Secundum Legem 1. Sayı

Mayıs 2023 | Sayı 1 SECUNDUMBaşkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu Dergisi LEGEM “Ius est ars boni et aequi” The law is the art of goodness and equity. -Celsus

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Merkez üssü Kahramanmaraş olan ve on ilimizi etkileyen depremde yitirdiğimiz canlarımızın anısına… 2

SECUNDUM LEGEM İÇİNDEKİLER Genel Yayın Yönetmeni 4 Roe v. Wade Anıl Kaymak 8 Işıl Nur Karabulut 11 Yayın Kurulu 15 Israrlı Takip Suçu Dilara Yılmaz 20 Helinsu Çamkıran | Danışman: Duygu Merki Çoksezen Helinsu Çamkıran Defne Deniz Gürler 24 AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Zeki Umut Demiral 28 Dilara Yılmaz 30 Editör 32 Demokrasi İle Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya-Ukrayna Savaşı Işıl Nur Karabulut 36 Batınay Kaplan 41 Tasarım Koordinatörü 42 Eine vergleichende Analyse der Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit Dr. Öğr. Üyesi Banu Erşanlı Taş 45 und der institutionellen Schiedsgerichtsbarkeit 48 Altay Onur Şener Tasarım Ekibi 49 Elif Damla Mollaoğulları Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım İrem Adatepe İlayda İleri | Danışman: Erdem İlker Mutlu Kapak Tasarımı Sefiller Tiyatro İncelemesi Sevgi Öztürk İlayda Erden Başkent Üniversitesi Eski Türk Devletlerinde Kadının Yeri Ve Hakları Hukuk Topluluğu Dergisi Bilge Aktepe Secundum Legem Endüstri 4.0 Mayıs 2023 Büşra Yıldırım Sayı: 1 Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme Revnak Altıparmak | Danışman: Kerem Altıparmak Yeni Bir Kişilik Olarak Yapay Zeka Defne Deniz Gürler Who Owns The Space? Zeki Umut Demiral / Danışman: Gamze Ovacık Kitaplık Neslihan Erişti / Işıl Karabulut Kutsal Örümcek Cemre Kazanç Animal Experimentation Across The World Beyza Çakır Dergide yayımlanan içeriklerdeki görüşler ve sorumluluk yalnızca ilgili yazara aittir. 1

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Değerli Secundum Legem Okurları; Başkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu olarak siz değerli okuyucularımızın takdirine sunduğumuz Secundum Legem dergisinin ilk sayısının haklı gururunu yaşıyoruz. 2022-2023 Eğitim ve Öğretim Yılı Başkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu Yönetim Kurulunun titizlikle dizayn ettiği özerk komiteler sistemi ve bunu haiz olan dergi komitesinin yoğun çabalarıyla hazırlanan Secundum Legem, ilgililerine ulaşabilmemiz için güçlü bir vasıta ve övünç kaynağı oldu. İlk sayımızda projelerimizin birçoğunu gerçekleştirmiş olmak bizler için çok kıymetli. Özellikle “Tez Danışmanlığı Pratiği” projemiz ile lisans seviyesindeki yazarlarımıza, danışmanları aracılığıyla profesyonel bir çalışma ortamı sunduk. Ayrıca, İngilizce ve Almanca dillerinde yazılmış makaleler ile uluslararası alanda gerçekleştirilen hukuk çalışmaları için büyük bir adım attık. Tasarım aşaması için Başkent Üniversitesi İletişim Tasarım Topluluğu ile kıymetli bir iş birliğine imza atarak ortaya profesyonel bir çalışma çıkarttık. Elektronik yayımların günümüzdeki atılımını da değerlendirerek kısıtlı bir baskının yanı sıra dergimizin bu sayısını elektronik dergi formatında da ilgililerine ulaştırmayı doğru bulduk. Başta danışman olarak bu sayımıza katkı sunan kıymetli hukukçular Kerem Altıparmak, Duygu Merki Çoksezen, Erdem İlker Mutlu ve Gamze Ovacık olmak üzere, dergi komitesi üyelerimize, Başkent Üniversitesi İletişim ve Tasarımı Topluluğuna, yazarlarımıza ve emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Bir sonraki sayımızda görüşmek dileğiyle... Turan Erdem Başkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu Yönetim Kurulu Başkanı Ayşe Gökçe Coşkun Başkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Anıl Kaymak Başkent Üniversitesi Hukuk Topluluğu Yönetim Kurulu Üyesi / Dergi Koordinatörü 2

Kıymetli Secundum Legem Ailesi; Uzun bir süreden sonra tekrardan, yeni bir adla fakültemiz adına dergi çıkarma serüveninin bir parçası olma heyecanını sizinle paylaşıyor olmaktan çok mutluyuz. Başta sevgili fakülte arkadaşlarımız ve hocalarımız olmak üzere, tüm hukuk camiasıyla fikirlerimizi paylaşabilme ve bu bilgi aktarımının bir parçası olabilme amacıyla bu yola atılma kararı aldık. İçeriklerimizi hazırlarken amacımız hem hukuk camiasının dışındaki kimselere hem de bu camiaya yıllarını vermiş saygıdeğer hukukçulara hitap etmekti. İçerik hazırlama hususunda fakültede kaçıncı yılı olduğu fark etmeksizin katılımda bulunmak isteyen her öğrenciye kalem hakkı tanıyarak dergideki bakış açılarını mümkün olduğunca genişletme gayesiyle hareket ettik. Dergimizin bünyesinde Türkçenin yanında İngilizce ve Almanca dilinde yazılara da yer vermemizin nedeni dergimizin bir nebze de olsa uluslararası bir bakış kazanmasını istememizdir. Dergimizin ilk sayısını hem bizlerde hatıra bırakması amacıyla sınırlı sayıda da olsa basmaya hem de günümüz teknolojisine uyum sağlaması adına dijital ortamda yayımlamaya karar verdik. Dijital ortamda yayımlayarak hem izi silinmeyecek bir kayıt bırakmak hem de ilerleyen sayılar için fakülte arkadaşlarımızın kullanılabileceği bir çevrim içi ortam yaratmak istedik. Dergiyi meydana getirme yolunda başta ekip arkadaşlarımız olmak üzere herkes olağanüstü bir çaba gösterdi. Bu durum da dergiyi bizim göz bebeğimiz haline getirdi. Bugün bu dergiyi siz değerli okuyucularla paylaşırken emeği dokunan herkese teşekkürü borç biliriz. Biz uzun zamandan sonra bir adım atarak ilk sayımızı büyük bir heyecan ve mutlulukla yayımlıyoruz ve ilerde de fakülte arkadaşlarımızın bunu devam ettirmesini diliyoruz. Dergimize bir şans verdiğiniz için siz değerli okurlara teşekkür ediyor ve bir sonraki sayıda buluşmayı umuyoruz. Dilara Yılmaz Işıl Nur Kara bulu t Helinsu Çamkıran Zeki Umut Demiral Defne Deniz Gürler Editör Dergi Komitesi Eş Başkanları Dergi Koordinatörü Yardımcıları 3

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Işıl Nur Karabulut Roe v. Wade Işıl Nur Karabulut I Roe v. Wade Roe v. Wade is a legal case that cause as logic and arguments on control law. The new requi- held U.S. Supreme Court very for liberalizing access to abor- rements were informed consent occupied between the years tion changed, public support and a 24-hour waiting period 1970 and 1973. The same Court for the legislation grew swiftly. before the surgery. A teen ne- overturned this fundamental Of course, there were some eded one parent’s consent in human right and took away the methods to prevent pregnancy order to get an abortion (the right of birthing people’s say to before Roe v. Wade. But when law allows for a judicial bypass their bodies in 2022. Jane Roe -a the Supreme Court secured the procedure). Moreover, A mar- nickname to protect the plaintif- right to use contraception in ried person who wants to get f’s privacy, whose real name is 1965, it granted this right only to an abortion must provide evi- Norma Leah Nelson McCorvey- married individuals. Even after dence that they told their spou- was a single woman who lived Roe v. Wade, not every person se about their plans to abort the in Texas, Dallas; she brought a had access to abortion due to fi- fetus. . Several abortion facilities class action against the crimi- nancial problems as The Supre- and physicians have challenged nal abortion law of the State. me Court’s Webster v. Reprodu- these provisions. A federal ap- Until the law criminalized abor- ctive Health Services decision in peals court affirmed all of the tion in Connecticut, abortion 1989 upheld the ban on the use restrictions except for the hus- was legal throughout the Uni- of public funds and state hospi- band notification requirement. ted States if performed be- tals for abortion and introduced In conclusion, with a bitter 5-to- fore quickening. With that, in many more prohibitions. On the 4 decision, the Court again reaf- the mid-nineteenth century, other hand, some had difficul- firmed Roe, but it upheld most doctors who established the ties with the domestic policy of the Pennsylvania provisions. American Medical Association of the State they were in.Some While the year was still 1970, (AMA) led a campaign to cri- examples of people who have many lawyers, human rights de- minalize abortion, except when suffered due these reasons can fenders, doctors, feminists, and it’s necessary for the pregnant be given : In 1977, Rosie Jime- activists were striving to do so- person’s life. By the end of the nez died in Texas because she mething about the abortion law, century, all states banned abor- could not afford the legal abor- which was against human righ- tion and subjected contracepti- tion fee. In 1988, Becky Hell, ts. And it was the time when on to various criminal sanctions. who could not tell her family Roe v. Wade came to the fore. Abortion was still a contentious that she was pregnant, died in Norma McCorvey, a pregnant issue at the start of the 20th the State of Indiana due to ille- 22-year-old single woman in century. However, unlike ni- gal abortion since parental con- Dallas in 1970, went under the neteenth-century advocates, sent was required for abortion. name “Jane Roe’’ to conceal her those in the twentieth centur- Just like Indiana, some other identity. McCorvey previously y-advocated liberalizing access states also found family con- had a child out of wedlock and to abortion. In the late 1950s, a sent for abortion as a require- had placed the child for adopti- group of professionals -prima- ment. One of them was Pen- on. “I was a woman alone with rily lawyers, doctors, and cler- nsylvania, which is precisely no place to go and no job. No gy- began to question whether why the Planned Parenthood one wanted to hire a pregnant abortion ought to be prohibited of Southeastern Pennsylvania woman. I felt there was no one in all cases. In the late 1960s, v. Casey case came to the fore in the world who could help me,” Americans were discussing the in 1992. But there were decisi- she told the Southern Baptist ban on abortion as a problem ons in this case that could af- Convention news service in 1973. of equal rights, poverty, and fect minors and many others McCorvey visited two Dallas sexual freedom. These discus- who wish to have an abortion. lawyers looking to build a case sions led the State to pass laws In 1988 and 1989, the Pennsylva- to challenge the Texas aborti- allowing access to the procedu- nia legislature revised its aborti- re under certain conditions. Be- 4

