Dzień Języka ojczystego

POLSZCZYZNA JEST PIĘKNA! 21 LUTEGO - MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ JĘZYKA OJCZYSTEGO ŻADEN CZY RZADEN? JAK TO ZAPISAĆ? Prawidłowa odpowiedź: ŻADEN Pod żadnym pozorem ‒ oznacza, że nie można czegoś zrobić. W żadnym razie; w żadnym wypadku ‒ coś jest absolutnie wykluczone. Za żadne skarby świata; za żadne pieniądze ‒ za żadną cenę TĄ CZY TĘ? KTÓRA Z TYCH FORM JEST POPRAWNA? Jednym ze sposobów na poprawne używanie zaim- ka może być zasada dostosowania końcówki do rze- czownika -tę skakankę, tę kobietę, tę filiżankę. Uwaga! Pamiętajcie, żeby patrzeć tylko na rzeczownik, nigdy na przymiotnik, żeby się nie pomylić: tę ciekawą książkę, tę niebieską sukienkę, tę porcelanową filiżankę. ©BJ

POZA TYM CZY POZATYM? Który zapis jest poprawny? Oczywiście rozdzielny – poza tym! W języku polskim wyrażenia przyimkowe zapisujemy rozdzielnie, a do nich właśnie należy poza tym (podobnie jak przede mną, po prostu, na pew- no itd.). Skąd się biorą wątpliwości? Być może stąd, że przyimek poza wygląda i brzmi identycznie jak przedrostek poza-, który zgodnie z zasadami zapisu- jemy łącznie, np. instytucje pozabankowe. „Język jest mapą drogową kultury. Mówi Ci skąd ludzie pochodzą i dokąd zmierzają.” - Rita Mae Brown - EFEKTOWNY CZY EFEKTYWNY – CZY WIESZ, CO OZNACZAJĄ TE WYRAZY? EFEKTOWNY Oznacza coś zwracającego na siebie uwagę, wy- różniającego się oryginalnością lub pięknem, np. Jej suknia ślubna była naprawdę efektow- na; Jego taniec był tak efektowny, że nie mogliśmy od niego oderwać wzroku. EFEKTYWNY Odnosi się do rzeczy lub osób wydajnych, dających dobre wyniki. Może również ozna- czać coś istotnego, rzeczywistego. Kilka przykładów: Dieta będzie efektywna tylko wte- dy, gdy będziesz jej przestrzegać; Za swoją efektywną pracę otrzymała podwyżkę; Aby efektywnie się uczyć, nie możesz się rozpraszać głupotami. 3

CZY WIESZ, JAK POPRAWNIE ZAPISYWAĆ DATY? ZAPIS DAT PRZY UŻYCIU CYFR ARABSKICH W polszczyźnie przyjęło się kolejność dzień – miesiąc – rok, a więc np. 20.03.2004, 3.05.1991. Z kolei w tradycji amerykańskiej kolejność jest inna: miesiąc – dzień – rok. W tym zapisie poszczególne człony oddzielamy od siebie kropką, ale nie stawiamy jej na końcu (chyba że to krop- ka zamykająca zdanie). W przypadku dni złożonych z jed- nej cyfry nie musimy stawiać z przodu zera, ale w mie- siącach jest to obowiązkowe, np. 1.02.2011, a nie 01.2.2011 lub 1.2.2011. ZAPIS DAT PRZY UŻYCIU CYFR RZYMSKICH W tym przypadku dzień i rok zapisujemy cyframi arabskimi, a miesiąc – rzymskimi, np. 20 III 2004, 3 V 1991. W takim zapisie poszczególne elementy oddzielamy spa- cjami i nie używamy kropek: zapis 1.II.2011 jest błędny. ZAPIS CYFROWO-SŁOWNY Daty możemy również zapisać przy użyciu zarówno cyfr arabskich (dotyczy dnia i ro- ku), jak i słów (dotyczy miesiąca), np. 20 marca 2004, 3 maja 1991. Należy pamię- tać o odmianie nazwy miesiąca, która zawsze powinna występować w dopełniaczu, a więc 3 (dzień którego miesiąca?) stycznia, 15 (dzień którego miesiąca?) listopada itd. 4

