Біржан сал

1

2

«Біржан қазақтың халық музыка мәдениетінің алыбы. Оның ӛмірі, творчествосын терең зерттеу, үлкен, терең, жан- жақты еңбегін жарыққа шығару біздің бугінгі таңдағы ардақты борышымыздың бірі. Ӛмірін демократиялық ӛнер жолына сарп еткен, ӛктемдікпен, жүгенсіздікпен, кертартпалықпен әні, ӛлеңі арқылы күресін соңғы демі біткенге дейін жүргізіп келген ӛнер қайраткері, азамат Біржанның аты қазақ музыкасының тарихында алтынмен жазылады» Ахмет Жұбанов Құрастырушыдан! Мағжан Жұмабаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының ӛлкетану ұлттық библиография секторы әнші, композитор, ақын Біржан сал Қожағұлұлының ұсыныстық-библиографиялық кӛрсеткішін шығарып отыр. Кӛрсеткіш ғылыми қызметкерлерге, әдебиетті зерттеушілерге, орта және жоғары оқу орындарының оқытушылары мен студенттеріне, магистранттарға, кітапхана қызметкерлеріне және әдебиетті сүйіп оқитын кӛпшілік оқушылар қауымына арналған. Кӛрсеткіштің мақсаты – Біржан сал Қожағұлұлының ӛмірі мен қызметі және шығармалары жайындағы материалдарын терең зерттеп оқуда және насихаттауда оқушыларға, жұртшылық пен кітапхана қызметкерлеріне кӛмектесу. Кӛрсеткіш құрастыруда М.Жұмабаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасының қорындағы кітаптар, жинақтар, газеттер мен журналдар, картотекалар мен каталогтар және қазақ әдебиеті бойынша шыққан басқа да кӛрсеткіштер қаралды. Кӛрсеткіште ақынның ӛмірі мен шығармашылығы жайындағы материалдар (кітаптар, мақалалар, CD- 3

дискілер), оның ӛз шығармалары және т.б. материалдар енгізілген. Кӛрсеткіште қазақ тіліндегі, орыс тіліндегі әдебиеттер жекелей топтастырылған. Онда алдымен ақынның ӛзінің шығармалары, содан кейін ол туралы әдебиеттер берілген. 4

Алғы сөз \"Мен Біржан, алтын таудай айқындалған\" Біржан сал! Бір ӛзі тұтас бір ғасырдай дәурен кешіп, артына ӛшпес із қалдырған, ұлттық ӛнер аспанының жеке жүзген аққуы! Дара туындыларымен Арқаның әншілік дәстүрінің ірге тасын қалап, оның мӛлдір бастауына айналған, ажарын арттырған, кемерінен асыра толқытқан, тасқындатқан, аспандатқан киелі тұлға! Ӛз үлгісімен соңынан қазақтың ӛнер тарихына Ақан сері, Балуан Шолақ, Үкілі Ыбырай, Әсет, Естай, Мәди және басқа да заңғарларды ерте келген ұстаз еді ол. Осыдан 181 жыл бұрын Алтын Орданың ұлы ханы Әз Жәнібек әулетінің меншігі болған ӛңірдегі Ақсары тӛренің ұрпағы Қожағұл би бұлағының басында дүниеге келіп, 62 жыл ӛмір сүріп, артына мың-мың жылдық кӛркем мұра қалдырған Біржан сал ұлттық музыка ӛнерінің сыр- сыйпаты ерекше саласы — Арқаның әншілік мектебінің негізін қалаушы және кӛш басшысы болды. Оның бабасы Қожағұл би ӛз заманының белді де ірі тұлғалары: азулы Шыңғыс тӛре, Мұса, Есеней, Құнанбай сынды алыптардың есімімен қатар аталатын беделді адам болатан. Ақылды атаның тағлымын алып ӛскен саналы Біржан ер жетіп, есейген сайын ӛмірдің мәніне, заманның ағымына үңіліп, рухани тебіреністерге, философиялық толғаныстарға барады. Табиғаттың ӛзі бір бойына ӛрлік пен ерлікті, ойлылық пен тазалықты қатар дарытқан ақын жігіт ӛзі ӛмір сүріп отырған ортаның ағы мен қарасын, жақсысы мен жаманын безбендей келіп, сол дәуірдің жүгін кӛтеруші азаматтарға: ―Ер жігіт дүниені кӛргені артық Дүниеде не бар, не жоқ, сезгені артық. Түскендей аспан жерге іс болса да, Бел байлап, тәуекел деп тӛзгені артық‖, — деп жӛн сілтейді, қозғау салады. 5

Біржан — нағыз жаңашыл ӛнер иесі. Ол қазақтың әншілік дәстүріне ӛршіл, қуатты, биікке самғайтын, күреске тоймай, аспанға талмай әуелейтін, мың-сан бұрмалы, нәзік те сұлу, мейлінше бай, құлашы кең жаңа леп, сұлу да соны сарын әкелді. Адам сезімінің небір асыл да аяулы қырлары, жақсылық пен жамандықтың, ақ пенен қараның арпалысы, күреске толы ұлы рух Біржан әндерінің алтын арқауы. Біржан жастықты, махаббатты әнінің алтын құндағына бӛлеп, ғұмыр бойы талмай шырқап ӛтті. Оның әндерінде жамандыққа, қасіретке бүгілмейтін қайсар рух бар. Оның туындыларында ӛмірдің сырларына мейлінше терең бойлайтын философиялық сарын, терең ой бар. Біржан сал алты қырдың астынан алты қат аспанға шаншылта, шамырқана шырқағанда, жер-жаһанға құлашын кең жазғанда, жалпақ дала, орман-тоғай, кӛл атаулы тегіс дүр сілкініп тазаратын. Немесе мүлги тыңдап, жан рахатына бӛленетін. Біржанның аққуға үн қосқан даусы естілгенде Бурабай, Кӛкшетау ӛңіріндегі ара-арасына он шақырымдап орын салып, қоныс тепкен киіз туырлықты ауылдар тегіс желпілдеп, желпініп, жүрегіне аңыздай сұлу сыр түйіп қалатын. Біржанның әндеріне кейіпкер болған кісілер туралы сӛз қозғағанда, екі тұлғаны ерекше айту керек. Оның біреуі — Біржан салдың ӛзі ұстаз ретінде танытан Сегіз сері Баһрамұлы да, екіншісі ұлы әншінің жары Әпіш. Әпіш — Біржан сынды алыптың жанын ерекше сезімталдықпен ұға білген, оны ардақтап, аялаған, кеңшілікте кемел дос, таршылықта сүйеу болған асыл жары. Біржанның: ―Ел кезіп ӛз үйіме оралғанда, Мұңдасым кӛңіл ашар Әпіш қана‖,— деуі осындай сыйластықтан, осындай қимастықтан туған. Әйгілі Біржан- Сара айтысында айтқанындай ―Орта жүзді әнмен қырған‖ Біржанның інжу-маржандай тізілген әрбір әні ӛзінің сұлу кӛркімен халқымыздың рухани мұрасының баға жетпес 6

мәңгілік қазынасына айналды. Олар: ―Жонып алды‖, ―Сырғақты‖, ―Бурылтай‖, ―Айтпай‖, ―Жанбота‖, ―Айбозым‖, ―Теміртас‖, ―Кӛк кӛбелек‖, ―Кӛкек‖, ‗Біржан сал‖, ―Мәті-Дәулен‖, ―Ләйлім шырақ‖, ―Телқоңыр‖, ―Жамбассипар‖ тағы басқалары... Солардың бірі атақты ―Ақтентек‖ әні. Жастықтың назды жанындай еркеленген, еркін тӛгілетін, әуенге мейлінше бай бұл ән Ақтентек деген атақты байдың ақ уыз қызы Ажарға арналған. ―Аузың жез сырнайдың кӛмейіндей, Әнінің кӛз жетпейді бұрмасына‖, — деп ақын Сара сыйпаттағандай, мейлінше кең тынысты, еркін, бай ырғағымен, сан-алуан ―бұрмаларымен‖ әдеттегі шумақты әннің шеңберінен асып кеткен әйгілі ―Айтпай‖ әні нәзік ӛрнектерге мейлінше бай, сал жанының сұлулығын, жүрегінің ұлылылығын тал бойына сыйғызған, ғаршыға талмай самғайтын, аса кең диапазонды, таңданарлық, тамсанарлық туынды. Әннің кейіпкері Айтпай — осы Ақсары Керей руының айтулы аруы болған. ―Жас кезімде әкеме еріп бір жиынға барғанымда, бір кӛрікті әйел біз тұрған жаққа келіп: ―Біржан-ай, менің атымды ӛле-ӛлгенше бір жайып кеттің-ау!‖ деп қалжыңдағаны есімде‖, — дейді екен Салдың баласы Теміртас. Біржан сал әндерінің терең тебіреністен туған шығармаларының бірі ―Біржан сал‖деп аталатын бірнеше вариантты әні. Бұл әнге болашақтан сәулелі нұр іздеген, жақсылыққа ұмтылған, ӛз ӛнеріне кәміл сенген кемел ойлы, биязы мінезді, ұлы рухтың иесі, композитор және әнші Біржанның ӛз образы бар. ―Созады Біржан даусын қоңыр қаздай‖ деп еркелетіп, ентелетіп, жібектей созып айтатын маңғаз, сабырлы әні арқылы композитор ӛзінің жылылыққа, мейірімге бай, мың сырлы жан дүниесін ашады.... Біржан сал отыз жеті жасында Жетісу жеріндегі әйгілі Қарқара жәрмеңкесін қызықтап қайту мақсатымен бір топ нӛкерлерін ертіп, сапарға шығады. Осы жолы 7

Шыңғыстаудың күнбатыс сыртында орын тепкен Қарқаралы округінің аға сұлтаны Құнанбайдың Шалқар дейтін жайлауында ол 25 жасар нар жігіт, оқымысты, болашақ ұлы ақын Абаймен кездесіп, табысады. Ұлы Құнанбай, баласы Абай сол кездің ӛзінде-ақ кең Сахараға Жошы ханның нәсілі, әйгілі Тәуекел Баһадүр ханның немере қарындасынан, Тұрсынмұхамед ханның қыздарынан тараған жиен ұрпақ ретінде мәшһүр болатын және Ырғызбай, Ӛскенбай әулеті мұны кеудесін кере мақтан қылатын ӛздерінің Жошы хан әулетіне жиен екендігін талмай дәріптейтін, ұлы нағашының зор бағы жиен ұрпаққа ауғанын баса айтып, енді оны ӛз уысынан шығармау үшін небір қулық-сұмдыққа барғаны ел есінде. Шалқардағы Абай мен Біржан салдың осы кездесуі, Жошы ханнан тараған екі тұлғаның кездесуі болғаны түсінікті. Сол уақытта қазақ даласын түбегейлі жаулап алу мақсатымен орыс патшасы Жошы хан әулетіне тырнағын батырып, жасырын түрде ретін тауып, оларды құрта бастағаны тарихтан белгілі. 1865 жылы ұлы Шоқан ӛлтірілді. Әбілқайыр ханның Жәңгір хан бастаған бір топ ұрпақтары ӛлтірілді. Осының бәрін орыстың ағартушы- демократтарымен тығыз достық қарым-қатынаста болған Абайдың білгені анық. Сондықтан да болу керек, Жетісу сапарында сол кезде аты таныла бастаған ақын Сарамен айтысуды мақсат тұтып бара жатқан Біржан салға, Әз Жәнібек ханның ұрпағы Ақсарының баласы Біржан салға, Абай Құнанбайұлы Арғын руының атынан айтысуға ақыл береді. Мұнысы Біржан салдың түп негізі, арғы тегі Ақсары Керей – Әз Жәнібек хан – Бату хан – Жошы ханнан екенін бүркемелеу, сӛйтіп ұлы дарын иесін қорғау сынды сақтықтан туған болуы керек. Қазақ әдебиетінде ерекше орны бар, кӛркемдік жағынан кемел туынды, айтыс ӛнерінің биік шыңы саналатын Біржан мен Сараның айтысы осы жолы, яғни 1871 жылы дүниеге келген. Бұл кезде Біржан сал 37 жаста, ал Сара 17 8

