chapter2 ความหมายและลักษณะของชุมชน

บทท่ี 2 ความหมายและลกั ษณะของชุมชน

ความหมายของชุมชน “ชมุ ชน” เป็นคาํ ท่ีใชใ้ นภาษาองั กฤษวา่ “COMMUNITY” ในภาษาไทยใชอ้ ีกคาํ หนง่ึ วา่ « ประชาคม” แตไ่ มไ่ ดร้ บั ความนิยมเท่ากบั คาํ วา่ “ชมุ ชน” ความหมายของชมุ ชนอาจจาํ แนกเป็น ความหมายตามสามญั สาํ นกึ ความหมายโดยรูปศพั ท์ และความหมายทางวชิ าคาร ดงั นี้ ความหมายโดยสามญั สาํ นกึ

ความหมายของชุมชน โดยสามญั สาํ นกึ แลว้ “ชมุ ชน” หมายถงึ ครอบครวั หลาย ๆ ครอบครวั มาอยรู่ ว่ มใน บรเิ วณเคียวกนั มีลกั ษณะเป็นเพ่ือนบา้ นกนั ซง่ึ อาจเป็นญาตพิ ่นี อ้ งกนั หรอื ไมก่ ็ได้ คงั นนั้ คนที อยรู่ ว่ มในบา้ นเรอื นหรอื ครอบครวั เดยี วกนั จงึ ไมใ่ ช่ชมุ ชนในความหมายน่ี เพราะโดยสามญั สาํ นกึ หรอื ความรูส้ กึ แลว้ คนท่ีอยรู่ ว่ มกนั ในบา้ นหลงั เคยี ว

2. ความหมายโดยรูปศพั ท์ “ชมุ ชน” เป็นคาํ ท่ีบญั ญตั ิใชใ้ นภาษาไทยอยา่ งเป็นทางการ เม่ือไมน่ านมาน่ีเอง จะเหน็ ไดจ้ ากไมไ่ ดบ้ ญั ญตั ไิ วใ้ นพจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2493 เพ่งิ บญั ญตั ิไวเ้ ป็น ครงั้ แรกในพจนานกรม ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ, 2525.(2538 : 272) โดยใหค้ วามหมายไว้ วา่ หมายถงึ หมชู่ น กลมุ่ คนท่ีรวมกนั เป็นสงั คมขนาดเล็ก อาศยั อยใู่ นบรเิ วณเคียวกนั และมี ผลประโยชนร์ ว่ มกนั ซง่ึ พจนานกุ รมศพั ทส์ งั คมวิทยา องั คฤษ -ไทย ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน. (2524 : 72) ไดอ้ ธิบายไวว้ า่ “ชมุ ชน” เรยี กอีกอยา่ งหน่งึ วา่ “ประชาคม”

2. ความหมายโดยรูปศพั ท์ “ชมุ ชน” เป็นคาํ ท่ีบญั ญตั ิใชใ้ นภาษาไทยอยา่ งเป็นทางการ เม่ือไมน่ านมาน่ีเอง จะเหน็ ไดจ้ ากไมไ่ ดบ้ ญั ญตั ไิ วใ้ นพจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2493 เพ่งิ บญั ญตั ิไวเ้ ป็น ครงั้ แรกในพจนานกรม ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ, 2525.(2538 : 272) โดยใหค้ วามหมายไว้ วา่ หมายถงึ หมชู่ น กลมุ่ คนท่ีรวมกนั เป็นสงั คมขนาดเล็ก อาศยั อยใู่ นบรเิ วณเคียวกนั และมี ผลประโยชนร์ ว่ มกนั ซง่ึ พจนานกุ รมศพั ทส์ งั คมวิทยา องั คฤษ -ไทย ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน. (2524 : 72) ไดอ้ ธิบายไวว้ า่ “ชมุ ชน” เรยี กอีกอยา่ งหน่งึ วา่ “ประชาคม”

