ประกอบการเรียน วิชา สัมพันธ์ไทย

ชนั้ ประโยค ป.ธ.๓ สำนักเรยี นวดั ปำกน้ำ \"หลกั กำรสมั พนั ธไ์ ทย\"

บำลีไวยำกรณ์ ๔ ภำค วำกยสมั พนั ธ ์ ภำคที่ ๓ วำกยสมั พนั ธ ์ เป็ นหลกั สำคญั ในก ำร ศึก ษ ำ ภำษ ำบ ำลีเพ รำ ะ แสดงถึงกำรกและวิธีประพันธผ์ ูก คำพูดที่แบ่งไวใ้ นวจีวิภำคใหเ้ นื่อง เป็ นอนั เดียวกนั

คำว่ำ สมั พนั ธ ์ เป็ นศพั ทท์ ี่มำจำกคำว่ำ “วำกยสมั พนั ธ”์ คำว่ำ วำกยสมั พนั ธ ์ แบ่งออกเป็ น ๒ คำ คือ วำกย+สมั พนั ธ ์ ▪คำว่ำ “วำกย” หมำยถึง หลำยบทหรอื หลำยพำกยำงคท์ ีผ่ สมกนั จนได ้ ควำมไดเ้ ต็มที่ ▪คำว่ำ “สมั พนั ธ”์ หมำยถึง ควำมเกยี่ วเนื่องของบทหนึ่งกบั อกี บทหนึ่ง “วำกยสมั พนั ธ”์ จึงหมำยถึง “วิธีประกอบคำพูดเขำ้ เป็ นพำกยเ์ พื่อ เป็ นประโยชนใ์ นกำรพูดหรอื แต่งหนังสือซงึ่ ”

ควำมหมำยของคำว่ำ “สมั พนั ธ”์ สมั พนั ธ ์ แปลว่ำ ควำมเกีย่ วเนื่องกนั หมำยถงึ “ควำมเกีย่ วเนื่อง แห่งบทหนึ่งกบั อีกบทหนึ่ง” กำรสมั พนั ธ ์ จงึ หมำยถงึ กำรบอกว่ำบำลตี วั นีเ้ นื่องกนั กบั ตวั น้ัน และตวั นั้นเนื่องกนั กบั ตวั โนน้ ต่อไปเป็ นลูกโซ ถำ้ จบประโยคก็ถือ ว่ำจบไปตอนหนึ่ง

เป้ ำหมำยสำคญั ของกำรสมั พนั ธ ์ บททัง้ หลำยในพำกยำงคก์ ็ดี ในพำกยก์ ็ดี ย่อมมีควำมเนื่องถึงกนั สิน้ กำรเรยี นใหร้ ูจ้ กั ว่ำบทไหนเนื่องกบั บทไหน เรยี กว่ำเรยี นสมั พนั ธ ์ กำรสมั พนั ธน์ ั้นมีใจควำมสำคญั อยู่ที่กำรทำใหร้ ูจ้ กั กำรเนื่องกนั ของ บทนั้นๆ (บทนั้นๆ คือ บทในแต่ละพำกยำงค ์ และพำกยซ์ งึ่ เรยี กอีก อย่ำงหนึ่งว่ำ “คำพูด” ในภำษำบำลี)

