Abai

АҚМОЛА ОБЛЫСТЫҚ МӘДЕНИЕТ, АРХИВТЕР МЕН ҚҰЖАТТАМАЛАР БАСҚАРМАСЫ МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ АТЫНДАҒЫ АҚМОЛА ОБЛЫСТЫҚ ӘМБЕБАП ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНАСЫ АҚПАРАТТЫҚ БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ БӨЛІМ Хакім Абай / Абай Құнанбаев - 175 / Көкшетау, 2020

Құрастырушыдан Мағжан Жұмабаев атындағы Ақмола облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының ақпараттық- библиографиялық бөлімінің «¥лттық библиография» секторы дәстүрлі түрде мерейтой иелерінің библиографиялық көрсеткішін шығарады. «Хәкім Абай» атты библиографиялық көрсеткіш қазақтың ұлы ақыны, ағартушы, философ, композитор және көрнекті қоғам қайраткері Абай Қүнанбаевтың 175 жылдығына арналды. Библиографиялық көрсеткіш негізгі үш бөлімнен түрады: кіріспе, қысқаша өмірбаяны және әдебиеттер тізімі. Әдебиеттер тізіміне автордың кітаптары және ол туралы ақпараттар топтастырылды. Библиографиялық көрсеткіш абайтанушыларға, үстаздарға, студенттерге, кітапханашыларға, жалпы қалың оқырман қауымға арналған.

«Абайды тану - адамның өзін-өзі тануы. Адамныц өзін-өзі тануы және үнемі дамьт отыруы, гылымга, білімге басымдық беруі - кемелдіктің көрінісі. Интеллектуалды үлт дегеніміз де - осы. Осыган орай, Абай сөзі үрпакупың багыт алатын темірқазыгына айналуы кржет» Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ, Қазақстан Республикасының Президент! «Абай - крзақ халцыныц рухани крзынасына өлиіеусіз үлес қосқан гүлама гана емес, сонымен кртар ол крзар халқының ел болуы жолында үлан-гайыр еңбек еткен данагер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойиіылдардың кртарындагы гажайып түлга» Нурсултан Әбішулы Назарбаев, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президент! , Елбасы 2

АБАИ ЖӘНЕ XXI ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН Биыл Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл толады. Халқымыздың ұлы перзентінің мерейтойын лайықты атап өту үшін арнайы курылған комиссия дайындық жұмыстарын бастап кетті. Мемлекет көлемінде және халықаралық деңгейде ауқымды іс-шаралар ұйымдастыру жоспарланып отыр. Бірақ мұның бәрі той тойлау үшін емес, ой-өрісімізді кеңейтіп, рухани тұрғыдан дамуымыз үшін өткізілмек. Абай Қунанбайулы ғұлама, ойшыл, ақын, ағартушы, ұлттың жаңа әдебиетінің негізін қалаушы, аудармашы, композитор ретінде ел тарихында өшпес із қалдырғаны сөзсіз. Оның өлеңдері мен қара сөздерінде ұлт болмысы, бітімі, турмысы, тіршілігі, дүниетанымы, мінезі, жаны, діні, ділі, тілі, рухы көрініс тауып, кейін Абай әлемі детей бірегей қубылыс ретінде бағаланды. Өткен жылы Абайдың шығармаларынан үзінді оқу эстафетасы өтті. Ләйлім атты оқушы қыз усынған бұл елдік шараға мен де қатысып, қолдау көрсеттім. Мектеп оқушыларынан ел азаматтарына, тіпті әлемдік деңгейдегі танымал тулғаларға дейін зор қызығушылық танытып, лезде іліп әкеткен бул бастама бірнеше айға ұласты. Соның арқасында бүкіл Қазақстан Абай мурасын тағы бір зерделеп шықты. Бул - Абайға детей қурмет әрі урпақты тәрбиелеудің тиімді тәсілі. Абай жырларын оқу челленджі биыл, ақын мерейтойы тусында жаңаша жанданады деп сенемін. Елбасы Нурсултан Әбішұлы Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында қоғамдық сананы қайта түлетудің маңыздылығы туралы айтты. з

¥лттық сананы сақтау және оны заман талабына бейімдеу мемлекеттік маңызы бар мәселеге айналды. Өйткені сананы жаңғырту арқылы XXI ғасырда еліміздің тың серпінмен дамуына жол ашамыз. Осы орайда Абай мұрасының тигізер пайдасы зор деп есептеймін. ¥лы ақынның шығармалары бүгін де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Абайдың ой-түжырымдары баршамызға қашанда рухани азық бола алады. Сондықтан ұлтымызды жаңғырту ісінде оның еңбектерін басшылыққа алып, ұтымды пайдалану жайын тағы бір мәрте ой елегінен өткізген жөн. Мен бұл мақалада Абай сөзінің бүгінгі заманымыз үшін көкейкестілігі, ақын шығармаларынан халқымыз қандай тағылым алуға тиіс екендігі жөнінде жұртшылықпен ой бөліскім келеді. ¥лттық болмыстың үлгісі Жаңғыру - өткеннен қол үзіп, тек жаңа қүндылықтарға жол ашу деген сөз емес. Шын мәнінде, бүл - ұлттық мұраларымызды бүгінгі оң үрдістермен үйлестіре дамытуды көздейтін қүбылыс. Бүл ретте, біз Абайды айналып өте алмаймыз. Себебі үлы ойшыл осыдан бір ғасырдан астам уақыт бүрын үлтты жаңғыруға, жаңаруға, жаңа өмірге бейім болуға шақырған. Елбасымыздың: «Заманалар ауысып, дүние дидары өзгерсе де, халқымыздың Абайға көңілі айнымайды, қайта уақыт өткен сайын оның үлылығының тың қырларын ашып, жаңа сырларына қаныға түседі. 4

Абай өзінің туған халқымен мәңгі-бақи бірге жасайды, ғасырлар бойы Қазақ елін, қазағын биіктерге, асқар асу- ларға шақыра береді», - деген өнегелі сөзі ақын мұрасының мәңгілік өсиет ретінде бағаланатынын айқын аңғартады. Абайдың шығармаларына зер салсақ, оның үнемі елдің алға жылжуына, өсіп-өркендеуіне шын ниетімен тілеулес болғанын, осы идеяны барынша дәріптегенін байқаймыз. Ал ілгерілеудің негізі білім мен ғылымда екенін анық білеміз. Абай қазақтың дамылсыз оқып-үйренгенін бар жан-тәнімен қалады. «Ғылым таппай мақтанба» деп, білімді игермейінше, биіктердің бағына қоймайтынын айтты. Ол «Біз ғылымды сатып мал іздемек емеспіз», - деп түжырымдап, керісінше, ел дәулетті болуы үшін ғылымды игеру керектігіне назар аударды. ¥лы Абайдың «Пайда ойлама, ар ойла, Талап қыл артық білуге» деген өнегелі өсиетін де осы түрғыдан үғынуымыз қажет. Бүл түжырымдар қазір де аса өзекті. Тіпті бүрынғыдан да зор маңызға ие болып отыр. Себебі XXI ғасырдағы ғылымның мақсаты биікке ұмтылу, алысқа қүлаш сермеу екенін көріп отырмыз. Ал біздің міндетіміз - осы ілгері көшке ілесіп қана қоймай, алдыңғы қатардан орын алу. Ол үшін ең алдымен, білім беру саласын заманға сай дамытуымыз керек. Сол мақсатта ауқымды жүмыстар атқарылғанымен, отандық білім беру ісінде әлі де олқы түстар бар. Оны жетілдіру жолдарын сайлау алдындағы бағдарламамда және өткен жылғы тамыз конференциясында нақты атап көрсеттім. 5

«Педагог мәртебесі туралы» заңның қабылдануы - осы бағыттағы игі бастамалардың бірі. Бұл - сапалы білім беру ісін жетілдіруге арналған қадам. Жалпы кез келген қоғамда үстаздың орны белек. Мұғалімдер білімді әрі саналы ұрпақ тәрбиелеу ісінде аса маңызды рөл атқарады. ¥стазға құрмет көрсетіп, қадірлеу - бәріміздің міндетіміз. Сондықтан мемлекет мұғалім мамандығының мәртебесін көтеріп, алаңсыз жүмыс істеуіне жағдай жасауы керек. Абай айрықша дәріптеген игілікті істің бірі - тіл үйрену. Ақын жиырма бесінші қара сөзінде өзге тілдің адамға не беретініне тоқталып: «Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі оныменен бірдейлік дағуасына кіреді, аса арсыздана жалынбайды», - дейді. Демек, өзімізден озық тұрған жұртпен деңгейлес болу үшін де оның тілін меңгерудің маңызы зор. Ал қазіргідей жаңа тарихи жағдайда бәріміз ана тіліміздің дамуы мен дәріптелуіне назар аударып, оның мәртебесін арттыруымыз керек. Сонымен қатар ағылшын тілін үйре- нуге де басымдық беру қажет. Жастарымыз неғұрлым көп тілді меңгерсе, соғұрлым мүмкіндігі кеңейеді. Бірақ олардың ана тілін білуіне баса мән берген жөн. Өскелең үрпақ, Абай айтқандай, ғылымды толық игерсе, өз тілін құрметтесе әрі шын мәнінде полиглот болса, ұлтымызға тек игілік әкелері сөзсіз. Қазір әлем күн сайын емес, сағат сайын өзгеруде. Барлық салада жаңа міндеттер мен тың талаптар қойылуда. Ғылымдағы жаңалықтар адамды алға жетелейді. Ақыл- оймен ғана озатын кезең келді. Заман көшіне ілесіп, ілгері жылжу үшін біз сананың ашықтығын қамтамасыз 6