жаста болған. Сара Тастанбекқызы 1854 жылы туып, 1916 жылы Жетісу жеріндегі Қарашоқыда фәниден бақиға аттанған. Сараның ӛмір бойы Біржан салды армандап ӛткені де, дүниеден қайтқалы жатқанда бала-шағасына жүрек түбіндегі ұлы тілегін ашып: ―Мен ӛлген соң Кӛкшетауға, Біржанның жанына жерлеңдер‖, дегені де рас. Мұнысының тек ақ арман екенін, арман болып қалатындығын да Сара әрине, түсінген. Бірақ жүрек дауасы оған осынау асыл сырын айтқызбай қоймаған сияқты. Жетісу сапарында Біржан салға ере барған Ақтайлақтың балалары айтады екен: ―Қайтып келгенде Біржан сал бастаған топтың алдынан әдеттегідей бір топ жеңгесі, бала- шағаларымен бірге қарсы алып, олжа сұрайды‖. Біржан ұзақ сапардан келе жатқанда, ―сал келе жатыр‖ деген хабар елге 5-6 күн бұрын жетеді екен де, діттеген уақытында алдынан ел-жұрты қарсы алу дәстүрі бұрыннан бар екен. Сол дәстүр бойынша ―Сара ақынмен айтысып жеңіп, олжалы келе жатыр!‖ деген қуанышты хабарды естіп, алдынан шыққан жеңгелеріне Біржан сал: ―Бұл жолы құр қол қайттық‖ десе керек. Ӛйткені Сараны жеңіп, әрі Біржан сал мен Сара қыздың арасында достық шырайдың орнағанын байқап қалған наймандар, ақын Сараның қайын жұрты, қатты намыс қылса керек. Біржан сал нӛкерлерімен елге қарай аттанғанда, бір топ намыскер найман жігіттері ат ауыздығымен алысып соңдарынан қуа аттанады. Сӛйтіп айдалада Біржан бастаған сал-серілер және найман жігіттері арасында қиян-кескі тӛбелес болады. Сол жолы Ақтайлақтың әйгілі қамшыгер баласы, Біржан салдың айнымас досы, ӛздеріне жабылған найманның содырларын қамшымен қылғадан соғып құлата берсе керек. Сӛйтіп Біржандар аман-есен құтылыпты. Бірақ, оның есесіне, алған олжаларын наймандар сыпырып алыпты. Біржанның ―олжасыз, құр қол қайттық‖ дегені сол екен. ...Біржан сал 1896 жылы ӛзінің қиын да қасіретті тағдырының соңғы сызығына жақындады. Ақтық демінің 9

жақындап қалғанын сезіп жатса да ол домбырасын, аяулы серігін, қолынан түсірмеді. Жанында отырған ұлы Теміртасқа және қалған ұрпағына арнап әйгілі Теміртас‖ атты әнін шығарады. Сӛйтіп 62 жасында ән-ӛлеңнен ұлттық мәдениетімізге хас асыл, інжу-маржан алқа тағып, баға жетпес бай мұра қалдырып кеткен Біржан сал мәңгілік кӛз жұмды. ―Арқаның түгел кӛрдім кәрі жасын, Ұмытпас құрбы-құрдас асыл тасын‖, — деп ӛзін халқының ешқашан да ұмытпайтындығына кәміл сенген Біржан салдың әндерін кейінгі ұрпақ күмістей таза күйінде келешектерге аялай жеткізері даусыз. Райхан СЕИІТ \"Мен Біржан, алтын таудай айқындалған\" Көкшетау, 2004 10

Өмірбаян БІРЖАН САЛ, Біржан Қожағұлүлы (1834, Ақмола обл. Еңбекшілдер ауд. — 1897, сонда) — әнші, композитор, ақын. Тәрбиесінде болған үлкен әкесі Қожағұл да, ӛз ӛкесі Тұрлыбай да орташа дәулетті, шаруа адамдары болған. Бозбала кезінен ел арасында әншілігімен кӛзге түсіп, жасы жиырмаға таяған кезде ән шығара бастайды. Әнші- ақындардың қасына еріп той-думанның сәніне айналады, ӛз атына ―сал‖ атауы қосарланып айтылатын болады. Шӛже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Нұркей, Сегізсері, Арыстан тәрізді ӛнер иелері — Біржан салдың ұстаздары. 1865 ж. Абай- мен кездесуі Біржан салдың композиторлық, еншілік, ақындық ӛнерінің дами түсуіне үлкен әсер етеді. Біржан сал казақтың дәстүрлі әншілік ӛнерін, халық музыкасын жаңа белеске кӛтеріп, ӛз ән-ӛлеңдерімен толыктырған ірі тұлға. Ӛзінен бұрынғы айтулы әнші-ақын, сал-серілердің жанына еріп жүріп, тәлім алған. Біржан сал кейін ӛзі де айналасына халықтың небір дүл-діл ақын-әнші, ӛнерпаздарын топтастырған. Жаяу Муса, Басықараның Қанапиясы, Құлтума, Ақан сері, Балуан Шолақ, Ғазиз, Естай, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді, т.б. арқаның атақты ақын-әншілері — Біржан салдың мектебінен ӛнеге алып, ӛріс жайған, оның композиторлық ӛнерін жалғастырып, ілгерілеуіне мол үлес қосқан ӛнерпаздар. Осындай ӛнер майталмандары мен ел арасындағы әуесқой әншілер арқылы біздің заманға Біржан салдың 60-қа жуық әндері жеткен. Оның әндері нәзік сезімді, сұлулықты жырлаған сыршылдығымен қоса (―Ғашы ғым‖, ―Қаламқас‖, ―Ләйлім шырақ‖, ―Айтбай‖, ―Ақтентек‖, т.б.), әлеумметік мән-мазмұнымен де (―Жанбота‖, ―Адаскақ‖, ―Кӛлбай — Жан бай‖, ―Шідер‖, т.б.) құнды. Әндерінің тақырып аясы да ӛте кең. Әнші-ақынның шығармалар мұрасы жастықка тән ғашықтық, достық, махаббат сезім-күйлерін, сал-серінің серігі — сұлу ән, 11

жүйрік ат, тайпалған жорғаны, ӛзі ӛмір сүрген кезең мен ортаның түрлі әлеумметтік оқиғаларын, адамгершілік, ізгілік, т.б. мәселелерді қамтыған бай мазмұнды болып келеді. Оларда жастықтың от жалыны да, серілік, салдықтың салты да, сұлулық атаулыға ынтықтық та, егделіктің уайым-мұңы да, киянат пен зорлыққа, әділетсіздікке қарсы туған ашу- ыза, ащы уыт та, ӛмірдің баянсыздығын біліп, торығу, қайғы — бәрі де бар. Біржан салдың әндерінде сұлу қыз бен жүйрік ат сипаты үлкен орын алады. Жас жігіттің сүйгеніне деген іңкәр сезімі, махаббат мұңы сұлу да жүйрік, жорға да аяңшыл аттардың суретімен іштей астасып жатады. Алдына қара салмайтын ерен жүйрік Ақсеркеш, Қырғынкӛктің тұқымы Телқоңыр, жүрісінен су тӛгілмейтін Сұржорға, құлын пішінді Бурылтай Біржан салдың лирикалық әндерінің кейіпкерлері. Біржан сал негізінен, нәзік сезімді, тол- қымалы кӛңіл-күйді, ғажайып сұлулықты (қыз сұлулығы, жан сұлулығы, табиғат әсемдігі, жылқының сұлу мүсіні, т.б.) тамсана жырлаған лирик-композитор. Сондай-ақ, оның әндеріне асқақ сезім, шалқыған кең тыныс, үлкен дауыс диапазоны тән. Халықтык музыканың тіліндегі әуен, ырғақтарға жаңаша түр, екпін-қуат дарытып, байыта түскен Біржан сал әндері сӛзінің де ұлттық бояуымен, бейнелеу құралдарының ерекше кӛркемдігімен бірегей тұтастық танытады. Сара ақынмен айтысы оны дарынды, суырыпсалма ақын ретінде дүйім елге танытты. Біржан салдың ақындық ӛнерінің ӛріс ашып, ӛрби түсуіне Сара, Әсет, Доскей, т.б. қатарлы тұтас бір сала буын игі әсерін тигізген. Ӛмірінің соңғы кезіндегі ру арасындағы талас- тартыстар, 500 ағайын ішінің кикілжіңі Біржан салдың жеке басына да салкынын тигізіп, оған қатты әсер еткен. Қиянатшылар тіпті оны ―жынданды\" деген лақап таратып, қол-аяғын байлап тастауға дейін барады. Аталмыш оқиға Біржан салдың ―Теміртас‖ әнінде үлкен қасіретпен айтылады. Оның ―Айтбай‖, ―Адаскак‖, ―Жамбас сипар‖, 12