2. ความหมายโดยรูปศพั ท์ 2.1 กลมุ่ ยอ่ ยท่ีมีลกั ษณะหลายประการเหมือนกบั ลกั ษณะสงั คม แตม่ ีขนาดเลก็ กวา่ และมีความสนใจรว่ มทีประสานกนั ในวงแคบกวา่ ชมุ ชน หมายถึงเขตพืน้ ท่ี ระดบั ของความ คนุ้ เคยและการตดิ ตอ่ ระหวา่ งบคุ คล ตลอดจนพืน้ ฐานความยดึ เหนียวเฉพาะบางอยา่ งท่ีทาํ ให้ ชมุ ชนตา่ งไปจากกลมุ่ เพ่ือนบา้ น

2. ความหมายโดยรูปศพั ท์ 2.2 ความรูส้ กึ และทศั นคตทิ งั้ มวลท่ีผกู พนั ปัจเจกบคุ คล ใหร้ ว่ มเขา้ เป็นกลมุ่ ความหมายของชมุ ชนโดยรูปศพั ทจ์ งึ มีลกั ษณะใกลเ้ คยี งกบั ความหมายโคยสามญั สาํ นกึ แตท่ ่ี แตกตา่ งออกไปปบา้ ง คือ การเป็นสงั คมขนาดเถิกและมผลประเยชนรวมกนั

3 ความหมายทางวิชาการ นกั วชิ าการไดใ้ หค้ วามหมายของ “ชมุ ชน” ไวห้ ลายทา่ น ดงั น่ี “ชมุ ชน” หมายถึง องคก์ ารทาง สงั คมประเภทหน่งึ ประกอบดว้ ย พืน้ ท่ีบรเิ วณหน่งึ ท่ีบรรคาสมาชิกตอบสนองความ ตอ้ งการพืน้ ดาบสว่ บใหถ่ และ[เก็ไขป้ ัญหาสว่ นใหญ่ในชมชนของตนเองได้

ลกั ษณะของชุมชน จากความหมายของชมุ ชน อาจกลา่ วไดว้ า่ ชมุ ชน มลี กั ษณะท่ีสาํ คญั คงั ตอ่ ไปนี้ 1. เป็นการรว่ มกนั ของกลมุ่ คนในรูปของกลมุ่ สงั คม กลา่ วคือ สมาชกิ มกี ารคบคา้ สมาคมกนั เอ่ืออาทรตอ่ กนั พง่ึ พาอาศยั ซง่ึ กนั และกนั 2. เป็นอาณาบรเิ วณ คือ เป็นท่ีอยอู่ าศยั หรอื เป็นท่ีประกอบกิจกรรมตา่ ง ๆ ของกลมุ่ สงั คม 3. สมาชกิ ของกลมุ่ สงั คมมีลกั ษณะทางประชากรศาสตร์ เชน่ โครงสรา้ งของประชากร ประกอบดว้ ย เพศ อายุ อตั ราการเกิด อตั ราคารตาย การอพยพโยกยา้ ยถ่ิน เป็นคน้

ลกั ษณะของชุมชน 4. ขนาดของชมุ ชน อาจมที งั้ ขนาดเล็กและขนาดใหญ่ โคยขนึ้ อยกู่ บั จาํ นวนของ สมาชิกในกลมุ่ สงั คม และขนาดของพืน้ ท่ีท่ีใชอ้ ยอู่ าศยั หรอื ดาํ เนินกิจกรรมเป็นสาํ คญั เชน่ ครอบครวั ละแวกบา้ น หมบู่ า้ น เผา่ ชน ตาํ บล ไปจนถงึ ประเทศและโลก 5. มีลกั ษณะเป็นการจดั ระเบียบทางสงั คม เพ่ือควบคมุ ความสมั พนั ธข์ องสมาชิก เช่นบรรทดั ฐานทางสงั คม สถาบนั หรอื องคก์ ารทางสงั คม เป็นคน้