on ban after learning she was dom of expression and freedom not everyone could access Işıl Nur Karabulut I Roe v. Wade pregnant. Sarah Weddington of religion for the first time. abortion treatment; low-inco- and Linda Coffee were recent To evaluate abortion limitati- me individuals, people of co- grads of the University of Texas ons, the Supreme Court devised lor, young people, and others Law School. They filed a suit a trimester-based framework, continued to confront barriers. in the U.S. District Court for emphasizing the necessity to The Court compromised young the Northern District of Texas strike a balance between right people’s reproductive rights on behalf of “Jane Roe,” and a to privacy and the State’s inte- and weakened Roe’s defense married couple identified only rest in protecting potential life. of low-income people. A plura- as “Jane and John Doe.” The The Court mandated that the lity of the Court, led by Justice suit argued the Texas law was State demonstrate any “com- Powell, outlined a general sc- “cruel” and “inadequate”, spe- pelling interest” in interfering heme in Bellotti v. Baird (1979), cifically for underprivileged with abortion decisions and that which would pass constitutio- people who couldn’t afford limits on abortions carried out nal muster for states imposing to travel to neighboring sta- before fetal viability were rest- parental consent requirements. tes to obtain legal abortions. ricted to those that directly and As a result of this invitation, A three-judge federal panel narrowly supported legitimate over 30 states now requi- overturned the Texas aborti- mother health concerns. After re parental notice or consent on legislation on June 17, 1970. viability, the State was free to for minors seeking abortions. The judges determined that prohibit abortions or take ot- Roe only helped to define the the statute violated the Ninth her measures to promote its contours of the right to priva- Amendment’s right to privacy interest in protecting fetal life. cy, which protects individuals because it was “vaguely draf- But, even after that, the State’s from unwarranted govern- ted” and “extensive”. Wade fi- interest in the viable fetus must mental interference in private led an appeal with the U.S. Sup- give way to the right to an abor- affairs. Furthermore, this de- reme Court. The Court rejected tion to protect life and health. cision and those that followed Jane Roe’s attorneys’ requ- In the years since Roe v. Wade acknowledged that the right ests for injunctions prohibiting was decided, the scope of its to choose childbearing opti- the implementation of Texas protection for people’s right to ons is central to people’s lives law, so they did as well. The choose abortion has been re- and their ability to participa- Court likewise dismissed the duced. Most remarkably, the te fully and equally in society. plaintiffs’ Jane and John Doe. Supreme Court’s decision in With Roe v. Wade, the United Early in 1971, the Court resolved Planned Parenthood v. Casey in States aided an emerging glo- to take the case, but it postpo- 1992 made profound changes: it bal trend of recognizing pe- ned hearings until it had decided reduced the judicial scrutiny gi- ople’s reproductive autonomy. on two closely linked matters. ven to laws restricting abortion. Before 1973, several countries On December 13, 1971, the Roe It eliminated Roe’s “trimester worldwide had already libera- v. Wade legal case finally star- system,” which described how lized their restrictive abortion ted. Abortion was prohibited the balance between a woman’s laws, including China, India, the in 29 states at the same time. freedom to choose abortion former Soviet Union, and the The Supreme Court acknowled- and the State’s desire to control United Kingdom. The 30 years ged that the freedom to choose the procedure changed as the following Roe have seen the whether to continue a pregnan- pregnancy advanced. However, most significant global relaxati- cy is a part of the right to liberty Roe’s importance should not be on of abortion legislation in his- guaranteed by the Constitution, dismissed. In this instance, the tory. Yet, during the same peri- which protects individual priva- High Court’s ruling continues to od, the United States, through cy, in its Roe v. Wade ruling from serve as a guide for those figh- court judgments and legislati- 1973. Roe granted reproductive ting to protect women’s repro- on, has acted to make aborti- freedom the most significant ductive rights, and it should be on restrictions more restrictive. level of constitutional protecti- understood by everyone who- For broad social and economic on, known as “strict scrutiny,” se lives have been impacted. reasons, approximately 62% of positioning it among other fun- Even though Roe had signifi- the world’s population today damental rights such as free- cant legal consequences, still, lives in the 66 nations that aut- 5

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Işıl Nur Karabulut I Roe v. Wade horize abortion at the request with discovery. The State had nities and medical treatment. of the woman or with the agre- not given evidence that a fetus Women of color between 18 ement of medical practitioners. would be viable at 15 weeks, and 49 experience more bar- So what is the status of aborti- and Supreme Court precedent riers to health care than White on in Türkiye? forbids states from outlawing women . In addition, women Abortion is legal in Turkiye abortions before viability. Hen- of color have limited financial within the first ten weeks of ce, the district court granted resources and transportation pregnancy, according to the the clinic’s request for summary alternatives to White women, Population Planning Law (15 judgment after discovery and making traveling out of State Law No. 2827 of 1983). If the banned Mississippi from exe- for abortion more challenging. woman is married, her husband cuting the legislation. The Fifth According to the data, White must agree to the pregnancy Circuit U.S. Court of Appeals women (69%) take contracepti- termination. An abortion may likewise supported this choice. on more frequently than Black be performed after ten weeks On the other hand, the Sup- (61%) or Hispanic (61%) women with the approval of a medi- reme Court answers to those overall. However, some women cal professional and a gyneco- who claim that this decision’s of color live where access to logist. The attending physici- reversal is unconstitutional: complete contraception alter- an may authorize an abortion “We hold that Roe and Casey natives is more constrained. if it is immediately necessary must be overruled. The Consti- Additionally, there is a long to preserve a woman’s life. tution does not refer to aborti- history of racism in the medi- So, how and why was this law on, and no such right is implicitly cal community that targets the overturned by the same sup- protected by any constitutional sexual and reproductive health reme Court that made it le- provision, including the one of people of color. Examples gal, which led to changing on which the defenders of Roe include forced sterilization, the domestic laws of many and Casey now chiefly rely medical experimentation, and countries and the direction -the Due Process Clause of the the systematic elimination of of countless people’s lives? Fourteenth Amendment. That midwifery. Numerous women For years, anti-abortion rights provision has been held to gu- of color also complain of discri- politicians promised to appoint arantee some rights not men- mination by specific healthcare judges and justices hostile to tioned in the Constitution. Still, professionals, including dismis- abortion rights. These politicians any such right must be “deeply sive behavior, the presumption used their power at every turn rooted in this Nation’s history of stereotypes, and disregard to manipulate the nomination and tradition” and “implicit in for illnesses like fibroids that rules. Now, the Supreme Court the concept of ordered liberty.” disproportionately affect wo- is dominated by judges who Washington v. Glucksberg, 521 men of color. These elements are hostile to abortion rights. U. S. 702, 721 (1997) (internal have fueled medical mistrust, With a few exceptions, Missis- quotation marks omitted) which some women see as a bar- sippi’s “Gestational Age Act” As a result, one in three wo- rier to accessing contraception. passed in 2018 and outlaws any men now lives in states whe- Inequalities in more significant abortions performed after 15 re abortion is not accessible. social and economic factors weeks of pregnancy. The only In the first few months after that influence health, common- licensed abortion facility in Mis- Roe was overturned, 18 sta- ly known as social determinants sissippi, Jackson Women’s He- tes banned or severely restric- of health, such as income, hou- alth Organization, and one of its ted abortion. Today more sta- sing, safety, and education, also doctors filed a lawsuit in federal tes are working to pass bans. impact family planning and district court contesting the sta- Black, Latino, Indigenous, and reproductive health choices. tute and asking for an immedi- other communities of color The removal of Roe v Wade ate temporary restraining order have suffered hardship due affected everyone who had a (TRO). The district court gran- to the abortion laws that have uterus, not just women. It was ted the TRO during a hearing been in place since June 2022. difficult enough for trans men, while the case moved forward In addition, systemic racism has non-binary gender-nonconfor- long prevented these commu- ming, and intersex individuals nities from accessing opportu- to reach the reproductive health care they needed because they were already pushed out of the 6

gender norms of society. The have a say over their bodies. Turkey The Population Plan- chances that transgender, non- References ning Law. Law No. 2827 of 24 binary, and gender nonconfor- Planned Parenthood Acti- May 1983. (2023, 01 03) https:// ming people will receive proper on Fund (2023, 01, 01) Roe c y b e r. h a r v a r d . e d u /p o p u l a t i - care may decrease even further v. Wade Overturned: How o n /a b o r t i o n / Tu r key. a b o . h t m now that the right to an aborti- the Supreme Court Let Po- SUPREME COURT OF THE UNI- on is not a constitutional right. liticians Outlaw Abortion TED STATES OCTOBER TERM, Heidi Moseson, a senior resear- ht tps: //w w w. plann e dpa - 2021, (2023, 01 04) DOBBS ch scientist at Ibis Reproducti- renthoodaction.org/issues/ v. JACKSON WOMEN’S HE- ve Health in Oakland, says, “If abortion/roe-v-wade#scotus ALTH ORGANIZATION https:// we can address the barriers for Elizabeth Nash (2023, 01 w w w. s u p r e m e c o u r t . g ov/o p i - people facing the greatest bar- 01) Roe v. Wade Overtur- nions/21pdf/19-1392_6j37.pdf riers, we’re going to make care ned: Our Latest Resources Oyez (2023, 01 04) DOBBS more accessible for everyone. https://www.guttmacher.org/ v. JACKSON WOMEN’S HE- As a scientist, it’s simply inac- abortion-rights-supreme-court ALTH ORGANIZATION ht- curate to say abortion is only Center for Reproductive Ri- tps: //w w w.oyez.org … a women’s issue because trans ghts (2023, 01 03) Roe v. Samantha Artiga, Latoya Hill, men, nonbinary people, and Wade and Right to Privacy Usha Ranji, Ivette Gomez (2023, gender-expansive people have https://reproduc tiveright s . 01 05) What are the Implicati- abortions.” Therefore, Ignoring o r g /s i t e s /d e f a u l t / f i l e s /d o - ons of the Overturning of Roe gender-minority groups does cuments/roeprivacy_0.pdf v. Wade for Racial Disparities? not eliminate their existence. A United Nations Human Rights https://www.kff.org/racial-equ- state should respect the rights (2023, 01 03) International Cove- ity-and-health-policy/issu- of every citizen regardless of nant on Civil and Political Rights. e-brief/what-are-the-implicati- gender, sexual orientation, re- h t t p s : // w w w. o h c h r. o r g /e n / ons-of-the-overturning-of-ro- ligion, language, or race. Over- instruments-mechanisms/ins- e-v-wade-for-racial-disparities/ turning Roe v Wade affected truments/international-cove- many people and will continue nant-civil-and-political-rights to do so. All people want is to Işıl Nur Karabulut I Roe v. Wade 7

