຕ່ ງຕາລາໄວຍະກອນສນັ ສະກດິ ຄ: ປານນິ ິ ທ່ ແີ ຕ່ ງຂນ່ຶືູ້ ເມ່ ອ ສະຕະວດັ ທີ VI – VII ກ່ ອນ ຄ.ສ. ແລະເປັນຕາລາຄວາມຮກູ້ ່ ຽວກບັ ພາສາສນັ ສະກດິ . # ດາູ້ ນດາຣາສາດ: ສ່ ວນຫາຍແມ່ ນມກັ ປນກນັ ວຊິ າໂຫລະສາດ, ອນິ ເດຍກ່ ໄດແູ້ ຕມູ້ ປະຕທິ ນິ ອອກຮບັ ໃຊໂູ້ ດຍແບ່ ງອອກເປັນໄລຍະຄ: 1 ປີມີ 12 ເດອນ, 1 ເດອນມີ 30 ວນັ ແລະ ຄບຮອບ 5ປີໄດຕອູ້ ງຕ່ ມໃສ່ 1 ເດອນ. # ດາູ້ ນວຊິ າເລກ: ຊາວອນິ ເດຍມຜີ ນງານຫາຍທາງດາູ້ ນວຊິ າຄດິ ໄລ່ , ຮຈູ້ ກັ ໃຊເູ້ ລກສນ (0) ຮໃູ້ ຊເູ້ ລກ ຣາຊນິ ຣາຊນິ ກາເຣ ແລະ ຣາຊນິ ກຸຍບກິ . ຕວເລກອາລບັ (1,2,3,....) ຮຈູ້ ກັ ໃຊູ້ ເຄ່ ອງໝາຍລບ ແລະ ການໃຊອູ້ ກັ ສອນໃນວຊິ າພດືຶ່ ຊະຄະນດິ ແທນຄ່ າທ່ ເີ ຮາບ່ ຮ.ູ້ # ດາູ້ ນສລິ ະປະກາ: ມຄີ ວາມສາມາດໃນການຄວດັ , ການແຕມູ້ ຮບແຕມູ້ ທ່ ສີ ວຍງາມ ຂອງຊາວອນິ ເດຍ ບຮານໃນສະຕະວດັ ທີ II – VII ປັດຈບຸ ນັ ຖກຮກັ ສາໄວຢູ້ ່ ໃນຖາູ້ “ ອາຍນັ ຕາ ” ລດັ ຣີເລດາປັດ,ສລິ ະປະກາ ສ່ ວນຫາຍກ່ ຽວກບັ ເລ່ ອງຂອງສາດສະໜາ # ດາູ້ ນວນັ ນະຄະດ:ີ ບດກາວ,ີ ບດກາບກອນ ແລະບດເລ່ ອງຕ່ າງໆ ທ່ ີຂຽນກ່ ຽວກບັ ວລິ ະກາ ເຊ່ ນັ : ເລ່ ອງ ມະຫາພະຣັດຕາ ທ່ ີເວາູ້ ເຖິງການຕ່ ສອູ້ ນັ ພລີ ະອາດຫານຂອງຄນອນິ ເດຍບຮານ ທ່ ໄີ ດບູ້ ນັ ທກຶ່ື ການຕ່ ສູ້ ລະຫວ່ າງ 2 ຊຸມນມຸ ຊນ Kanrava ແລະ Pandava ເປັນກອນທ່ ຍີ າວທ່ ສີ ຸດ ປະມານ 2 ແສນແຖວ, ສ່ ວນ ເລ່ ອງ ລາມະຍານາ ເປັນເລ່ ອງຂອງຄວາມຮກັ ທ່ ບີ ນັ ທກື່ຶ ເຫດການແຕ່ 3,000 – 4,000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເຖງິ ສະຕະວດັ ທີ XV ນອກນຍີູ້ ງັ ມບີ ດຮຽນກ່ ຽວກບັ “ກດໝາຍມະນ” ຂຽນກ່ ຽວກບັ ລດັ ແລະ ສດິ ທສິ ່ ວນບຸກຄນ ໂດຍແມ່ ນ ມະນ ເປັນຜຂູ້ ຽນ. ຮາກໄມມູ້ າປຸງ # ດາູ້ ນການແພດ: ຊາວອນິ ເດຍຮຈູ້ ກັ ສະລລິ ະສາດຄນ, ຮປູ້ ່ ິນປວພະຍາດໂດຍນາເອາ ແຕ່ ງເປັນຢາ, ຮຈູ້ ກັ ປາດໃສຕູ້ ່ ງິ . # ດາູ້ ນປັດຊະຍາ: ປັດຊະຍາວດັ ຖຸນຍິ ມອນິ ເດຍບຮານໄດກູ້ າເນດີ ລະຫວ່ າງ 2,000-1,000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ທ່ ສີ ະແດງອອກ ບ່ ມກີ ານເຊ່ ອຖເທວະດາ, ບ່ ເຊ່ ອຖຜສີ າງນາງໄມ ູ້ ຕ່ າງແຕ່ ວ່ າ ແນວຄດິ ດ່ ງັ ກ່ າວທ່ ໄີ ດູ້ ຖກຊນຊນັູ້ ປກຄອງໃຊທູ້ ຸກວທິ ເີ ພ່ ອດບັ ມອດ. # ດາູ້ ນສາສະໜາ: ອນິ ເດຍບຮານນບັ ຖ 2 ສາສະໜາໃຫຍ່ ຄ:ສາສະໜາພຸດ ແລະ ສາສະໜາພາມ 23

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ຂ. ວດັ ທະນະທາຈນີ ວດັ ທະນະທາຈນີ ບຮານມບີ ດບາດສາຄນັ ຫາຍສາລບັ ປະຊາຊນອາຊີ, ລກັ ສະນະວດັ ທະນະທາຈນີ ສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ # ດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ: ຄນຈນີ ສາມາດແຕມູ້ ແຜນທ່ ຂີ ອງໝ່ ດວງດາວຕ່ າງໆ, ສາມາດພະຍາກອນອາກາດ (ສຸລຍິ ະຄາດ, ຈນັ ທະຄາດ ແລະ ມດູ້ າວຫາງຈະປະກດຕວ), ຈນີ ຍງັ ປະດດິ ປະຕທິ ນິ ອອກມາໃຊູ້ ໂດຍແບ່ ງປີ 1 ມີ 12 ເດອນ ໃຫເູ້ ດອນຄ່ ມີ 30 ວນັ ແລະ ເດອນຄກີ ມີ 29 ວນັ ເພ່ ອຮບັ ໃຊແູ້ ກ່ ກະສກິ າ. # ດາູ້ ນວຊິ າເລກ: ຮຈູ້ ກັ ໃຊຄູ້ ຸນລກັ ສະນະຂອງເລກກາລງັ ສອງ, ກາລງັ ສາມ ແລະ ສາມາດ ຜະລິດ ວງວຽນ (ກມປາ) ອອກມາໃຊ.ູ້ ນອກນຍີູ້ ງັ ຂຽນທດິ ສະດຫີ ກັ ການຕ່ າງໆກ່ ຽວກບັ ກະສກິ າ ແລະ ພດຕ່ າງໆເຊ່ ນັ : ເຕກັ ນກິ ການປກຝັງ,ຮກັ ສາດນິ ແລະ ບນັ ດາຄາແນະນາກ່ ຽວກບັ ພດຕ່ າງໆ. # ດາູ້ ນການແພດ: ໄດຄູ້ ນູ້ ພບຢາປວພະຍາດຫາຍຊະນດິ , ຮວູ້ ທິ ປີ ່ ິນປວພະຍາດ ຕ່ າງໆ ແລະ ຮລູ້ ະບບ ການເຄ່ ອນໄຫວພາຍໃນຮ່ າງກາຍຂອງຄນ. # ດາູ້ ນພາສາ: ປັດຊະຍາ ແລະ ວນັ ນະຄະດ:ີ ຄນຈນີ ບຮານສາມາດປະດດິ ຕວອກັ ສອນ ອອກມາໃຊູ້ ກ່ ອນຍຸກທີ 2 ກ່ ອນ ຄ.