Biogas Safety_Handbook

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) ก๊าซชีวภาพเป็นอีกทางเลือกหนึ่งของพลังงานทดแทนและมีการใช้งานอย่างแพร่หลายในปัจจุบัน เป็น พลังงานรูปแบบเดียวที่นำ�มาใช้ประโยชน์ได้ถึง 3 วิธีคือ ผลิตกระแสไฟฟ้า ทำ�ความร้อน/ความเย็น และใช้เป็น เชื้อเพลิงในภาคขนส่ง อีกทั้งช่วยลดปัญหามลภาวะด้านสิ่งแวดล้อมได้ โดยการเปลี่ยนของเสียจากมูลสัตว์ หรือขยะ ผ่านกระบวนการผลิตที่เป็นมิตรกับธรรมชาติจนกลายเป็นพลังงานก๊าซชีวภาพที่สะอาด ซึ่งใน แต่ละขั้นตอนต้องปฏิบัติตามมาตรฐานความปลอดภัยอย่างเคร่งครัดขณะเดียวกันพบว่ายังมีผู้ผลิตและผู้ใช้งาน ที่ขาดความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการผลิตและใช้ก๊าซชีวภาพที่ถูกต้อง ส่งผลให้เกิดอุบัติเหตุและการสูญเสีย ชีวิตและทรัพย์สินหลายครั้ง ดังที่เป็นข่าวผ่านสื่อมวลชนเป็นระยะๆ กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน หรือ พพ. ในฐานะหน่วยงานที่ดูแลและรับผิดชอบ ด้านพลังงานทดแทนโดยตรง ได้ตระหนักและเล็งเห็นถึงความสำ�คัญของปัญหา จึงได้จัดทำ�คู่มือไบโอแก๊สเซฟตี้ เล่มนี้ขึ้น เพื่อให้ผู้ผลิตและใช้ก๊าซชีวภาพทุกระดับ ทั้งระดับครัวรือน ฟาร์มและโรงงานได้ใช้ให้เกิดประโยชน์ พพ. หวังเป็นอย่างยิ่งว่า คู่มือไบโอแก๊สเซฟตี้เล่มนี้นอกจากจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ใช้งานระบบผลิต ก๊าซชีวภาพแล้วยังจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่ต้องการศึกษาหาความรู้เรื่องดังกล่าวเพื่อน�ำ ไปประยุกต์ใช้ให้เหมาะสม หากผู้อ่านมีข้อเสนอแนะเพิ่มเติมประการใดนอกเหนือจากที่ระบุในคู่มือเล่มนี้ โปรดติดต่อมายัง พพ. เพื่อจะได้ นำ�ไปพัฒนาให้ดียิ่งขึ้นต่อไปในอนาคต กรมพัฒนาพลังงานทดแทนและอนุรักษ์พลังงาน กระทรวงพลังงาน

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)

ค่มู ือไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) ไบโอแกส๊ หรือ ก๊าซชีวภาพ คอื อะไรแไทบปกุ โ้งชอมนแนั ิดกส๊สนำ�หปำ�้รเะสอื หียกลจา๊ ังซากชโฟรวี งภางราา์มพนเเนลป้ยี�ำ็น้ มงพสนั ลตั ปังวาง์ ลานนม์ ำ�้ สเสโะรียองจางาาดกนทโผ่ีเรกลงิดงไมาจน้กาอกระุตกปสาร๋อานหง�ำกโขรรอรงงมงเาตสน่ายี นงๆ�ำ้ เตชเชา่นลน่ มูลสัตว์ โรงงาน โรงงานผลติ แอลกอฮอล์ โรงฆา่ สตั วแ์ ละขยะจากชุมชนหรือรา้ นค้า ภัตตาคาร ขยะหรอื ของเหลือใช้ทางการเกษตรมาผ่านกระบวนการหมักเพ่ือให้เกิดการย่อยสลายสารอินทรีย์เม่อื สภาวะแวดลอ้ มเหมาะสม จะได้กา๊ ซชวี ภาพทส่ี ามารถนำ�มาใช้เปน็ พลงั งานไฟฟา้หรือความร้อนได้ ซ่งึ ปจั จุบันมีการผลิตและใชก้ า๊ ซชวี ภาพอยา่ งแพร่หลาย ท้งั ในฟาร์มเลี้ยงสตั ว์ โรงงานอตุ สาหกรรมขนาดเล็ก และขนาดใหญ่ รวมถึงชนุ ชนท่วั ไปอีกด้วย1