―Жонып алды‖, ―Алтын балдақ‖, ―Кӛкек‖, ―Жанбота‖, ―Теміртас‖ сияқты әндері дәстүрлі қазақ әндерінің классикалық үлгілері ретіде қазақ мәдениетінің алтын қорынан орын алды. Олар әншілер Ғ.Айтбаев, Қ.Байжанов, Ә.Қашаубаев, Ж.Елебеков, М .Ержанов, К,.Бабақов, Қ.Лекеров, М.Шалқаров, Т.Арғынбаев, К, Байбосынов, т.б-дың орындауында ел арасына кең тарап, халық игілігіне айналды. Біржан салдың музыкалық мұрасы бірнеше рет жинақ болып басылып шықты. Біржан салдың шығармашылық ӛмірі мен ӛнеріне А. Жұбанов ―Қа- зақ композиторларының ӛмірі мен творчествосы‖ атты кітабында үлкен бір тарау арнады. М. Тӛлебаев “Біржан — Сара” операсын жазды. Әдебиеттер тізімі *** Ән шырқайық. Дауыс пен фортепианоға арналып өнделген әндер: жинақ. 1 – ші бөлім. [әндер: А – Жас] / құраст. Балнұр Қыдырбек. – Алматы: Sansam, 2011. – 263, [1] бет. Әсем әуен – халықта. Дауыс пен фортепианоға арналып өнделген әндер: жинақ. 2 – ші бөлім. [әндер: Жек – Ю] / құраст. Балнұр Қыдырбек. – Алматы: Sansam, 2012. – 383, [1] бет. Қожағұлұлы Б. Ал, дүние: ән – өлеңдер / Біржан сал; құраст. Б. Әлімжанов. – Астана: Фолиант, 2013. – 158, [2] б. Қожағұлұлы Б. Біржанның өлеңдері мен айтыс ағыстарынан: Жастарға, Күлен – Маймаққа, Жанботаға, Бабай мен қасқырдың айтысы, Айтпай. / Қожағұлұлы Б. // Оқжетпес. – 1994. – мамыр [N12]. – 3 б. Қожағұлұлы Б. Ер жігіт дүниені көргені артық / Біржан сал Қожағұлұлы // Халық кеңесі. – 1993. – 19 мамыр. – 3 б. 13

Қожағұлұлы Бі. Ер жігіт дүниені көргені артық. / Қожағұлұлы Біржан сал. // Қазақ әдебиеті. – 1989. – 21 май. – 3 б. Қожағұлұлы Б.: өлеңдер / ред. басқарған проф. Е. Ысмайылов; құраст. Қ.Қантарбаев. – Алматы: Жазушы, 1967. – 227 бет. Қожағұлұлы Б. Шығармалары: [өлеңдер, әндері (нотасымен) ] / Қожағұлұлы Біржан сал; [құраст. Н. Оразбек]. – Алматы: Қазақстан, 2013. – 384 бет. Қожағұлұлы Б. Маңмаңгер / Қожағұлұлы Б. // Жұлдыздар отбасы. – 2012. – № 1. – 20 б. Қожағұлұлы Б. Теміртас / Қожағұлұлы Біржан сал // Жұлдыздар отбасы. – 2011. – N 3. – 16 б. Айтбаев Е. (орынд.). Біржан сал: Алқаракөк: ән / Айтбаев Е. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Әбжанов С. (орынд.). Біржан сал: Ақсеркеш (2 – түрі): ән / Әбжанов С. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Әлібаев И. (орынд.)Біржан сал. Пар жектім: ән/ Әлібаев И. (орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Әлібаев И. (орынд.). Біржан сал: Дүние: ән / Әлібаев И. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Біләл Е. (орынд.). Біржан сал. Мәті – Дәулен: ән / Біләл Е. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен 14

Біржан сал Қожағұлұлы. Біржан сал. СD 27: әндер /Біржан сал Қожағұлұлы – Кітапта: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Біржан сал Қ. Біржан сал. СD 26: әндер / Біржан – сал Қожағұлұлы – Кітапта: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Бабақов Қ. (орынд.) Біржан сал: Ақтентек: ән / Бабақов Қ. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Бабақов Қ. (орынд.) Біржан сал: Жалғыз арша: ән / Бабақов Қ. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Базарбеков Е. (орынд.) Біржан сал. Жанбаспас: ән / Базарбеков Е. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Базарбеков Ж. (орынд.)Біржан сал. Қуандыққа: ән / Базарбеков Ж. (орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтыңдәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песенБазаров Е. Байбосынов Қ. (орынд.)Біржан сал. Айбозым: ән / Байбосынов Қ. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Байбосынов Қ. (орынд.) Біржан сал. Ақсеркеш (1 – түрі): ән / Байбосынов Қ. (орынд.) – CDдискте:Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Байбосынов Қ. (орынд.)Біржан сал. Он саусақ: ән / Байбосынов Қ. (орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Байқуатов Қ. (исп.).Құрманбек Байқуатов ән шырқайды / Байқуатов Қ. (исп.); Қазақ радиосы мен телевидениесінің эстрадо – симф. оркестрі. Дирижері Александр Гурьянов. 1987 ж. жазылған. – Мелодия, 1987. – С 62 26545 000. – 1 беті: Көкек (әні мен сөзі Біржандікі, оранжировкасы Г. Сиротанікі), Көгілдір Көкше (Е. Хасанғалиев – Ш. 15

Уәлиханов); 2 беті: Сәлем ал, сүйікті елден (Ә.Бейсеуов – Д. Жанботаев) дирижері К. Дүйсекеев, Туған жер (М. Ыбыраев – К.Аманжолов) дирижері Александр Гурьянов Елебеков Ж. (орынд.). Біржан сал. Айтбай: ән / Елебеков Ж. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Елебеков Ж. (орынд.) Біржан сал. Жанбота: ән / Елебеков Ж. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Ешекеев М. (орынд.) Біржан сал. Жонып алды: ән / Ешекеев М.(орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Жылқыбаев Б. (орынд.) Біржан сал. Теміртас: ән / Жылқыбаев Б. (орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Кәрменов Ж. (орынд.) Біржан сал. Ләйлім шырақ: ән/ Кәрменов Ж. (орынд.) – CD дискте:Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі1000 әні=1000 казахских традиционных песен Кәрменов Ж. (орынд.) Біржан сал. Сырғақты: ән/ Кәрменов Ж. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Кәрменов Ж. (орынд.) Біржан сал: Бурылтай: ән/ Кәрменов Ж.(орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Кәрменов Ж. (орынд.) Біржан сал: Жамбас сипар: ән/ Кәрменов Ж. (орынд.) – CD дискте:Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен 16

Көкше әншілері: Есмұқанова Мара, Мұхамедияр Саян:953 СD әндер. – Көкшетау, 2006 Қазақтың дәстүрлі 1000 әні: ғұрыптық әндер / [жауап. шығарушы Ғ. Доскен; бас ред. Т. Шапай]. – Алматы, 2010. – 175 бет+51 CD. Қалыбаев Б (орынд.) Біржан сал. Құяң бел: ән / Қалыбаев Б. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні=1000 казахских традиционных песен Өтебаев М. (орынд.) Біржан сал: Біржан сал: ән / Өтебаев М. (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Стамғазиев Р. (орынд.) Біржан сал. Он екі звод: ән / Стамғазиев Рамазан (орынд.) – CD дискте:Ақан сері.CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Сыздықова К. (орынд.) Біржан сал. Көкек: ән / Сыздықова Кенжегүл (орынд.) – CD дискте: Ақан сері CD 27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Тоғандықов Ж. (орынд.) Біржан сал: Біржанның соңғы әні: ән / Тоғандықов Жабай (орынд.) – CD дискте:Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі1000 әні Тұрарова П. (орынд.)Біржан сал: Ғашығым: ән / Тұрарова Перизат (орынд.) – CD дискте: Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Тұтқабеков Б. (орынд.) Біржан сал. Мақпал: ән / Тұтқабеков Биғазы (орынд.) – CD дискте: Ақан сері. CD27 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні Шүкіманов Е. (орынд.) Біржан сал. Адасқақ: ән / Шүкіманов Е. (орынд.) – CD дискте:Біржан сал. CD 26 кітапқа қосымша: Қазақтың дәстүрлі 1000 әні *** Ахметов Ғ.Б. Біржан сал: роман / Ахметов Ғ. – Көкшетау: Келешек – 2030, 2015. – Бірінші кітап. – 257 бет; Екінші кітап. – 235 бет; Үшінші кітап. – 332 бет; Төртінші 17

кітап. – 348 бет; Бесінші кітап. – 304 бет; Алтыншы кітап. – 341 бет. Әбутәліпұлы А. Өмір, сені сүйемін / Әбутәліпұлы А. – Көкшетау, 2001. – 223 бет. Ән шырқайық. Дауыс пен фортепианоға арналып өнделген әндер: жинақ. 1 – ші бөлім. [әндер: А – Жас] / құраст. Балнұр Қыдырбек. – Алматы: Sansam, 2011. – 263, [1] бет. Әсем әуен – халықта. Дауыс пен фортепианоға арналып өнделген әндер: жинақ. 2 – ші бөлім. [әндер: Жек – Ю] / құраст. Балнұр Қыдырбек. – Алматы: Sansam, 2012. – 383, [1] бет. Жақанов И. Аққулар қонған айдын көл: Деректі әңгімелер / Жақанов И. – Алматы: Жазушы, 1988. – 206 бет. Жақанов И. Айбозым: эссе – элегия / Жақанов Илья. – Астана: Фолиант, 2012. – 28,[4] бет. – (Ән – тағдыр) Қожахметұлы Е. Қазақ халқының ән өнері: оқу құралы / Қожахметұлы Е. – Астана: Фолиант, 2009. – 113, [3] бет. – (Кәсіптік білім) Нұғман Ә.Ә. Қазақтың әншілік дәстүрі: [оқулық] / Нұғман Ә. Ә. – Алматы: Арыс, 2009. – 235, [4] бет. – (Зерттеу) Нұржекеев Б. Өнер құдіреті:мақалалар / Нұржекеұлы Б. – Алматы: Білім, 2003. – 99,[1] бет. – (Уақыт және қаламгер) Оспанов Д. Төрт таған: көркемөнер, эссе / Оспанов Дәулет. – Алматы: Қазығұрт, 2011. – 382, [2] бет. Сұршақыз. Әншілік өнерге арналған хрестоматия: оқу құралы. 2 – ші том. Қазақтың халық және халық композиторларының әндері (ерлер дауысына арналған) / құраст. Т.А. Смаилова, Қожахметова А.Ш. т.б. – Алматы:ИП Волкова Н.А., 2010. – 170 бет. Тасқара И. Т. Сал әндері / Тасқара Иран Тасқараұлы. – Кокшетау: Изотов СВ, 2014. – 212 б. 18

Төленов Қ. Сазсырнай үйрену мектебі / Төленов Қ., Исабаева Ә. – Алматы: Дайк – Пресс, 2007. – 161, [1] бет.: нот. \"Ал, дүние, өтеріңді біліп едім...\": [Елдік іс] // Арқа ажары. – 2013. – 1 қазан. – 4 б. \"Ата мұра\" байқауы: /Біржан сал, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ әндерін орындаушылар байқауын өткізу туралы ереже // Көкшетау. – 2006. – 9 қараша. – 4 б. \"Үш жүзге атым мәлім Біржан едім!\": /\"Біржан сал\" кинофилімінің премьерасы өтті/ // Арқа ажары. – 2009. – 8 қыркүйек. – 3 б. 18 сәуір – Ескерткіштерді қорғаудың халықаралық күні: Тарих тағлымы // Көкшетау. – 2015. – 16 сәуір. – 8 б. Біржан салдың ата – тегі, туыстары жайында: /Біржан салдың туғанына 170 жыл/ // Жаңа дәуір. – 2004. – 18 сентября. – 2 б. Қазақтың қастерлеген жауһарымыз, Біржан боп аталса екен ауданымыз!: /Еңбекшілдер ауданына Біржан сал есімін беру туралы/ // Егемен Қазақстан. – 2004. – 6 қазан. – 4 б. Азнабаев Б. Біржан сал мен Ақан серіге ескерткіш орнатылады / Азнабаев Б. // Бірлік. – 1991. – 19 қаңтар. – 2 б. Айтбай: Біржан салдың әні // Жұлдыздар отбасы. – 2008. – N 20. – 17 б. Айтбай // Жұлдызбен сырласу. – 2012. – № 20. – 35 бет Айтмағамбетов Е. Дегенде Балқадиша, Балқадиша..: ән – ғұмыр / Айтмағамбетов Е. // Айқын. – 2014. – 10 қыркүйек. – 5 б. Ақан сері мен Біржан салға ескерткіш – бюсттер орнату туралы: [Қазақ ССР Министрлер Советінің қаулылары] // Қазақ ССР Үкіметінің қаулылар жинағы. – 1989. – № 5. – 140 бет. 19