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Helinsu Çamkıran Israrlı Takip Suçu Helinsu Çamkıran I Israrlı Takip Suçu Şiddet olgusu, tüm dünyada za- nışla gerçekleştirilen, hukuken radan insanları da koruma altına manla daha kapsayıcı bir şekilde korunan bir hakkın güvenliği alarak kapsamını genişletmiştir. tanımlanmış, fiziksel olarak ve- bakımından korku duyulmasına Ülkemiz açısından bakıldığın- rilen zararın yanında psikolojik neden olan, rahatsız edici veya da ise ısrarlı takip konusunun ve ekonomik zararlar da şiddet tehditkâr fiiller” şeklinde tanım- mevzuatımıza girişi 2012 yılında kavramı içinde yer edinmiş- lanmaktadır. Erdoğan ve İşten’e 6284 sayılı Ailenin Korunması tir. Israrlı takip hareketleri de göre ise “failin birden fazla kez ve Kadına Karşı Şiddetin Önlen- bu gelişmeler doğrultusunda mağdura kendi varlığını, onu mesine Dair Kanun’un 1. mad- yakın zamanda gerek ülkemiz- rahatsız edecek şekilde hisset- desinin 1. fıkrası ile olmuştur. de gerekse dünyanın geri ka- tirmesi ve mağdura kendini de- Sözü edilen maddede şiddete lanında şiddet türlerinden biri netim altında hissettirmesidir.” uğrayan veya şiddete uğrama olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyolojik ve psikolojik açıdan tehlikesi bulunan kadınlar, ço- Türkçe’de ısrarlı takip kavra- incelendiğinde ısrarlı takip ol- cuklar, aile bireylerinin yanı sıra mını oluşturan kelimeleri in- gusu eski bir kavram olmakla “tek taraflı ısrarlı takip mağdu- celediğimizde sözlükte ısrar: birlikte, kavramın hukuki bir de- ru olan kişilerin korunması” da direnme, üsteleme, üstünde ğer kazanması oldukça yenidir. ele alınmıştır. Ayrıca bu kanuna durma anlamlarına gelirken Israrlı takip suçu, ilk olarak dayanarak 2013 yılında çıka- takip kelimesi ise: yetişmek, 1982’de Amerika Birleşik Dev- rılan yönetmelikte, tek taraflı yakalamak veya bulmak ama- letleri’nde ünlü oyuncu Theresa ısrarlı takip tanımı yapılmıştır. cıyla birinin arkasından gitme, Saldana’nın hayranı tarafından Ülkemizde ısrarlı takip suçunun izleme olarak tanımlanmıştır. takip edilip bıçakla yaralanma- kanunlaşmasına yönelik duyar- Israrlı takip, İngilizce’de “stal- sı, ardından 1989 yılında ünlü lılığı arttıran olaylar arasında king” kelimesi ile özdeşleşir. oyuncu Rebecca Schafer’ın bir Avrupa İnsan Hakları Mahke- Çoğu sosyal medya kullanıcıla- hayranı tarafından yıllarca takip mesi’nin 9 Haziran 2009 tarihli rının aşina olduğu bu kelime, bir edilip taciz edildikten sonra öl- Opuz-Türkiye kararı, 11 Mayıs kişiyi onun izni olmadan devamlı dürülmesi üzerine 1990 yılında 2011 tarihli İstanbul Sözleşme- bir şekilde gözetlemek anlamına Kaliforniya eyaletinde, suç ola- si ve teknolojideki hızlı geliş- gelmektedir. Kökü olan “stalk” rak düzenlenmiştir. Kaliforniya meler olduğunu söyleyebiliriz. kelimesi: “öldürmek, yakalamak Ceza Kanunu’nun 646.9. mad- Nahide Opuz davası, kadına veya onlara zarar vermek için desinde ısrarlı takip suçu, “kişi- yönelik aile içi şiddet nedeniy- bir hayvana veya insana doğ- de ölüm ya da büyük bir fiziksel le Avrupa İnsan Hakları Mah- ru yavaş ve sessizce hareket zarara uğrayacağına yönelik kemesi (AİHM)’de Türkiye’ye etmek” anlamına gelir. Israr- korku yaratmak kastı ve buna karşı 2002 yılında açılmış bir lı takip olgusunun Türk hukuk ilişkin yakın ve ciddi bir tehdit davadır. 2009 yılında mahkeme doktrininde ise çeşitli tanımla- içerecek şekilde bir kimsenin, Opuz’u haklı bularak, Türkiye’yi rını görmek mümkündür. Örnek diğer bir kimseyi sürekli olarak tazminata mahkûm etmiştir. vermek gerekirse: Akduman ve takip ederek taciz etmesi” şek- Opuz davası, AİHM’nin aile içi arkadaşları, “bir kişinin hedef linde tanımlanmıştır. Maddede şiddete karşı vatandaşını koru- olarak belirlediği birini güven- yer alan ısrarlı takip teşkil eden yamadığı gerekçesiyle bir dev- liğinden endişe edecek, korku eylemin tehdit içermesi gerek- leti mahkum ettiği ilk davadır. yaratacak şekilde takip etmesi- liliği, sonrasında değiştirilerek Karar, Avrupa Konseyi’nin aile dir” şeklinde tanımlamaktadır. mağdurun kendisinin ve ya- bireylerini aile içi şiddetten ko- Çakmut, “fail tarafından, mağ- kınlarının güvenliği için korku rumak için hazırladığı yeni bir dur istemediği halde kendisine duyması yeterli kabul edilmiştir. insan hakları sözleşmesine (İs- veya yakınına yönelik olarak, Başlangıç aşamasında ünlülere tanbul Sözleşmesi) ilham ver- ısrarlı biçimde, araçla, iletişim takıntı derecesinde hayranlık miştir. İstanbul Sözleşmesi’nin vasıtasıyla, sözle, hareketle veya duyan ve zarar veren insanlar (Kadına Yönelik Şiddet ve Aile hukuka aykırı başka bir davra- için düzenlenen bu suç tipi za- İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bun- manla sadece ünlüleri değil sı- 8

larla Mücadeleye İlişkin Avru- (3) Bu maddede düzenlenen her on kadından üçünün haya- pa Konseyi Sözleşmesi) Israrlı suçun soruşturulması ve ko- tında en az bir kez ısrarlı takibe Takip başlıklı 34.maddesinde vuşturulması şikâyete bağlıdır.’’ maruz kaldığını belirtmektedir. ‘Taraflar başka bir kişiye yöne- 7406 Sayılı Kanun gerekçesinde, lik, kendi güvenliği için korku ısrarlı takip olarak nitelendirilen Elde edilen bu veriler netice- duymasına neden olacak şekilde fiillerin bağımsız bir suç olarak sinde ısrarlı takip fillerinin ülke- tekrar eden, kasıtlı ve tehditkar düzenlenmesi ile mağdurların, mizde suç olarak sayılmasının davranışların cezalandırılmasını özellikle de kadınların, maddi ve özellikle kadınlar bakımından sağlamak üzere gerekli hukuki manevi kişiliğine veya vücut bü- oldukça isabetli bir karar oldu- veya diğer tedbirleri alır.’ diyerek tünlüğüne yönelik daha ağır fiiller ğunu vurgulamak gerekir. Gü- kavramı tanımlamış ve devlet- ortaya çıkmadan önceki aşama- nümüzde yaşanılan kadın cina- lere yükümlülükler getirmiştir. da ısrarlı takip fiillerinin orantılı yetlerinin özüne indiğimizde; Teknolojideki hızlı gelişmeler, bir yaptırıma bağlanmasının başlangıçta kendisine karşılık herkesin özel hayatını incele- amaçlandığı ifade edilmiştir. bulamayan erkeğin, kadını ıs- meyi, takip etmeyi, taciz et- Kanun metninden de anlaşı- rarlı bir şekilde takip edip ra- meyi çok daha rahat bir şekil- lacağı üzere ısrarlı takip suçu hatsızlık verdiğini sonrasında de erişme imkanı tanımıştır. seçimlik hareketli suç tipine ör- olayın cinayete, cinsel tacize ka- Yaşanan bu çeşitli gelişmelerin nektir. Failin karşı tarafı ısrarlı dar uzanabildiğini görmekteyiz. ısrarlı takip kavramının kanun- bir şekilde fiziken takip etmesi Öte yandan, maddenin ka- laştırılmasını kaçınılmaz kılmış- ya da onunla temas kurmaya leme alınış şeklinde birta- tır. 12.05.2022 tarihli 7406 sayılı çalışması ile suç ortaya çıkmak- kım eksiklik ve yanlışlıklar Kanun’un 8. maddesi ile Türk tadır. Aynı zamanda ısrarlı takip bulunduğu belirtilmelidir. Ceza Kanunu’na 123/A mad- suçu zarar suçlarına da örnek Türk Ceza Kanunu’nun 123/A desi olarak eklenmiştir. Sözü teşkil eder. Fiilin işlenmesi ile maddesinde belirtilen hu- geçen madde şu şekildedir: birlikte kişi üzerinde ciddi bir zursuzluğun ciddi olmasının “MADDE 8- 5237 sayılı Kanuna huzursuzluk oluşmasına ya da aranmasının muğlak bir ifa- 123 üncü maddesinden sonra kendisinin veya yakınlarından de olduğu, maddenin yo- gelmek üzere aşağıdaki madde birinin güvenliğinden endi- rumlanmasını zorlaştırdığı eklenmiştir. şe duymasına sebebiyet verir. görülmektedir. Zira hakimin hu- Israrlı takip Israrlı takip sayılan eylemler zursuzluğun ölçütünü yaparken MADDE 123/A- (1) Israrlı bir şe- hem erkekler hem de kadınlar ciddi boyuta ulaşıp ulaşmadığı- kilde; fıziken takip etmek ya da tarafından işlenebilmektedir. nı tespit etmesi oldukça güçtür. haberleşme ve iletişim araçla- Mamafih günümüz olaylarında Madde metninden anlaşılacağı rını, bilişim sistemlerini veya ısrarlı takip suçunda genel ola- üzere hareketin ısrarlı takip su- üçüncü kişileri kullanarak temas rak erkekleri fail, kadınları ise çunu oluşturabilmesi için fiziken kurmaya çalışmak suretiyle bir mağdur konumunda daha sık takip etme eylemini failin kendisi kimse üzerinde ciddi bir huzur- görmekteyiz. Örneğin Ameri- yapması gerekmektedir. Oysaki suzluk oluşmasına ya da kendi- ka’da işlenen ısrarlı takip suç- günümüzde sıkça rastladığımız sinin veya yakınlarından birinin larının %75-80’i erkekler tara- pek çok olayda fail üçüncü ki- güvenliğinden endişe duyması- fından işlenmektedir. ABD’de şileri kullanarak da fiziken takip na neden olan faile altı aydan iki yapılan başka bir araştırma so- eylemlerini rahatça sürdürebilir. yıla kadar hapis cezası verilir. nucunda Amerika’da kadınların Bu sebepledir ki kanuna üçüncü (2) Suçun; yüzde 73’ü dijital şiddete ma- şahıslar vasıtasıyla takip yap- a) Çocuğa ya da ayrılık kararı ruz kalmaktadır. Özellikle 18-24 manın da eklenmesinin daha verilen veya boşandığı eşe karşı yaş arası kadınlarda bu şiddet isabetli olacağı söylenebilir. işlenmesi, cinsel tacize kadar ilerlemekte- Fail sadece mağduru değil, b) Mağdurun okulunu, iş yerini, dir. Kadın cinayetlerinin %76’sı, mağdura zarar vermek için konutunu değiştirmesine ya da kadına şiddet davalarının da ya da ondan haber almak için Helinsu Çamkıran I Israrlı Takip Suçu okulunu veya işini bırakmasına %67’sinin gerisinde belli bir süre mağdurun yakınlarını da gizlice neden olması, ‘ısrarlı takip fiili’ bulunmaktadır. takip edebilir. Bu nedenle sözü c) Hakkında uzaklaştırma ya da Ülkemiz açısından inceleyecek geçen maddede mağdurun biz- konuta, okula veya iş yerine yak- olursak ,Kadına Yönelik Aileiçi zat kendisinin olabileceği gibi laşmama tedbirine karar verilen Şiddet Araştırması, Türkiye’de bir yakınının güvenliğinden en- fail tarafından işlenmesi, dişe duyması halinde de ısrarlı hâlinde faile bir yıldan üç yıla ka- takip suçu kapsamına alınma- dar hapis cezası verilir. sı yerinde bir ifade olmuştur. 9