คมู่ อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)1) ประโยชนด านพลังงาน 3) ประโยชนดานการอนุรักษสิ่งแวดลอม เนื่องจากก๊าซชีวภาพมีก๊าซมีเทน และการพฒั นาคุณภาพชวี ติ เปน็ ส่วนประกอบหลัก จึงทำ�ใหม้ คี ณุ สมบตั ิ • กลน่ิ - ลดกลน่ิ รบกวนจากของเสยี ทเ่ี กดิ ขน้ึจุดติดไฟได้ดี และยังสามารถนำ�ไปใช้เป็น •เสแียมแลลงวะันนำ�-้ เทส�ำ ียใหเหแ ลมลางนวั้นนั เไปมสนาแมหารลถงใเชพข าอะงพลงั งานในรปู ต่างๆ ได้ เช่น พ• ันนธำ�ุ้แเสละียแทพี่ผราข นยกาายรเชบอื้ ำ�โบรคัดแลว จะสามารถ หมุนเวียนน�ำ กลบั มาใช และจะถูกปลอ ยออก• เผาเพ่ือใช้ประโยชน์จากความรอ้ นโดยตรง สูแหลงนำ�้ ภายนอกโดยไมมีปญหาตอสภาพไเชอ่นน�ำ ้ ใช้กับเครื่องกกลูกสุกร และ หม้อต้ม แวดลอมอกี ตอ ไป (Steam Boiler) เปน็ ตน้ • การแพรกระจายของกาซมีเทนลดลง• เผาเพอ่ื ใหค้ วามรอ้ นและใชใ้ นการขบั เคลอ่ื น ช่วยลดการเกิดปรากฎการณ์ภาวะเรือนเครื่องจักรกลต่างๆ เช่น ใช้กับเครื่องยนต์ 2) ประโยชนด านการเกษตร กระจกทเี่ ป็นสาเหตุหลกั ของภาวะโลกร้อนเบนซนิ และเครอ่ื งยนตด์ เี ซล เปน็ ตน้ สำ�หรับเกษตรกรและฟารมทั้ง• เผาเพื่อให้ความร้อน และใช้ในการผลิต หลายสามารถใชก ระบวนการผลติ กา ซชวี ภาพพลงั งานไฟฟา้ ใหเกิดประโยชน 2 ทาง ไดแก การทำ�เปน อัตราการทดแทนการใช้พลังงาน ปุย และการท�ำ เปน อาหารสตั วต่างๆ ของก๊าซชีวภาพ 1 ลบ.ม. (ที่มีก๊าซมเี ทน 60%) จะสามารถทดแทนพลงั งานในรปู 2แบบอน่ื ๆ ดงั น้ี- นนนกา๊���ำำำ ้้้ ซมมมหนนนััั งุเเดตบตเี ซานม้ ลซ(นLิ P G ) 0.46 กโิ ลกรมั- 0.60 ลติ ร- 0.67 ลติ ร- 0.55 ลติ ร- ฟน ไม 1.50 กโิ ลกรมั- ผลติ กระแสไฟฟา 1.2-2.5 กโิ ลวตั ต-ช่ัวโมง (ขนึ้ อยกู่ บั เครื่องยนต์ท่ีผลติ ไฟฟา้ )

คู่มือไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) การผลิตกา๊ ซชวี ภาพสามารถเลอื กใชเ้ ทคโนโลยีได้ ขนึ้ อยู่กบั งบประมาณ และพนื้ ท่ตี ิดตงั้ ระบบ ทั้งนี้ปรมิ าณนำ�้ เสยี และ ความเนา่ เสยี ท่เี ท่ากนั สามารถผลติ ก๊าซชวี ภาพได้ในปริมาณทเี่ ท่ากนั แมจ้ ะใช้เทคโนโลยที ่ตี ่างกนั กต็ าม - แบบฝาลอย - แบบโอ่ง - แบบถงั โพลีเอธลิ ีน - แบบถุงหมกั พลาสตกิ UASB (Up Flow Anaerobic Sludge Blanket) , HSS-UASB, Coveredlagoon, MC-UASB-1 (Medium Farm Channel-Up Flow Anaerobic SludgeBlanket), ACL,Fixed Dome และ Plug Flow Digester แตท่ ่นี ิยมจะมี 4 แบบ ดงั น้ี - UASB ประหยัดพน้ื ท่ี มีค่าบ�ำ รุงรักษาและดแู ลระบบสูง ตอ้ งใชค้ วามเช่ียวชาญ ม ูลสตั วห์ ร--ือCFนioxำ�้veเสedrยี eDdงo่าmLยaตegอ่ oลกoงาทnรบุนเป�ำตร็นำ�่ งุ รรทะักำ�บษไบดาง้ทใา่ ใี่ชยชพ้ ผ้ สืน้ ้าว่ ทในบมี่ ปยารากะงหกอรือบพขลอางสระตบกิ บคลไมุม่มเหกี นารือเบคอ่ลร่ือวนบทร่ี วม จะมแี ผน่ ค-อPนluกgรีตFกlo้นั wเพDอ่ื iบgังeคstบั eกrาหรไลหกั ลกขาอรคงนลำ�า้้ เยสียCovered Lagoon แต่ภายในบอ่ UASB (Up Flow Anaerobic Sludge Blanket), HSS-UASB (HighSuspension Solids-Up Flow Anaerobic Sludge Blanket), ABR (An-aerobic Baffled Reactor), Anaerobic Fixed Film (AFF), MCL (modifiedcovered lagoon), covered lagoon, ถังกวนแบบสมบูรณ์ (Completely StirredTank Reactor ; CSTR), Plug Flow Digester เป็นตน้ แตท่ ีน่ ิยมใช้ ได้แก ่ - UASB - ACFSTเRป็นภราะยบในบรทะมี่ บีตบัวมกีกลาารงกใหว้จนลุผนิสทมรนียำ�้ ์ยเสึดียเกอายะา่ งทว่ั ถงึ - Modified Covered Lagoon เปน็ ระบบท่พี ัฒนามาจาก-Covered Lagoon แต่มีการเพิ่มประสิทธิภาพโดยเพิ่มการสัมผัสระหวา่ งจุลนิ ทรยี ์และของเสยี และเพ่ิมระบบดงึ กากตะกอนจากระบบ 3