етуіміз керек. Бұл қадам өркениеттің озық тұстарын ұлттық мүддемен үйлестіре білуді талап етеді. Мұндай кезде өзіміздің таптаурын, жадағай әдеттерімізден бас тартуымыз қажет. Абайдың кейбір қарекеттерге көңілі толмай, «Терең ой, терең ғылым іздемейді, Өтірік пен өсекті жүндей сабап» деп үнемі сыни көзбен қарауының себебі осында. Ақын ел-жұртын түрлі өнерді игеруге үгіттеді. Соның бәрі уақыттың талабы екенін ол анық аңғарып, ұлтына ертерек үн қатты. Тіпті қазір айтып жүрген интеллектуалды ұлт қалыптастыру идеясы Абайдан бастау алды деуге болады. ¥лы ойшыл әр сөзімен ұлттың өресін өсіруді көздеді. Сондықтан Абайды терең тануға баса мән бергеніміз жөн. Абайды тану - адамның өзін-өзі тануы. Адамның өзін-өзі тануы және үнемі дамып отыруы, ғылымға, білімге басымдық беруі - кемелдіктің көрінісі. Интеллектуалды ұлт дегеніміз де - осы. Осыған орай, Абай сөзі үрпақтың бағыт алатын темірқазығына айналуы қажет. Абай қазақтың әр баласын ұлтжанды азамат етіп тәрбиелеуге шақырды. Оның мұрасы - парасатты пат- риотизмнің мектебі, елдікті қадірлеудің негізі. Сондықтан азаматтарымыздың көзі ашық болсын десек, Абайды оқу- дан, ақын өлеңін жаттаудан жалықпаған жөн. Біз елді, ұлтты Абайша сүюді үйренуіміз керек. ¥лы ақын ұлтының кемшілігін қатты сынаса да, тек бір ғана ойды - қазағын, халқын төрге жетелеуді мақсат тұтты. Абайдың мол мұрасы қазақ үлтының жаңа сапасын қалыптастыруға қызмет етеді. Оның шығармаларындағы ой-тұжырымдар әрбір жастың бойында халқына, елі мен 7

жеріне деген патриоттық сезімді орнықтырады. Сондықтан хакім Абай еңбектерінің нәрін өскелең ұрпақтың санасына сіңіру және өмірлік азығына айналдыру - ұлтты жаңғыртуға жол ашатын маңызды қадамның бірі. Мемлекет ісінің мүдделесі Біз егемен ел ретінде өсіп-өркендеуіміз үшін мемлекеттілігімізді нығайтуымыз керек. Заң үстемдігін және қоғамдық тәртіпті сақтау баршаға ортақ міндет екенін ұғынған жөн. Халықтың билікке деген қүрметі болмаса - елдігімізге сын. Сондықтан азаматтарға, әсіресе, жастарға мемлекетті сыйлаудың мән-маңызын түсіндіру қажет. Осы ретте тағы да Абайдың мұрасына зейін қойған абзал. ¥лы ақын өзінің шығармаларында елдік мұратты асқақтатып, үлт бірлігін биіктетті. Ол әділетті қоғам қүру идеясын көтерген. Демек, Абайдың көзқарастары XXI ғасырдағы Қазақстан қоғамы және оның береке-бірлігі үшін аса қүнды. Хакім Абайдың ұстанымдары өркениетті мемлекет қағидаларымен үндеседі. Заң үстемдігі, биліктің ашықтығы мен халық алдында есеп беруі жоғары деңгейде болып, мемлекет ісіне азаматтық қоғам өкілдері белсене араласқан жағдайда ғана әділеттілік берік орнығады. Менің «Халық үніне қүлақ асатын мемлекет» атты тұжырымдамам дәл осы әділетті қоғам идеясын дамыту мақсатымен ұсынылды. Билік пен қоғам арасындағы сындарлы диалог мемлекетке деген сенімді нығайта 8

түседі. Үкімет мүшелері, соның ішінде министрлер мен әкімдер мемлекеттік және қоғамдық маңызы бар мәселелерге қатысты шешім қабылдаған кезде азаматтардың ұсыныстары мен тілектерін ескеруі керек. Мұны Абай меңзеген әділетті қоғам қалыптастырудың бірден-бір шарты деп білемін. ¥лы акын «Келелі кеңес жоғалды, Ел сыбырды қолға алды» дегенді бекер айтқан жоқ. Елге билік жүргізетіндерге жүрттың көңілі толмайтынын да аңғартады. «Сыбырдан басқа сыры жоқ, Шаруаға қыры жоқ» замандастарымыз көбеймес үшін билік халыққа әрдайым қүлақ түріп отырғаны жөн. Мемлекет пен қоғам өкілдері түйткілді мәселелерді бірге талқылап, шешімін табу мақсатында Үлттық қоғамдық сенім кеңесін құрдық. Кеңес формальды сипат алып кетпеуі үшін оның мүшелерімен арнайы кездесіп, жүмысын жіті қадағалап отырмын. Абай шығармаларында меритократия мәселесіне де айрықша мән берілген. Ол адамды мәртебесіне қарай емес, талабы мен еңбегіне қарап бағалаған. Ұлы ақын қазақ жастарына жөн-жоба көрсетіп, бағыт-бағдар берген. Қазір Қазақстанда саяси жаңғыру үдерісі жүріп жатыр. Елбасының қолдауымен билікке басшылардың жаңа буыны келе бастады. Соған қарамастан, елімізде түбегейлі саяси өзгеріс керек деген ойлар да жиі айтылып жатады. Бірақ бұл мәселе бойынша ұлттық мәмілеге келудің, мемлекет мүмкіндіктерін шынайы бағалаудың және жүктелген міндетке жауапкершілікпен қараудың маңызы зор. 9

Өзгеріс деп байбалам салатындар еліміздің болашағын байыптамайды, жай ғана популистік идеяларға табан тірейді. Популизм теріс тенденция ретінде дүниежүзілік сипат алды. Әлемнің түкпір-түкпірінде нақты стратегиясы жоқ, тек жалаң үрандар арқылы билікке жеткісі келетін топтардың дауысы жиі естілуде. Осындай даңғазаға қүмар адамдар туралы Абай: «Қу тілменен қүтыртып, Кетер бір күн отыртып», - дейді. Расында, бұл - кез келген елдің дамуын кенже қалдыратын, ұлттың бірегейлігін әлсірететін қауіпті үрдіс. Бізге, Абай айтқандай, артық мақтанға салыну, өзгені қор, өзімізді зор санау, дау қуу әсте жараспайды. Әр қадамымызды анық басып, әлемде және елімізде болып жатқан оқиғаларды байыппен сараптай білуіміз қажет. Тұрақтылық пен дамуымыздың кепілі болған татулық пен бірлікті бәрінен жоғары қойған абзал. Мемлекет мүддесін көздесек, әуелі сабақтастық сақталып, төгілген тер мен атқарған еңбектің далаға кетпеуін ойлайық. Осындай саясат жүргізген кезде ғана барлық стратегиялық мақсаттарымызға қол жеткізіп, Қазақстанды озық дамыған мемлекеттердің қатарына қоса аламыз. Жаңа қоғамның жанашыры Жаңа Қазақстанның өзегін жаңа қоғам құрайтыны анық. Бүл ретте, ең алдымен, үлтымыздың қадір-қасиетін арттырып, халқымыздың бәсекеге қабілеттілігін жетілдіруге баса мән беруіміз керек. Сондай-ақ қоғамның 10

дамуына кедергі келтіретін, береке-бірлігімізге іріткі салатын жағымсыз қасиеттерден арылу қажет. Бүгінде дүние жүзінің бірқатар интеллектуалдары классикалық капитализм дағдарысқа тап болғанын ескертіп, оның болашағына күмәнмен қарайды. Себебі әлемде бай мен кедейдің, білімді мен білімсіздің, қала мен ауылдың арасы алшақтап кетті. Бұл үдерістің қарқыны барған сайын күшейіп келеді. Бизнес тек пайда көздесе, білімділер белек орта қалыптастырды, әр- қайсысы өздері үшін ғана жауапкершілік арқалайтын болды. Қалалар тез өсіп-өркендеп, шағын елді мекендердің дамуы тұралады. Ғалымдар мұның барлығы әлеуметтік жауапкершіліктің әлсірегенінен деп есептейді. Әлеуметтік жауапкершілік қайткенде орнына келеді? Әрине, бүл - оңай шаруа емес. Осы күрделі мәселенің шешімін Абайдың «Толық адам» формуласынан іздеген жөн. «Толық адам» деген сөз ағылшын тіліндегі «А man of integrity» түсінігіне сай келеді. Бұл - тек өте ілкімді, өзіне сенімді, ізгілік пен жақсылыққа ұмтылатын адамдарға ғана тән сипаттама. Қазір тарап жатқан осы үғымды Абай сонау он тоғызыншы ғасырдың өзінде-ақ түсіндіріп айтты. Адам өмірі тұтасымен түрлі қарым-қатынастардан қүралады. Онсыз адам қоғамнан бөлініп қалмақ. Ал қа- рым-қатынас міндетті түрде өзара жауапкершілікті туғызады. Бұл жауапкершілік қара басының қамын биік қоятын өзімшілдік араласқан кезде бүзылады. Сондықтан Абай: «Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, Сонда толық и