ສ. (2,000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ.) ມາຮອດປີ 2,000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຕວອກັ ສອນຈນີ ບຮານ ມີ 2,000 ກວ່ າຮບ ແຕ່ ເປັນຕວອກັ ສອນຮບພາບແຕ່ ລະຕວ ຫ ແຕ່ ລະຮບ ຈະມຄີ ວາມໝາຍເປັນຄາໜ່ ຶື່ງ. ສ່ ວນຫາຍແມ່ ນຂຽນໃສ່ ກະດກ, ໄມ,ູ້ ມາຮອດທາູ້ ຍຍຸກທີ II ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຕວອກັ ສອນຈນີ ໄດມູ້ ກີ ານປ່ ຽນແປງ ຮບຕວໜງັ ສແບບນາມມະທາ ຮອດສະໄໝອານາຈກັ ຊນິ ຕວອກັ ສອນຈນີ ເປັນເອກະພາບກນັ ໃນທ່ ວປະເທດ ແລະ ໃນສະໄໝລາດຊະວງຫານ ຕວອກັ ສອນຈ່ ງຶ່ື ມລີ ກັ ສະນະຄາູ້ ຍຄປະຈບຸ ນັ . - ດາູ້ ນປັດຊະຍາ: ມີ 2 ຮບແບບຄ: ປັດຊະຍາຈດິ ຕະນຍິ ມຕວແທນຂອງປັດຊະຍາໄດແູ້ ກ່ ຂງຈ,ູ້ ສ່ ວນປັດຊະຍາວດັ ຖຸນຍິ ມກມນີ ກັ ປັດຊະຍາ ມດເຊີ (Moitsue)... - ດາູ້ ນວນັ ນະຄະດີ ແລະ ສລິ ະປະກາ: ຄນຈນີ ບຮານມບີ ດວນັ ນະຄະດທີ ່ ມີ ຄີ ຸນຄ່ າຫາຍຢ່ າງ ເຊ່ ນັ : ຊຸມນຸມກາບກອນທ່ ຂີ ຽນກ່ ຽວກບັ ເຫດການທາງດາູ້ ນປະຫວດັ ສາດ, ການເມອງ ສງັ ຄມ ຂອງຈນີ ບຮານທ່ ີ ປະກອບມີ 305 ກາບກອນ. ນອກນຄີູ້ ນຈນີ ຍງັ ມຄີ ວາມຊານານທາງດາູ້ ນສລິ ະປະກາ ທ່ ມີ ຄີ ວາມລະອຽດ ອ່ ອນ ແລະ ປານດີ ງດງາມຫາຍ ສະແດງອອກໃນຮບແຕມູ້ , ຮບຄວດັ ແລະ ໃນ ເຄ່ ອງປະດບັ ເອຍູ້ ອູ້ ງ, ເຄ່ ອງໃຊູ້ ສອຍຕ່ າງໆ. ຄ. ວດັ ທະນະທາເອຢິບ ວດັ ທະນະທາເອຢິບບຮາຍເປັນວດັ ທະນະທາທ່ ເີ ກ່ າແກ່ , ວດັ ທະນະທານໄີູ້ ດກູ້ າຍເປັນແບບ ຢ່ າງ ພນູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ຫາຍປະເທດໃນໂລກ. ວດັ ທະນະທານກີ າເນດີ ຂນຶ່ືູ້ ໃນສະໄໝ ການດາລງຊວີ ດິ ຂອງຄນໃນຫາຍ ຂງເຂດຍງັ ຕ່ າຕອູ້ ຍຫາູ້ ຫງັ ທ່ ສີ ຸດ, ວດັ ທະນະທາບຮານເອຢິບສະແດງອອກດ່ ງັ ນ:ີູ້ # ດາູ້ ນຕວອກັ ສອນ,ສລິ ະປະກາ ແລະ ວນັ ນະຄະດີ - ດາູ້ ນຕວອກັ ສອນ: ເອຢິບບຮານໄດກູ້ າເນດິ ຂນ່ຶືູ້ ປະມານ 4,000 ປີ ກ່ ອນ ຄ.