คมู่ ือไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) นอกเหนือจากประโยชน์ของก๊าซชีวภาพแล้ว สิ่งสำ�คัญที่ควรคำ�นึงก็คือความปลอดภัยจากการผลิตและใช้ประโยชน์จากก๊าซชีวภาพ จากสถิติการเกิดอุบัติเหตุท่ีเกี่ยวข้องกับการผลิต และใช้รวมทั้งการบำ�รุงรักษาระบบก๊าซชีวภาพตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2549 ถึงปัจจุบันทปี่ รากฏเป็นข่าว มอี ุบัตเิ หตุ เกดิ ขน้ึ จำ�นวน 16 ครัง้ สว่ นใหญเ่ กดิ การระเบดิ และอคั คี ภัยมากทีส่ ดุ รองลงมาได้แก่ การปฏิบัติงานที่ไม่ถูกต้อง ในพื้นที่อับอากาศและอัคคีภัยตามล�ำ ดับ ส่วนใหญเ่ กิด อบุ ตั ิเหตใุ นโรงงาน รองลงมาไดแ้ กฟ่ าร์มและอ่นื ๆ สว่ น ของการบ�ำ รงุ รกั ษาระบบกา๊ ซชวี ภาพมากทส่ี ดุ ยกตัวอยา่ ง กรณีศึกษาท่ีก่อเกิดความเสียหายและอันตรายในวงกว้าง ดังน้ี 4

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) 5

ค่มู ือไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)6

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) การระเบดิ คอื ปฏิกริ ิยาเคมขี องสารไวไฟกบั กา๊ ซออกซเิ จน แล้วปลดปล่อยพลงั งานความร้อนสูงมาก สารไวไฟอาจ จะอยู่ในรูปของกา๊ ซหรือไอระเหย ต้องพยายามไม่ใหเ้ กดิ การร่วั ไหลของกา๊ ซชีวภาพหรือหากหลกี เลี่ยงได้ยาก การสร้างระบบ ระบายอากาศที่เหมาะสมจะชว่ ยป้องกันการเกิดระเบดิ ได้ ระบบผลิตก๊าซชีวภาพภายในโรงงานอุตสาหกรรมมีโอกาสเกิดการร่ัวไหลของก๊าซชีวภาพจากการปฏิบัติงานปกติ หรอื เกดิ จากความบกพรอ่ งของอปุ กรณ์ หากกา๊ ซชีวภาพที่รัว่ ไหลไปสูพ่ ืน้ ท่ีอนั ตราย หรือแหลง่ ท่ที ำ�ให้เกดิ การจุดระเบิด จะมี โอกาสเกิดประกายไฟ และระเบิดตามต�ำ แหนง่ อุปกรณห์ รอื เครอื่ งจกั รตา่ งๆ ได้ แหล่งที่ท�ำ ให้เกดิ การจุดระเบดิ (Ignition Source) เปน็ แหล่งท่คี วรหลกี เล่ียงการร่วั ซึมของกา๊ ซไวไฟ ได้แก่ 7

คู่มือไบโอแก๊ส เซฟต้ี (Biogas safety) ซทง่ึอ่ อถาจ�ำ้ จอะุโสเมปถง็นาคนท์ หทสี่ รี่อะอืสับอมอ่ืนขาๆกอางทกศ่ีมา๊ ซีลพักหษิษมณายสะถาครึงลเค้ามยสกีทถนัเี่าปนน็นท้ี พ่ที ษิ ำ�งาสนารทไ่มี วีทไฟางเรขวา้ มอทอัง้ กกจา๊ ำ�ซกอดั อกซกเิ าจรนรไะมบเ่ พายยี องพากอาศเชตน่ ามถธังรนรมำ�้ มชนัาติไถมัง่เปพฏยี กิ งรพณอ์ ระบบผลิตก๊าซชีวภาพมีบริเวณอับอากาศอยู่หลายแห่งซึ่งพื้นที่อับอากาศจะเป็นบริเวณที่เกิดก๊าซชีวภาพได้แก่บอ่ หมัก บอ่ ถ่ายตะกอนเช้อื หลมุ หรือบอ่ ซ่อม เปน็ ตน้ข้อสังเกตเกี่ยวกับพื้นที่ที่ถือเป็นสถานที่อับอากาศการปฏิบัติงานในสถานที่อับอากาศก่อให้เกิดอันตรายได้ดังนี้ 8