Ақтаев С. \"Қызы едің Ақтенбектің...\": Композитор Біржан сал туралы / Ақтаев С. // Қазақ әдебиеті. – 1982. – 23 июль. – 3 б. Алпысбаев Қ . \"Абай жолы\" және ән – күй әлемі: Абайдың өмірі, шығармашылығы / Алпысбаев Қ . // Мәдени мұра. – 2011. – N 1. – 33-38 б. Алпысов Т. Біздің ұлттық мақтанышымыз. / Алпысов Т. // Көкшетау. – 1999. – 30 шілде. – 3 б. Алпысов Т. Дарабоз домбырасының тағдыры: ( Атақты жерлесіміз,ақын,әнші,сазгер,қазақ халқының талантты туғанына 170 жыл толып отыр) / Алпысов Т. // Арқа ажары. – 2004. – 4 қараша. – 3 б. Алпысұлы Т. Айбоз әннің ақтаңгерін ардақтасақ несі айып?!: /Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 175 жыл / /Алпысұлы Т. // Арқа ажары. – 2009. – 26 наурыз. – 4б. Амалбек Б. Тынық бұлақ / Амалбек Б // Айқын. – 2011. – 8 қыркүйек. – 6 б. Аманжол Қ. Біржан бұрмалары: /Әнші Біржан Қожағұлұлы туралы/ / Аманжол Қ. // Жұлдыз. – 2006. – N 5. – 187-197 б. Аманжол Қ. Домбырасын ешкімге тартқызбайды екен: сарап / Аманжол Қ. // Аңыз адам. – 2014. – №14(98). – 31- 33 б. Аманжолов Қ. Біржан бұрмалары: Рақия әже әңгімелерінен. Теміртас. Айбозым. / Аманжолов Қ. // Көкшетау правдасы. – 1982. – 16, 23, 29 қаңтар. Аңыздар мен ақиқаттар; Қыстаудағы кездесу; Сырымбетті сыңсытқан;Батырашқа орай; Ақан әндеріне араша // Сарыарқа. – 1993. – N 2. – 60-63 б. Арыстанбекқызы А. Біржан сал Қожағұлұлы / Арыстанбекқызы А. // Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде = Казахский язык и литература в русской школе. – 2012. – № 2. – 106-111 б. Аса көрнекті композитор, әнші, ақын // Социалистік Қазақстан. – 1982. – 10 апрель. – 3 б. 20

Асау Д. Арқаның үш дүлділі: ( Біржан сал,Үкілі Ыбырай,Ақан сері әндерін шабытпен орындаған жүлдегерлер туралы) / Асау Д. // Арқа ажары. – 2003. – 9 желтоқсан. – 4 б. Асқаров Е. \"Біржан сал\" пъесасының авторы / Асқаров Е. // Арқа ажары. – 2001. – 4 қазан. – 3 б. Асқаров Е. Біржан сал: [Екі бөлімді трегедия] / Асқаров Е. // Көкшетау. – 1994. – 16 шілде. – 3 б. Асылбекқызы Г. Сахнада – \"Біржан салдын шідері\": О театр, театр! / Асылбекқызы Г. // Көкшетау. – 2014. – 2 қазан. – 7 б. Аудан аты – Біржан сал: (Еңбекшілдер ауданына Біржан сал атын беру туралы) // Бурабай. – 2003. –14 қараша. – 2 б. Ахмет А. Қазақ киносындағы ұлттық қаһарман бейнесі / Ахмет А. // Мәдениет. – 2012. – № 10. – 44-49 б. Ахметов Ғ. \"Енді Үкілі Ыбырай жайында бір көркем туынды жазсам деген ойым бар\": [Біржан салдың өмірін толайым суреттеген алты кітабі жарық көрді] / Ахметов Ғ. // Арқа ажары. – 2012. – 8 қараша. – 4 б. Ахметов Ғ. Біржан сал / Ахметов Ғ. // Көкшетау. – 2009. – №1. – 26- 45б. Ахметов Ғ. Қожағұл әулеті: [Біржан сал Қожағұлұлының туғанына – 175 жыл] / Ахметов Ғ. // Көкшетау. – 2009. – N1. – 26-45б. Әбішұлы С. Біржан деп атым шықты алты Алашқа: /Әнші, композитор Біржан сал Қожағұлұлы туралы / / Әбішұлы С. // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2009. – 24 шілде. – 1,4б. Әбдіжаппаров С. \"Біржан сал көшесі\" деп жазылса екен: [Алматы қалалық Советті Атқару комитетінің қаланың ботаника мүйісін Біржан есімімен атау жөніндегі шешіміне байланысты ұсыныс] / Әбдіжаппаров С., Қошқарбаев Қ. // Соц. Қазақстан. –1982. –11 сәуір. – 3 б. 21

Әбдіжаппаров С., Қошқарбаев Қ. т.б. \"Біржан – сал көшесі\" деп жазылса екен / Әбдіжаппаров С., Қошқарбаев Қ. т.б. // Социалистік Қазақстан. – 1982. – 11 апрель. – 3 б. Әбдірахманова А. Бауыржан Байділда шығармашылығы / Әбдірахманова А. // Парасат. – 2014 . – N 2. – 22- 23 б. Әбутәліпов А. \"Ел тұтқадағы\" жаңсақтық немесе Біржан сал қайда, қашан туған? / Әбутәліпов А. // Арқа ажары. – 2003. – 27 қараша. Әбутәліпұлы А. \"Үш жүзге атым мәлім Біржан едім!\": /Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 175 жыл / / Әбутәліпұлы А. // Арқа ажары. – 2009. – 25 шілде. – 4б. Әбутәліпұлы А. Ақын атама: [Біржан салға арналған өлең] / Әбутәліпұлы А. // Көкшетау. – 1994. – 9шілде. – 4 б. Әбутәліпұлы А. Біржан сал өмірінің деректері бір ізге түсер ме екен? / Әбутәліпұлы А. // Бұқпа. – 2003. – 13 қараша. – 5 б. Әбутәліпұлы А. Біржан сал туып-өскен жер және оның перзенттері хақында / Әбутәліпұлы А. // Көкшетау. – 2009. – 30 шілде. – 6 – 7б. Әдігенқызы С. Біржан – қазақтың халықтық музыка өнерінің алыбы: Музыка зерттеушісі Бағлан Бәбіжанмен сұхбат / Әдігенқызы С. // Аңыз адам. – 2014. – №14(98). – 36-37 б. Әлімжанов Б. Біржан Сал бірегейі бар алаштың: Тарих.Тұлға.Тағылым / Әлімжанов Б. // Тәрбие құралы. – 2014. – № 3. – 23-27 б. Әлімжанов Б. Біржан сал қарулы, балуан адам болған / Әлімжанов Б.; әңг. М. Шапиян // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 17-19 б. Әлімжанов Б. Біржан туралы бірер сөз / Әлімжанов Б.// Арқа ажары. – 2013. – 3 қазан. – 4 б. Әлімжанов Б. Біржан туралы бірер сөз. / Әлімжанов Б. // Арқа ажары. – 2013. – 1 қазан. – 4 б. 22

Әлиханұлы Ж., Қажыбай Т. Біржан салдың ұрпағы. / Әлиханұлы Ж., Қажыбай Т. // Егемен Қазақстан. – 2003. – 22 наурыз. – 8 б. Әлиханұлы Ж.,Қажыбай Т. Біржан салдың ұрпағы: (Атақты әншінің ұлы Теміртастан туған Мұхамбетқали ақсақал Бурабай кентінде тұрады) / Әлиханұлы Ж. Біржан салдың ұрпағы: Атақты әншінің ұлы Теміртастан туған Мұханбетқали ақсақал бұл күндері Оқжетпес іргесіндегі Бурабай кентінде тұрады / Әлиханұлы Ж. // Егемен Қазақстан. – 2003. – 22 наурыз(N 66-69). – 8 б. Әлтаев А. Біржан сал Ләйлімге үйленді деп нақты айта алмаймыз: Сауалнама / Әлтаев А. // Аңыз адам. – 2014. – № 14 (98). – 27 б. Әсемқұлов Т. \"Біржан сал\": /Біржан сал Қожағұлұлы туралы/ / Әсемқұлов Т. // Алтын орда. – 2007. – 19-25 қаңтар. – 26-27б. Әсемқұлов Т. Шынайы өмірде ләйлім мен Біржан қосылған / Әсемқұлов Т.; әңг. С. Назарова // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 46- 47 б. Әсемқұлов Т. Шынайы өмірде Ләйлім мен Біржан қосылған: Біржан – сал фильмі / Әсемқұлов Т. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 46-47 б. Әубәкір А. Біржан сал / Әубәкір А. // Жас Қазақ. – 2009. – 25 желтоқсан. – 3 б. Әубәкір А. Балуан Шолақтың ел білмейтін әндері көп: [Балуан Шолақтың 150 жылдығына орай] / Әубәкір А. // Жас Алаш. – 2014. – 8 шілде. – 4 б. Біләлов Е. Оның табиғаты, дүниетанымы болмысы бөлек еді: сауалнама / Біләлов Е. // Аңыз адам. – 2014. – №14(98). – 29 б. Біржан сал – Абай ауылында: Біржан әнінің зор құдыреті / Базаров Е. // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2014. – №6. – 65-69 б. 23