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Karşı tarafça yinelenen ve kişi- mevzuatTertip=5 (2020) 5(1-3) Çankaya Üniver- de huzursuzluğa yol açan ısrarlı Erdoğan Y. , İşten İ. (2022). Is- sitesi Hukuk Fakültesi Dergisi takip fiillerinin gerek dünya da rarlı Takip Suçu. LEGAL Hukuk 2781, 2782; gerekse ülkemizde müstakil bir Dergisi,20(238), https://www. Ahmet Türkmen, ‘Yeni Bir Hu- suç tipi olarak düzenlenmesi academia.edu/90355161/IS- kukî Olgu Olarak Israrlı Takip ehemmiyetli bir konu olmuştur. RARLI_TAK%C4%B0P_ SU%- ve Taciz (Stalkıng) Ve Bunun Düzenlenmesinin temel amacı C3%87U Türk Medenî Hukuku Bakımın- diğer potansiyel suç tiplerinin Doğan R. , (2014). Kadına Yö- dan Değerlendirilmesi’ (2009) önüne geçerek mağdurun koru- nelik Şiddetin Bir Türü Olarak, 11(Özel Sayı) Dokuz Eylül Üni- nup failin ceza almasıdır. Her ne Israrlı Takip (Stalking) Kavramı versitesi Hukuk Fakültesi Dergi- kadar kanundaki bu maddedinin ve Suçu. Ankara Barosu Dergisi, si 1387, 1389; kaleme alınış şekli Türk hukuk (2), https://dergipark.org.tr/tr/ Özlem Yenerer Çakmut, ‘Israrlı doktrininde çeşitli eleştirilere se- pub/abd/issue/33817 s.135-154 Takip (Stalking), Kişinin Huzur bep olsa da ısrarlı takip fiillerinin Özar S., (2022). Israrlı Takip ve Sükûnunu Bozma ve Türk suç olarak sayılmasının gerekli- Suçu (TCK m.123/A). Ankara Ceza Hukuku Bakımından Genel liği konusunda hemen hemen Üniversitesi Hukuk Fakültesi Değerlendirme’ (Balıkesir Baro- tüm hukukçuların ortak bir ka- Dergisi, 71(3), doi.org/10.33629/ su) nıya vardığını söylemek gerekir. auhfd.1116087 Christine B. Gregson, ‘Califor- Kaynakça Önok R.M. , (2022). Ceza Hu- nia’s Antistalking Statute: The Türk Ceza Kanunu ve Bazı kuku Tekniği Açısından Israrlı Pivotal Role of Intent’ (1998) Kanunlarda Değişiklik Yapıl- Takip Eylemlerinin Suç Olarak 28(2) Golden Gate University masına Dair Kanun. (2022,12 Düzenlenmesi. Law Review 221, 234 , Mayıs).Resmi Gazete (Sayı: İstanbul Barosu Kadın Hakları KAHDEM. “Opuz vs Türkiye 31848). Erişim adresi: https:// Merkezi, 8 Mart 2022 Özel Ya- AİHM Kararı”. https://www. www.resmigazete.gov.tr/eski- yını s.12 https://www.academia. kahdem.org.tr/opuz-vs-turki- ler/2022/05/20220527-7.htm edu/79820880/ ye-aihm-karari/ Ailenin Korunması ve Kadına Vikipedi. “Nahide Opuz Davası”. THE NATIONAL VICTIM CEN- Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair https://tr.wikipedia.org/wiki/ TER, Stalking–Questions and Kanuna İlişkin Uygulama Yö- Nahide_Opuz_davas%C4%B1 Answers No 43, 1995, http:// netmeliği. (Sayı: 6284). Erişim https://sozluk.gov.tr/ www.nvc.org/ddir/info43., s. 2 Adresi: https://www.mevzuat. Buket Soygüt, ‘Kadına Yöne- Hacettepe Üniversitesi Nüfus gov.tr/File/GeneratePdf?mev- lik Erkek Şiddetinin Önlenme- Etütleri Enstitüsü “Türkiye’de zuatNo=17030&mevzuatTur=- si Bağlamında Stalking (Israrlı Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet KurumVeKurulusYonetmeligi&- Takip) ve Cezasızlık Sorunu’ Araştırması”, (Ankara 2015), 118 Helinsu Çamkıran I Israrlı Takip Suçu 10

Dilara Yılmaz AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu “Akıl gücü kaba güçten üstündür, düşünceye gem vurulamaz, özgür düşünce tutuklanamaz, susturulamaz, alt edilemez, olaylar nasıl gelişirse gelişsin, gelecekte egemenlik kaba kuvvetin değil, özgür düşüncenindir.” Aiskhylos Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi gilerin yayılmasının önlenmesi çun vücut bulduğu bir kararı Dilara Yılmaz I AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu ve Avrupa İnsan Hakları Mahke- veya yargı erkinin yetki ve taraf- incelendiğinde, Fransa yerel mesi Kararları Işığında Cumhur- sızlığının güvence altına alınma- mahkemesinin sanığın Cum- başkanına Hakaret Suçu’na Dair, sı için gerekli olan bazı formali- hurbaşkanı’na “Defol git, geri- Anayasamızın değiştirileme- teler, koşullar, sınırlamalar veya zekalı.’’ söylemi üzerine sanığı yecek hükümlerinden biri olan yaptırımlara tabi tutulabilir.’’ mahkûm edip para cezası ver- madde 2’ nin de belirttiği gibi İlk bent hakkın içeriğine ilişkin- mesi AİHM tarafından, siyasetçi- Türkiye Cumhuriyeti demokra- ken ikinci bentte hakkın sınır- lerin genel kamunun bir parçası tik bir hukuk devletidir. Temel landırılmasına ilişkin ölçütler olmaları nedeniyle eleştiriye hak ve özgürlüklerin güvencesi belirtilmiştir. Ancak AHİM’in bu daha açık olduklarını doğrudan de bu maddede saklıdır. Ancak yöndeki kararları incelendiğin- doğruya hakaret içeren bir ifa- TCK madde 299’da düzenlenen de, demokratik düzenin sağla- de olmasına rağmen bu konuda Cumhurbaşkanına hakaret suçu, masında, bireyin ve toplumun ceza yargılamasına gidilmesinin taraf bulunduğumuz Avrupa İn- gelişmesinde ifade özgürlüğüne demokratik düzene aykırı ol- san Hakları Sözleşmesi’nin de te- atfedilen önemin büyük oldu- duğuna ve tanığın ifade özgür- mel haklardan biri olarak düzen- ğu açıktır. Bu nedenle de ikin- lüğünün ihlal edildiğine karar lenen “İfade Özgürlüğü’’ne dair ci bentteki sınırlandırmaların verilmiştir. Eon- Fransa davası. haklar ile büyük çelişki içerisin- uygulama alanı çok dar ve katı Mevcut olayın ifade özgürlü- dedir. İfade Özgürlüğü maddesi olarak yorumlanmakta olup asıl ğü içinde mi değerlendirilece- incelendiğinde düzenlemenin olan ifade özgürlüğünün sağ- ği yoksa mevcut siyasi kişili- iki maddeden oluştuğu görülür. lanmasıdır. İfade özgürlüğüne ğin kişilik haklarının koruması “1. Herkes ifade özgürlüğü hak- ilişkin düzenleme sadece bir mı gerektiğine karar verilirken kına sahiptir. Bu hak, kamu kesimin lehine olan ya da çok AİHM’in bazı ölçütleri mevcuttur. makam- larının müdahalesi büyük anlam ifade etmeyen un- İfade özgürlüğü, mevcut şart- olmaksızın ve ülke sınırları gö- surlar için değil, ayrıca devletin lara aykırılık, saldırı halinde de zetilmeksizin, kanaat özgürlü- veya bir kesimin aleyhine olan mevcuttur. Önemli olan kulla- ğünü ve haber ve görüş alma veya açıklanmasının istenme- nılan ifadelerin tahrik edici ya ve de verme özgürlüğünü de yen etki yarattığı düşünceleri da nefret söylemi boyutuna kapsar. Bu madde, Devletlerin de kapsar. Yine AİHM, sıradan ulaşmamasıdır. Ayrıca sadece radyo, televizyon ve sinema bir insanla bir siyasetçi arasın- hakaretin mevcut olması ce- işletmelerini bir izin rejimine daki halkın gözü önünde bulu- zalandırma için yeterli olma- tabi tutmalarına engel değildir. nulmasından kaynaklanan fark- yıp cezanın makul sınırlar için- 2. Görev ve sorumluluklar da tan ötürü, eleştiri bakımından de de verilmiş olması şarttır. yükleyen bu özgürlüklerin kul- bir siyasetçinin daha hoşgörülü Yine ceza kanunumuzda bu lanılması, yasayla öngörülen ve olması gerektiğini çeşitli karar- suçun cezasının mahkumi- demokratik bir toplumda ulu- larda vurgulamıştır. Bununla yet olmasına karşın AİHM an- sal güvenliğin, toprak bütünlü- birlikte siyasetçinin de kişiliği cak olağandışı hallerde baş- ğünün veya kamu güvenliğinin korumaya tabii olup menfaat ka hakların ihlal edilmesi korunması, kamu düzeninin çatışması göz önüne alınarak bu halinde mahkumiyete hükme- sağ- lanması ve suç işlenme- konuda sağlıklı karar verilmesi dilmesi gerektiği kanısındadır. sinin önlenmesi, sağlığın veya yoluna gidilmesi isabetli olacak- ahlakın, başkalarının şöhret ve tır. Pakdemirli–Türkiye davası. haklarının korunması, gizli bil- Cumhurbaşkanına hakaret suçu bakımından ise AİHM’in bu su- 11