боласың елден бөлек», деп адамға нұрлы ақыл мен ыстық қайраттан бөлек, жылы жүрек керек екенін айтады. Осы үш ұғымды ол үнемі бірлікте қарастырады, бірақ алдыңғы екеуі жүрекке бағынуы керек деп есептейді. Бүл - қазақ халқының өмірлік философиясы. Осындай таным-түсінікпен өмір сүрген халқымыз өзі қиын жағдайда отырып, өзге ұлттарды бауырына басқан. Өзі асқа жарымай қиналса да, бір тілім нанын бөлісіп жеуді парыз санаған. Үнемі үлкенге қүрмет, кішіге ізет көрсетіп, сүрінгенге сүйеу, жығылғанға демеу бола білген. Осы қүндылықтарды дәріптеп, бүгінге жеткізу арқылы халқымыз өзінің ұлт ретінде сақталуы үшін барын салған. Біз Абайдың «толық адам» тұжырымын қайта зерделеуіміз керек. Бұл бағытта ғалымдарымыз тың зерттеулерді қолға алуы қажет. «Толық адам» концепциясы, шындап келгенде, өміріміздің кез келген саласының, мемлекетті басқару мен білім жүйесінің, биз­ нес пен отбасы институттарының негізгі тұғырына айналуы керек деп есептеймін. Абай шығармашылығына арқау болған тақырыптың бірі - масылдықпен күрес. Ақын үнемі уайымсыз салғырттыққа, ойын-күлкіге салынбай, сергек болуға үндейді. Оны үдайы еңбек арқылы шыңдап отыруды қүп көреді. Сонымен қатар орынды әрекеттің уайым-қайғыны жеңетінін дәлелдеп, масылдықпен күрестің психология- лық қырларына терең бойлайды. Қазір біз көп айтып жүрген эмоционалды интеллектіге де сол тұста назар ау- дарды. Мақтан мен масылдық психологиядан арылып, 12

қайраттанып еңбек етуді, талаптанып білім іздеуді насихаттаған. Абай өлеңдеріндегі «Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей», «Тамағы тоқтық, Жұмысы жоқтық, Аздырар адам баласын», «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, Еңбегің мен ақылың екі жақтап» - деген қазыналы ойлар бәрімізге жақсы таныс. Эр адам осы түйінді тұжырымдарды санасына берік тоқып, өзінің тынымсыз, адал еңбегімен айналасына үлгі болуы керек. Халқымыз еңбектің қадірін біледі. Біз ата- аналарымыздың тылдағы ауыр еңбегі жеңіске жетелеген орасан күшке айналғанын ұмытқан жоқпыз. Қазір де қарапайым еңбек адамдарының үлгілі істері жетерлік. Жақында солардың біразы мемлекеттік наградалармен марапатталды. Ең бастысы, бүгінгідей бейбіт кезеңде әр азамат өзінің еселі еңбегі еліміздің экономикасын ілгерілетуге тікелей ықпал ететінін түсінуі қажет. Абайды өз заманындағы іскерліктің ұйытқысы, еңбекқорлықтың мотиваторы деуге болады. ¥лы ойшыл шығармаларында кәсіптен нәсіп тапқандарды, шаруақорлыққа үйрену дағдыларын үлгі етеді. Ол түрмыс сапасын жақсарту үшін еңбек етудің жаңа тәсілдерін меңгеруге шақырады. Сонымен қатар ақын бастамашыл- дықты, кәсіптегі адалдықты жоғары қояды. Мысалы, өзінің оныншы қара сөзінде «Ерінбей еңбек қылса, түңіл- мей іздесе, орнын тауып істесе, кім бай болмайды?», деп тұжырым жасайды. Абайдың ойынша, табыс табу үшін қолөнер үйрену керек. Себебі «мал жүгайды, өнер жүтамайды» (отыз 13

үшінші қара сөз). ¥лы ақынның бұл ойлары бүгінгі Қазақстан қоғамы үшін де өзекті деп санаймын. Сондықтан біз бүгінгі таңда шикізатқа тәуелділік психологиясынан арылуды, шағын және орта бизнесті барынша өркендетуді негізгі басымдықтың бірі ретінде белгілеп отырмыз. Әлемдік мәдениеттің тұлғасы Қазіргі өркениетті мемлекеттердің барлығы дерлік шоқтығы биік тарихи түлғаларымен мақтана алады. Олардың қатарында саясаткерлер, мемлекет және қоғам қайраткерлері, қолбасшылар, ақын-жазушылар, өнер және мәдениет майталмандары бар. Қазақ жұрты да біртуар перзенттерден кенде емес. Солардың ішінде Абайдың орны ерекше. Бірақ біз үлы ойшылымызды жаһан жүртына лайықты деңгейде таныта алмай келеміз. Мен көп жылғы дипломатиялық қызметімде баска елдердің саясаткерлерімен, түрлі сала мамандарымен жиі кездестім. Шетелдіктермен адамзатқа ортақ көптеген түйткілді мәселе туралы пікір алмасып, ой бөлістім. Жалпы, олар Қазақстанның саяси және экономикалық жетістіктері жөнінде жақсы біледі. Ал рухани және мәдени қүндылықтарымызбен жете таныс емес. Осы орайда «Неге қазақтың бітім-болмысын, мәдениетін Абай арқылы танытпаймыз?», деген сүрақ туындайды. Ғүлама Абай - қазақ топырағынан шыққан әлемдік деңгейдегі кемеңгер. Ол күллі адамзат баласына ақыл- ойдың жемісін сыйлады. 14

Абайдың ақындық қуатының терең тамырына үңілген зерттеушілеріміз оның қазақ фольклорынан, Шығыс пен Батыстың сөз өнерінен, орыс әдебиетінен, тарихи еңбектерден сарқылмас нәр алғанын айтады. Абайдың асқан ойшылдығы оның діни талғам- танымынан да айқын көрінеді. «Алланың өзі де рас, сөзі де рас, Рас сөз ешуақытта жалған болмас», дейді. Бұл ой- түжырымға Шығыс пен Батыс философтарының еңбектерін терең біліп, зерттеп, зерделеп барып жеткені анық. Ал отыз сегізінші қара сөзінде Аллаға деген көзқарасын толық білдіреді. Абайдың рухани өресіне баға берген дінтанушы философ ғалымдар оның «кәміл мұсылман» ұғымына ерекше назар аударады. «Кәміл мұсылман» ұғымы тек қазаққа ғана емес, бүкіл мұсылман әлеміне қатысты айтылса керек. Міне, біздің ойшыл Абай, хакім Абай - әлемдік деңгейде осы діни көзқарасы арқылы да биіктей беретін іұлға. Елордада барлық діннің басын қосып, дәстүрлі жиын өткізіп келе жатқанымызды білесіздер. Мұндай іс- шаралардың мақсаты мен ұлы Абай ұстанымының арасында өзара үйлесімділік бар. Ақынның барша адамзат баласының жан дүниесінің тазалығын сақтауға деген ниеті бәрімізге ой салады. М.Әуезовтің «Абай жолы» романы арқылы Абай бейнесі көркем образ ретінде әлем әдебиетінде жоғары бағаланғаны белгілі. Бірақ бұл - Абайды танудың бір қыры ғана. Нағыз Абайды, ақын Абайды тану үшін оның өлеңдері мен қара сөздерінде айтылған ой- түжырымдардың мән-маңызы ашылуы керек. Ол әлемнің кең таралған негізгі тілдеріне барлық бояуын сақтай 15

отырып аударылуы тиіс. Бұған біз толық қол жеткізе алдық деп айту қиын. Нағыз улт ақындарын өзге тілдерге аудару - оңай шаруа емес. Аудармашы да сол ойшылдың деңгейіндегі талант болуы керек. Біздің абайтанушы ғалымдарымыз, тіл мамандары мен жанашыр азаматтар осы мәселеге ерекше мән бергені жөн. Елбасы Нурсултан Әбішұлы Назарбаев: «Абай - қазақ халқының рухани қазынасына өлшеусіз үлес қосқан ғұлама ғана емес, сонымен қатар ол қазақ халқының ел болуы жолында ұлан-ғайыр еңбек еткен данагер. Абай - әлемдік деңгейдегі ойшылдардың қатарындағы ғажайып тұлға», деген болатын. Шынында да, дана ақын шығармалары тек қазақтың ғана емес, бүкіл адамзат баласының рухани өмірін жан-жақты байыта алады. Өйткені Абай туындыларының мазмуны жалпы- адамзаттық қундылықтарға толы. Оның қара сөздері - әлем халықтарының ортақ қазынасы. Бұл - классикалық үлгідегі өнегелі ойлар шоғыры. Нақыл сөз, ғибратты сөз, ғакдия сөздер деп әрқилы аталғанымен, бұл - ерекше жанр. Абай өзінің қара сөздерінде адамзат баласына ортақ мұраларды дәріптей отырып, рухани биікке қулаш сермеп, алысқа қанат қаққанын көрсетеді. Оның қара сөздерінің арқауы - кісілік, мәдениет, ізгілік. Хакім Абайдың қара сөздеріне балама еңбек іздесек, француз ойшылы Монтеньнің жазбалары ойға оралады. Десек те, Монтень өз болмысы мен адам тұлғасы жөнінде көбірек ой толғаса, Абай қара сөздерінің басты миссиясы - ойлану, өзгеге ой салу, мақсатты устанымға айналдыру. Демек, ұлы ойшылдың қара сөздері - аса қунды еңбек. 16

Әлемдік мәдениетте Абайды қаншалықты жоғары дәрежеде таныта алсақ, ұлтымыздың да мерейін соншалықты асқақтата түсеміз. Бүгінгі жаһандану дәуірінде, ақпараттық технологиялар заманында Абай сөзі баршаға ой салуы тиіс. Дүние жүзінде ғылым мен білімнің түрлі салаларын дамытуға зор үлес қосып, бүкіл адамзатқа ортақ ойшыл ретінде танылған түлғалар баршылық. Мысалы, Қытай дегенде Лао-цзы мен Конфуций, Ресей дегенде Достоевский мен Толстой, Франция дегенде Вольтер мен Руссо бірден ойға келеді. Сол сияқты шетелдіктердің бәрі бірдей Қазақстан дегенде бірден Абайдың есімін атайтындай дәрежеге жетуіміз керек. Өзге жүрт «Қазақ халқы - Абайдың халқы» деп бізге ілтипат білдіріп отырса, зор мәртебе болары анық. Абайды қалай дәріптесек те жарасады. Оның ғибратты ғүмыры мен шынайы шығармашылығы - қазақ халқына ғана емес, жаһан жұртына да үлгі-өнеге. Абайдың адам мен қоғам, білім мен ғылым, дін мен дәстүр, табиғат пен қоршаған орта, мемлекет пен билік, тіл мен қарым- қатынас туралы айтқан ой-тұжырымдары ғасырлар өтсе де маңызын жоғалтпайды. Өйткені ақынның мұрасы - бүкіл адамзат баласының рухани азығы. Қазақ елі барда Абай есімі асқақтай береді. Оның асыл сөздерін рухани байлығымыз ретінде жоғары ұстасақ, туған еліміздің әлем алдындағы абыройы арта берері сөзсіз. Ең алдымен Абайды ұлтымыздың мәдени капиталы ретінде насихаттауымыз керек. Өркениетті елдер қазақтың болмыс-бітімін, мәдениеті мен әдебиетін, 17