ลกั ษณะของชุมชน 6. สมาชิกมีกิจกรรมรว่ มกนั เพ่ือสรา้ งความสนทิ สนมและนาํ ไปสกู่ ารใชช้ ีวิตในคา้ น ตา่ ง ๆ รว่ มกนั 7. สมาชิกมวี ตั ถปุ ระสงคแ์ ละเปา้ หมายในการดาํ เนินชีวิตรว่ มกนั 8. สมาชกิ ไดร้ บั ผลกระทบจากสง่ิ ท่ีเกิดขนึ้ ในชมุ ชนรว่ มกนั

โครงสร้างของชุมชน เม่ือพิจารณาจากความหมายและลกั ษณะของชมุ ชนแลว้ อาจจะจาํ แนกโครงสรา้ งของ ชมุ ชนไดด้ งั นี้ 1. กลมุ่ คน (GROUP OF PEOPLE) มารวมกนั ในลกั ษณะของกลมุ่ สงั คม (SOCIAL GROUP) 2. อาณาบรเิ วณ ซง่ึ เป็นท่ีอยอู่ าศยั ของกลมุ่ สงั คม เช่น ละแวกบา้ น หม่บู า้ น ซอย เมืองและทอ้ งถ่ินตา่ ง ๆ ท่ีมีช่ือ เฉพาะ เช่น คลองเตย บางเขน บา้ นแขก บา้ นหมอ้ เป็นคน้

โครงสร้างของชุมชน 3. ความสนใจทางสงั คม (SOCIAL INTEREST) สมาชิกมีความสนใจในเรอ่ื งราว ตา่ ง ๆท่ีเกิดขนึ้ ในชีวิตประจาํ วนั ท่ีคลา้ ยคลงึ กนั และรว่ มกนั อนั เป็นผลมาจากการเรยี นรูแ้ ละการอยรู่ ว่ มกนั ในอาณาบรเิ วณเดียวกนั ความสนใจ ทงั้ ความสนใจเก่ียวกบั บคุ คลและสว่ นรวม 4. การปฏบิ ตั ติ อ่ กนั ทางสงั คมหรอื ปฏิกิรยิ าโตต้ อบตอ่ กนั ทางสงั คม คือ การท่สี มาชิกใน ชมุ ชนใชช้ ีวติ รว่ มกนั เรยี นรูร้ ว่ มกนั ในการกระทาํ จงึ ตอ้ งมีการปฏิบตั ติ อ่ คน้ และคนั หรอื มีการกระทาํ รว่ มกนั ซง่ึ สว่ นใหญ่จะมีการพบปะกนั โดยตรง หรอื เป็นแบบเผชิญหนา้ กคนั

โครงสร้างของชุมชน 5. ความสมั พนั ธท์ างสงั คม (5๐๐1 RELATIONSHIP) คือ สมาชิกมกี ารติดตอ่ สมั พนั ธก์ นั เอือ้ อาทรกนั ไม่ใช่ตา่ งคนตา่ งอยู่ หรอื แบบตวั ใครตวั มนั 6. การจดั ระเบียบทางสงั คม (SOCIAL ORGANIZATION) คือ การ ควบคมุ ชมุ ชนใหอ้ งค-์ ประกอบตา่ ง ๆ ท่ีกลา่ วมาแลว้ ในขอ้ 1-5 คาํ รงอยรู่ ว่ มกนั ได้ ท่ีสาํ คญั คอื บรรทคั ฐานทางสงั คมสถาบนั ทางสงั คม และวฒั นธรรมทม่ี ือยใู่ นชมุ ชนนนั