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Cumhurbaşkanına hakaret suçun cezası üç aydan iki yıla ve bağımsız bir figür olmadı- suçu ve ifade özgürlüğüne kadar hapis veya adli para ce- ğından ötürü kendisine yapılan değinilirken Avrupa Konseyi zasıyken Cumhurbaşkanına ha- eleştirilerin de bu eksende kal- Medyada Siyasi Tartışma Öz- karet suçunun cezası 1. bentte ması siyaset hayatının mevcut gürlüğüBildirisi’ndedeyolgöste- de görüldüğü üzere bir yıldan gelişmeleriyle örtüşmemekte- rici hükümlerden yararlanılabilir. dört yıla kadar hapis cezasıdır. dir. Bu nedenle siyasi bir partinin Söz konusu düzenlemelerde AİHM’in çeşitli kararlarında da eylemlerinin gündeme konu ol- devlet organlarının ceza yar- görüldüğü üzere bir takım ki- ması ve vatandaşları tarafından gılamasında hareket beyan- şilere karşı daha fazla koruma çeşitli yorumlarda bulunulması larına karşı kurum olarak ko- sağlayan özel kanun hükümle- olağan durumun bir getirisidir. rumaya alınmaması gerektiği, riyle düzenlemeler getirilmesi Bu halde Cumhurbaşkanının koruma olacaksa da çok sınırlı sözleşmeye aykırıdır. Yine ha- bu konumundan kaynaklı ola- hallerde ve ifade özgürlüğü- karet suçunun cezasının hapis rak eleştirilere daha açık olma- ne aykırı olmaması şartıyla cezası olarak düzenlenmesi sı, hoşgörü seviyesinin de daha getirilebileceği belirtilmiştir. ceza yargılamasına tabi olma- fazla olması beklenirken mev- Bunun nedeni ise zaten kuru- sı da ifade özgürlüğünün ihlali cut verilerin aksine işaret et- mu temsil eden kişilerin birey- olarak değerlendirilir. Hakaret mesi değiştirilmesi gereken bir sel korumaya tabi olmasıdır. suçunun mahkûmiyet sonucunu durum olarak karşımıza çıkar. doğurması bireylerin ifadelerini Türkiye’deki bu suç düzenleme- Yine bir kamu görevi getirmeyi açıklamakta çeşitli çekincele- si incelenirken Avrupa Konseyi üstlenen siyasi kişiliklerin bu gö- re ve korkulara sahip olmasına, Parlamenter Meclisinin “Hakare- rev kapsamında kamu tarafından toplumda özgür düşünce or- tin Suç Olmaktan Çıkarılmasına çeşitli eleştirilere tutulacakla- tamının oluşmamasına sonuç Doğru” başlıklı kararının da in- rı olağan akışın getirisi ve de- olarak da demokratik düzenin celemeye dahil edilmesi gerekir. mokratik düzenin gerekçesidir. sağlanamamasına yol açar. Bu Bu karar incelendiğinde Tür- durumda başta AİHS’in gerçek- kiye’de hakaret suçunun hâlâ Bu kişiliklerin herhangi bir birey- leştirmek istediği yegane amaç hapis cezasına sahip olmasının den daha üstün hak ve koruma- olan demokratik devlet anlayı- meclis tarafından eleştirildiğini ya sahip olmaları beklenemez, o şı gerçekleşmemiş olacağı gibi görmek mümkün. Meclis Tür- nedenle bu kişilere karşı işlenen Türkiye Cumhuriyeti Anayasa- kiye’yi bu cezaları yürürlükten suçların daha ağır cezalandı- sı’nın da özü korunamamış olur. kaldırılması için teşvik etmiş ve rılmaması gerekir. Bu suçların Yine eleştirilere açık olan bir kamuya mal edilen kişilere özel meydana gelmesi halinde aynı husus TCK 125’de düzenlenen koruma tanıyan hükümlerin de başvuru yollarına başvurulmalı hakaret suçunun şikayete tabi bir an önce bertaraf edilmesi ve itibarın zedelenmesiyle oran- olmasına karşı Cumhurbaşka- yönünde davette bulunmuştur. tılı olarak cezalandırılmalıdır. nına hakaret suçunda şikayet Yine bu konuda yol göste- unsurunun bulunmamasıdır. rici kaynaklar arasında olan Dilara Yılmaz I AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Türkiye özelinde Cumhurbaşka- AİHM’in siyasi kişiliklerin eleş- 831/2015 sayılı Venedik Komis- nına hakaret suçu bakımından tiriye karşı daha açık ve hoş- yonu Görüşü’nde günümüz ge- incelemeye TCK düzenlemesi görülü olması gerektiğinin lişimleri dikkate alındığında dev- ile başlanmalıdır. TCK mad- üzerinde birden fazla kez dur- let başkanlarına hakaretin suç de 299’da düzenlenen Cum- masına rağmen neden mevcut olmaktan kaldırılmasının gerek- hurbaşkanına Hakaret Suçu 3 düzenlemede Cumhurbaşka- tiğine dair görüşler bildirilmiş bentte düzenleme bulmuştur: nı’nın şikayetten vazgeçmesi Türkiye’de bu suçun hapis ceza- 1.Cumhurbaşkanına hakaret eden ya da şikayet etmeme durumu sıyla sonlanmasının sözleşmeye kişi, bir yıldan dört yıla kadar yok sayılmıştır, tartışmalıdır. aykırılık içerdiği belirtilmiştir. hapis cezası ile cezalandırılır. Cumhurbaşkanının aynı zaman- Bu suçtan dolayı toplumun her 2.Suçun alenen işlenmesi hâ- da ülkede mevcut siyasi partile- kesiminden kimselere karşı linde, verilecek ceza altı- riden birinin de başı olması ve açılan çok sayıda davanın yıl- da biri oranında artırılır. bu partiyi temsil etmesinden dırma ortamı oluşturup oto- 3.Bu suçtan dolayı kovuş- kaynaklı daha ağır eleştirilere sansüre neden olduğuna iliş- turma yapılması, Adalet maruz kalması doğaldır. Türki- kin raporlar gündem gelmiştir. Bakanının iznine bağlıdır. ye’de Cumhurbaşkanı diğer bazı Komisyon, devletleri bu suçun sistemlerde olduğu gibi tarafsız mevzuattan çıkarılaması ya da TCK 125. maddede düzenlenen hakaret suçu incelendiğinde 12

en azından mahkumiyetle ceza- Tüm bu açıklamaları tek bir ek- ma sahip olması bize şu soruyu Dilara Yılmaz I AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu landırılmaması yönünde teşvik sende topladığımızda, toplumla sordurabilir, bu kanun maddesi etmiş, hapis cezasının temel hu- birlikte gelişen ve değişen hu- neyi korumaktır? Somut bir in- kuk ilkelerinden orantılılık ilke- kukun demokratik devlet dü- sanı mı yoksa soyut bir kavram sine uymadığını dile getirmiştir. zeni içerisinde gerçekleştirile- olana devletin prestijini veya Son olarak da bu suçla iliş- bilmesi devletlerin bu konuda devlet otoritesini mi? Eğer koru- kin açılan ŞORLI v. Türki- gösterecekleri özen sayesinde nan değerler bunlar ise AİHS’in ye davasına ilişkin AİHM ka- mümkün olacaktır. İfade öz- 10. maddesinin 2. fıkrasında rarı incelemeye alınacaktır. gürlüğünün kapsamının her an bunlara yönelik bir atıf yapılma- Yerel mahkemenin sanığın cum- genişler halde olması nede- dığı açıkça ortadadır. Bu neden- hurbaşkanına hakaret suçu iş- niyle aslında Avrupa’da yavaş le devletin itibarına yönelik eleş- lediği gerekçesiyle aleyhinde yavaş oturmaya başlayan gö- tirilere karşı ifade özgürlüğünün 11 ay 20 gün hapis cezasına ve rüş de hakaret suçunun devlet kısıtlanması meşru bir amaç hükmün geri bırakılmasına karar mevzuatlarından kalkmasına olarak gösterilemez. Özgür dü- verdiği görülmektedir. Kararın yöneliktir. Sözleşmeye taraf ül- şünce ortamının gerektiği gibi gerekçesi ise mevcut ifadele- kelerden biri olmasına ve çeşitli sağlanabilmesi için halk derhal rin Cumhurbaşkanı’nın onuruna komisyon görüşleri ve sayısız ağzındakibanttankurtarılmalıdır. haysiyetine ve itibarine zarar AİHM kararına rağmen maa- Devlet Başkanına hakaret su- verecek nitelikte olmalarından lesef ki Türkiye bu konuda ge- çunun ayrı bir düzenlemede ötürü ifade özgürlüğü kapsamın- rekli adımları atmamış haldedir. özel bir korumaya tabi olması, da değerlendirilemeyeceğidir. Son zamandaki gelişmeler ince- AİHS ile bağdaşmayan, mo- Bunun üzerine Anayasa Mah- lendiğinde salt hakaret suçunun dern siyasi ortamı yansıtmayan kemesi’ne başvuran sanık, düzenlemesinin kaldırılması da bir düzenlemedir. Bu adli baskı güncel siyasi konular hakkında Avrupa gündemini meşgul eden altında maalesef ki demokra- görüş bildirdiği gerekçesiyle bir konu olduğu görülür. İfade tik toplumu gerçekleştirecek ifade özgürlüğü hakkının ihlal özgürlüğünün aşıldığının kararı olan bireyler kamu düzenine ait edildiğini öne sürmüş, Anaya- verilirken çatışan menfaatler de- eleştirilerini ve fikirlerini açık- sa Mahkemesi ise başvurunun ğerlendirilir, karşı tarafın itiba- layamaz hale gelmişlerdir. iddialarının dayanaktan yok- rının ne kadar zedelendiği göz Mevcut düzenlemelerin modern sun bularak kabul etmemiştir. önünde bulundurulur. Bunun hukukun geldiği noktanın geri- Bunun üzerine AİHM inceleme- da orantılılık ilkesi kapsamında sinde kaldığı gözle görülebilir sinde, başvurana verilen cezalar yapılması gerekir. Bu nedenle haldedir. Bu sebeple kanımca, ile aslında ifade özgürlüğünün Avrupa Komisyonu suçun dü- kanun koyucunun da bu duru- kullanılmasının caydırılmak is- zenlemesi komple kaldırılamasa mu yeniden gözden geçirmesi tendiği kanaatine varmıştır. Bu bile en azından nelerin hakaret ve bu kanun maddesinin yürür- kanaate varılırken yazıda da sık kapsamına girdiğinin sınırlarının lükten kaldırılması, yürürlükten sık değindiğimiz hususlardan belirlenmesi ve bu şekilde her kaldırılmasa bile en azından biri olan Cumhurbaşkanına ha- türlü sözlü ifadenin hakaret kap- mahkumiyet cezasının uygulan- karet suçunun TCK 125. düzen- samına girmemesini öngören maması gerekmektedir. Gele- lemesinden daha ağır cezalar kararlar yayımlamakta ve bu sa- cekte kendini hak aramaya yo- içermesinin sözleşmenin ruhu- yede suçun cezalandırılmasın- luna adayacak biri, bundan önce na aykırı olduğunu yinelemiştir. daki keyfiliğin bir bakıma önü- ise Türkiye Cumhuriyeti Ana- Cumhurbaşkanının konumu ge- ne geçileceğini savunmaktadır. yasası’nın sağladığı haklardan reğince özel bir korumaya sahip Türkiye’de hakaret suçunun kal- yararlanan bir vatandaş olarak, olmasına yönelik düzenlemeler dırılması bir kenara henüz Cum- demokratik toplumun ayrılmaz günümüz demokratik koşulları hurbaşkanı’na hakaret suçunun parçası olan ifade özgürlüğü- ve siyasi ortamıyla bağdaşma- mahkûmiyet cezasına vücut nün getirilerinin tam olarak maktadır. AİHM yine orantılılık vermesi hakkında bile bir dü- sağlanabilmesi ve haklarımızın ilkesini göz önünde bulundur- zenlemeye gidilmemiştir. Bu su- herhangi bir baskı tarafından muş ve bu suç için mâhkumiyet çun düzenlendiği diğer devlet- sınırlandırılmadığı bir hukuk cezasının verilmesinin makul lerde dahil olmak üzere Avrupa düzenini paylaşabilmek ger- olmadığını da belirtmiştir. So- Konseyi üyesi diğer 46 devlette çekleştirmek istediğimiz nihai nuç olarak da sözleşmenin 10. mahkumiyet cezasının öngörül- amaç, en büyük temennimdir. maddesinin hükümet tarafından düğü bir düzenleme bulunma- ihlal edildiğine karar verilmiştir. maktadır. Bu suçun cezasının hakaret cezasından farklı dü- zenlenerek daha ağır bir yaptırı- 13