рухани өресін әлемдік деңгейдегі біртуар перзенттерінің дәрежесімен, танымалдығымен бағалайтынын үмытпайық. Сондықтан Абайды жаңа Қазақстанның бренді ретінде әлем жүртшылығына кеңінен таныстыру қажет. Бұл - бүгінгі ұрпақтың қастерлі борышы. Торқалы тойдың тағылымы Біз ұлттық сананы жаңғыртамыз және бәсекеге қабілетті ұлт қалыптастырамыз десек, Абайдың шығар- маларын мұқият оқуымыз керек. Оның қоғамдағы түрлі үдерістерге қатысты көзқарасы бүгінгі Қазақстан үшін аса пайдалы. Өз заманының ғана емес, қазіргі қоғамның да бейнесін танытқан Абай - елдік мұраттың айнымас темірқазығы. Әр қазақтың төрінде домбыра тұрсын деген ұғым қалыптасқанын бәріміз жақсы білеміз. Сол сияқты әр шаңырақта Абайдың кітабы мен Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» романы тұруы керек деп санаймын. Келер ұрпақ Абайдың сара жолын жалғауы тиіс. Бұл - ұлы ақын арманының орындалуы. Сондықтан біз Абайдың ойынан да, тойынан да тағылым алуға тиіспіз. Биыл Абайдың 175 жылдығына орай халықаралық, республикалық және аймақтық деңгейде 500-ден астам ic- шара үйымдастырылады. Тамыз айында Семей қаласында ЮНЕСКО-мен бірлесіп өткізілетін «Абай мұрасы және әлемдік руханият» атты халықаралық ғылыми- практикалық конференция ең басты шараға айналады. Сондай-ақ қазан айында Нұр-Сүлтан қаласында «Абай және рухани жаңғыру мәселелері» деген тақырыпта 18

халықаралық конференция өтеді. Бұл жиындарда Абайдың түлғасы мен мұрасы жан-жақты зерделеніп, оның шығармашылығын XXI ғасырдағы жаңа Қазақстанның игілігіне пайдалануға жол ашылады. Маңызды жобаның бірі - ұлы ақынның шығармаларын он тілге аударып, басып шығару. Атап айтқанда, Абай еңбектері ағылшын, араб, жапон, испан, итальян, қытай, неміс, орыс, түрік, француз тілдеріне тәржімаланады. Ақынның өмірі, мұрасы, қазақ мәдениетін дамытудағы рөлі туралы бірнеше деректі фильм және «Абай» телесериалы түсіріледі. Ақын тойынан өнер саласы да тыс қалмайды. Республикалық және халықаралық деңгейде театр және музыка фестивальдары өтеді. Биылғы бәйгелер Абай шығармашылығына арналады. Әдебиет және өнер саласындағы үздік шығармаларға берілетін мемлекеттік сыйлық енді Абай атындағы мемлекеттік сыйлық деп аталатын болады. Абайдың түлғасы мен мұрасын ұлықтау шетелдерде де жалғасады. Ресейдегі, Франциядағы, Ұлыбританияда- ғы және басқа да мемлекеттердегі Қазақстанның елшіліктері жанынан «Абай орталықтарын» қүру жоспар- ланып отыр. Бұл мәдени іс-шараларды ысырапшылдыққа жол бермей ұйымдастыру қажет. Шығыс Қазақстан облысының Ақшоқы елді мекеніндегі Қүнанбай Өскенбайұлы әулетінің қорымы абаттанды- рылады. Сонымен қатар Абай тұлғасын жоғары дәрежеде дәріптеу үшін Үкімет мынадай шараларды қолға алуы керек деп есептеймін: 19

Семей өңірі - қазақ тарихындағы киелі өлкенің бірі. Сондықтан елдің рухани дамуында ерекше орны бар Семей қаласын тарихи орталық ретінде белгілеген жөн. ¥лы Абай мен Шәкәрімнің, Мухтар Әуезовтің кіндік қаны тамған өңір айрықша құрметке лайық. Осыған орай шаһарды әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан кешенді түрде дамытып, ондағы тарихи-мәдени нысандарды жаңа талапқа сай жаңғыртамыз. Үкіметке бұл мәселеге байланысты тиісті шаралар қабылдауды тапсырамын. Мерейтой жылы аясында Абайдың қастерлі мекені - әйгілі Жидебайды абаттандырып, ұлы ақынның рухына тағзым етуге келетін жұртшылыққа қолайлы жағдай жасау қажет. Сонымен қатар Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейіне ерекше көңіл бөліп, ғылыми-танымдық жумыстармен айналысатын орталыққа айналдыру керек. Жидебайда музейге арнайы лайықталған «Абай мұрасы» атты жаңа ғимарат салу қажет. 1918 жылы Семей қаласында Мухтар Әуезов пен Жүсіпбек Аймауытов негізін қалаған, 1992 жылдан бері қайта шыға бастаған «Абай» журналына мемлекет тарапынан қолдау көрсету керек. Осы және басқа да ауқымды шаралар улы Абайдың рухына тағзым етіп, оның мол мурасын дәріптеу үшін өткізілмек. Ендеше, бүкіл Қазақстан халқын осы игі бастамаға белсене атсалысуға шақырамын. Біз Абайдың 175 жылдық мерейтойына қоғамдық сананы жаңғыртатын, бір ел, тұтас улт болып 20

дамуымызға серпін беретін іс-шара ретінде зор мән беріп отырмыз. Бұл тойдың тұсындағы басты мақсатымыз бүкіл халықтың ұлт ұстазы алдындағы өзіндік бір есеп беруі іспеттес болуы тиіс деп білемін. Абай сыны - ауыр сын, сындарлы сын. Елбасы бастап, ел қостап, биік белестерді бағындырдық. Озық елулікке кіреміз деп мақсат қойдық, ол мақсатқа мерзімінен бүрын жеттік. Озық отыздыққа қосылуды межеледік. Ол межеге де жетеміз. Сол межеге жетуге де бізге Абай мұрасы көмек бере алады. Ендігі мәселе - біз Абайдың көмегін түсіне алдық па, зерделей аламыз ба? ¥лылықтың тойы ұлт алдындағы ұлы міндеттің үдесінен шығудың жолын іздеуге үмтылдыруы тиіс. Эр азамат осы тойдың алдында еліміз, елдігіміз жөнінде терең ойланса дейміз. Абай бізге нені аманаттады? Абай бізден нені талап етті? Абай бізден нені күтіп еді? Абай елдің қай ісіне сүйініп еді? Сол сүйінген ісінен үйрене алдық па? Абай қазақтың қай ісіне күйініп еді? Сол күйінген ісінен жирене алдық па? Басқасын былай қойғанда, ақын айтқан бес асыл істі жүзеге асырып, бес дүшпанды бойдан қашырып жатырмыз ба деген ойдың төңірегінде толғансақ та талай жайға қаныға аламыз. Абай мұрасы - біздің ұлт болып бірлесуімізге, ел болып дамуымызға жол ашатын қастерлі қүндылық. Жалпы, өмірдің қай саласында да Абайдың ақылын алсақ, айтқанын істесек, ел ретінде еңселенеміз, мемлекет ретінде мұратқа жетеміз. 21

Абай арманы - халық арманы. Халық арманы мен аманатын орындау жолында аянбағанымыз абзал. Абайдың өсиет-өнегесі ХХІ ғасырдағы жаңа Қазақстанды осындай биіктерге жетелейді. Қасым-Жомарт ТОҚАЕВ, Қазақстан Республикасының Президенті https://egemen.kz/article/217247-abay-dgane-xxi- ghasyrdaghy-qazaqstan 22

Әдебиеттер тізімі Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). Қара сөз / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев); [Пер. на рус. яз. К. Серкибаева, Ю. Кузнецов; на англ. яз. Ричард Мак Кейн]. - Алматы: Международный клуб Абая, 2009. - 355, [5] бет. - (Библиотека журнала \"Аманат\"=Поэзия ХІХ века) Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). Қара сөз / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). - Алматы: Атамүра, 2016. - 197, [3] бет. Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). Қарасөз / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). - Алматы: Халықаралық Абай клубы, 2015. - 500, [3] бет. - (Менің 100 Кітабым) Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). Өкінішті көп өмір кеткен өтіп..: Өлеңдер, поэмалар, қара сөздер / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). - Алматы: Раритет, 2008. - 384 бет. - (Жыр жауһары) Абай(ИбраһимҚүнанбаев).Өлеңдер,поэмалар, аудармалар мен қара сөздер / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). - Алматы: Жибек жолы, 2005. - 486, [1] бет. Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). Өлеңдер. Поэмалар. Аудармалар. Қара сөздер / Абай ( Ибраһим Қүнанбаев). - Алматы: Мектеп, 2007. - 241, [7] бет. - (Жетінші сөз) 23