คู่มอื ไบโอแก๊ส เซฟต้ี (Biogas safety) การป้องกันอุบัติเหตุนั้นเป็นการวางแผนเพื่อเตรียมรับสถานการณ์ที่ไม่สามารถควบคุมได้ทันทีทันใดไว้ล่วงหน้าซงึ่ ควรเร่มิ ตั้งแต่การออกแบบ การเลอื กใช้อปุ กรณ์ท่มี ีคณุ ภาพและเหมาะสม การติดต้ังอปุ กรณ์เพื่อความปลอดภยั การบำ�รุงรักษาระบบกา๊ ซชวี ภาพ รวมท้งั การปฏบิ ตั ติ ามขอ้ บังคับต่างๆ ในการปฏิบตั งิ านเพอ่ื ความปลอดภัย- ก�ำ หนดระยะหา่ งจากชมุ ชนทเ่ี หน็ วา่ จ�ำ เปน็ - วัสดุทำ�บ่อหมัก (Digester) หรือปูพื้นบ่อ (Lining) ควรเป็นไมน่ อ้ ยกวา่ 100 เมตร โครงสร้างที่แข็งแรง ใช้เหล็กป้องกันการกัดกร่อนและใช้พลาสติก- ก�ำ หนดระยะหา่ งจากแนวสายไฟฟา้ แรงสงู HDPE ปพู น้ื ปอ้ งกนั การรว่ั ซมึ กรณที เ่ี ปน็ บอ่ หมกั แบบ cover lagoonพาดผา่ นไมน่ อ้ ยวา่ 6 เมตร - วสั ดเุ กบ็ กกั กา๊ ซชวี ภาพโครงสรา้ งแขง็ ตอ้ งมกี ารเคลอื บสารปอ้ งกนั- ก�ำ หนดระยะหา่ งจากถนนสาธารณะไมน่ อ้ ยกวา่ 6 เมตร การกัดกร่อน ถ้าเป็นโครงสร้างอ่อนมักใช้ PVC, HDPE หรือ- ตรวจสอบทศิ ทางลม ไมอ่ อกแบบระบบผลติ Membrane กา๊ ซชวี ภาพขวางทศิ ทางลม แตห่ ากไมส่ ามารถเลอื กได้ ความสูงของส่วนเก็บก๊าซชีวภาพ หากมีความสูงมากควรจะเลอื กทศิ ทางมแี นวตน้ ไม้ หรอื อาคารเพอ่ื ชว่ ยตา้ น จะท�ำ ใหเ้ กิดการต้านลมสง่ ผลให้มีการฉกี ขาดได้งา่ ย ไม ่แรงลมทจ่ี ะปะทะถงั หมกั โดยตรง ควรสูงเกิน 10 เมตร แรงดันภายในบอ่ เกบ็ ก๊าซชวี ภาพ ในกรณีโครงสร้างแขง็ สภาพช้ันดินบริเวณก่อสร้างต้องรับแรงได้มากพอ ไมค่ วรเกนิ 60 mbar และโครงสรา้ งอ่อนไม่เกนิ 3 mbarหากมีความแข็งแรงไม่มากพอต้องตอกเสาเข็มเพิ่มความ - การตดิ ตง้ั อปุ กรณ์เพ่ือความปลอดภยั ในกระบวนการผลติแขง็ แรง หลกี เลีย่ งบรเิ วณทม่ี นี �ำ้ ใตด้ นิ ไหลผา่ น ระบบป้องกันฟ้าผ่า ต้องมีระบบป้องกันฟ้าผ่าโดยตรง ต้ อ ง มี ก า ร คุ ม ง า น (Direct Lightning Stoke) ซึ่งระบบป้องกันฟ้าผ่านี้ และดำ�เนินการก่อสร้างตามท่ี ต้องผ่านมาตรฐานข้อกำ�หนดของ วสท. “มาตรการ ออกแบบไว้อย่างรัดกุม หลีก ฟา้ ผา่ สำ�หรบั สง่ิ ปลูกสร้าง”เลี่ยงการก่อสร้างในฤดูฝน ระบบสายดนิ ตอ้ งมกี ารตดิ ตง้ั สายดนิ ซง่ึ ตอ้ งผา่ นมาตรฐาน ขอ้ กำ�หนด วสท. “มาตรฐานการตดิ ตง้ั ทางไฟฟ้าส�ำ หรบั ประเทศไทย พ.ศ.2545” 9