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 https://rm.coe.int/avrupa-in- echr.coe.int/fre?i=001-124320 san-haklar-sozlesmesi-kapsa- CASE OF ŞORLI v. TURKEY Kaynakça minda-ifade-ozgurlugunun-ko- 42048/19 https://hudoc.echr. AVRUPA KONSEYİ Bakanlar runmasi/168092cff5 coe.int/fre?i=002-13439 Komitesi Medyaya Siyasi Tartış- CASE OF EON v. FRANCE İlkiz, Fikret (Ekim 2022) AİHM, ma Özgürlüğü Bildirisi https:// 26118/10 https://hudoc.echr. AYM ve Yargıtay Kararları Işı- www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dos- coe.int/fre?i=002-7516 ğında Cumhurbaşkanına Haka- y a l a r/ f 2 0 f b c 2 3 - 8 6 76 - 4 0 6 6 - CASE OF PAKDEMİRLİ v. TUR- ret Suçu http://tbbyayinlari.ba- 9213-3f0b00798adf.pdf KEY 35839/97 https://hudoc. robirlik.org.tr/TBBBooks/666.pdf AVRUPA KONSEYİ Parlamenter Meclisi 1577 (2007) sayılı Kararı Dilara Yılmaz I AİHM İçtihatları Işığında Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu 14

Batınay Kaplan Demokrasi İle Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya-Ukrayna Savaşı Rusya-Ukrayna savaşı  24 Şu- endüstriyel açıdan en önemli entelektüelleri, sanatçıları, dini Batınay KaplanI Demokrasi ile Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya - Ukrayna Savaşı bat 2022 tarihinde Rusya dev- bölgesi haline gelir. 1917 Ekim liderleri ve siyasi muhalifler de let başkanı  Vladimir Putin’in Devrimi sonucu Çarlık Rusya’nın dahil olmak üzere yönetimi için Ukrayna’da “özel bir askerî dağılmasıyla Ukrayna bağımsız potansiyel bir tehdit olarak gö- operasyon” ilan etmesiyle baş- bir devlet olarak kurulur. Çok rülen herkesi hedef alır. Birçok ladı. Savaşın başlamasından kısa bir süre sonra 1922’de SSC- Ukraynalı kültürel ve entelektüel günümüze kadar iki taraftan B’nin eline geçer ve Sovyet Uk- figür tutuklanır, sürgüne gönde- da on binlerce insan ya hayatı- rayna adını alır. Senelerce SSCB rilir veya idam edilir. Eserleri ya- nı kaybetti ya da yaralandı. 7,6 egemenliği altında bulunan saklanır veya yok edilir. İki ülke milyon Ukraynalı ülkesini terk Ukrayna’nın, Stalin dönemin- arasındaki kimlik sorununa tam etmek zorunda kaldı. Savaş, de yaşanan vakalar sebebiyle bu yıllarda başlar. Ukraynalıların bulunduğu coğrafyanın kendi- günümüze de sirayet edecek büyük bir kısmı Stalin ve Sovyet- sini ve çevresini özellikle eko- olan iki millet arasındaki kimlik ler sistemine radikal bir şekilde nomik anlamda kötü etkilerken, sorununun temeli atılmış olur. muhalif olur. Bunun sonucunda Avrupa kıtasını gıda ve enerji 1920’lerin ortalarından 1953’teki İkinci Dünya Savaşı sırasında kıtlığı tehlikesi ile karşı karşı- ölümüne kadar Sovyetler Bir- Ukrayna, Nazi Almanya’sı tara- ya bıraktı. Ülkemizi ve dünyayı liği’nin lideri olan Joseph Sta- fından işgal edildiğinde birçok doğrudan etkileyen bu savaşı lin, Ukrayna ve halkı üzerinde Ukraynalı Alman işgalcilerle iş gelin ana hatlarıyla ele alalım. önemli bir etkiye sahiptir. Stalin birliği yapar. İdeolojik olarak Rusya - Ukrayna Arasındaki rejimi, ülkeye üzerinde olumsuz Nazi Almanya’sı ile ortak bağları Anlaşmazlığın Tarihçesi etkisi olan bir dizi ekonomik po- olmasa bile işgali bir fırsat olarak Rusya ve Ukrayna arasında litika uygular. Tarımın zorla ko- görüp, Stalin’den intikam almak devam eden çatışma derin ta- lektifleştirilmesi, Ukrayna köy- isterler. Stalin bunu bir ihanet rihsel kökleri olan, karmaşık lülüğünün tahrip olmasına ve olarak görür ve 200.000’den ve çok yönlü bir anlaşmazlık- gıda üretiminin kaybına neden fazla Ukraynalıyı Nazilerle iş bir- tır. İki ülke arasındaki sorunları olur. Üretim politikası ise birçok liği yaptığı gerekçesiyle Sibir- pek tabi Moskova Knezliği ve geleneksel endüstrinin kaybı- ya ve Orta Asya’ya sürülmesini Kiev Knezliği dönemlerinden na ve birçok endüstriyel işçinin emreder. Sonuç olarak, Stalin’in itibaren ele almak yanlış olma- SSCB’nin diğer bölgelerine zor- yönetiminin Ukrayna ve halkı yacaktır fakat ana hatlardan la göçüne neden olur. Bu poli- üzerinde yıkıcı bir etkisi olur. ayrılmamak adına sorun 18. tikalar sonucu başlayan kıtlık, Stalin’in Ukrayna’daki yöne- yüzyıl itibariyle ele alınacaktır. Ukraynalıların yeterli beslene- timinin acı mirası bugün hala Tarihsel süreçte pek çok kez memesine ve milyonlarcasının hissediliyor. Holodomor’un ve farklı ülkelerin egemenliği altın- işsiz kalması sonucunu doğurur. baskıların hatıraları Ukraynalıla- da bulunan, zaman zaman ba- “Holodomor’’ olarak isimlendiri- rın bilinçaltına derinden yerleş- ğımsız olan Ukrayna 18. yüzyılda len kıtlık nedeniyle milyonlarca miş durumda. 1991’de SSCB’nin Çarlık Rusya’ya ait bir bölgedir. insan yaşamını yitirir. Kıtlığın dağılmasından sonra, Ukrayna Başla madencilik faaliyetleri so- neden olduğu ölümlerin kesin tekrardan bağımsız bir dev- nucunda işçi göçü alan bölge, sayısı belirsizdir ancak tahmin- let haline gelir, kendi kimliğini artan nüfus sonucu şehirleş- ler 14 milyon kişi olduğu kanı- oluşturmak ve Batı ile bütün- meye ve gelişmeye başlamış- sındadır. Kıtlığa ek olarak, Sta- leşme amacıyla net bir yol çiz- tır. Özellikle bugün de savaşın lin Ukrayna’da binlerce kişinin mek için mücadele eder. Buna merkezi konumunda olan Don- tutuklanmasına, sınır dışı edil- karşılık dağılan SSCB sonrası bas bölgesi, başlangıçta Çarlık mesine ve idam edilmesine yol kurulan Rusya Federasyonu, Rusya’nın, daha sonra SSCB’nin açan bir baskı ve terör politikası Ukrayna’yı uzun süredir kendi uygular. Stalin rejimi, Ukraynalı etki alanının önemli bir parça- 15