Абай (Ибраһим) Қүнанбайүлы. Ата -анаға көз қуаныш / Абай (Ибраһим) Қүнанбайүлы. - Алматы: Қаламгер, 2018. - 42,[2] бет. Абай (Ибраһим) Қүнанбайүлы. Шығармаларының екі томдық толық жинағы / Абай (Ибраһим) Қүнанбайүлы. - Алматы: Жазушы, 2005. - 294, [2] бет.; Т.1: Өлеңдер мен аудармалар. - 294, [2] бет; Т.2: Өлеңдер мен аудармалар. Поэмалар. Қара сөздер. - 335, [1] бет. Абай Қүнанбаев. Хикмет кітәбі / Абай Қүнанбаев. - Алматы: Халықаралық Абай клубы, 2011. - 537,[1] бет. - (\"Аманат\" журналының кітапханасы) Абай Қүнанбайүлы. Көңілімнің санасы: [лирика] / Абай Қүнанбайүлы. - Алматы: Олжас кітапханасы\" Баспа үйі, 2012. - 179, [1] с. Абай (Қүнанбаев). Ішім өлген, сыртым сау: өлеңдер, қарасөз / Абай (Қүнанбаев). - Семей: Халықаралық Абай клубы, 2017. - 197, [3] бет. - (Менің 100 Кітабым) Абай (Қүнанбаев). Дүниеде, сірә, сендей маған жар жоқ: Өлендер / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жалын, 1989 Абай (Қүнанбаев). Екі томдық шығармалар жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жазушы, 1989 - Т.1: Өлендер мен поэмалар. - 304 бет; Т.2: Аудармалар мен қара сөздер. - 200 бет. 24

Абай (Қүнанбаев). Екі томдық шығармалар жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жазушы, 1986 - Т. 1: Өлендер мен поэмалар. - 304 бет.; Т. 2: Аудармалар мен қара сөздер. - 200 бет. Абай (Қүнанбаев). Қалың елім қазағым: Шығармалары / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жалын, 1995. - 382,[1] бет. Абай (Қүнанбаев). Қара сөз: Поэмалар = Книга слов: Поэмы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы, 1993. - 269,[2] бет. Абай (Қүнанбаев). Қара сөз = Книга слов / Абай (Қүнанбаев). - Семей, 2001. - 259 бет. - (Б-ка журн. \"Аманат\") Абай (Қүнанбаев). Қара сөздер / Абай (Қүнанбаев). - Астана: Аударма, 2002. - 99 бет. - (Даналық дәрістері) Абай (Қүнанбаев). \"Мен бір жүмбақ адаммын оны да ойла\": негізгі орта және жоғары мектеп жасындағы балаларға (11-18 жас) / Абай (Қүнанбаев); [қүраст. А.Ү. Сужикова]. - Алматы: Алматыкітап, 2011. - 216, [1] бет. -(Мектеп кітапханасы) Абай (Қүнанбаев). Өлендер / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Мектеп, 1987. - 159 бет. Абай (Қүнанбаев). Өлендер: Жоғарғы мектеп жасындағы балалар үшін / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жазушы, 1976. - 47 бет. 25

Абай (Қүнанбаев). Өлендер жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Астана: Фолиант, 2002. - 95 бет. Абай (Қүнанбаев). Өлендер мен Аудармалар, Поэмалар, Қара сөздер: шығармалар жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Өлке, 2012. - 512 бет. - (Жасөспірім кітапханасы) Абай (Қүнанбаев). Өлеңдер мен аудармалар. Поэмалар. Қара сөздер. Ақын туралы естеліктер: [шығармалар жинағы] / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Өлке, 2014. - 505,[7] бет. - (Жасөспірімдер кітапханасы) Абай (Қүнанбаев). Стихи; Слова назидания / Абай (Қүнанбаев). - М.: Русская книга, 2003. - 232, [1] с. - (2003 год Казахстана в России) Абай (Қүнанбаев). Тандамалы өлеңдер / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жазушы, 1984. - 176 бет. Абай (Қүнанбаев). Тандамалы өлеңдер мен поэмалар / Абай (Қүнанбаев). - М.: Прогресс, 1971 Абай (Қүнанбаев). Тандамалы шығармалары / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1952. - 342, [2] бет. Абай (Қүнанбаев). Шығармалар: Екі томдық / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Жазушы, 1968 - Т.1. - 319бет.; Т.2. - 251бет. 26

Абай (Қүнанбаев). Шығармаларының бір томдық толық жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы, 1961. - 693 бет. Абай (Қүнанбаев). Шығармаларының екі томдық толық жинағы / Абай (Қүнанбаев). - Алматы: Ғылым, 1977 - Т.1: Өлендер мен поэмалар. - 454 бет; Т.2: Аудармалар мен қара сөздер. - 309 бет. Абай Қүнанбаев. Адам деген даңқым бар: өлеңдер / Абай Қүнанбаев. - Алматы: Халықаралық Абай клубы, 2017. - 275, [1] бет. - (Менің 100 Кітабым) Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы / Абай.- Алматы: Жазушы, 2002 - Т.1 : Өленлер мен аудармалар.-295 бет.-450 т.; Т.2: Өлеңдер мен аудармалар. Поэмалар. Қара сөдер.-2002.-334,[1] бет. Абай. Қара сөз / Абай.- Семей: Международный клуб Абая, 2007. - 383 бет. - (Библиотека журнала \"Аманат\") Абай. Қара сөз / Абай.- Алматы: Көшпенділер, 2009. - 158, [1] бет. Абай. Қара сөз / Абай. - Алматы: Көшпенділер, 2011. - 182, [2] бет. Абай. Сен де бір кірпіш дүниеге: өлендер мен қарасөздер / Абай. - Алматы: Рауан, 1994. - 174 бет. 27

Абай. Слова назидания / Абай. - Алматы: Өнер, 2006. - 131 с. Абай. Шығармалар / Абай,- Алматы: МӨР, 1994. -414,[1] бет. Абай. Шығармаларының екі томдық толық жинағы /Абай. - Алматы: Жазушы, 1995 - Т.1: Өлеңдер мен аудармалар. - 335,[1]бет.; Т.2: Өлеңдер мен аудармалар; Поэмалар; Қара сөздер.-379,[1]бет. Абай және Әуезов = Абай и Ауэзов: Абайтану оқулары = абаевские чтения. Үшінші шығуы. - Алматы, 1998. - 226 бет. Абай және елінің болашағы (қара сөздерін XXI С 28 ғасырда іске асыру тетіктері). - Алматы, 2017. - 215, [1]с. Абай және қазіргі заман: Өмірі мен әдеби мұраларының жана қырлары = Абай и современность: Новые грани жизни литературных наследий. - Алматы: Гылым, 1994. - 333 бет. Абай тілі сөздігі /Жалпы ред. бас. филолог, гылым.докторы А.Ыскаков. - Алматы: Гылым, 1968. - 736 бет. 28

Абай тілі сөздігі: [сөздік] / [жалпы ред.бас.филолог, ғылым. докторы А.Ыскаков]. - Алматы: Өнер, 2011. - 614, [1] бет. - (Мәдени мұра) Абай тағылымы: Әдеби-сын мақалалар мен зерттеулер / Құраст. Н.Ғабдуллин,- Алматы: Жазушы, 1986. - 432 бет. Абай тағылымы. - Алматы: Жазушы, 1986. - 432 бет. Абай туралы естеліктер (Абайдың мемлекеттік қорық- музейінің қорынан) / [құрас. Б. Жүнісбеков т.б.]. - Алматы: Қаламгер, 2018.-501, [2] бет. Абай-Шәкәрім: ұжымдық монография / жалпы ред. бас. Қ. Әбдезұлы. - Алматы: Қазақ университету 2012. - 207,[2]бет. Абайды оқы таңырқа... - Алматы: Ана тілі, 1993. -156,[1] бет. Абайдың ақын шәкірттері / Дайындаған Қайым Мухамедханұлы. - Алматы: Дәуір, 1993. -224 бет. Абайдың әндері мен күйлері: жинақ / қураст. Н. Нүсіпжанов, А. Еркебай. - Алматы: Өлке, 2012. - 132 бет. Абайдың дүниетанымы мен философиясы. - Алматы: Ғылым, 1995. - 181,[2] бет. 29

Абайдың Жидебайдағы мұражай-үйі. - Астана: Елорда, 2005.-24 бет. Абайдың мемлекеттік қорық-мұражайы. - Астана: Елорда, 2005. - 20 бет. Абайдың өмірі мен творчествосы: Мақала жинағы / Под ред. М.Аманжолова, З.Ахметова. - Алма-Ата: Изд-во Академии наук Каз.ССР, 1954. - 271 бет. Абайдың тәлімгерлік тағылымы: (\"Абай тағылымы\" атта ғылыми-практикалық конференция материалдары) / Құраст.:Ә.Дайырова, Г.Құрманбаева,- Алматы: Рауан, 1996. - 135 бет. Абайтану.Таңдамалы еңбектер: [жалпы ред. басқ. Ж. Дэдебаев]. - Алматы: Қазақ университету 2017 - Т.16: [3. Ахметовтің \"Абайдың ақындық әлемі\"]. - 306,[2] бет; Т.17: [А. Нұркатовтың \"Абайдың ақындық дәстүрі\"]. - 274,[2] бет; Т.18: [Қ. Мұхамедханов \"Абайдың шығармаларының текстология жайында\"]. - 286, [2] бет; Т.19: [Л.М. Әуезова Мұхтар шығармашылығындағы Қазақстан тарихы мәселелері ]. - 274,[2] бет; Т.20: [Т. Әлімқуловтың \"Жұмбақ жан\" атты монография]. - 246, [2] Абайтану. Таңдамалы еңбектер: [ ред. басқарған Ж. Дәдебаев; 3. Ахметов ]. - Алматы: Қазақ университету 2017 - Т. 16: [3. Ахметовтің \"Абайдың ақындық әлемі\": зо