ສ. ເປັນຕວັ ໜັງສປະເພດຮບພາບແບບເຄ່ ອງໝາຍມີເຖິງ 700 ຕວ ຂຽນໃສ່ ໄມ,ູ້ ຫິນ, ແຜ່ ນແພ ແລະ ເຈຍັູ້ ປາປີຣຸ ສ (Papyrus) ຕ່ ມາໄດກູ້ າຍເປັນພນູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ຕວອກັ ສອນ ເຟເນຊີ (Phenicie) ແລະ ຕວອກັ ສອນ ເຢເນຊີ ໄດກູ້ າຍມາເປັນພນູ້ ຖານໃຫແູ້ ກ່ ຕວອກັ ສອນ ລາຕນິ ທ່ ເີ ປັນກກເຫງາູ້ ພາສາຫາຍປະເທດໃນທະວບີ ເອຣີ ບ. ຕວອັກສອນບຮານເອຢິບຊ່ ວ່ າ ຕວອັກສອນເຮຍໂຣກະຣັບຟິກ (Hieroqlyphic). ຕ່ ມາ ຕວ ອກັ ສອນເອຢິບບຮານມກີ ານດດັ ແປງການຂຽນໃຫເູ້ ບາບາງ ແລະ ງ່າຍດາຍກວ່ າເກ່ າ ເຊ່ ງິ ມີ 2 ຮບແບບຄ: + ແບບຕວອກັ ສອນ ເຮຍຣາຕກິ (Hierstic) ໃຊຂູ້ ຽນໃນວງການທຸລະກດິ ທ່ ວໄປ. 24

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ + ແບບຕວອກັ ສອນ ເດໂມຕກິ (Demotic) ເປັນຕວອກັ ສອນທ່ ຂີ ຽນອ່ ານງ່າຍກວ່ າອກັ ສອນ ເຮຍຣາ ຕກິ ແລະ ໄດຮູ້ ບັ ຄວາມນຍິ ມແຜ່ ຫາຍທ່ ສີ ຸດ. - ດາູ້ ນສລິ ະປະກາ: ການຄວດັ , ການແຕມູ້ , ການປັນູ້ ແລະ ການກ່ ສາູ້ ງໂດຍສະເພາະ ແມ່ ນ ປີຣະມດິ - ດາູ້ ນວນັ ນະຄະດ:ີ ສ່ ວນຫາຍແມ່ ນກ່ ຽວກບັ ເລ່ ອງຂອງປັດຊະຍາ ແລະ ສາສະໜາ, ວນັ ນະ ຄະດກີ ່ ຽວກບັ ສາສະໜາໄດແູ້ ກ່ : ບດລະຄອນແຫ່ ງແມມຟິສ ແລະ ບດເພງສນັ ລະເສນີ ໂອຮດ ແຫ່ ງ ອກິ ນາຕງ # ດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ - ດາູ້ ນຄະນດິ ສາດ: ຮນູ້ າໃຊເູ້ ລກບວກ, ເລກລບ ແຕ່ ບ່ ຮວູ້ ທິ ຄີ ນ.ນອກນຍີູ້ ງັ ຮຈູ້ ກັ ຄດິ ໄລ່ ເນອູ້ ທ່ ຂີ ອງຮບສາມແຈ, ຮບສ່ ແີ ຈສາກ, ບລມິ າດຂອງຮບວງກມ, ຮນູ້ າໃຊູ້ ປີ (n=3.14) ແລະ ຮຈູ້ ກັ ນາໃຊເູ້ ລກ ເຖງິ 10 ລາູ້ ວຕວ. - ດາູ້ ນດາລາສາດ: ສາມາດແຕມູ້ ແລະຈດັ ກ່ ຸມດວງດາວໄດູ້ 12 ກ່ ຸມ ນອກນນັູ້ ຍງັ ສງັ ເກດ ການເຄ່ ອນໄຫວ ແລະ ເໜງັ ຕງີ ຂອງດວງຕາເວນັ ໂດຍສະເພາະແມ່ ນ ການສງັ ເກດຈາກນາູ້ ຖວູ້ ມ. - ດາູ້ ນການແພດ: ຮຈູ້ ກັ ການຜ່ າຕດັ ແລະ ເອອູ້ ບສບ, ປີ 3,500 ກ່ ອນ ຄ.