ZŁOTY CZY ZŁOTYCH? 5 ZŁOTY CZY 5 ZŁOTYCH? PROBLEMY Z POLSKĄ WALUTĄ… Niektóre rzeczowniki w języku polskim odmieniają się jak przymiotniki, np. motorniczy – motorniczemu, motorniczego; niepełnosprawny – niepełnosprawnemu, niepełnosprawnego. Tak samo jest ze złotym. Odmieńmy go przez przypadki: l. poj. l. mn. złoty złote złotego złotych złotemu złotym złoty / złotego złote ze złotym ze złotymi o złotym o złotych złoty! złote! Nazwa naszej waluty odmienia się jak przymiotnik. Niektórym wydaje się, że lepiej tego nie odmieniać, bo skoro jest 1 złoty, 2 złote, to i 5 złoty(!). Tak nie jest. Prawidłowe formy to: 1 złoty, 2 złote, ale: 5 złotych. Obowiązuje następująca reguła: Dla liczb z zakresu 5–14 lub gdy ostatnia cyfra liczby wynosi 1, 5, 6, 7, 8, 9, 0 mó- wi i pisze się „złotych” (np. 18 złotych, 85 złotych). Te liczby łączą się z dopełnia- czem. Ostatnia cyfra 2, 3, 4 – mówi i pisze się „złote” (np. 42 złote, 104 złote). Liczby te z kolei podaje się w formie mianownika. Formę złoty zastosujemy, gdy łączy się z liczebnikiem jeden, np. To kosztuje je- den złoty. Inaczej będzie już w wypadku wyrażeń 21 zł, 61 zł, 151 zł, 1001 zł itp., które również mają ostatni człon jeden. Mówi się zawsze dwadzieścia jeden zło- tych, sześćdziesiąt jeden złotych, sto pięćdziesiąt jeden złotych, tysiąc jeden zło- tych (a nie: złoty). 5

PATRZEĆ CZY PATRZYĆ – KTÓRA FORMA BEZOKOLICZNIKA JEST POPRAWNA? Obie te formy są poprawne! Którą formę wybrać? Jeśli używamy bezokolicznika, dużo częściej sięgamy po formę patrzeć, natomiast jeśli mówimy o czymś w czasie przeszłym, wybieramy raczej warianty odmiany patrzyć. Dotyczy to również czasu przyszłego zbudowanego z czasownika być i formy osobo- wej czasownika patrzeć/patrzyć, np. będę patrzała/ będę patrzyła – druga wersja jest dużo popularniejsza. Patrzeć i patrzyć – przykłady zdań Grzegorz patrzał i mrugał gęsto, i co chwilę przełykał ślinę. Rozejrzał się tak, jakby patrzał, czy hotel, do którego zajechał, jest wytworny. Patrzeć – koniugacja w czasie przeszłym liczba mnoga: 1. os. patrzeliśmy / patrzałyśmy liczba pojedyncza: 2. os. patrzeliście / patrzałyście 1. os. patrzałem/ patrzałam 3. os. patrzeli / patrzały 2. os. patrzałeś / patrzałaś 3. os. patrzał / patrzała Patrzyć – koniugacja w czasie przeszłym Liczba mnoga: 1. os. patrzyliśmy / patrzyłyśmy liczba pojedyncza: 2. os. patrzyliście / patrzyłyście 1. os. patrzyłem / patrzyłam 3. os. patrzyli / patrzyły 2. os. patrzyłeś / patrzyłaś 3. os. patrzył / patrzyła 6

MINI QIUZ 1. Męczy mnie już to ……………………………. w czasie choroby. a. nic nierobienie b. nicnierobienie c. nic nie robienie 2. Maciek wypalił …………………………………., że za miesiąc się żeni. a. ni stąd, ni zowąd b. ni stąd, ni z owąd c. ni z tąd, ni z owąd 3. W poniedziałki wstaję do pracy ……………………………… a. wpół żywy b. w pół żywy c. wpółżywy 4. ……………………………………… Franciszek Ferdynand został zabity w Sarajewie. a. Arcyksiąże b. Arcyksiążę c. Arcy książę 5. Po deszczu dżdżownice wypełzły ……………………… lekko rozpulchnionej ziemi. a. spopod b. z po pod c. zpopod 6. Wynurzył się ……………………………………………. a. nie wiadomo z kąd b. niewiadomo skąd c. nie wiadomo skąd 7. ……………………………………….. Polska była zrujnowana. a. Tuż powojenna b. Tużpowojenna c. Tóżpowojenna 8. Lekarz usłyszał u pacjenta lekkie …………………………… w płucach. a. rzężenia b. żężenia c. żęrzenia Prawidłowe odpowiedzi: 1-B, 2-A, 3-C, 3-B, 4-B, 5-A, 6-C, 7-B, 8-A