монографиясы берілген ]. - 306,[2] бет; Т.17: [ А. Нұрқатовтің \"Абайдың ақындық дәстүрі\" еңбегі берілген]. - 306,[2] бет; Т. 18:[ Қ. Мухам едхановтың Абай шығармашылығы туралы жайында берілген ]. - 286,[2] бет;Т.19:[ Л.М. Әуезованың \"Әуезов шығармашылығындағы Қазақстан тарихының мәселелері \" ]. - 286,[2] бет; Т.20: [Т. Әлемқуловтың \"Жұмбақ жан\" атты монографиялық еңбегі енді ]. - 246,[2] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред. басқарған Ж. Дәдебаев; қураст.: П. Бисенбаев, Д. Қарағойшиева, Л. Мүсалы, Г. Шарипова, А. Айтмұханбетова, И. Әзімбаева т. б.]. - Алматы: Қазақ университеті, 2017. - Т.21:[М. Мырхахметов \"Мұхтар Әуезов және Абайтану проблемалары \"]. - 288,[2] бет; Т.22:[Ойлар мен толғаныстар]. - 292, [2] бет; Т.23: [А. Айтмуханбетова, Ойлар мен толғаныстар]. - 272,[2] бет; Т.24:[Р. Сыздыкова \"Абай шығармаларының тілі. Лексикасы мен граматикасы\" ]. - 314,[2] бет; Т.25: [Р. Сыздыкова \"Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылысы. Абайдың сөз өрнегі\"]. - 348,[2] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред.басқарған Ж. Дәдебаев; құраст.: П. Бисенбаев, Д. Қарағойшиева, Е. Кәрібозов, Л. Мүсалы; жауапты ред. Ә.Тарақ]. - Алматы: Қазақ университету 2018 - Т.31: [М. Мырзахметов \"Абайдың адамгершілік мұраттары. Абай және Әуезов\" ]. - 404,[2] бет; Т.32:[Б. Әбдіғазиұлы \"Абай және Шәкәрім әлемі\"]. - 315,[2] бет; Т.33:[ Ы. М. Палтөре \"Абай шығармаларында Құран және хадис мәтіндеріннің 31

интерпретациалау ]. - 263,[2] бет; Т.34:[Ойлар мен толтаныстар]. - 278,[2] бет; Т.35: [Ж. Дэдебаев \"Абай мурасын пәнаралық зерттеу нәтижелері\"]. - 248,[2] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред.басқарған Ж. Дэдебаев; қураст.: П. Бисенбаев, Д. Қарағойшиева, Л. Мусалы; жауапты ред. Ә. Тарақ]. - Алматы: Қазақ университету 2015 - Т.1:[Ойлар мен толғаныстар]. - 258,[2] бет; Т.2:[Ойлар мен толғаныстар]. - 263,[1] бет; Т.З: [Ойлар мен толғаныстар]. - 271,[1] бет; Т.4:[Ойлар мен толғаныстар]. - 278,[1] бет; Т.5: [Ойлар мен толғаныстар]. - 282,[1] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред. басқарған: Ж. Дэдебаев; қураст.: Л. Мусалы, П. Бисебаев, Е. Кэрібозов; жауапты ред. 3. Бисенғали]. - Алматы: Қазақ университету 2015 - Т.6: [Ойлар мен толғаныстар]. - 298,[2] бет; Т.7: [Ойлар мен толғаныстар]. - 306,[2] бет; Т.8: [Ойлар мен толғаныстар]. - 277,[2]бет; Т.9:[Пэнаралық зерттеу]. - 290,[2] бет; Т.10:[Абайдьщ антропологизмі]. -290,[2] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред.басқарған: Ж. Дэдебаев/ қураст.: Д. Қарағойшиева, Л. Мусалы,]. - Алматы: Қазақ университету 2017 - Т.Н: [Ойлар мен толғаныстар]. - 296,[2] бет; Т.12:[М.О. Оуезов. Абайтану мэселелері]. - 298,[2] бет; Т.13[М.О.Әуезовтың \"Абай (Ибраһим) Кунанбайулы (1845-1904)\": монографиялық еңбек ]. - 262,[2] бет; Т.14:[С. Муқановтың \"Абай Кунанбаев\" атты монографиясы берілген]. - 252,[2] бет; 32

Т.15:[Қ. Жүмалиевтің \"Абай поэзиясының тілі\" ]. - 246,[2] бет. Абайтану. Таңдамалы еңбектер / [жалпы ред. басқарған: Ж. Дәдебаев; қүраст.: Л. Мүсалы, П. Бисебаев, Е. Кәрібозов, Д. Қарағойшиева]. - Алматы: Қазақ университеті, 2017 - Т.26:[Ж. Ысмағүлов Абай. \"Даналық дәрістері\"]. - 316,[2] бет; Т.27:[Т.Жүртбай \"Күйесің, жүрек... сүйесің\"(Абай: жан бостандығы немесе рухани тәуелсіздік)]. - 450,[2] бет; Т.28:[Абай шығармаларының басылымдарына түсініктер]. - 298,[2] бет; Т.29:[Олар мен толғаныстар]. - 284,[2] бет; Т.30:[М. Мырзахметов \"Абай және Шығыс\"]. - 292,[2] бет. Абайүлы Түрағүл. Шығармалар жинағы: зерттеулер, мақалалар, аудармалар / Абайүлы Түрағүл; [жауап. ред.филиология ғыл. докт.О. Жүбаева, Ә. Ахмет]. - Астана, 2018. - 172, [2] бет. Азбанбаев Марат Ақторғайүлы. Абай и Слово о полку Игореве: [этно-этимологическое эссе-словарь, психо­ аналитическое исследование, пособ. Для переводчиков] / Азбанбаев Марат Ақторғайүлы. - Караганды: Арко, 2009. - 275, [1] с. Анастасьев Николай. Абай. Самғау салмағы / Анастасьев Николай; [Орыс тіл. ауд. Ж. Ысмағүлов]. - Астана: Аударма, 2010. - 466, [2] бет. Апеева Гүлнар. Абайдың ақындық дәстүрі және Шәкәрім 33

поэмалары: [монография] / Апеева Гүлнар. - Алматы: Таймас, 2016. - 190, [2] бет. Абай. - Алма-Ата: Жазушы, 1970. - 128 с. Абай: Энциклопедия,- Алматы: Атамура , 1995. - 719 бет. Абай (1845-1904). - Алматы: Аруна, 2015. - 23, [1] бет. - (Даңқты адамдар) Абай әлемі бейнелеу өнерінде. - Астана: Елорда, 2005. - 18 бет. Абай әуендері = Песнь Абая = Abay\"s song: [Альбом] / Қүраст.: Х.Тілемісов. - Алматы: Қайнар, 1995. - ЗОЗбет. Ахметов Зэки. Абайдың ақындық элемі / Ахметов Зэки. - Алматы: Анатілі, 1995. -271бет. Әбілдаұлы Ұлықман. Абайды оқу эліппесі: (Төменгі сынып оқушыларына ұлы ақынды таныстыру) / Әбілдаұлы Ұлықман,- Алматы: Рауан, 1994. - 87,[1] бет. Әбдіғазиев Балтабай. Асыл арна: Абай дэстүрі жэне Шэкерім / Әбдіғазиев Балтабай.- Алматы: Қазақ ун-ті, 1992. - 126,[2] бет. Әбсадық А. Абай хан: аныз жэне ақиқат / Әбсадық А. - Костанай, 1999. - 116 бет. 34

Әлімқулов Тәкен. Жумбақ жан: Абай Кунанбаев хақында деректі хиқая. / Әлімқулов Тәкен. - Алматы: Жазушы, 1972. - 132бет. Әлқожаев Қыдырбек Қорғанбекулы. Абай эстетикасы және Ислам / Әлқожаев Қыдырбек Қорғанбекулы. - Алматы: Ан Арыс, 2007. - 150 бет. Әуезов Мухтар. \" Абай жолының\": Хрестоматиялық баяны: Жалпы білім беретін мектептін 9-11 сыныптар оқушыларына арналған оқу құралы / Әуезов Мухтар. - Алматы: Мектеп, 2002. - 247 бет. Әуезов Мухтар. Абай жолы: Роман-эпопея / Әуезов Мухтар. - Алматы: Жеті жарты, 1997 - Т.1: Абай. - 319бет; Т.2: Абай.-351 бет.-60т.; Т.З: Абай жолы. -319бет ; Т.4: Абай жолы. - 335бет. Эуезов Мухтар. Абай жолы / Эуезов Мухтар. - Алматы: Жазушы, 1990 - Кн. 1. - 606 бет; Кн. 2.-613 бет. Эуезов Мухтар. Абай жолы: Роман-эпопея / Эуезов Мухтар. - Алматы: Жазушы, 1990 - Кн.1: Абай жолы. - 611 ,[2]бет; Кн.2:Абай. - 604,[2] бет. Эуезов Мухтар. Абай жолы: роман-эпопея: 4 кітап / Эуезов Мухтар.- Алматы: Жазушы, 2009. - (Қазақтың 100 романы) - 1-ші кітап. - 374, [2] бет; 2-ші кітап. - 430, [2] бет; 3-ші кітап. - 381, [3] бет; 4-ші кітап. - 399, [1] бет 35