Біржан – Сара айтысы: (Біржан салдың 170 – жылдығына орай)/ Жазып алған Қ.Шәменұлы. // Бурабай. – 2003. – 12 қыркүйек. – 3 б. Біржан – Сара айтысы: (Біржан салдың 170 – жылдығына орай)/ Жазып алған Шәменұлы Қ. // Бурабай. – 2003. – 5 қыркүйек. – 3 б. Біржан сал: [Ескерткіш – елдің белгісі] //Парасат. – 2005. – N9. – 35 б. Біржан сал\" немесе бүгінгі қазақ киносы // Қазақ әдебиеті. – 2009. – 24 қыркүйек. – 5 б. Бағдәулетқызы Ә. Қазақты өзіне таныту миссиясы:[Әсемқұлов – Жолжақсынов тандемі \"Біржан сал\" арқылы орындай алды ма?] / Бағдәулетқызы Ә. // Дала мен қала. – 2009. – 5 қазан. – 11б. Байәділов Б. Күй: очерк / Байәділов Б. // Арқа ажары. – 2015. – 4 сәуір. – 4 б. Байәділов Б. Қазақ мәдениетіндегі сал – серілік үрдіс: зертеу / Байәділов Б. // Арқа ажары. – 2014. – 12 сәуір. – 6 б. Байәділов Б. Қолдап әкететін бастама: өнеге / Байәділов Б. // Арқа ажары. – 2015. – 26 наурыз. – 4 б. Байәділов Б. Сан ғасырда сал Біржан, тұрар атың жарқырап: Степняк қаласында жезтаңдай әнші Біржан сал Қожағұлұлының мемориалдық кешені ашылды. / Байәділов Б.// Арқа ажары. – 2012. – 15 қыркүйек. – 6 б. Байбосынов Қ. Біржан ақыл – есінен адаспаған:Сауалнама / Байбосынов Қ. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 26 б. Баксамбаева Г. Қазақтың дәстүрлі ән айту кеші. Біржан сал Қожағұлұлы шығармашылығы: [Біржан салдың өнерімен туралы] / Баксамбаева Г. // Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте. – 2012. – №11. – 42-44 б. Байдәулет Қ. \"Көкек\" әнінің ырғағы өзгерген бе?: Телқоңыр: [\"Қазақстан\" Ұлттық арнасы мен \"Айқын\" 24

газетінің бірлескен жобасы] / Байдәулет Қ., Салықұлы А.// Айқын. – 2013. – 22 қазан. – 6 бет. Байдәулетова Қ. Кезінде қолы байланған Біржан салдың қазір неге жолы байланып тұр?: [\"Біржан сал\" атты жаңа фильм туралы] / Байдәулетова Қ. // Айқын. –2010. – 7 сәуір. – 1,5 б. Балғазиева Л. \"Біржан сал Абай ауылында\": Көркем мәтінді талдау, 6 – сынып / Балғазиева Л. // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2008. – N11. – 37- 41б. Балташев Б. Өткенге ойлы көзбен қарайық немесе өнерзерттеуші Гүлсім Байтенованың назарына / Балташев Б. // Көкшетау. – 1992. – 24 қазан. – 4 б. Баман Ж. Экранда – \"Біржан сал\" / Баман Ж. // Көкшетау. – 2009. – 10 қыркүйек. – 4 б. Барқытов С. Біржан сал және оның ұрпақтары: Дерек / Барқытов С. // Арқа ажары. – 1996. – 3 қазан. – 3 б. Барқытов С. Біржан сал және оның ұрпақтары /Барқытов С. // Егемен Қазақстан. – 1996. – 13 қыркүйек. – 5 б. Баятұлы Е. \"Біржан сал\" фильмін көргеннен кейін көкейге көп ой келді / Баятұлы Е. // Арқа ажары. – 2009. – 10 қыркүйек. – 4 б. Бәбіжан Б. Біржан – қазақтың халақтық музыка өнерінің алыбы: әндері / Бәбіжан Б. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 36- 37 б. Бәбіжан Б. Біржан – қазақтың халықтық музыка өнерінің алыбы / Бәбіжан Б.; әңг. С. Әдігенқызы // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 36- 37 б. Бәйдәулет Қ. Біржан салдың домбырасы қалай сақталды? / Бәйдәулет Қ. // Айқын. – 2012. – 30 наурыз. – 8 б. Бегім А. Ұлт рухын орнықтырған қаламгер: Руханият / Бегім А. // Айқын. – 2015. – 17 қаңтар. – 5 б. Бегалина Р. Біржан сал Қожағұлұлының өмірі мен шығармашылығы: Іс түйіні – тәжірибеде / Бегалина.Р. 25

//Қазақ және әлем әдебиеті = Казахская и мировая литература. – 2014. – №4 – 5. – 22-24 б. Бейсекеев А. \"Саңқылдап даусы кетіп алты белге...\": /Досхан Жолжақсынов бастаған актерлер Біржан сал туралы кинофильм түсірілуде/ / Бейсекеев А. // Арқа ажары. – 2009. – 9 маусым. – 4 б. Бейсекеев А. Ән салса екпіндетіп, еркелетіп..: /Біржан салдың туғанына 175 жыл/ / Бейсекеев А. // Бұқпа. – 2009. – 16 шілде. – 6б. Бейсекеев А. Біржан сал бабасына тартып туған: /Айтыс ақыны Баянғали Әлімжанов туралы/ / Бейсекеев А. // Арқа ажары. – 2007. – 26 сәуір. – 8б. Бекенов Б. Біржан сал: ( Әйгілі композитор,әнші,ақын Қожағұлұлы Біржанның туғанына 170 жыл толып отыр) / Бекенов Б. // Алаш үні. – 2004. – 21 желтоқсан. –7б. Бекенов Б. Біржан сал: Ақын, композитор, әнші /Бекенов Б. // Ауыл өмірі. – 1992. – 26 желтоқсан. – 3 б. Бектасова Г. \"Біржан салға\" кім кедергі?: [\"Биржан сал\" фильмі туралы] / Бектасова Г. // Түркістан. – 2010. – 6 мамыр. – 12 б. Биғожин Қ.Арқаның ән дүлдүлі айтқан екен: [Біржан сал Тұрлыбайұлының жарияланбаған өлеңдері туралы] / Биғожин Қ. // Білім және еңбек. – 1986. – №11. – 38-39 б. Биғожин Қ. Біржанның белгісіз ғұмыры. / Биғожин Қ. // Мәдениет. – 1994. – N2. – 10-11 б. Биғожин Қ. Біржанның белгісіз ғұмыры: [Біржансал Қожағұлұлы туралы] / Биғожин Қаратай // Мәдениет. – 1994. – N 5-6(54 – 55). – 14-15 б. Бижанов М. \"Біржан сал\" фильмінің тұсаукесерінен кейін туған ой / Бижанов М. // Бұқпа. – 2009. –1 қазан. – 5 б. Бұлдыбай А. Сал – серілердің халық ерекше ардақтаған: Сал – серілер / Бұлдыбай А. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 34 – 35 б. 26

Губайдуллина А.Ж. Біржан сал Абай ауылында (\"Абай жолы\" романынан үзінді) / Губайдуллина А.Ж. // Тіл және әдебиет =Язык и литература=Language and literature. – 2012. – № 4. – 3-5 б. Ғабдиев Р. \"Біржан – Сара\" операсы. / Ғабдиев Р. // Коммунистік еңбек. – 1987. – 10 июль. – 4 б. Ғалымтай Қ. Үш дүлдүл: [Үш дүлдүл: Біржан сал, Ақан, Ықылас хақында ] / Ғалымтай Қ. // Отбасы жәнеденсаулық. – 2012. – №11-12. – 52-59 б. Даулетов Ш. Өнер жұлдыздары / Даулетов Ш. // Музыка әлемінде =В мире музыки. – 2004. – N 5. – 43 б. Дәркенбаева Г. Рухани қазынамызды жас ұрпаққа жеткізу / Дәркенбаева Г. // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2014. – №1. – 99 б. Егінбайқызы С. Менің кішкентай Отаным: Біржан еліндегі Сәуле ауылының құрылғанына 80 жыл толды / Егінбайқызы С. // Көкшетау. – 1999. – 14 мамыр. – 2 б. Ергешқызы Ә. Аша Матай: Сұхбат / Ергешқызы Ә //Айгөлек. – № 3. – 2012. – 18 б. Ердембеков Б. Біржан – Абайдың ақын шәкірті емес / Ердембеков Б.; әңг.Ж. Жұмакүлбай // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 23-25 б. Есенберлин І. Алғашқы ұшқын: Біржан сал туралы поэма//Есенберлин І. Жұлдыздар:Дастандар / Есенберлин І. // Алматы:Жалын,1977. – 4-62 б. Жақанов І. \"Ахау арнайдай...\", \"Шырмауық\",Ақан серінің көңіл айтуы, Жас келін, Ән тағдыры: [Біржан сал, Ақан сері туралы] / Жақанов І. // Жұлдыз. – 1991. – № 4; № 9; № 10. Жақанов І. Ең соңғы қадір түні: Эссе – реквием. / Жақанов І. // Жалын. – 1996. – N5 – 6. – 182-209 б. Жақанов И. \"Біржан – Сара\" операсы асыл мұра / Жақанов И. // Көкшетау. – 1991. – 17 шілде. – 3 б. Жақанов И. Біржанның кім ұстар деп домбырасын... / Жақанов И. // Қазақ әдебиеті. – 1990. – 19 қаңтар. – 8-9б. 27

Жақанов И. Он саусақ: ән тағдыры: [Біржан салдың өлеңі] / Жақанов И. // Жұлдыз. – 1991. – №5. – 192 бет. Жанәбіл С. Әңгімелер. Ақын Сара / Жанәбіл С. // Жұлдыз. – 1999. – № 3. – 84-101 б. Жанәбіл С. Жазылмаған жара: Біржан сал мен Сара туралы әңгіме. / Жанәбіл С. // Қазақ әдебиеті. – 1996. – 21 мамыр. – 8-9 б. Жанғалиева А. Бисараның ән туы / Жанғалиева А. //Бұқпа. – 2014. – 5 сәуір. – 6 б. Жанғалиева А. Есімі де әдемі, әні де әсем / Жанғалиева А. // Арқа ажары. – 2014. – 24 шілде. – 4 б. Жәкенов Е. Сырымбет сапары: [Біржан сал мен Шөже ақынның танысулары туралы] / Жәкенов Е. // Көкшетау правдасы. – 1988. – 23 июль. – 2 б. Жәмбек С. Қазақ мәдениетіндегі сал – серілік дәстүр: Алтын қазық / Жәмбек С. // Жер шоқтығы. – 2014. – №3. – 173-184 б. Жәмбет С. \"Мен Біржан алтын тудай айқындалған...\" / Жәмбет С. // Көкшетау. – 1999. – 30 шілде. – 4 б. Жәмкенұлы С. Біржан салдың көзі, Жүсіпбектің өзі:[Мәдени мұра] / Жәмкенұлы С. // Егемен Қазақстан. – 2010. – 30 маусым. – 13 б. Жекебаев Қ. Даңқын арта берер сал елі / Жекебаев Қ. // Көкшетау. – 1999. – 30 шілде. – 4 б. Жолжақсынов Д. Біржан сал – менің 20жыл бойғы арманым еді: [актермен сұхбаттасқан М.Серікқызы] / Жолжақсынов Д. // Жұлдыздар отбасы. – 2011. – N 3. – 11- 16 б. Жолжақсынов Д. Ұлтшыл азаматтарымыздың саны азаймаса екен: [ҚР Халық әртісімен сұхбаттасқан Ә.Тілеужанқызы] / Жолжақсынов Д. // Жұлдызбен сырласу. – 2011. – N 23 – 24. – 16-19 б. Жұбанов А. Біржан сал – композитор / Жұбанов А.; дайынд. М. Дарханбаева // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 8- 11 б. 28