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 sı olarak görür ve ülke ile hem Batınay KaplanI Demokrasi ile Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya - Ukrayna Savaşı uluslararası kuruluş ve forum- ekonomik bağlar açısından Rus- ekonomik hem de kültürel ola- dan ihraç edilmesini beraberin- ya, Türkiye’nin önemli bir ticari rak güçlü bağlar kurmaya çalışır. de getirir. 2015 yılında Fransa, ortağı, iki ülke arasındaki ilişki, Almanya, Rusya ve Ukrayna Ukrayna’daki savaş ve Suriye İç 2000’li yılları tekrardan yeni tarafından arabuluculuk edilen Savaşı gibi diğer jeopolitik ko- bir düzen tahsis etmek ve de- Minsk anlaşmaları da dahil ol- nular nedeniyle gerildi. Genel mokrasi temellerini oturtma- mak üzere krizi diplomasi yo- olarak, Türkiye’nin Rusya-Uk- ya çalışmakla geçiren iki ülke, luyla çözmek için birkaç giri- rayna Savaşı konusundaki po- takvimler 2014’ü gösterdiğinde şimde bulunulur. Ateşkes büyük zisyonu, Rusya’nın bölgedeki bir kez daha karşı karşıya ge- ölçüde sağlanmış gibi olsa da eylemlerine karşı eleştirel du- lir. Rusya yanlısı olarak görülen anlaşmalar hiçbir zaman tam ruşunu korurken, tarafsızlık ve Ukrayna Devlet Başkanı Vik- olarak uygulanmaz ve durum barışçıl bir çözüme destek nite- tor Yanukoviç’in devrilmesi ve kırılgan olmaya devam eder. liğindedir. Ayrıca Türkiye, sava- Ukrayna’da Batı yanlısı bir hü- şın taraflarını “kaybedilmemesi kümetin iktidara gelmesi Rus Günümüze gelindiğinde 24 Şu- gereken müttefikler’’ olarak en tarafını rahatsız eder. Rusya, bat 2022 tarihinde Moskova başından beri dile getirdi. Do- bu gelişmelere karşılık olarak saatiyle 06.00 civarında Rusya layısıyla Türkiye, savaşın iki ta- yeni hükümeti tanımaz ve Ya- Devlet Başkanı Vladimir Pu- rafıyla da iyi ilişkileri ve stratejik nukoviç’in devrilmesini dar- tin’in “Ukrayna’nın askerden ve anlaşmaları olan bir ülke olarak be girişimi olarak nitelendirir. Nazizm’den arındırılması” ifa- iki ülkeyi müzakere masasına desiyle “özel bir askerî operas- oturtmayı görev edindi. Rus- Kırımlıların çoğunluğunun Uk- yon” ilan etmesiyle çatışmalar ya’nın Ukrayna’yı işgalinin 34. rayna’dan ayrılmak için oy kul- bir kez daha başlar. Füzeler ve gününde taraflar İstanbul’daki landığı tartışmalı bir referan- roketler başta başkent Kiev ol- Cumhurbaşkanlığı Dolmabah- dumun ardından Mart 2014’te mak üzere Ukrayna’daki birçok çe Çalışma Ofisi’nde bir araya Kırım, Rusya tarafından ilhak kenti hedef alır. Akabinde Uk- geldi. Dışişleri Bakanı Mevlüt edilir ve Rusya Federasyonu’na rayna Devlet Başkanı Volodimir Çavuşoğlu, görüşmelerin baş- katılır. Kırım’ın ilhakı, Avrupa Zelenski sıkıyönetim ve sefer- lamasından bu yana en anlamlı Birliği ve ABD tarafından Rus- berlik ilan eder, özellikle Avrupa ilerlemeyi kaydettiklerini söy- ya’ya ekonomik yaptırımların Birliği ve ABD’den silah yardımı ledi. Dört saat süren görüşme- uygulanmasına yol açar. Kı- talebinde bulunur. Bir yılı aşkın lerde Ukrayna, Rusya’ya askerî rım’ın ilhakından sonra, Rus süreyle devam eden savaş, Tür- ittifaklara katılmayacağının ve yanlısı ayrılıkçılar ve Ukrayna kiye’nin birçok barışçıl diplo- tarafsız statüsünü koruyacağı- yanlısı ayrılıkçılar, ülkenin doğu matik girişimine rağmen ne ya- nın güvencesini verdi; buna kar- kesiminde bulunan Ukrayna’nın zık ki halen devam etmektedir. şılık Türkiye’nin de dahil olduğu Donbas bölgesinde çatışmaya 8 garantör ülkenin yer aldığı başlar. Durum daha sonra, Rus ‘‘Yurtta sulh, cihanda sulh’’ aşamalı bir güvenlik yapısı teklif yanlısı ayrılıkçıların bölgedeki Türkiye bulunduğu jeopolitik etti. Kiev yönetimi Ukrayna’da birçok şehir ve kasabanın kont- konum ve tarihi zenginliği sebe- yabancı ülkelere ait askerî üsle- rolünü ele geçirmesiyle kötüleş- biyle çevresindeki birçok olayda rin bulunmaması talebini kabul meye başlar. Ukrayna hükümeti, rol alan ve zaman zaman yer ederken Rusya’dan Avrupa Bir- işgal altındaki bölgelerin kont- almak zorunda kalan bir ülke- liği üyeliğine karşı çıkmamasını rolünü geri almak için askerî bir dir. Türkiye, 2022 yılında baş- istedi. Görüşmeler ile ilerleme operasyon başlatır ve bu, binler- layan Rusya-Ukrayna Savaşı’na kaydedilmiş olsa da günümüz- ce kişinin ölümüyle sonuçlanan doğrudan dahil olmadı ancak de hâlâ savaşı bitirecek nihai bir uzun süreli bir çatışmaya sebep Ukrayna’nın toprak bütünlüğü- karar alınamadı. Yine de Türki- olur. Tüm bunlar yaşanırken ne ve egemenliğine desteğini ye’nin “imparatorluk refleksi’’ Batı’nın uyguladığı yaptırımlar dile getirdi ve çatışmaya barışçıl göstererek bu müzakerelere ön- Rusya ekonomisini önemli ölçü- bir çözüm bulunması çağrısın- cülük edip ev sahipliği yapma- de etkileyerek ekonomik büyü- da bulundu. Türkiye, Ukrayna sı çok mühimdir. Ulu önderimiz menin gerilemesine ve rublenin halkına insanî yardım sağlamak Mustafa Kemal ATATÜRK’ün değer kaybetmesine neden olur. için de adımlar attı. Ayrıca Tür- “Yurtta sulh, cihanda sulh’’ sözü kiye, Rusya’nın Kırım’ı ilhakını bir kez daha anlam kazanmıştır. Rusya’nın Ukrayna’daki eylem- ve Ukrayna’nın doğusunda- leri Batılı ülkelerle ilişkilerin ki ayrılıkçı isyancılara verdiği bozulmasına ve G8 gibi bir dizi desteği eleştirdi. Öbür taraftan 16

Demokrasi ile Otokrasi Karşı demdedir, Ukrayna halkı da bu Silah, erzak, ilaç ve hatta askerî Batınay KaplanI Demokrasi ile Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya - Ukrayna Savaşı Karşıya kararı desteklemektedir. Fakat yardımlar yapılmaya başlanır. Elbette savaşı değerlendirir- Rusya’nın inisiyasyonu ile dö- Rusya’ya önemli ölçüde eko- 17 ken tarafları sadece Ukrayna ve nemin Ukrayna Cumhurbaşkanı nomik yaptırımlar uygulanır. An Rusya olarak ele almak çok sığ Viktor Yanukoviç görüşmeleri itibariyle savaşın tarafları Uk- bir bakış açısı olacaktır. Esasen askıya alır. Bu karar sonrası halk rayna ve Rusya olmaktan çıkar. savaş Rusya’nın ABD ve Avru- sokaklara dökülür “Yevromay- Üçüncü bir taraf olarak ABD ve pa Birliği ile olan, kısaca “Batı’’ dan’’ denilen iç karışıklık başlar. Avrupa kısaca Batı tarafı da sa- ile olan uyuşmazlığıdır. Zelenski Rusya bu karışıklıklara aldırmaz vaşa dahil olmuş olur. Özellikle hükümetinin Ukrayna’da iktida- ve Kırım’ı işgal eder zira Sivas- ABD tarafı bu savaş sayesinde ra gelmesiyle beraber ülkede topol’de Amerikan gemilerinin birçoğu üyesi tarafından beyin yapılmak istenen reformlar ba- demirlemesi kendileri için fe- ölümü gerçekleşti denilen NA- tıya yakınlaşma yolunda atılan laket olarak düşünülür. Ukray- TO’nun tekrardan canlanmasını adımlardan ibaretti. Özellikle na’da yeni hükümet başa geçti- sağlar. Tersine bir propaganda NATO’ya katılma kararı Rus- ğinde ise sözde bir referandum ile Putin’i hedef alır ve aleyhinde ya açısından bardağı dolduran ile Kırım çoktan ilhak edilip Rus propagandalar yapmaya başlar. son damla oldu. Putin her ne topraklarına katılmış olur. Pu- Bu propagandalar özellikle Av- kadar komünist rejimi benim- tin’in politikasının şifreleri artık rupa’da bulunan Rus oligarkla- semese de SSCB’nin eski şaşâlı tamamen çözülmüş olur, bölge- rın sahip olduğu iş yerleri hedef günlerine özlem duyduğu inkâr yi karıştır, karışan bölgeye asker alınarak devam eder. Dolayısıyla edilemez. Dolayısıyla SSCB’den yolla, bölgeyi kontrol altına al ve Batı tarafı hem müstakbel müt- ayrılan her devleti hâlâ kendi kendine bağla. O yıllarda “An- tefiki Ukrayna’yı yalnız bırak- güdümlerinde bulunan ülkeler- ti-Amerikanizm” ve 2008 Dünya madık mesajını vermiş hem de miş gibi düşünür. Rusya’da ik- Ekonomik krizi nedeniyle Rus- son birkaç senede kendilerine tidara geçtiği günden itibaren ya’ya Batı tarafından bir karşılık rakip olarak gösterilen Putin’e geçmişte SSCB’nin sınırlarında gelmez. Özellikle 2003’te Irak’ta ilk darbeyi vurmuş olur. Niha- bulunan toprakları ufak ufak yaşananlar ABD için büyük bir yetinde otokrasi ile demokrasi- Rusya’ya tekrardan katmayı po- prestij kaybıdır. Putin bunları da nin sıcak savaşı başlamış olur. litika edinir. İlk kuple 2008’de fırsat bilerek Batı’yı her yere sa- Gürcistan’da dinlenir, 2008 yı- vaş getiren sömürgeciler olarak, Şahsımca lında Gürcistan’ın Avrupa Birli- kendisini ise barış getiren melek Açıktır ki bu savaş sadece; ta- ğine girmesi konuşulurken tam olarak propagandalara başlar. rafları değil, komşu ülkeleri Av- bu sırada ne tesadüf ki ülkenin rupa Birliğini, Türkiye’yi hatta Abhazya ve Güney Osetya böl- 2015 yılında sürpriz bir şekilde tüm dünyayı etkilemektedir. Sa- gelerinde silahlı ayaklanmalar Suriye’de Esad rejimini destek- vaş sonucunda birçok sivil yara- başlar, Gürcistan ordusu ayak- lerler. Kısa sürede Rusya, Suri- lanmış, hayatını kaybetmiş ve sı- lanmaları bastırmak için ordu- ye’de hem hava hem de liman ğınmacı durumuna düşmüştür. larını bölgelere gönderir. Ordu- üssüne sahip olur. Suriye son- Kanaatimce savaşın sonucunda ların bölgelere vardıktan sonra rası elde edilen kazanımlarla uluslararası hukuk alanında bir- gördükleri tek şey ayaklanan ay- Putin Rusya’yı tekrardan “sü- den çok köklü değişiklik yaşa- rılıkçı gruplar değildir, Rus ordu- per güç’’ klasmanına yükselt- nacaktır. Öte yandan bu savaşı ları da bölgede konuşlanmıştır. miş olur. 2022 yılında ise işler İran’da yaşanan halk ayaklan- Kısa süren çatışmalar sonucun- değişir, Rusya ilk defa politika- maları ile beraber değerlendi- da Rusya önce iki bölgenin ba- sından sapmak zorunda kalır. rilmesi gerektiği inancındayım. ğımsızlığını tanır, daha sonra iki Ukrayna’nın Donbas bölgesi- Son birkaç senede doğu blo- bölgenin de Rusya topraklarına ni de politikası sürecinde elde ğunun sağlam ilişkiler kurması katılması isteğini onaylar. Pu- etmeyi hedefler lâkin bu sefer ABD’yi rahatsız etmiş olmalı ki tin’in politikasının ortaya çıktığı evdeki hesap çarşıya uymaz. CIA’in, Ukrayna’da ve İran’da, ilk andır bu savaş. Putin bu şekil- Putin Ukrayna’nın işgal altında- SVR ve SAVAK’tan daha doğru de Rusya’yı tekrardan süper güç ki bölgelerinde karışıklığın bü- istihbaratî bilgilere sahip olduğu haline getirmeye başlamıştır. yüyeceğini, Ukrayna’nın karşı gerçeği anlam kazansın. Ken- koyamayacağını düşünür lâkin dimiz açısından ele aldığımızda İkinci kuple ise Ukrayna’da du- Zelenski hükümeti ve Ukrayna devlet erkânının en başından yulur. 2014 yılında günümüzdeki halkı hemen karşılık verir. Batı beri açıkladığı gibi gerçekten gibi Ukrayna’nın Avrupa Birliği bu sefer sessiz kalmaz ve Ukray- iki ülke de bizim kaybetmeme- ve NATO’ya giriş süreci gün- na’yı maddî manevî destekler. miz gereken müttefiklerimiz. O