Әуезов Мүхтар. Абай жолы: роман-эпопея: 4 кітап / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Жазушы, 2007 - 1-ші кітап. - 375, [1] бет; 2-ші кітап. - 430, [2] бет; 3-ші кітап. - 382, [2] бет. - 4-ші кітап. - 399, [1] бет. Әуезов Мүхтар. Абай Қүнанбаев / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Санат, 1995. - 320 бет. Әуезов Мүхтар. Абайды білмек парыз ойлы жасқа (Ибраһим Қүнанбайүлының ғүмырнамасы) / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Санат, 1999. - 411,[2] бет. Әуезов Мүхтар. Абайтану дәрістерінің дерек көздері / Әуезов Мүхтар; Қүраст.: Л.Әуезова, М.Мырзахметүлы. - Алматы: Санат, 1997. - 442,[2] бет. Әуезов Мүхтар. Абайтанудан жарияланбаған материалдар: Қүрастырушылар: Л. М. Әуезова, М. Мырзахметов. / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Наука, 1988. - 368 бет. Бейсембиев Касым Бейсембиевич. Мировозрение Абая Кунанбаева / Бейсембиев Касым Бейсембиевич. - Алматы, 1956. - 170с. Бейсенбаев Мүздыбай. Абай және оның заманы (Абай ізімен): Әдеби-сын мақалалар мен жаңа деректер /Бейсенбаев Мүздыбай.- Алматы: Жазушы, 1988.- 136 бет. 36

Бельгер Герольд. Гете и Абай: Эссе / Бельтер Герольд. -Алма-Ата: Жалын, 1989. - 102,[2] бет.: цв.ил. Ахметов Зэки. Абайдың ақындық элемі / Ахметов Зэки. - Алматы: Анатілі, 1995. -271бет. Әбілдаұлы Үлықман. Абайды оқу эліппесі: (Төменгі сынып оқушыларына ұлы ақынды таныстыру) / Әбілдаұлы Үлықман,- Алматы: Рауан, 1994. - 87,[1] бет. Әбдіғазиев Балтабай. Асыл арна: Абай дэстүрі жэне Шэкерім / Әбдіғазиев Балтабай.- Алматы: Қазақ ун-ті, 1992. - 126,[2] бет. Әбсадық А. Абай хан: аныз жэне ақиқат / Әбсадық А. - Костанай, 1999. - 116 бет. Әлімқұлов Тэкен. Жұмбақ жан: Абай Құнанбаев хақында деректі хиқая. / Әлімқұлов Тэкен. - Алматы: Жазушы, 1972. - 132бет. Әлқожаев Қыдырбек Қорғанбекұлы. Абай эстетикасы жэне Ислам / Әлқожаев Қыдырбек Қорғанбекұлы. - Алматы: Ан Арыс, 2007. - 150 бет. Әуезов Мұхтар. \" Абай жолының\": Хрестоматиялық баяны: Жалпы білім беретін мектептін 9-11 сыныптар оқушыларына арналған оқу қүралы / Әуезов Мұхтар. - Алматы: Мектеп, 2002. - 247 бет. 37

Әуезов Мүхтар. Абай жолы: Роман-эпопея / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Жеті жарғы, 1997 - Т.1: Абай. - 319бет; Т.2: Абай.-351бет.-60т.; Т.3: Абай жолы. -319бет ; Т.4: Абай жолы. - 335бет. Әуезов Мүхтар. Абай жолы / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Жазушы, 1990 - Кн. 1. - 606 бет; Кн. 2. - 613 бет. Әуезов Мүхтар. Абай жолы: Роман-эпопея / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Жазушы, 1990 - Кн.1: Абай жолы. - 611,[2]бет; Кн.2:Абай. - 604,[2] бет. Әуезов Мүхтар. Абай жолы: роман-эпопея: 4 кітап / Әуезов Мүхтар.- Алматы: Жазушы, 2009. - (Қазақтың 100 романы) - 1-ші кітап. - 374, [2] бет; 2-ші кітап. - 430, [2] бет; 3-ші кітап. - 381, [3] бет; 4-ші кітап. - 399, [1] бет Әуезов Мүхтар. Абай жолы: роман-эпопея: 4 кітап / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Жазушы, 2007 - 1-ші кітап. - 375, [1] бет; 2-ші кітап. - 430, [2] бет; 3-ші кітап. - 382, [2] бет. - 4-ші кітап. - 399, [1] бет. Әуезов Мүхтар. Абай Қүнанбаев / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Санат, 1995. - 320 бет. Әуезов Мүхтар. Абайды білмек парыз ойлы жасқа (Ибраһим Қүнанбайүлының ғүмырнамасы) / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Санат, 1999. - 411,[2] бет. Әуезов Мүхтар. Абайтану дәрістерінің дерек көздері 38

/ Әуезов Мүхтар; Қүраст.: Л.Әуезова, М.Мырзахметүлы. - Алматы: Санат, 1997. - 442,[2] бет. Әуезов Мүхтар. Абайтанудан жарияланбаған материалдар: Қүрастырушылар: Л. М. Әуезова, М. Мырзахметов. / Әуезов Мүхтар. - Алматы: Наука, 1988. - 368 бет. Бейсембиев Касым Бейсембиевич. Мировозрение Абая Кунанбаева / Бейсембиев Касым Бейсембиевич. - Алматы, 1956. - 170с. Бейсенбаев Мүздыбай. Абай және оның заманы (Абай ізімен): Әдеби-сын мақалалар мен жаңа деректер /Бейсенбаев Мүздыбай.- Алматы: Жазушы, 1988.- 136 бет. Бельгер Герольд. Гете и Абай: Эссе / Бельгер Герольд. - Алма-Ата: Жалын, 1989. - 102,[2] бет.: цв.ил. Досжан Дүкенбай. Абай айнасы: Ғүмырнамалық зерттеу- эссе / Досжан Дүкенбай. - Алматы: Қазақстан, 1994. - 366,[2]бет. Досжан Дүкенбай. Абайдың рухы: ғүмырнамалық ойтолғау / Досжан Дүкенбай.- Астана: Фолиант, 2008. - 428, [2] бет. 39

Бөжеев Мұратбек. Абайдың ақындық айналасы: Зерттеу / Бөжеев Мұратбек,- Алматы: Жазушы, 1971. - 112 бет. Ердембеков Бауыржан Амангелдіулы. Абайтану: оқу құралы / Ердембеков Бауыржан Амангелдіулы. - Астана: Фолиант, 2012. - 428, [1] бет. - (Жоғары білім) Есім Ғарифолла. Абай туралы философиялық трактат /Есім Ғарифолла. - Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 83 бет. Есім Ғарифолла. Хакім Абай / Есім Ғарифолла. - Астана: Фолиант, 2012. - 395, [5] бет. Есим Гарифолла. Хаким Абай / Есим Гарифолла. - Астана: Фолиант, 2012. -373,[10] с. Есим Гарифолла. Философский трактат об Абае / Есим Гарифолла. - Алматы: Қазақ университеті, 2006. - 75, [1] с. - (Академик Ғалифолла Есімнің кітапханасы) Жақып Бауыржан. Абайдың қасқабулағы: өлеңдер / Жақып Бауыржан. - Алматы: Жазушы, 2012. - 214, [2] бет. - (Жаңа замай әдебиеті: поэзия) 40

Жиреншин Әбіш. Абай және орыстың ұлы революцияшыл демократтары / Жиреншин Әбіш.Алматы, 1959. - 266 бет. Жүрегім, нені сезесің?: Абай өлеңіне жазылған романстар / Құрастырған: Дәулетқүл Мүсіров. - Алматы: Өнер, 1994. - 128 бет. Жүрегімнің түбіне терең бойла: Абай туралы естеліктер. -Алматы: Жазушы, 1995. -292,[2] бет. Жүрегіңнін түбіне терең бойла: (Абай ұлағатына арнау: ой-толғамдар мен өлеңдер). - Алматы: Рауан, 1995. - 62,[2] бет. Калмырзаев А.С. Эстетическое в творчестве Абая / Калмырзаев А.С. - Алма-Ата: Казахстан, 1964. - 160 с. Карпык Аль-Халел. Абай. Наследники. На перепутье... / Карпык Аль-Халел. - Алматы: Агенство Аль-Халел, 1995.-301,[3] с. Күмісбаев Өтеген. Шығыс шайырлары: бес томдық / Күмісбаев Өтеген. - Алматы: Дәуір, 2015 - Т.З: Терең тамырлар. - 450, [2] бет. Қасқабасов С. Абай және фольклор / Қасқабасов С. - Алматы: Білім, 1995. - 62,[2] бет. 41

Қозы Көрпеш - Баян Сүлу: (Абай жазып алған нүскасы). - Алматы: Ғылым, 1959. - 354 бет. Қозы Көрпеш - Баян Сүлу: (Абай жазып алған нүскасы). - Алматы: Жазушы, 1988. - 96 бет. Қүнантаева К. Абай мүрасы және мектептегі тәрбие жүмыстары / Қүнантаева К., Халитова І. - Алматы, 2001. - 105 бет. Қыдырәлі Дархан. Атымды адам қойған соң... / Қыдырәлі Дархан. - Алматы: Таймас, 2008. - 213, [2] бет. Майтанов Б. Абай: тарих, түлға, уақыт / Майтанов Б. - Алматы: Аруна, 2004. - 92 бет. - (Шығыстың үлылары) Машани Ақжан (әл-Машани). Көп томдық шығармалар жинағы / Машани Ақжан (әл-Машани). - Алматы: Алатау, 2007 - Т.7: Ақжан Машани ғибраты: Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының еңбектері. - 2007. - 262 бет. Мәмет Сүлеймен. Абай бол, қазақ: Сыр-сүхбат және публицистикалық ой-толғамдар / Мәмет Сүлеймен. - Алматы: Қайнар, 2008. - 232 бет. - (Ауыл кітапханасы) Мир Абая в изобразительном искусстве. - Астана: Елорда, 2005. - 18 с. 42