Жұбанов А. Біржан сал – композитор: Өмірі мен өнері / Жұбанов А. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 8-11 б. Жұмабаев С. Біржан сал ауылында / Жұмабаев С. // Бұқпа. – 2011. – 24 қараша. - Жұмаділов Қ. Сонымен \"Біржан – Сара\" айтысын шығарған кім?. / Жұмаділов Қ. // Қазақ әдебиеті. – 1995. – 5 желтоқсан. – 10-11 б. Жұртбай Т. Біз көрген \"Біржан сал\": /\"Біржан сал\" фильмі туралы/ / Жұртбай Т. // Астана ақшамы. – 2009. – 17 қыркүйек. – 7 б. Жүніс Ә. Сал Біржанның сарқытындай!.: /\"Ізбасары Біржанның жырлайды\" атты облыстық дәстүрлі әншілер байқауы өтті/ / Жүніс Ә. // Арқа ажары. – 2009. – 4 шілде. – 6б. Жүнісов Қ. Біржан сал: Арнау / Жүнісов Қ. // Жаңа Сарыарқа. – 2009. – №2. – 38-39б. Имаш Б. Астанада Біржан сал әндері шырқалды!: [Біржан сал Қожағұлұлының 175 жылдығына арналған концерт болды] / Имаш Б. // Арқа ажары. – 2009. – 21 қараша. – 4 б. Имашұлы М. Біржан салды сабатқан кім? / Имашұлы М. // Қазақ әдебиеті. – 1999. – 15 қаңтар. – 5 б. Исабаева Б. Біржан сал кім?: Ұлылар өмірі / Исабаева Б. // Тәрбие жұмысы. – 2005. – N6. – 19-20 б. Кащепина М. К. Мұхтар Әуезов. Біржан сал Абай ауылында: [Әңгімені талдау.Біржан сал мен сөз өнерін терең түсінуші Абайдың бейнесіна ашу арқылы оқушылардың білім дағдыларын дамыту] / Кащепина М. К. // Әдебиет Қазақстан мектебінде. – 2012. – №2. – 27-28 б. Кәрібай М. \"Біржан сал\" фильмінен туған ой:[\"Біржан сал\" фильмі туралы] / Кәрібай М. // Жұрағат. – 2009. – №11(41). – 12-13 б. Кекілбайұлы Ә. Еркіндікпен қоштасқан есіл дәурен: /\"Біржан сал\" филіміне орай/ / Кекілбайұлы Ә. // Егемен Қазақстан. – 2009. – 2 қазан.–7 б. 29

Кенжағалиева Г. Жолың болсын,жас оркестр!: [Біржан сал атындағы музыка училищесінің директоры М.Бексейітовтың басқаруымен оркестр ашылды] / Кенжағалиева Г. // Көкшетау. – 1994. – 24 мамыр. – 2 б. Кинеев С. Біржан сал / Кинеев С. // Алтын орда. – 2003. – 26 желтоқсан;2004. – 8 қаңтар. – 4 б. Көбенов Н. Біржан: [Өлең] / Көбенов Н. // Көкшетау правдасы. – 1982. – 3 апрель. Күлімбет М. \"Біржан сал\" – бетбұрыстың беташары:[\"Біржан сал\" фильмі туралы] / Күлімбет М. // Қазақстан әйелдері. – 2009. – №12. – 2-7 б. Қажыбаев Т. Аза әні: [Біржан сал туралы әңгіме] / Қажыбаев Т. // Көкшетау правдасы. – 1984. – 8 декабрь. – 4 б. Қажыбаев Т. Айбозым: [Біржанның өлеңі \"Айбозымның\" шығу тарихы туралы әңгіме] / Қажыбаев Т. // Көкшетау правдасы. – 1983. – 12 қараша. – 4 б. Қажыбаев Т. Асылдың сынығы: ( Біржан салдың немересі Теміртасұлы Мұхаметқали туралы баян ) / Қажыбаев Т. // Арқа ажары. – 2003. – 10 шілде. – 4 б. Қажыбаев Т. Ән мерекесі: [Біржан салдың туғанына160 жыл толуына орай байқау өтті] / Қажыбаев Т. //Көкшетау. – 1994. – 16шілде. – 4 б. Қажыбаев Т. Біржан салдың монологы. / Қажыбаев Т.// Көкшетау правдасы. – 1982. – 9 январь. – 3 б. Қажыбаев Т. Күйшінің есепті концерті: Біржан сал атындағы музыкалық училищенің ұстазы,күйші Мұхамеджар Рахымбердиннің есепті концерті болып өтті / Қажыбаев Т. Солтүстік Қазақстан. – 1999. – 10 наурыз. – 3 б. Қажыбай Т. Арқаның әншілік дәстүрі / Қажыбай Т. //Арқа ажары. – 2011. – 22 желтоқсан. – 4 б. Қажыбай Т. Шәрәпиді білетін кім бар екен?.: /Біржан сал әулетінен шыққан профессор Шәрәпи Әлжанов туралы 30

ой – толғам/ / Қажыбай Т. // Арқа ажары. – 2004. – 22 шілде. – 4 б. Қажыбай Т. Біржан сал елге оралды: /\"Біржан сал\"фильмі көрсетілді/ / Қажыбай Т. // Бұқпа. – 2009. – 17 қыркүйек. – 3 б. Қажыбай Т. Игілікті іске иелік керек: [Атақты Біржан сал Қожағұлұлының есімін асқақтату мәселесі] / Қажыбай Т. // Бұқпа. – 2011. – 25 тамыз. – 4 б. Қажыбай Т. Шәрәпиді білетін кім бар екен ?.: (Біржан сал әулетінен шыққан профессор Шәрәпи Әлжанов туралы ой – толғам) / Қажыбай Т. // Арқа ажары. – 2004. – 22 шілде. – 3 б. Қазақ музыкасының қамқоры: А.В. Затаевичтің туғанына 120 жыл // Мәдениет және тұрмыс. – 1989. – N 3. – 17 б. Қайратұлы Б. Аспандағы аққуға әнін қосқан: [Біржан сал Қожағұлының 175 жылдық мерейтойы туралы] /Қайратұлы Б. // Астана ақшамы. – 2009. – 21 қараша. – 12 б. Қайратұлы Б. Біржан салдың бейнесі: Біржан салдың суреті қалай салынған? / Қайратұлы Б. // Астана ақшамы. – 2008. – 29 қараша. – 11 б. Қайратұлы Б. Біржан салдың бейнесі / Қайратұлы Б. // Көкшетау. – 2009. – №1. – 123-124 б. Қайырбеков Ә. Серпіліс сезілетін спектакльдер ме ? / Қайырбеков Ә. // Лениншіл жас. – 1989. – 15 декабрь. – 3 б. Қайырбеков Ғ. Біржан ескерткішіне қарап: Өлең. / Қайырбеков Ғ. // Көкшетау. – 1994. – 23 шілде. – 4 б. Қайырбеков Ғ. Біржан туралы ой: [Біржан салдың 160 жыдығына арналған ғылыми – конференция өтті] / Қайырбеков Ғ. // Көкшетау. – 1994. – 23 шілде. – 4 б. Қайырлыұлы Б. Біржан салдың шідері: Премьера /Қайырлыұлы Б. // Арқа ажары. – 2014. – 7 қазан. – 4 б. 31

Қаңтарбайұлы Қ. \"Осы сурет өмірдегі Біржан салға қатты ұқсайды...\" / Қаңтарбайұлы Қ. // Қазақ әдебиеті. – 1999. – 15 желтоқсан. – 3 б. Қасен Т. Біржан салды пір тұтып, Ақан серіге еліктеген Көкшетаулық өнерпаз Иран Тасқара Астанада әннен шашу шашты: [Иран Тасқара туралы] / Қасен Т. //Арқа ажары. – 2009. –17 қараша. – 4 б. Қастеева Ғ. \"Қараторғай\" әні: [Қазақтың дәстүрлі өнері, композиторларының өмірімен таныстыру] / Қастеева Ғ. // Музыка әлемінде =В мире музыки. – 2007. – N 2. – 19б. Қасымов С. Асыл аталарымыздың есімін ардақтайық:[Біржан сал мен Ақан серіге ескерткіш орнатуға ағайынның көмегі қажет] / Қасымов С. // Көкшетау. – 1990. – 7 желтоқсан. – 3 б. Қасымов С. Ескерткіш – елге белгі: [Көкшетауда Біржан сал мен Ақан серіге ескерткіш орнатылады] / Қасымов С. // Соц. Қазақстан. – 1991. – 23 ақпан. – 4 б. Қаупынбайұлы Т. Біржан сал Қарқараға қашан келді? / Қаупынбайұлы Т. // Қазақ әдебиеті. – 2006. – 28 сәуір - 11мамыр. – 15б. Қосымова Г. Біржан мен Ләйлім арасында үлкен махаббат болған: сауалнама / Қосымова Г. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 30 б. Қуанышбекқызы Ж. \"Біржан деп халқым қойған еркелетіп\": [астанада Біржан салдың 175 жылдығына арналған ән кеші өтті] / Қуанышбекқызы Ж. // Егемен Қазақстан. – 2009. – 20 қараша. – 7 б. Латиева С. Оның тек Әпіш атты әйелі болған: Сауалнама / Латиева С. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 28 б. Матай А. Ол мені бағындыра білуі керек: [әншіменсұхбаттасқан Ә.Құдайбергенова ] / Матай А. // Жұлдыздар отбасы. – 2011. – N 3. – 8 б. Молдахметова О. Ақ тілек. Біржан сал. Тың түлегі / Молдахметова О. // Коммунизм таңы. – 1984. – 1 май. – 3 б. 32