คำพู ดในภำษำบำลี ๓ อย่ำง ๑. บท คือ ก) นำมศัพทท์ ี่ประกอบดว้ ยวิภัติติแลว้ เช่น บุริโส มุนึ เกฏฺฐินำ ครุสฺมำ วิญฺญุสฺส เป็ นตน้ ข) กิริยำท่ีประกอบวิภัตติแลว้ เช่น คโต กำตพโฺ พ ภุญชติ วุจฺจติ กำเรสิ เป็ นตน้ ๒. พำกยำงค ์ คือ หลำยบทผสมกนั จนไดค้ วำม แต่ยังเป็ นตอน ๆ ไดค้ วำมยังไม่เต็ม เรียกว่ำ ”พำกยำงค”์ มี ๓ อย่ำง คือ ๑. นำมพำกยำงค ์ เช่น กุลสฺส ปุตโฺ ต, เสฏฺฐิสฺส เคห เป็ นตน้ ๒.คุณคุณพำกยำงค ์ เช่น ปิ โย ปุตโฺ ต, กุสโล เสฏฺฐี เป็ นตน้ ๓.กิริยำพำกยำงค ์ เช่น ปุตโฺ ต มำตำปิ ตเรสุ สมฺมำ ปฏิปชฺชนโฺ ต เป็ นตน้ ๓. พำกย ์ คือ พำกย ์ หรือ ประโยค คือ หลำยบทหรือหลำยพยำงคผ์ สมกันไดใ้ จควำมเต็มที่ โดยเริ่มตน้ ปร ะโย คจ นจ บ กิริย ำ คุม พ ำก ย ์ ไ ดค้ วำ ม สม บูร ณ์ คือ มีตัวปร ะ ธำน แ ละกิร ิย ำคุม พำก ย ์ (ย ก เว น้ ป ร ะโย ค ลิงคตฺถ) เช่น เสฏฐี ทำนำ เทติ / สำมเณโร วตฺต กโรติ / พุทโฺ ธ โลเก อุปฺปนโฺ น มยำ ปุญฺญ กต เป็ นตน้

วิธีกำรศึกษำหลกั สมั พนั ธ ์ คือการศึกษากฎเกณฑ์ หรือวิธีการเชื่อมคาในประโยคว่าคาไหนมีหน้าท่ี อย่างไรและเกี่ยวข้องกับคาไหน เช่น ❖ พฺราหฺมโณ ภตฺตํ อทาสิ ฯ แปลว่า อ. พราหมณ์ ได้ถวายแล้ว ซ่ึงภัตร ❖พฺราหฺมโณ สยกตฺตา ใน อทาสิๆ อาขฺยาตบท กตฺตุวาจก ภตฺตํ อวุตฺตกมฺม ใน อทาสิ ฯ

กำรสมั พนั ธ ์ ๒ รู ปแบบ ๑. สัมพันธ์เข้า คือ การสัมพันธ์เข้าหาศัพท์อื่น หมายถึงการสัมพันธ์บทหนึ่งไปหาอีกบทหนึ่ง โดยมีองค์ประกอบ ๔ อย่าง คือ ๑.ศัพท์ที่จะสัมพันธ์ ๒.ชื่อสัมพันธ์ ๓.คาํ เชื่อ และ ๔.สัมพันธ์ท่ี รองรับ ๒. สัมพันธ์ทิ้ง (สัมพันธ์ปล่อย ) คือ การสัมพันธ์ที่จบที่ตัวเอง ไม่มีการเชื่อมโยงกับบทอื่น หลักๆ มีดังนี้ ๑ ลิงฺคตฺถ และ อุปมาลิงฺคตฺถ ๒ อาลปน ๓ นิบาต (ต้นข้อความ บอกคาํ ถาม เป็นต้น) ๔ กิริยาคุมพากย์

สิ่งที่่ควรรู ก้ ่อนสมั พนั ธ ์ ๑. ช่ือเรยี ก ๒. ลาํ ดบั การ สมั พนั ธ์ สมั พนั ธ์ ๓. คาํ เช่ือม ๔. สมั พนั ธ์ สมั พนั ธ์ อะไรเขา้ กบั อะไร

ลำดบั สมั พนั ธ ์ ๑. ๒. ๓. ๔. ๕. ๖. ๗. ๘. อำลปนะ ประธำน กิรยิ ำคมุ พำกย ์ นิบำตตน้ กำลสตั มตี น้ ตน้ ขอ้ ควำม บทวเิ สสนะของ ทเี่ หลอื ขอ้ ควำม ขอ้ ควำม อนื่ ๆ (ทแี่ ปล ประธำน เชน่ ต เรยี งลำดบั จำก กอ่ นประธำน) เอต อมิ อมุ ศพั ท ์ ตน้ ประโยคไป จนหมด ประโยค