กระบวนการเกิดของชุมชน จากความหมาย ลกั ษณะ โครงสรา้ ง และสาเหตกุ ารเกิดของชมุ ชนท่ีกลา่ วมาแลว้ จะ เหน็ ไดว้ า่ กระบวนการเกิดของชมุ ชนมขี นั้ ตอน ดงั นี้ 1 บคุ คลหรอื คนแตล่ ะคนตงั้ แตส่ องคนขนึ้ ไปมารวมกลมุ่ กนั เพ่ือวตั ถปุ ระสงคอ์ ยา่ ง หนง่ึ อยา่ งใด เชน่ การสมรส การประกอบธรุ กิจ การประกอบอาชีพ การศกึ ษา การทาํ กิจกรรม ทางศาสนา คารตงั้ บา้ นเรอื นเพ่ืออยอู่ าศยั เป็นตน้ ในบรเิ วณใคบรเิ วณหน่งึ การรวมกลม่ ใน ลกั ษณะนีเ้ รยี กวา่ กลมุ่ คน

กระบวนการเกิดของชุมชน 2.กลมุ่ คนทงั้ หมดหรอื จาํ นวนหน่งึ ท่ีรวมคนั อยนู่ นั้ เกิดความรูส้ กึ วา่ จะตอ้ งทาํ กิจกรรมรว่ มกนั เพ่ือ การบรรถวุ ตั ถปุ ระสงกบ์ างอยา่ งรว่ มกนั จงึ เกิดการจดั ระเบียบความสมั พนั ธไ์ นรูปของกลมุ่ สงั คมและองคก์ ร ทางสงั คมข่ืน เชน่ ครอบครวั บรษิ ัท สมาคมวชิ าชีพตา่ ง ๆ สถาบนั การศึกษา สถาบนั ศาสนา เป็นคน้ 3. กลมุ่ สงั คมหรอื องคก์ รทางสงั คมท่ีเกิคขนึ้ กาํ หนดสถานท่ีคาํ เนนิ กิจกรรมอยา่ งแน่นอน เกิดการ ตงั้ ท่ีอยอู่ าศยั ในบรเิ วณใกลเ้ คียงกบั สถานท่ีดาํ เนินกิจกรรมในลกั ษณะของละแวกบา้ นหรืออ่ืน ๆ ขนึ้ ทาํ ให้ ความสมั พนั ธแ์ ละการพง่ึ พาอาศยั คนั เพ่มิ มากขนึ้ 4 กลมุ่ สงั คมท่ีรวมตวั คน้ ในลกั ษณะของละแวกบา้ น ยยายตวั เป็นชมุ ชน ซง่ึ อาจเป็นละแวกบา้ นท่ี ใหญ่ขนึ้ หรอื เกิดละแวกบา้ นใหมข่ นึ้ กไ็ ด้ หลาย ๆ ละแวกบา้ นรวมคนั เป็นชมุ ชนท่ีมีขนาดใหญ่ขนึ้ เชน่ หมบู่ า้ น ตาํ บล เป็นคน้

บบทสรุป ชมุ ชนเกิดจากการรวมตวั ของ บคุ คล กลมุ่ คน กลมุ่ สงั คมในรูปของครอบครวั และ ละแวกบา้ น ตามลาํ คบั องคป์ ระกอบและหนา้ ท่ีของชมุ ชนเป็นปัจจยั สาํ คญั ตอ่ การคาํ รงอยู่ หรอื คารลม่ สลายของชมุ ชน ถา้ ชมุ ชนมืองคป์ ระกอบท่ีมีความเหมาะสม ปฏิบตั ภิ าระหนา้ ทีได้ ครบถว้ นสมบรู ณแ์ ลว้ ชมุ ชนก็สามารถตอบสนองความคอ้ งการต่าง ๆ ของสมาชกิ ทาํ ให้ สมาชิกมีความพงึ พอใจและชมุ ชนจะเป็นปีกแผน่ ม่นั คง นกั วชิ าการไดแ้ บง่ ชมุ ชนเป็นหลาย ประเภทตามจาํ นวนประชากร