Мұканов Сәбит. Жарық жулдыз: (Абай Кунанбаевтың шығармашылығы туралы) / Муқанов Сәбит,- Алматы: Санат, 1995. — 268,[1] бет. Мырзахмет М. Абайтану тарихы / Мырзахмет М. - Алматы: Анатілі, 1994. - 192 бет. Мырзахметов М. Абай журген ізбенен / Мырзахметов М. - Алматы: Қазақстан, 1985. - 171 бет. Мырзахметов М.М. Абаеведение: Библиограф, указ. / Мырзахметов М.М. - Алма-Ата: Наука, 1988. - 239 с. Мырзахметов Мекемтас Мырзахметович. Абайтану: Библиогр. көрсеткіш / Мырзахметов Мекемтас Мырзахметович,- Алматы: Былым, 1988. - 239 бет. Мырзахметулы Мекемтас. Абай жэне Шыгыс / Мырзахметулы Мекемтас. - Алматы: Қазақстан, 1994. - 205,[2]бет. Мырзахметулы Мекемтас. Абайтану / Мырзахметулы Мекемтас. - Астана, 2014. - 429,[3] бет. - 1- кітап (2- басылым): Абай мурасын танып білу тарихынан. - 429, [3] бет; 2-кітап (2-басылым): Абайдың ақындық кітапханасы хақында. - 520, [3] бет. Назарбаев Нурсултан. Абай туралы соз = Слово об Абае= Word on Abay / Назарбаев Нурсултан. - Алматы: Рауан, 1995. - 157,[1]бет. 43

Нүркатов А. Абайдың ақындық дәстурі / Нұркатов А. - Алматы: Жазушы, 1966. -347 бет. Нуркатов Айқын. Абайдың ақындық дәстүрі: монография / Нұрқатов Айқын. - Алматы: Жазушы, 1966. - 347 бет. Нуркатов Айқын. Абайдың ақындық дәстүрі: монография / Нұрқатов Айқын. - Алматы, 2010 - Т.2: Шығармалар жинағы. - 474, [1] бет. Омаров Досым. Абайтану немесе үлы ойшылдың рухани кемелдену туралы ілімі: Жалпы білім беретін мектептің 10-11-сыныптарына арналған оқу қүралы / Омаров Досым. - 2 бас, өңделіп, түзетілген,- Алматы: Мектеп, 2002.-215 бет. Оразалин Камен. Абай ауылына саяхат: Деректі әңгімелер / Оразалин Камен. - Алматы: Жалын, 1994. - 285,[2] бет. Оразалин Камен. Абайдан соц: роман / Оразалин Камен. -Алматы: Анатілі, 1995. - 582,[1] бет. Оразалин Кэмен. Абайдан соцгы арыстар: роман / Оразалин Кэмен. - Астана: Елорда, 2002. - Кн.1. -2002. - 463,[1] бет; Кн.2. - 2003. - 502,[2] бет; Кн.З. - 2005. - 580, [2] бет. 44

Оразалинов Султан Шәріпулы. Абай елі: Альбом- шежіре / Оразалинов Султан Шәріпұлы. - Алматы: Өнер, 1994.-277 бет. Орешникова Инна Михайловна. Абай в русской школе: Пособие для преподавателей каз.литературы в рус.школе / Орешникова Инна Михайловна. - Алма-Ата: Мектеп, 1968. - 80с. Өмірәлиев Кулмат. Абай афоризмі / Өмірәлиев Қулмат. -Алматы: Қазақстан, 1993. - 123,[2] бет. Песни и кюи Абая: сборник / қураст. Н. Нүсіпжанов, А. Еркебай. Алматы: Олке, 2012. - 132 с. Салқынбай Анар Бекмырзақызы. Абай сөзінің лингвопоэтикасы: [моногрфия] / Салқынбай Анар Бекмырзақызы. - Алматы: Қазақ университету 2015. - 241, [1] бет. Сильченко М.С. Творческая биография Абая / Сильченко М.С. - Алма-Ата, 1957. -292с. Сүйіншәлиев X. Абайдың қара сөздері / Сүйіншәлие] X. - Алматы: Қазақ мемлекет баспасы, 1956. - 152 б. Сыздықова Рәбиға. Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылысы / Сыздықова Рәбиға. - Алматы: Еылым, 1970. - 175 бет. 45

Сыздықова Рәбиға. Абай шығармаларының тілі: (Грамматикасы мен лексикасы) / Сыздықова Рәбиға. - Алматы: Ғылым, 1968. - 334 бет. Сыздықова Рәбиға. Абайдың сөз өрнегі: [Монография] / Сыздықова Рәбиға.- Алматы: Санат, 1995. - 207 бет. Тажибаев Тулеген Тажибаевич. Философские, психологические и педагогические взгляды Абая Кунанбаева / Тажибаев Тулеген Тажибаевич. - Алма- Ата: Казгосиздат, 1957. - 80 с. Темірболат Алуа Берікбайқызы. Абайдың поэтикалық әлемі: [монография] / Темірболат Алуа Берікбайқызы, Кенжеғалраев Ноябрь Жанатұлы. - Алматы: Қазақ университеті, 2015. - 189, [1] бет. ТемірболатАлуа Берікбайқызы. Абайдың поэтикалық әлемі / ТемірболатАлуа Берікбайқызы, Кежеғараев Ноябрь Жанатұлы.- Алматы: Қазақ университеті, 2015. - 189, [1] бет. Шаймерденова К.Ш. Педагогические взгляды Абая Кунанбаева / Шаймерденова К.Ш. - Алма-Ата: Рауан, 1990. - 56 с. Щербаков Борис Васильевич. Жидебайдың жұлдызды даласы / Щербаков Борис Васильевич; [қазақ тіліне ауд. А. Тасқараұлы; ред. Г. Н. Пуссеп]. - Өскемен, 2017. - 341, [1] бет. - (Изумрудный Алтай) 46

Щербаков Борис Васильевич. Звездная степь Жидебая / Щербаков Борис Васильевич; [ред. Г. Н. Пуссеп]. - Усть- Каменогорск, 2017. - 341, [1] с. - (Изумрудный Алтай) Ысмағұлов Жұмағали. Абай: ақындық тағылымы: (Өмір шындығы-ақын көзімен) / Ысмағұлов Жұмағали,- Алматы: Ғылым, 1994. -277,[2] бет. Ысмағулов Жұмағали. Абай: Даналық дәрістері / Ысмағулов Жұмағали. - Алматы: Өнер, 2008. - 399, [1] бет. - (Үркер) \"Abaialemi. kz\" энциклопедиялық онлайн порталы ашылды // Егемен Қазақстан. - 2015. - 7 тамыз (№ 149). -16. Ізтілеуова С. Абай және Шәкәрім шығармаларындағы рухани үндестік / Ізтілеуова С. // Абай атындағы Қаз¥ПУ-дың Хабаршысы. Филология ғылымдары сериясы = Вести. КазНПУ им. Абая. Сер. филол. науки. - 2010.-№ 2,- 83-86 6. Ізтілеуова С. Абай мұрасы Мекемтас Мырзахметұлы зерттеуінде / Ізтілеуова С. // Қазақ және әлем әдебиеті = Казахская и мировая литература. -2011. - №4,- 18-20 б. Ізтілеуова С.Д. Абай, Шәкәрім шыгармаларындагы тіректі ұғымдар / Ізтілеуова С.Д. // Абай атындагы 47

Қаз¥ПУ-дың Хабаршысы. Филология ғылымдары сериясы = Вестн. КазНПУ им. Абая. Сер. филол. науки. - 2010. - №4. - 64-68 б. Іңкәрбек Ә. Мүнара (Абай Қүнанбайүлына): өлең / Іңкәрбек Ә. // Қазақ әдебиеті . - 2013. - 13 - 19 қыркүйек. (№36). - 4 б. \"Абай оқулары - 2015\": (Павлодар қаласында \"Абай оқулары\" қалалық байқауы өтті) // Қазақ әдебиеті. - 2015. - 12 - 18 маусым (№23). - 6 б. Абайды білмек парыз ойлы жасқа // Аңыз адам. - 2018. - №18. - 4-8 б. \"Абайтану\" мүражайы ашылды // Қазақ әдебиеті. - 2011. - 25 ақпан-3 наурыз (№ 8). - 2 б. Абдрахманов Сауытбек. Аударма алыбы / Абдрахманов Сауытбек // Егемен Қазақстан. - 2015. - 29 шілде (№142). - 5-6 б. Адам ата - Хауа ана // Аңыз адам. - 2012. - №16. - 1-3 бет. Айбеков Д. Абайды алалау, Жамбылды жазалау: [¥рпақтан үят, үлтқа таңба] / Айбеков Д. // Жас Қазақ. - 2010. - 5 ақпан. - 6 бет. 48

Айтмағамбетов Е. «Кәрі қүдаң қыс келіп, әлек салды» /Айтмағамбетов Е. // Ана тілі. - 2014. - 9 - 15 қаңтар (№ 1). - 8 б. Ақанқызы Г. Адамзаттың Абайы: Абайдың туғанына 150 жыл. / Ақанқызы Г. // Педагогика және өнер = Педагогика и искусство. - 2008. - № 5. - С.36-41 \"Алғашқы кешке - 100 жыл\" // Қазақ әдебиеті. - 2014. - 31 қаңтар - 6 ақпан (№ 5). - 2 б. Алипбекова Ж.Д. Абайдың әдеби мүрасын оқыту / Алипбекова Ж.Д. // Қазақ өркениеті = Казахская цивилизация. - 2014. - № 2. - 7-9 б. Анаш Думан. Адамзат биігіндегі Абай / Анаш Думан // Егемен Қазақстан. - 2015. - 7 тамыз (№ 149). - 1-2 б. Анаш Думан. Дала данасының дархан тойы / Анаш Думан // Егемен Қазақстан. - 2015. - 8 тамыз (№ 150). - 1,5 б. Аринова А.\"Би екеу болса, дау төртеу\" / Аринова А. // Заң газеті. - 2015. - 22 мамыр (№ 73). - 6 б. Арынүлы Ратбек. Абайды насихаттауда науқаншылдық- тан арыла алмай келеміз / Арынүлы Ратбек // Жас Алаш. - 2015. - 9 шілде (№ 54). - 5 б. 49