คำเชือ่ ของ ใน เขำ้ กบั

คำเชือ่ ม “ของ” ๑. ของ หมำยเหตุ: ก) ใชเ้ ชือ่ มสพั พนำม ไปหำ ข อ ง ค ำ เ ชื อ่ ม นี ้ใ ช ก้ บั ว ิเ ส ส น และอพฺภนฺ ตรกิรยิ ำ เป็ นพืน้ นำม เช่น โส วิเสสน ของ ปุ รโิ ส, ข) ใชเ้ ชือ่ มคุณ ไปหำ นำม เช่น เอโก วิเสสน ของ กสิโก / กเถนโฺ ต อพฺภนฺ ตรกิรยิ ำ ของ ภิกฺขุ (รวมทงั้ อพฺภนฺ ตรกิรยิ ำ/ อิตฺถมฺ เป็ นตน้ ภูต) เช่น อคโฺ ค วิเสสน ของ พุทฺ โธ เป็ นตน้

คำเชื่อม “ใน” ๒. ใน ขอ้ สังเกตุ: ก) ใชเ้ ชื่อมกิรยิ ำ ไปหำ กิรยิ ำ เช่น ใน คำเชอื่ มนี้ใชม้ ำตรฐำนท่ัวไปทั้งกบั นำม และกิรยิ ำ เช่น คนฺ ตฺวำ ปุพฺพกำลกิรยิ ำ ใน จรติ ฺวำ เป็ นตน้ เสฏฺฐิโน สำมีสมฺพนฺ ธ ใน ธน ๆ สยกตฺตำ ข) ใชเ้ ชื่อม นำม ไปหำ นำม เช่น ใน อตฺถิ ๆ อำขำยำตบท กตฺตุวำจก เสฎฺฐิสฺส สำมีสมฺพนฺ ธ ใน คำโม เป็ น เขตฺต อวุตฺตกมฺม ใน คนฺ ตฺวำ ๆ ปุพฺพกำล ตน้ กิรยิ ำ ใน วตฺวำ เป็ นตน้ ค) ใชเ้ ชื่อม อพั ยยศพั ท ์ ไปหำ กิรยิ ำ หรอื นำม เช่น อิทำนิ กำลสตฺตมี ใน จรติ, ตทำ, กำลสตฺตมี ใน พุทโฺ ธ เป็ น ตน้ ง) ใชเ้ ชื่อคุณ ไปหำ กิรยิ ำ เช่น กโรนฺ โต อพฺภนฺ ตรกิรยิ ำ ใน วิจรติ เป็ นตน้

คำเชือ่ ม “เขำ้ กบั ” ๓.เขำ้ กบั หมายเหตุ: เข้ากับ คาํ เชื่อมนี้ใช้กับนิบาต ที่พบมาก คือ ใ ช ใ้ น ก ร ณีศ พั ท น์ ิบ ำ ต เ ข ำ้ ก บั น ำ ม เอว, อิว, ว, วิย, ปิ , อปิ , นาม, จ และ วา ศัพท์ คุณนำม กิรยิ ำ บทเดียวบำ้ ง หลำย เช่น บ ท บ ำ้ ง ห ล ำ ย ป ร ะ โ ย ค บ ำ้ ง ต ำ ม แ ต่ เอ ว ศัพ ท์ อ ว ธ า ร ณ เ ข้า กับ ปุตฺโ ต ปิ ศัพ ท์ เรอื่ ง อเปกฺขตฺถ เข้ากับ ภิกฺขุ และใช้เชื่อมตติยาวิภัตติ ท่ีเข้ากับ สห หรือ เช่น ปิ ศพั ท ์ อเปกฺขตฺถ เขำ้ กบั อตี สทฺธึ ศัพท์ เต /เอว ศพั ท ์ อวธำรณ เขำ้ เช่น ปฏิสมฺภิทาหิ สหตฺถตติยา เข้า กบั อกำสิ เป็ นตวั อย่ำง กับ สห เป็นต้น