คมู่ อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)10

ค่มู อื ไบโอแก๊ส เซฟต้ี (Biogas safety) อุปกรณ์น้ีใช้สำ�หรับป้องกันความดันในเส้นท่อหรือถังสูงเกินกว่าค่าท่ีกำ�หนด เพื่อระบายก๊าซออกกอ่ นที่จะเกิดความเสียหาย อุปกรณ์นี้อาจจะอยู่ในระบบเดียวกันกับอุปกรณ์ควบคุมและระบาย แรงดนั ใชส้ �ำ หรบั ตรวจวัดแรงดนั ตามจดุ ต่างๆ เม่ือละอองนำ�้ ทำ�ปฏิกิริยากับก๊าซไข่เน่าจะมีฤทธ์ิเป็นกรด กดั กรอ่ นท�ำ ความเสยี หายแก่เครื่องจักรยนต์จึงต้องมีอุปกรณ์ ดักละอองนำ�้ เช่น Knock out drum หรือ ไซโคลน และ อุปกรณ์ระบายนำ�้ ออกจากระบบ เช่น อุปกรณ์ระบายนำ�้ แบบตัว T หรือตัว U, วาล์วระบายอัตโนมัติ อุปกรณ์ท่ีสร้างความดันต้านกลับในระบบท่อของ ของไหล เพื่อควบคมุ แรงดันภายในท่อให้เป็นไปตาม ตอ้ งการ หรอื เพ่อื ป้องกนั ไม่ใหเ้ กดิ การไหลย้อนกลบั ของของไหลที่บริเวณปั๊มหรือเพื่อควบคุมแรงดันด้าน ออกของของไหลให้มแี รงดันตามตอ้ งการ 11

คู่มือไบโอแก๊ส เซฟตี้ (Biogas safety)อุปกรณ์ป้องกันเปลวไฟไม่ให้ย้อนกลับเข้าไปในท่อโดยการลดอุณหภูมิให้ต่ำ�กว่าค่าอุณหภูมิติดไฟของก๊าซโดยการติดตั้งอุปกรณ์นี้ ควรปฏิบัติตามมาตรฐาน ATEX; EN 12874:2001 ซึ่งต้องป้องกันเปลวไฟย้อนกลับได้ไม่น้อยกว่า 30 นาทีส่วนใหญ่ที่ติดตั้งจะใช้แบบอยู่ในท่อ (in-line)อยู่ระหว่างถังก๊าซชีวภาพกับจุดที่ท่อก๊าซออกสู่บรรยากาศหรือไปยังจุดใช้งานที่มีการเผาไหม้เพื่อควบคุมแรงดันและระบายก๊าซชีวภาพส่วนเกินทิ้งโดยการเผาเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ตรวจสอบอัตราการไหลของก๊าซโดยใช้ควบคู่กับอุปกรณ์วัดความดนั ของก๊าซ สามรถเปน็ ตวั บง่ ชี้ปรมิ าณกา๊ ซทีส่ ะสมตัวอย่ใู นบอ่ เก็บก๊าซชวี ภาพได้ถ้ามีอัตราการไหลมากโดยไม่มกี ารใช้ป้ัมแสดงวา่ มกี ๊าซสะสมมากนน่ั เองเพื่อทราบความเข้มข้นขององค์ประกอบก๊าซชีวภาพนำ�ไปคำ�นวณค่าพลังงานที่ได้หรือเพื่อใช้ตรวจสอบเม่ือองค์ประกอบก๊าซบางตัวเกินค่ามาตรฐานท่ีก�ำ หนด เชน่ กา๊ ซไข่เนา่ เกนิ 500ppm หรือ กา๊ ซออกซเิ จนเกนิ 4%v/v จะส่งเสียงเตอื น 12