Мусин Ж. Сары адырлар сұңғыла адамдар: Көкше хикаялары: [Біржан сал туралы] / Мусин Ж. // Жұлдыз. – 1988. – №9. – 145-151 б. Мухатаева К. \"Біржан салдың шідері\": гимн любви: культура / Мухатаева К. // Степной маяк. – 2014. – 9 октября. – С. 4. Мұқаметханов Қ. Келелі іске кемелдік жарасады: ҚСЭ- ғы кейбір мақалаларда берілген тарихи деректер жайында: [Біржан туралы] / Мұқаметханов Қ. // Жұлдыз. – 1986. – №11. – 169 –170 б. Мұқан А. \"Біржан – Сара\" операсының қазақтың иісі аңқып тұр: Опера / Мұқан А. // Аңыз адам. – 2014. – №14(98). – 44-45 б. Мұқанов С. \"Біржан мен Сараның\" айтысы / Мұқанов С.; дайынд. С. Түсен // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 12-14б. Мұқатов Ғ. Біржан мен Алтын. Біржанның тағы бір сөзі. / Мұқатов Ғ. // Жұлдыз. – 1993. – № 9. – 207-208 б. Мүсілім Ж. Екі айда түсірілген фильм: /\"Біржан сал\" фильмі туралы/ / Мүсілім Ж. // Заң газеті. – 2009. – 9 қазан.–3 б. Мүсин Ж. Сары адырлар сұңғыла адамдар: Көкше хиқаялары. / Мүсин Ж. // Жұлдыз. – 1988. – № 9. – 145- 151б. Мырзабеков К. Біржан сал. Қоянды жәрмеңкесі:[Поэма] / Мырзабеков К. // Көкшетау правдасы. – 1984. – 22-25 декабрь. – 4 б. Мырзабеков К.Біржанның бір сапары: [Өлең] / Мырзабеков К. // Жұлдыз. – 1985. – №9. – 88-92 б. Мырзахметов Е. Азнабай айып тартқан ба?: [Біржан сал өмірінің бірер дерегі] / Мырзахметов Е. // Қазақ әдебиеті. – 1991. – 1 қараша. – 14 б. Мырзахметов Е.Біржан әндеріне тиісуден тыйылсақ / Мырзахметов Е. // Көкшетау. – 1995. – 2 ақпан. – 3 б. 33

Мырзахметов Е. Біржан сал және Сараның анасы мен сіңлісі. / Мырзахметов Е. // Оқжетпес. – 1995. – қыркүйек[N18]. – 4 б. Мырзахметов Е. Даусына аспандағы құс айналған: [Біржан сал Қожағұлұлы] / Мырзахметов Е. // Оқжетпес. – 1994. – маусым[N12]. – 2 б. Мырзахметұлы Е. Біржан мен Сара айтысының жолашары:( Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 170 жыл толуынаорай) / Мырзахметұлы Е. // Арқа ажары. – 2004. – 1шілде. – 4 б. Ән классигі Біржанға арналды: /Степняк қаласында Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 170 жыл толуына орай салтанатты жиын өтті/ // Көкшетау. – 2004. – 2 желтоқсан. – 1 б. Нуралин Ж. Біржанның әндері – ай. / Нуралин Ж. // Коммунизм жолы. – 1989. – 26 август. – 4 б. Нұралин Ж. Қазаққа даңқы шыққан: [Біржан салға 160 жыл] / Нұралин Ж. // Көкшетау. – 1994. – 9 шілде. – 4 б. Нұралыұлы Ж. Қазақ әнінің иесі мен киесі: /Біржан салдың туғанына 170 жыл/ / Нұралыұлы Ж. // Көкшетау. – 2004. – 12тамыз. – 6 б. Нұралыұлы Ж.Ж. Бұрмаланған ақиқат – қиянат: /Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 170 жыл/ / Нұралыұлы Ж.Ж. // Арқа ажары. – 2004. – 12 тамыз. – 3 б. Нұрғалиева А. Арқалы ақын, дарқан дарын: [Біржан сал Қожағұлұлының туғанына 180 жыл] / Нұрғалиева А. // Бұқпа. – 2014. – 27 наурыз. – 2 б. Омарұлы Қ. Біржан – Сара айтысы қалай өткен? / Омарұлы Қ. // Оқжетпес. – 1992. – № 19. – қыркүйек. – 4 б. Омарұлы Ф. Біржан деп халқы қойған еркелетіп: [Біржан салдың туғанына 160 жыл] / Омарұлы Ф. // Көкшетау. – 1994. – 5мамыр. – 4 б. 34

Оспанов Д. Әдебиетте Біржан салдың толыққанды бейнесі жасалған жоқ: әдебиеттегі бейнесі / Оспанов Д. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 41-43 б. Оспанов Х. Өлмес өнер өрісі \"Ата мұра\" ән фестивалі – Көкшеде (Біржан сал, Үкілі Ыбырай, Ақан сері әндерінен республикалық фестивалі): (Ата мұра) / Оспанов Х. // Бұқпа. – 2003. – 11 желтоқсан. – 5 б. Рахымбек С. Өзекті өртеп шыққан өксіктей ән: таным / Рахымбек С. // Астана ақшамы. – 2014. – 11 желтоқсан. – 6 б. Рысбаева Ә. Талант табиғаты: [Біржан сал\" фильмі туралы] / Рысбаева Ә. // Мәдени мұра. – 2011. – N 2. – 75- 78 б. Садықова А. Біржан сал – қазақтың соңғы самурайы: [\"Біржан сал\" фильмі туралы] / Садықова А. // Жұлдыз. – 2009. – №11. – 177-182 б. Садықова Ж. Біржан сал өмірі, шығармашылығы / Садықова Ж // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2010. – №9. – 75- 77 б. Салықов К. Біржан сал жайлы толғаныс: [Біржан сал Қожағұлұлы хақында] / Салықов К. // Жұлдыз. – 2013. – №9. – 131-139 б. Салықов К. Біржан сал жайлы толғаныс: зерде /Салықов К. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 15-16 б. Салықов М.Ғ. Біржан сал АБАЙ ауылында / Салықов М.Ғ. // Білім кілті = Ключ знаний. – 2013. – № 4 (58). – 7-8 б. Сапарұлы С. Қасиетті домбыра күмбірледі: Бел – белес / Сапарұлы С. // Көкшетау. – 2014. – 25 желтоқсан (51). – 12 б. Сәттібай Ғ. Арқада қалықтаған аққу – ән: ( Көкшетауда Біржан сал,Ақан сері,Үкілі Ыбырай әндерін орындаушылардың \"Ата мұра\" атта республикалық фестивалі өтті) / Сәттібай Ғ. // Көкшетау. – 2003. – 11 желтоқсан. – 4 б. 35

Сейіт Р. \" Мен Біржан, алтын таудай айқындалған\": ( Біржан салдың туғанына 170 жыл толуына орай) / Сейіт Р. // Көкшетау. – 2004. – 25 қараша. – 2 б. Сейіт Р. Ән аққуын ұшырып, жыр бесігін тербеткен / Сейіт Р. // Көкшетау. – 2000. – 12 қазан. – 3 б. Сейітова Р. Даусына аспандағы құс айналған: [Біржан Салдың туғанына 160 жыл толуына] / Сейітова Р. // Көкшетау. – 1992. – 26 мамыр. – 4 б. Сейітова Р. Үш жүзге аты мағлұм Біржан тойы: Степняк қаласында Біржан салдың туғанына 160 жыл толуына арналған салтанат өтті / Сейітова Р. // Көкшетау. – 1994. – 27 шілде. – 4 б. Серикова С. Біржан сал Қожағұлұлы: Музыка әлемінде / Серикова С. // Музыка әлемінде = В мире музыки. –2015. – №1-2. – 29 б. Сибан шежіресінің бірі, Ақтайлақ би шежіресінен керей жайлы,Тарышы керей /Біржан салдың аталары/Көшебе керей/Сегіз серінің аталары/Абақ және Төре шежіресі/Шежірені жырлаған Шыңжандық Меллетхан Әленұлы/ / [Ұйымдастырған Сахарияұлы Қ.] // Сарыарқа. – 1996. – N3. – 42-52 б. Сулейменов Т. Біржан мен Сара қашан кездескен?: Тарих – дастан / Сулейменов Т. // Қазақстан әйелдері. – 1990. – №2. – 20 б. Сүлейменов Т. Біржан мен Сара қашан кездескен? / Сүлейменов Т. // Октябрь туы. – 1990. – 16 мамыр. – 3 б. Тілекқабыл Е. \"Біржан салдың\" тұсауы кесілді / Тілекқабыл Е. // Алтын орда. – 2009. – 16 қыркүйек. – 3 б. Тілеужанов З. Біржан салдың Сараның ауылына келуі / Тілеужанов З. // Жұлдыз. – 2004. – N2. – 203б. Тілеуов Р. Басты назарда: бюджет пен жаңа жобалар: [Степняк қаласында ақын, композитор Біржан сал Қожағұлына ескерткіш орнатылды] / Тілеуов Р. // Арқа ажары. – 2011. – 10 желтоқсан. – 4 б. 36

Төлебиев Ә. Әлем сұңғылалары қатарындағы дарабоз суретші: [өнертанушы, профессормен сұхбаттасқан Д.Секер] / Төлебиев Ә. // Аңыз адам. – 2011. – N 14. – 39- 41 б. Төлеутай Е. Қыр үстіндегі Біржан бейітінде салдың сүйегі жоқ / Төлеутай Е.; әңг. А. Өміртай // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 20-22 б. Тұрысбеков С. Біржан – таяққа жығатындай халық жауы емес: Сауалнама / Тұрысбеков С. // Аңыз адам. – 2014. – №14 (98). – 28 б. Түсіпбеков Т. Тәттімбеттің тәтті күйлері: [Біржан салдың Тәттімбет талантын халыққа бірінші болып ойшылдықпен айтқаны туралы] / Түсіпбеков Т. // Көкшетау правдасы. – 1989. – 7 октябрь. – 4 б. Үмбетаев М. Абаймен замандас ақындар : Ғалым мінбері / Үмбетаев М. // Ақиқат. – 2014. – №1. – 108-110 б. Шәбжантайқызы М. Кинодағы Біржан сал бейнесі: [\"Біржан сал\" киносы туралы] / Шәбжантайқызы М. // Арқа ажары. – 2011. – 23 шілде. – 3 б. Шәбжантайқызы М. Кинодағы Біржан сал бейнесі / Шәбжантайқызы М. // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2011. – 26 тамыз. – 3 б. Шәменов Қ. Біржан әулетінен шыққан профессор: [Шарапи Әлжанов Біржан салдың немере інісі] / ШәменовҚ. // Коммунизм жолы. – 1982. – 28 тамыз. – 3 б. Шәменұлы Қ. Біржанды көрген екен: [Біржан салды көрген Шәлтік қарияның әңгімесі] / Шәменұлы Қ. // Көкшетау. – 1994. – 4қаңтар. – 4 б. Шотанбекова М. Ән сал, Біржан салдай асқақтатып / Шотанбекова М // Қазақ тілі мен әдебиеті орта мектепте. – 2011. – N 9. – 10-12 б. Шөкеев К. Дара дарын / Шөкеев К. // Көкшетау правдасы. – 1982. – 23 апрель. – 3 б. 37