ສ. ຮຈູ້ ກັ ລະບບ ທາງເດນີ ຂອງເລອດ. # ດາູ້ ນສາສະໜາ ແລະ ປັດຊະຍາ - ດາູ້ ນສາສະໜາ: ມກີ ານນບັ ຖນບໄຫວທູ້ າມະຊາດເຊ່ ນັ : ແມ່ ນາູ້ , ໂຕສດັ .......ເຮດັ ໃຫມູ້ ີ ການເຊ່ ອຖເທບພະເຈາູ້ ຫາຍອງ. - ດາູ້ ນປັດຊະຍາ: ມີ 2 ກະແສແນວຄດິ ຄ: ກະແສແນວຄດິ ປັດຊະຍາຈດິ ຕະນຍິ ມ ແລະ ກະແສແນວຄດິ ວດັ ຖຸນຍິ ມ. 4.2. ວດັ ທະນະທາຕາເວນັ ຕກ ກ. ວດັ ທະນະເກກັ # ດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ - ດາູ້ ນຄະນດິ ສາດ: ເກດີ ມນີ ກັ ປາດຫາຍທ່ ານທ່ ໄີ ດສູ້ າູ້ ງຫກັ ການກດເກນຕ່ າງໆເຊ່ ນັ : ຕາແລດັ (Thales) , ປີຕາກ (Pythaqore), ເອກີ ະລດິ (Euclide) - ດາູ້ ນຟີຊກິ : ອາກຊແີ ມດັ (Archimade), ທ່ ຄີ ນູ້ ພບຫກັ ເກນວດັ ຖຸຟ ແລະ ໄມງູ້ ດັ , ຄນູ້ ພບທດິ ສະດີ ສະທອູ້ ນແສງ. - ດາູ້ ນການແພດ: ຮບິ ໂປກຣັດ (Hippocrate) ເປັນຜທູ້ າອດິ ໃນການວາງຫກັ ການຄຸນສມ ບດັ ຂອງ ແພດ, ເປັນຜຮູ້ ຈູ້ ກັ ປ່ ິນປວພະຍາດ ແລະ ວທິ ປີ ້ອູ ງກນັ . ນອກນຍີູ້ ງັ ມີ ອາລສີ ຕາກ (Aristarque) ທ່ ຄີ ນູ້ ພບໜ່ ວຍໂລກປ່ ິນອອູ້ ມດວງຕາເວນັ ຮອບໜ່ ງຶ່ື ເປັນປີໜ່ ງຶື່ ແຕ່ ບດຄນູ້ ຄວາູ້ ຂອງລາວ ຖກປິດບງັ ຈນເຖງິ ປີ ຄ.ສ. 1800 ຈ່ ງ່ຶື ຖກເປີດເຜຍີ . # ດາູ້ ນສລິ ະປະກາ ແລະ ສະຖາປັກຕະຍະກາ - ດາູ້ ນສລິ ະປະກາ: ການຄວດັ , ການແຕມູ້ ແລະການປັນູ້ ທ່ ເີ ຮດັ ດວູ້ ຍຫນິ ອ່ ອນ - ດາູ້ ນສະຖາປັດຕະຍະກາ: ສ່ ວນຫາຍເປັນປະເພດວດັ , ໂຮງໝ ແລະ ວຫິ ານຕ່ າງໆ ລກັ ສະນະຂອງການກ່ ສາູ້ ງມີ 3 ຮບແບບຈາແນກຕາມລກັ ສະນະຫວເສາປະກອບຂອງອາຄານເຊ່ ນັ : ແບບ ດຣກິ (Dorique) ແບບ ອໂີ ອນກິ (Ionique) ແລະ ແບບ ໂກຣນິ ທຽນ (Corinthien) 25

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ # ດາູ້ ນວນັ ນະຄະດ:ີ ໂຮແມ (Homere) ເປັນນກັ ປະພນັ ຕາບອດບດປະພນັ ມ:ີ ອຣີ ອີ າດ (ilide) ແລະ ໂອດເິ ຊ (Odissec) ບດເລ່ ອງ ອຣີ ີອາດ ເວາູ້ ເຖງິ ໄຊຊະນະອນັ ສະຫງ່ າງາມຂອງວລິ ະຊນເກຣັກ ທ່ ໄີ ດສູ້ ຮູ້ ບຢ່ ເມອງ ຕຣວ (Troie) ທ່ ມີ ີ 24 ບດຮອູ້ ງ ແລະ 15,000 ກາບກອນ. ບດເລ່ ອງ ໂອດເີ ຊ ເວາູ້ ເຖງິ ການທ່ ອງທ່ ຽວ ວລິ ະຊນເກຣກັ ບນເສນັູ້ ທາງກບັ ຄນປະເທດພາຍຫງັ ໄດຮູ້ ບັ ໄຊຊະນະ ຢ່ ເມອງຕຣວ. # ດາູ້ ນປັດຊະຍາມີ 2 ຮບແບບຄ: - ປັດຊະຍາວດັ ຖຸນຍິ ມຕວແທນໄດແູ້ ກ່ : ຕາແລດັ (Thales) ອາແນກຊມີ ງັ ເດຣີ (Anaximandre) ເຮຣາກະລດິ (Heraclide) ແລະ ເດໂມກະລດິ (Democlite) - ປັດຊະຍາຈດິ ນຍິ ມຕວແທນໄດແູ້ ກ່ : ໂຊກະຣດັ (Socrate) ອາຣສິ ໂຕດ (Aristote) ແລະ ປາລາຕງ (Platon) ຂ. ວດັ ທະນະທາໂຣແມງັ # ດາູ້ ນວທິ ະຍາສາດ: ປະໂຕເລເມ (Ptoleme) ວ່ າໂລກເປັນໜ່ ວຍກມມນແມ່ ນນກັ ດາລາສາດ, ນກັ ພມສາດສາມາດຄນູ້ ຄດິ ລະບບເສນັູ້ ແວງ ແລະ ເສນັູ້ ຂະໜານຂອງໜ່ ວຍໂລກສາເລດັ . # ດາູ້ ນວສິ ະວະກາ ແລະ ສະຖາປັດຕະຍະກາ: ການສາູ້ ງຖະໜນຫນທາງ,ທ່ ລະບາຍນາູ້ , ທ່ ລາລຽງ, ສະ ອາບນາູ້ , ສະໜາມກລິ າ ແລະ ອານສຸ າວະລ.ີ 26

ສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ປທ. ພງົ ສະຫວດັ ສລິ ປິ ັນຍາ ເອກະສານອາ້ ງອງີ ກະຊວງສກສາ ແລະ ກລິ າ, ແບບຮຽນປະຫວດັ ສາດ, ອຸດມົ 1, ເຫມັ້ 1, ໂຮງພມິ ກະຊວງສກສາ ແລະ ກລິ າ 1979. ກະຊວງສກສາ ແລະ ກລິ າ, ປະຫວດັ ສາດໂລກບູຮານກາງ, ມສຄ, 11+3, 1989. ສະເຫີມສກັ ພາບຸ ດດີ, ປະຫວັດສາດໂລກ, ສູນພດັ ທະນາຄູ, ໂຮງພມິ ກະຊວງສກສາ ແລະ ກລິ າ 1995. ສຸພາບ ຄວງວຈິ ດິ , ປະຫວດັ ສາດໂລກບູຮານກາງ, ມສຄ, 1980. ສຸກສນັ ໄຊຍະວງົ , ເອກະສານສອນວຊິ າສງັ ຄມົ ປະຖມົ ບູຮານ, ຄສສ, 2008. ດາດວນ ຄວງວຈິ ດິ , ລດັ ບູຮານຕາເວນັ ອອກ, ມສຄ, 1992. ວຽງວຈິ ດິ ສຸດທເິ ດດ, ແບບຮຽນປະຫວດັ ສາດ ມ 4, ວສິ າຫະກດິ ໂຮງພມິ ສກສາ, 2003. ທະນແູ ກວ້ ໂອພາດ, ປະຫວດັ ສາດໂລກ, ສານກັ ພມິ ສຸຂະພາບຈດິ , ພສ 2549. ນນັ ທະນາ ກະບລິ ການ, ປະຫວດັ ສາດ ແລະ ອະລຍິ ະທາໂລກ, ສະບບັ ປັບປຸງ, ໂອດຽນສະໂຕ, ພສ 2548.