คมู่ ือไบโอแก๊ส เซฟต้ี (Biogas safety)ต้องมีการแยกขยะก่อนป้อนเข้า รระะบบบบปลำ้อ�เงลกียันงนนำ�้ำ�ฝ้ เนสียไม่ให้ไตห้อลงลมงี - บ่อรวบรวมนำ�้ เสีย เป็นสถานที่อบั บ่อดักทราย ต้องมีการป้องกัน บ่อหมักและบ่อเก็บก๊าซชีวภาพ ถือสรู่ ะบบผลิตก๊าซชวี ภาพ สรู่ ะบบผลิตกา๊ ซชวี ภาพ อากาศ ควรน�ำ ทรายออกจากกน้ บอ่ การพลัดตก โดยอาจจะทำ� เปน็ สถานทอ่ี บั อากาศ โดยทว่ั ไปควร และท�ำ ความสะอาดเปน็ ครง้ั คราว ตะแกรงปิดปากบอ่ -มกีตารรวปจอ้ สงอกบนั รดะงับนบ้ี รางนำ�้ ให้มีนำ�้ เต็ม - ตรวจสอบความเรยี บรอ้ ยของระบบ ต-ไมลใ่เอหปดม้ลเวนียี่ ลน�ำ ้าขนงั ำ�บ้ ในนรพาลงาเดสือตนิกลคะลคมุ รบง้ั อ่ ดแู ล ไฟฟา้ และอปุ กรณท์ กุ ชนดิ ทเ่ี กี่ยวข้อง - ตรวจสอบระบบควบคมุ แรงดนั ของ - ติดตั้งราวกันตกหรืออาจก่อสร้าง บอ่ เกบ็ กา๊ ซชวี ภาพไมใ่ หม้ ากเกนิ ไป ขอบบ่อให้สูงกว่าระดับพ้นื ดินเพ่อื กัน - ในกรณีเกิดการั่วชองก๊าซชีวภาพ การพลดั ตก ตอ้ งไมใ่ หเ้ กดิ ประกายไฟในบรเิ วณนน้ั - ติดป้ายเตือนไม่ให้บุคคลที่ไม่เกี่ยว โดยเดด็ ขาด ขอ้ ง รวมทง้ั เดก็ เลก็ เขา้ ไปในบรเิ วณ - ระบายก๊าซชีวภาพทิ้งทันทีหากมี แรงดนั สงูการร้อยท่อเดินเหนือพื้นดิน ใ น ก ร ณี ค ว า ม ดั น ภ า ย ใ น ท่ อ ในกรณีความดันในท่อน้อยกว่า ท่อส่งก๊าซชีวภาพนั้นต้องมีวาล์ว หมั่นตรวจสอบนำ�้ ค้างท่อในท่อไม่ให้เกิดแรงกระแทกหรือแรง มากกวา่ ภายนอก (Positive Pres- ภตอ้ายงรนะอวกงั บร(Nเิ วeณgaจtดุ ivระeบาPยreนs�ำ ้sตuา่ rงeๆ) เปิดปิด โดยบิดมุมไม่เกิน 90 สง่ กา๊ ซก ด ทั บ แ ล ะ ยึ ด จั บ ด้ ว ย ตั ว ยึ ด sure) ควรมีจุดระบายความดนั เพราะหากอากาศเข้าไปผสมกับ องศาอย่างดี เป็นระยะและตรวจสอบรอย กา๊ ซในเสน้ ทอ่ แลว้ มปี ระกายไฟ จะ ร่ัวตามจดุ ระบายเสมอ เมือ่ เปิด ท�ำ ใหเ้ กดิ การระเบดิ หรอื เกดิ เปลวไฟ วาล์วใช้งานแล้วต้องปิดทันที ยอ้ นกลบัต้องมีท่อลำ�เลียงที่แน่นหนา อุปกรณ์ใดหากดัดแปลงเพื่อ ต้องมีการตรวจเช็คเครื่องยนต์ ในการต่อเข้ากับหัวเตาเพื่อ ทห่อมตั่น่าตงรๆวจอสยอ่างบสตมาำ�่ มเสจมุดอข้อต่อเพื่อไม่ให้เกิดไฟไหม้ ใช้งานกับก๊าซชีวภาพแล้วไม่ อทยี่ใช่าง้เชสื้มอำ�เ่ พเสลมิงอจากก๊าซชีวภาพ ใช้หุงต้มอาหาร ต้องปิดวาล์ว สามารถใช้กับเชื้อเพลิงอื่นได้ ทุกครั้งที่ใช้งานเสร็จ 13

คู่มอื ไบโอแก๊ส เซฟตี้ (Biogas safety)- ต้องสวมเครื่องป้องกนั อันตรายส่วนบุคคลตามสภาพ และลักษณะของงานตลอด - เสววลมาชทุดป่ี รฏัดบิ กัตุมิงแาลนะไมเ่ ปียกนำ�้ ในกรณที ่ีมีงานไฟฟา้ มาเกยี่ วขอ้ ง- รวบผมและหลกี เลี่ยงการสวมใสเ่ ครอ่ื งประดบั ท่อี าจจะเกยี่ วโยงกบั เคร่อื งจักร- มีป้ายเตือนตลอดเวลาที่ติดตง้ั หรอื ซอ่ มแซมเครื่องจักร- ไมใ่ ช้เคร่อื งจกั รกลในสภาพไม่สมบูรณ์ 14

ค่มู ือไบโอแกส๊ เซฟตี้ (Biogas safety) 15

คู่มือไบโอแก๊ส เซฟตี้ (Biogas safety) เน่ืองจากในระบบผลิตและใช้ก๊าซชีวภาพมีสถานท่ีอันตรายที่มีสภาพบรรยากาศท่ีอาจเกิดการระเบิดจากสารไวไฟอันตรายจากก๊าซพิษ อันตรายจากสถานทอ่ี บั อากาศ อาทิ บรเิ วณถงั หมกั และถงั เกบ็ ก๊าซชวี ภาพ บรเิ วณพน้ื ท่ีสว่ นเครื่องปั่นไฟและหวั เผา จึงควรมกี ารตดิ ปา้ ยเตือนเพ่ือความปลอดภยั ให้เหน็ ชัดเจนบรเิ วณถังหมักและถงั เกบ็ ก๊าซชีวภาพ ควรตดิ ปา้ ย ระวังอันตรายจากวัตถุระเบดิ ระวังสารไวไฟ ระวงั สารเคมีอันตราย หา้ มจดุ ไฟ ห้ามสูบบุหรี่ ห้ามใช้โทรศัพท์ ห้ามเข้าก่อนไดร้ ับอนุญาตและอันตรายพื้นทอี่ ับอากาศบริเวณพืน้ ท่สี ว่ นเครื่องปัน่ ไฟและหัวเผา ควรติดป้าย ระวังอันตรายจากวัตถุระเบิด ห้ามจดุ ไฟ หา้ มสบู บหุ ร่ี ห้ามใชโ้ ทรศพั ท์ และหา้ มเข้าก่อนไดร้ ับอนญุ าตบรเิ วณอ่ืนๆ ที่เกย่ี วข้องกับระบบกา๊ ซชวี ภาพ ควรติดป้าย หา้ มจดุ ไฟ ห้ามสูบบุหรี่ และห้ามเขา้ กอ่ นได้รับอนุญาต 16