Шүкіманов Е. Дәстүрлі әншілер – шетелдіктерге көрсетер \"сувенир\" сияқты: [әншімен сұхбаттасқан М.Жанысбай] / Шүкіманов Е. // Жұлдыздар отбасы. – 2011. – N 8. – 31-34 б. Ысмайылов Е. Біржан сал – ақын / Ысмайылов Е.; дайынд. С. Түсен // Аңыз адам. – 2014. – № 14. – 5-7 б. Ілиястегі К. Арқалы ақын, дарқан дарын / Ілиястегі К. // Көкшетау. – 1999. – 30 шілде. – 4 б. Ілиястегі К. Көкшені ән – күймен әспеттеген: [Біржан сал атындағы колледжінің директоры М.Қ.Бексейітовты еске алу] / Ілиястегі К. // Көкшетау. – 1997. – 22 ақпан. – 3 б. *** Аитова Л. Наследие: Биржан Сал, Акан – Сере /Аитова Л // Степной маяк. – 2007. –5 июля.–С.7. Александр И. : \"В жизни все когда – нибудьпригождается\": Актер, который снимался в фильме \"Биржан–Сал\" // Любимый город.–2009. –15сентября. – С.30. Алпысов Т. Мой вклад: [Биржан Сал] / Алпысов Т. // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2011. – 30 июля. – С.1. Ахметова А. Роман в шести томах от инженераАхметова: [О презентации романа \"Біржан сал\" Галихана Ахметова в каз.муз. –драм.театре им.Ш.Хусаинова] /Ахметова А // Акмолинская правда. – 2012. –29ноября. –С.6. Байадилов Б. Времени связующая нить / Байадилов Б. // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2012. – 22 сентября. – С.1,2. Бейсебаева Ф.Н. Кто может победить народ, способный сочинять такую музыку!: [формирование духовной культуры учащихся средствами музыки] / Бейсебаева Ф.Н. // Педагогика және өнер = Педагогика и искусство. – 2011. – N 1. – С. 22-29 38

Биржан сал: гимн рыцарю степи: Фильм \"Казахфильма\"о великом Биржан Сале // Степной маяк. – 2009. –10 сентября. –С.21. Биржан –сал // Көкшетау. – 2012. – № 3. – С.143-151. В плену у музыки Биржана: Гала концерт,посвященный 175– летию Биржан Сала // Акмол. правда. –2009. –22 сентября. –С. 4. Даутов С. Гран–при у нашего певца: Смотр / ДаутовС. // Акмолинская правда. – 2014. – 23 сентября. – С. 6. Его имя песнею воспето: Встреча в СШ N18 с потомками известного акына Биржан сала Мухамедхали Темиртасовым и Ермеком Нугумановым // Курс. – 2006. – 21 декабря. – С. 9. Есельбаева Е.Ж. Народно – профессиональное песенное искусство: Биржан Сал Кожагулов, Жаяу Муса Байжанов /Есельбаева Е.Ж. // Творческая педагогика. – 2008. – N 2 – С.101-107. Жанайдаров Ж. Последний трубадур Степи: Фильм оБиржан сале / Жанайдаров Ж. // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2009. – 25 июля. –С.1. Кадыров Б. Бессмертной музыки звучанье:Торжественный вечер в Астане, посвященный 175–летию Биржан Сала Кожагулулы / Кадыров Б. // Казахстанская правда. – 2009. – 18 ноября. –С.2. Мемориал Биржан сал – на народные деньги // Жаңа дәуір– Сельская новь. – 2011. – 30 июля. – С.1. Моя Родина – Казахстан // Акмолинские вести. – 2014. – 14 августа. – С. 14. Мусина М. Певец своей земли: К 170 – летию Биржана /Мусина М // Сельская новь. – 2004. – 20 апреля. – С. 4. Нуркен А. Когда вся степь пела..: \"Биржан сал\"открывает новую страницу в осмыслении исторического прошлого / Нуркен А. // Казахстанская правда. – 2009. – 10 ноября. – С. 7. 39

Премьера \"Казахфильма\": Фильм \"Биржан Сал\" //Акмол. правда. – 2009. –8 сентября. – С. 4. Роман об акыне // Жаңа дәуір – Сельская новь. –2012. – 8 сентября. – С.1. Садыкова Р. Пою тебя, земля моя!: Концерт в Астане Ирана Сал Таскары, приуроченный к 175 летию Биржан Сал / Садыкова Р // Акмолинская правда. – 2009. –17 ноября. –С.6. Соловей столетия: 175 – летие исполнителяказахских песен, акына, певца и композитора Биржан сала // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2009 – 25 июля. –С.1. Степной соловей // Жаңа дәуір – Сельская новь. –2012. – 8 сентября. – С.2. Султанбек А. В диалоге с акыном: Преемственность поколений / Султанбек А. // Акмолинская правда. – 2015. – 5 февраля. – С.2. Ташенов Ч. Яркий гимн любви: О премьере спектакляБаянгали Алимжанова \"Біржан салдын шідері\" (\"В путах любви\") / Ташенов Ч. // Казахстанская правда. – 2014. – 7 октября. – С.14. Тилеуов Р. Потомок Биржана Сал живет рядом: Внук Биржан Сала живет в селе Казахстан / Тилеуов Р //Жаңа дәуір – Сельская новь.– 2009. –29 августа. –С.4. Устьянцев В. На высоком холме / Устьянцев В. // Жаңа дәуір– Сельская новь. – 2012. – 8 сентября. – С.1. Устьянцев В. Предстанет взору памятник Биржану:[Закладка будущего комплекса Биржану сал в Степняке] / Устьянцев В. // Акмолинская правда. – 2011. – 30 августа. – С.4. Устьянцев В. Родина поет славу Биржану сал / Устьянцев В // Жаңа дәуір – Сельская новь. – 2009. –8 августа. – С. 4. Утеулина Р. Печальная история любви: О постановкеспектакля \"Біржан салдың шідері\" в казахскоммузыкально-драматическом теарте 40

им.Ш.Хусаинова / Утеулина Р. // Акмолинская правда. – 2014. –4октября.–С.8. Шимырбаева Г. Барекельды, Биржан – сал!: Кино /Шимырбаева Г // Казахстанская правда. – 2009. – 31августа. – С.9. Анықтамалық басылымдар Ақмола обласы: Энциклопедия / Бас. ред. Б. Ӛ. Жақып. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» ЖШС, 2009. – 560 с. «Қазақстан». Ұлттық энциклопедия / Бас. ред. Ә. Нысанбаев. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 1999. – 720 бет. Солтүстік Қазақстан облысы. Энциклопедия. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2006. – 704 б. Акмолинская область: Энциклопедия / Гл. Ред. Б. О. Жакып. – Алматы: ТОО «Қазақ энциклопедиясы», 2009. – 544 с. «Казахстан». Национальная энциклопедия / Гл. ред. Б. Аяган. – Алматы: Главная редакция «Қазақ энциклопедиясы», 2004. – 560 бет. 41

Есімдер көрсеткіші Азнабаев Б. Ахметов Ғ.Б Аитова Л. Ахметова А. Айтбай Әбішұлы С. Айтбайев Е. Әбдіжаппаров С. Айтмағамбетов Е. Әбдірахманова А. Ақтаев С. Әбжанов С. Александр И. Әбутәліпов А. Алпысбаев Қ . Әбутәліпұлы А. Алпысов Т. Әдігенқызы С. Алпысұлы Т. Әлібаев И. Амалбек Б. Әлімжанов Б. Аманжол Қ. Әлиханұлы Ж. Аманжолов Қ. Әлтаев А. Арыстанбекқызы А. Әсемқұлов Т. Асау Д. Әубәкір А. Асқаров Е. Бабақов Қ. Асылбекқызы Г. Базарбеков Е. Ахмет А. Базарбеков Ж. Ахметов Ғ. Байбосынов Қ. 42

Байқуатов Қ. Биғожин Қ. Бағдәулетқызы Ә. Бижанов М. Байәділов Б. Біләл Е. Байбосынов Қ. Біләлов Е. Баксамбаева Г. Біржан сал Қожағұлұлы Байадилов Б. Бұлдыбай А. Байдәулет Қ. Губайдуллина А.Ж. Байдәулетова Қ. Ғабдиев Р. Балғазиева Л. Ғалымтай Қ. Балташев Б. Даулетов Ш. Баман Ж. Даутов С. Барқытов С. Дәркенбаева Г. Баятұлы Е. Жанайдаров Ж. Бәбіжан Б. Егінбайқызы С. Бәйдәулет Қ. Елебеков Ж. Бегім А. Ергешқызы Ә. Бегалина Р. Ердембеков Б. Бейсебаева Ф.Н. Есельбаева Е.Ж. Бейсекеев А. Есенберлин І. Бекенов Б. Ешекеев М. Бектасова Г. Жақанов І. 43

Жақанов И. Кәрібай М. Жанәбіл С. Кекілбайұлы Ә. Жанғалиева А. Кенжағалиева Г. Жәкенов Е. Кинеев С. Жәмбек С. Көбенов Н. Жәмбет С. Күлімбет М. Жәмкенұлы С. Қажыбаев Т. Жекебаев Қ. Қайратұлы Б. Жолжақсынов Д. Қайырбеков Ә. Жұбанов А. Қайырбеков Ғ. Жұмабаев С. Қайырлыұлы Б. Жұртбай Т. Қалыбаев Б. Жүніс Ә. Қаңтарбайұлы Қ. Жүнісов Қ. Қасен Т. Жылқыбаев Б. Қастеева Ғ. Имаш Б. Қасымов С. Имашұлы М. Қаупынбайұлы Т. Исабаева Б. Қожағұлұлы Б. Кадыров Б. Қожахметұлы Е. Кащепина М. Қосымова Г. Кәрменов Ж. Қуанышбекқызы Ж. 44

Латиева С. Нұржекеев Б. Матай А. Омарұлы Қ. Молдахметова О. Омарұлы Ф. Мусин Ж. Оспанов Д. Мухатаева К. Оспанов Х. Мұқаметханов Қ. Өтебаев М. Мұқан А. Рахымбек С. Мұқанов С. Рысбаева Ә. Мұқатов Ғ. Садыкова Р. Мүсілім Ж. Садықова А. Мүсин Ж. Садықова Ж. Мусина М. Салықов К. Мырзабеков К. Салықов М.Ғ. Мырзахметов Е. Сапарұлы С. Мырзахметұлы Е. Сәттібай Ғ. Нуралин Ж. Сейіт Р. Нуркен А. Сейітова Р. Нұғман Ә.Ә. Серикова С. Нұралин Ж. Стамғазиев Р. Нұралыұлы Ж. Сулейменов Т. Нұрғалиева А. Султанбек А. 45

Сыздықова К. Тұрарова П. Тасқара И. Т. Тұрысбеков С. Ташенов Ч. Түсіпбеков Т. Тилеуов Р. Устьянцев В. Тоғандықов Ж. Утеулина Р. Тілекқабыл Е. Үмбетаев М. Тілеужанов З. Шәбжантайқызы М. Төлебиев Ә. Шәменов Қ. Төленов Қ. Шәменұлы Қ. Төлеутай Е. Шимырбаева Г. Тұтқабеков Б. Шотанбекова М. Шөкеев К. Ілиястегі К. Шүкіманов Е. Ысмайылов Е. 46

Мазмұны Құрастырушыдан.................................................3-4 бет Алғы сӛз..............................................................5-10 бет Ӛмірбаян............................................................11-13 бет Әдебиеттер тізімі..............................................13-40 бет Есімдер кӛрсеткіші...........................................41-45 бет Құрастырушы: АББ библиографы Әшкей З. М. Техникалық редакторы: Жусупов А.С. 47

48