สมั พนั ธอ์ ะไรเขำ้ กบั อะไร ประธำน เขำ้ ไปหำกิรยิ ำคุมพำกย ์ และสำมำรถสมั พนั ธท์ ิง้ ได้ เช่น ตฺว สยกตฺตำ ใน เทหิฯ เสฏฺฐี สยกตฺตำ ใน อำหฯ ภนฺ เต สำธุ เป็ นตน้ ทุติยำวิภตั ติ เขำ้ ในกิรยิ ำอย่ำงเดียว เชน่ ภตฺต อวุตฺตกมฺม ภุญชติ ฺวำ, วจน อวุตฺตกมฺม ใน สุตฺวำ เป็ นตน้ ตติยำวิภตั ติ เขำ้ ในกิรยิ ำก็ได้ เขำ้ ในนำมก็ได้ เขำ้ อพั ยยศพั ทก์ ็ได้ เ ช น่ ย ำ เ น น ก ร ณ ใ น ค นฺ ต ฺว ำ , ว ำ ณิช ส ฺส ค ม เ น น ป โ ย ช น น ต ฺถ ิ, พฺรำหฺมเณน สทฺธึ จรติ ฺวำ เป็ นตน้

สมั พนั ธอ์ ะไรเขำ้ กบั อะไร  จตุตถีวิภตั ติ เขำ้ กิรยิ ำก็ได้ เขำ้ ในนำมก็ได้ เช่น ปุคฺคลสฺส ทตฺวำ, กึ (ปโยชน) ตสฺส เสฎฺฐิโน เป็ นตน้  ปั ญจมีวิภตั ติ เขำ้ ในกิรยิ ำก็ได้ เขำ้ นิ บำตก็ได้ เช่น เสฎฺฐิสฺส คมนำ ยำว, คำมโต คนฺ ตฺวำ เป็ นตน้  ฉัฏฐีวิภตั ติ เขำ้ ในนำมก็ได้ เขำ้ อพั ยยศพั ทก์ ็ได้ เช่น เสฎฺฐิสฺส คำโม, รุกฺขสฺส อุป ริ เป็ นตน้  สตั ตมีวิภตั ติ เขำ้ ในนำมก็ได้ เขำ้ ในกิรยิ ำก็ได้ เช่น เคเห วสติ, อรญฺเญ ทำรุก, อุทเก กลล เป็ นตน้

เทคนิ คกำรเขียนสมั พนั ธ ์ ๑ . เ ขีย น ย่อ ห น ้ำ ทุก ค ร ัง้ เ มื่อ ห ม ด ป ร ะ โ ย ค ( ถึง แ ม ป้ ัญ ห ำ จ ะ พิม พ ต์ ิด ต่อ ก นั ไ ป ก็ต ำ ม ) สนำมหลวงนิ ยมใชเ้ ครือ่ งหมำย ฯ (ไปยำลน้อย) หรอื ภำษำพูดเรยี กว่ำ หัว ตะปูหรอื ค่ัน เป็ นเครอื่ งหมำยจบประโยค ๒. คำถำตอ้ งเขียนคงรูป คำถำไว ้ คือตอ้ งย่อหน้ำกระดำษไวข้ ำ้ งทั้ง ๒ ขำ้ ง เช่นเดียวกบั กำรเขียนวิชำแปล อย่ำเขียนเต็มหน้ำกระดำษเหมือนประโยคทอ้ งเรอื่ งและแกอ้ รรถ ๓. พยำยำมเขียนตัวหนังสือใหส้ วย สะอำด อ่ำนง่ำย เพื่อควำม สะดวกแก่ผูต้ รวจ

กำรเดินสมั พนั ธ ์ ๑. อยา่ เรยี กช่ือ สมั พนั ธผ์ ดิ ๓. อยา่ สมั พนั ธ์ ๒. อยา่ สมั พนั ธ์ ผดิ วาจก เขา้ ผดิ ท่ี