คู่มอื ไบโอแกส๊ เซฟตี้ (Biogas safety) เมื่อก๊าซรั่ว ให้รีบอพยพคนงานออกจากที่นั่นเร็วที่สุด ไปอยู่ในที่โล่งเหนือลม และรีบแจ้งเหตุให้ผู้เกี่ยวข้องทราบทันทีกรณีหายใจเอาก๊าซพิษเข้าไป: ยา้ ยผปู้ ว่ ยออกสบู่ รเิ วณทม่ี อี ากาศบรสิ ทุ ธ์ิ ถา้ หยดุ หายใจใหช้ ว่ ยผายปอด ถา้ หายใจล�ำ บากให้ออกซิเจนช่วยและนำ�ไปพบแพทย์ทันทีกรณีสารเคมีสัมผัสถูกผิวหนัง: ล้างผิวหนังโดยให้นำ�้ ไหลผ่านอย่างน้อย 15 นาที พร้อมถอดเสื้อผ้าและรองเท้าที่ปนเปื้อนสารเคมีออกาอรกณกาแีกรล๊าระซะไคพปาิพษยบหเคแรือือพงสทอายยร์ทู่ใเหคัน้ลมท้าีเี ขงซซ้าักตำ�ท้ อาำ�ีก:คลว1้าา5งมตนสาะาโทอดาียดใหเส้นื้อำ�้ผไ้าหทลี่ปผน่านเปอื้อยน่างใหน้้สอะยอ1า5ดกน่อานทนี กำ�รกะลพับรมิบาตใชา้ใถหี่ๆมอ่ ย่าให้นำ�้ ล้างตาไหลผ่านหน้า ถ้ายังมีกรณีหมดสติ: การหมดสติแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ การหมดสติพร้อมกับมีอาการหายใจลำ�บากและการหมดสติแบบหยุดหายใจให้จัดท่าผู้ป่วยอยู่ในท่านอนหงาย แต่หากสงสัยว่าผู้ป่วยมีการบาดเจ็บของกระดูกสันหลังต้องระมัดระวังในการจัดท่าด้วย ถ้าผู้ป่วยยังหายใจเป็นปกติ พยายามเพิ่มเลือดไปที่ส่วนบนของร่างกายด้วยการยกขาขึ้นจากพื้นประมาณ 30 เซนติเมตร พยายามคลายเข็มขัด และเสื้อผ้าที่รัดออก กันคนที่มุงดูออกห่างเพื่อถ่ายเทอากาศได้ดี ป้องกันไม่ให้เป็นลมซำ�้ โดยนอนพักสักระยะหนึ่งแล้วค่อยๆลุกขึ้นช้า ๆ 17

คู่มือไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety) ในปัจจบุ ันยังไมม่ ีกฎหมายทคี่ วบคุมเรือ่ งความปลอดภยั เกีย่ วกบั การผลิตและใช้ก๊าซชวี ภาพโดยตรง แต่โดยลักษณะการทำ�งานกับก๊าซชีวภาพสามารถอ้างอิงกฎหมาย ข้อกำ�หนด หรือมาตรฐานที่เกี่ยวข้องได้ดังตัวอย่างกฎหมาย ข้อกำ�หนดหรือมาตรฐานเพื่อความปลอดภัยเหล่านี้ ว่าด้วยการที่บุคคลเข้าไปปฏิบัติงานในสถานที่อับอากาศ นายจ้างต้องจัดให้มีหนังสืออนุญาตให้ลูกจ้างทำ�งานในสถานที่อับอากาศทุกครั้ง มีการฝึกอบรมความปลอดภัยในสถานที่ทำ�งาน ตรวจสอบองค์ประกอบของอากาศในบริเวณก่อนเข้าปฏิบัติงาน เตรียมอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล เพื่อให้มีการป้องกันและระงับอัคคีภัยที่มีมาตรฐาน เป็นมาตรการสำ�คัญอย่างหนึ่งที่ทำ�ให้ลูกจ้างได้รับความปลอดภัยในการทำ�งาน ว่าด้วยการควบคุมวัตถุอันตราย มาตรการการป้องกันและข้อบังคับในการทำ�งานกับวัตถุอันตราย เช่น วัตถุไวไฟวัตถุระเบิดได้ วัตถุมีพิษ วัตถุก่อเกิดการระคายเคือง เป็นต้น ซึ่งถือว่า ก๊าซชีวภาพเป็นวัตถุอันตรายนี้เช่นกัน เป็นพระราชบัญญัติที่ควบคุมการก่อสร้างและประกอบกิจการโรงงานซึ่งกำ�หนดมาตราต่างๆ เพื่อความปลอดภัยในการท�ำ งาน 18

ค่มู อื ไบโอแกส๊ เซฟต้ี (Biogas safety)ภาคผนวก 1 คูม่ ือความปลอดภยั ในการผลิตและการใชก้ า๊ ซชีวภาพจากหน่วยงานต่างๆ กรมพฒั นาพลงั งานทดแทนและอนรุ กั ษพ์ ลงั งาน กระทรวงพลงั งาน (พพ.) - คมู่ ือไบโอแกส๊ เซฟตี้ - คูม่ อื การประเมนิ ความเส่ียงอนั ตรายจากระบบผลิตกา๊ ซชวี ภาพ - คมู่ อื การระงับอบุ ัตเิ หตทุ ่ีเกดิ จากระบบผลิตก๊าซชีวภาพ - ค่มู อื ก�ำ หนดความปลอดภัยของการออกแบบระบบผลติ และใช้กา๊ ซชวี ภาพ - คู่มือการปฏิบัตงิ าน การบำ�รุงรกั ษา และปอ้ งกันอบุ ัติเหตจุ ากระบบก๊าซชีวภาพสำ�หรบั ฟาร์มปศุสัตว์ - คมู่ อื การปฏบิ ตั งิ าน การบ�ำ รงุ รกั ษา และปอ้ งกนั อบุ ตั เิ หตจุ ากระบบกา๊ ซชวี ภาพส�ำ หรบั โรงงานอตุ สาหกรรมและขยะชมุ ชน - คมู่ ือการปฏิบตั งิ านการผลิตและใช้กา๊ ซชีวภาพอยา่ งปลอดภัยส�ำ หรับฟารม์ ปศุสตั ว์ - คมู่ อื การปฏบิ ตั ิงานการผลติ และใช้ก๊าซชวี ภาพอยา่ งปลอดภยั สำ�หรับโรงงานอตุ สาหกรรมและขยะชมุ ชน สำ�นักเทคโนโลยคี วามปลอดภัย กรมโรงงานอตุ สาหกรรม กระทรวงอตุ สาหกรรม - คมู่ อื การปฏบิ ตั งิ านเกย่ี วกบั การออกแบบการผลติ การควบคมุ คณุ ภาพและการใชก้ า๊ ซชวี ภาพ (Biogas) ส�ำ หรบั โรงงานอตุ สาหกรรมภาคผนวก 2 สอ่ื ประชาสัมพนั ธท์ ่พี ัฒนาข้ึน ส่ือการต์ ูน (Animation) จ�ำ นวน 3 ตอน พร้อมเสยี งบรรยายในภาษาตา่ งๆ 5 ภาษา ไดแ้ ก่ ภาษาไทย ภาษาลาว ภาษากมั พชู า ภาษายาวี และภาษาพมา่ - ไบโอแก๊สเซฟตี้ในครวั เรือน - ไบโอแกส๊ เซฟตี้ในฟารม์ - ไบโอแกส๊ เซฟตใ้ี นโรงงาน สอ่ื สารคดจี �ำ นวน 5 ตอน พรอ้ มเสยี งบรรยายในภาษาตา่ งๆ 5 ภาษา ไดแ้ ก่ ภาษาไทย ภาษาลาว ภาษากมั พชู า ภาษายาวีและภาษาพมา่ - ไบโอแก๊สเซฟตใ้ี นครัวเรอื น - ไบโอแก๊สเซฟตใ้ี นฟารม์ - ไบโอแก๊สเซฟตใ้ี นโรงงาน - ไบแก๊สเซต้ใี นพ้นื ที่อับอากาศ - กรณีศกึ ษาอบุ ัตเิ หตุจากไบโอแก๊สภาคผนวก 3 กฎหมายทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ความปลอดภยั จากการผลติ และใชก้ า๊ ซชวี ภาพ - กฎกระทรวงแรงงานได้ก�ำ หนดมาตรฐานในการบรหิ ารและการจัดการด้านความปลอดภยั อาชวี อนามัยและสภาพแวดลอ้ มในการท�ำ งานในทอ่ี บั อากาศ พ.ศ.2547 - พระราชบญั ญตั ิความปลอดภัย อาชวี อนามยั และสภาพแวดลอ้ มในการท�ำ งาน พ.ศ. 2554 - พระราชบัญญตั ิวตั ถอุ นั ตราย พ.ศ.2535 - พระราชบญั ญตั โิ รงงาน พ.ศ.2535ภาคผนวก 4 วีดีโอคลปิ แสดงอนั ตรายของการผลิตและการใชก้ ๊าซชีวภาพท่ไี ม่ถูกต้อง หมายเหตุ ภาคผนวกบนั ทกึ ลงใน CD 19