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 yüzden iki ülkeyi barış amacıyla ETKİLERİ’’, ANADOLU AJANSI di-220957 müzakere masasına oturtmak (1 Mart 2022) https://www. HABER GLOBAL, 2023, ‘’NA- çok önemli ve bizim için yük- aa.com.tr/tr/analiz/gorus-rus- TO’DAN RUSYA-UKRAYNA sek prestij kazanımıdır. Osmanlı ya-ukrayna-savasinin-turkiye- SAVAŞININ SEYRİNE İLİŞ- İmparatorluğunun halefi olarak, ye-etkileri/2519470 KİN FLASH İDDİA!’’ https:// bölgede etkin rol oynayacak GAZETE DUVAR, 2022 ‘’PES- h a b e r g l o b a l . c o m . t r/d u n y a / şekilde imparatorluk refleksleri KOV: UKRAYNA ARASINDAKİ natodan-rusya-ukrayna-sa- gösterme politikası doğru yön- GÖRÜŞ AYRILIKLARI, RUS- vasinin-seyrine-iliskin-flas-id- de ilerlemektedir. Umarım bun- YA-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ İÇİN dia-226391 ca çaba boşa çıkmaz ve en kısa ENGEL DEĞİL’’, https://www. HABER GLOBAL, 2023, ‘’BEL- zamanda olumlu sonuçlar alınır. gazeteduvar.com.tr/peskov-uk- ÇİKA, UKRAYNA’YA TANKSA- Son olarak en acısı milyonlarca rayna-konusundaki-gorus-ayri- VAR VE UÇAKSAVAR GÖNDE- insanın yaşadığı sıkıntılar. Uk- liklari-rusya-turkiye-iliskileri-i- RİYOR’’ https:// raynalı birçok insan öldü, yara- cin-engel-degil-haber-1554180 haberglobal.com.tr/dunya/bel- landı, yakınlarını kaybetti veya HABER GLOBAL, 2023, ‘’ER- cika-ukraynaya-tanksavar-ve-u- ülkesini terk etmek zorunda DOĞAN PUTİN İLE GÖRÜŞTÜ’’, caksavar-gonderiyor-226538 kaldı. Bu da bir kez daha gözler h t t p s : // h a b e r g l o b a l . c o m . t r/ HABER GLOBAL, 2023, ‘’BA- önüne serdi ki, insanlık olarak gundem/son-dakika-erdogan-i- KAN LAVROV’DAN ÇARPICI savaşlara ve yıkımlara, değil; le-putin-gorustu-225641 İFADE: BATI, RUSYA’YA KARŞI barışa ve adalete ihtiyacımız var. HABER GLOBAL, 2023, ‘’BA- GERÇEK SAVAŞA GİRDİ’’ htt- KAN ÇAVUŞOĞLU’NDAN ps://haberglobal.com.tr/dunya/ Kaynakça ÜÇLÜ GÖRÜŞME TARİHİNE rusya-disisleri-bakani-lavrov- CONQUEST, R. 1986, ‘’THE İLİŞKİN AÇIKLAMA’’ https:// dan-carpici-ifade-bati-rusya- HARVEST OF SORROW’’, OX- haberglobal.com.tr/gundem/ y a - k a r s i - g e r c e k- s a v a s a - g i r- FORD UNIVERSITY PRESS bakan-cavusoglundan-turki- di-227079 BOZKURT, K. 2022, ‘’ULUSLA- ye-suriye-rusya-arasindaki-uc- HABER GLOBAL (15 Ocak RARASI HUKUK AÇISINDAN lu-gorusme-tarihine-iliskin-a- 2023). RUSYA KRİTİK NOKTA- UKRAYNA-RUSYA SAVAŞINA ciklama-224947 YI ELE GEÇİRDİ, YENİ HEDEFİ İLİŞKİN NOTLAR, https://www. HABER GLOBAL, 2023, ‘’İB- BURASI! RUSYA-UKRAYNA SA- okan.edu.tr/hukuk/sayfa/8120/ RAHİM KALIN:RUSYA-UK- VAŞINDA SON DURUM [VİDEO uluslararasi-hukuk-acisin- RAYNA SAVAŞI ŞİDDET- DOSYASI]. ERİŞİM ADRESİ ht- dan-ukrayna-rusya-savasina-i- LENECEK GÖRÜNÜYOR’’ tps://www.youtube.com/wat- liskin-notlar/ h t t p s : // h a b e r g l o b a l . c o m . t r/ ch?v=IVOvbPy_3mw PETER, L. ‘’RUSYA, UKRAYNA dunya/cumhurbaskanligi-soz- ARSLAN, E. ‘’RUSYA’NIN SOV- SINIRINA NEDEN ASKERİ YIĞI- cusu-ibrahim-kalin-rusya-uk- YETLER SONRASI DÖNEMDE NAK YAPIYOR?’’, BBC (15 Nisan rayna-savasi-siddetlenecek-go- DAHİL OLDUĞU SAVAŞLAR’’, Batınay KaplanI Demokrasi ile Otokrasi Karşı Karşıya: Rusya - Ukrayna Savaşı 2021) https://www. runuyor-223643 HABERTÜRK (25 Şubat 2022) bbc.com/turkce/haberler-dun- HABER GLOBAL ,2023, ‘’CB https://www.haberturk.com/ ya-56746772 SÖZCÜSÜ KALIN: ERDOĞAN, son-31-yilda-rusya-nin-savasla- BBC, 2022, ‘’RUSYA-UKRAY- YARIN PUTIN VE ZELENS- ri-3356799 NA HEYETLERİ İSTANBUL’DA KI İLE GÖRÜŞECEK’’, https:// GÖKSEDEF, E. ‘’RUSYA’NIN GÖRÜŞTÜ, UKRAYNA TÜRKİ- haberglobal.com.tr/gundem/ UKRAYNA’YI İŞGALİ: NEDEN YE’NİN GARANTÖR ÜLKELER cumhurbaskanligi-sozcu- ŞİMDİ?’’, BBC (26 Şubat 2022) ARASINDA OLMASINI İSTEDİ.’’, su-kalin-cumhurbaskani-erdo- https://www.bbc.com/turkce/ https://www.bbc.com/turkce/ gan-yarin-putin-ve-zelenski-i- haberler-dunya-60530990 haberler-dunya-60912025 le-gorusecek-223101 KARAHAN, S. ‘’UKRAYNA-RUS- AKPINAR, K. ‘’RUSYA-UKRAY- HABER GLOBAL, 2022, ‘’RUSYA, YA KRİZİNİN TÜRKİYE’YE ETKİ- NA GERİLİMİ EKSENİNDE TÜR- UKRAYNA ORDUSUNUN, ABD Sİ NE OLUR?’’ , HABERTÜRK KİYE’NİN STRATEJİK ÖNEMİ’’, VE MÜTTEFİKLERİNİN YARDIM- (22 Şubat 2022) https://www. TRTHABER (11 Mart 2022) htt- LARI SAYESİNDE AKTİF DİRE- haberturk.com/ukrayna-rus- ps://www.trthaber.com/haber/ NİŞ GÖSTERDİĞİNİ SÖYLEDİ’’ ya-krizinin-turkiyeye-ekono- gundem/rusya-ukrayna-gerili- h t t p s : // h a b e r g l o b a l . c o m . t r/ mik-etkisi-ne-olur-3352585-e- mi-ekseninde-turkiyenin-stra- dunya/rusya-ukrayna-ordu- konomi tejik-onemi-662982.html sunun-abd-ve-muttefikleri- HABERTÜRK TV (7 Mart 2022). KOÇAK, M. ‘’RUSYA-UKRAY- nin-yardimlari-sayesinde-ak- PROF. DR. İLBER ORTAYLI NA SAVAŞININ TÜRKİYE’YE tif-direnis-gosterdigini-soyle- TARİH VE SİYASET IŞIĞINDA 18

RUSYA-UKRAYNA İLİŞKİLERİ- www.cia.gov/readingroom/ LİN DEVRİNDE AÇLIKTAN Nİ ANLATTI [VİDEO DOSYASI]. document/cia-r dp80- ÖLEN UKRAYNALILAR: HO- ERİŞİM ADRESİ https://www. 00809a000600330323-6 LODOMOR KITLIK MI, SOYKI- youtube.com/watch?v=cRPSGj- CIA.gov, 2016, ‘’CURRENT ECO- RIM MI?’’ https://tr.euronews. boPP4&t=8s NOMIC AND POLITICAL TREN- c o m / 2 0 2 2 / 1 1 / 2 7/s t a l i n - d e v - SPEAKERAGENCY, 2022, DS IN THE WESTERN UKRAINE’’ rinde-acliktan-olen-ukraynali- ‘’RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI- https://www.cia.gov/readingro- lar-holodomor-kitlik-mi-soyki- NIN EKONOMİK ETKİLERİ’’ o m /d o c u m e n t /c i a - r d p 8 0 s - rim-mi https://www.speakeragency. 0 1 5 4 0 r 0 0 1 5 0 0 0 6 0 0 03 -2 C I A . UKRHABER, 2018, ‘’HAFI- com.tr/blog/rusya-ukrayna-sa- gov, 2016, ‘’ IMPORTANT ZA: EUROMAİDAN OLAY- vasinin-ekonomik-etkileri INDUSTRIAL AREAS’’ LARI’NDAN GÖRÜNTÜLER’’ CIA.gov, 2016, ‘’ORGANI- ht tps: //w w w.cia .gov/rea - h t t p s : // w w w. u k r h a b e r. c o m / ZATIONS, PERSONALITIES d i n g r o o m /d o c u m e n t /c i a - r- blog/hafiza-euromaidan-olay- OF UKRAINIAN LIBERA- dp82-00047r000100190001-8 larindan-goruntuler TION MOVEMENT’’ https:// EURONEWS, 2022, ‘’STA- 19

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Altay Onur Şener Eine vergleichende Analyse der Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit und der institutionellen Schiedsgerichtsbarkeit Das Schiedsverfahren ist eine der Verwaltung des Schiedsver- Vorteile der institutionellen Form der alternativen Streitbe- fahrens übernimmt. Jede Insti- Schiedsgerichtsbarkeit ilegung, die es ermöglicht, Mei- tution hat ihre eigenen Regeln, Einer der Vorteile des institutio- nungsverschiedenheiten zwisc- die einen Rahmen für das Schie- nellen Schiedsverfahrens ist die hen zwei Parteien außerhalb des dsverfahren bilden, und ihre ei- Verfügbarkeit vorher festgele- traditionellen Gerichtssystems gene Form der Verwaltung, um gter Regeln und Verfahren. Die beizulegen. Schiedsverfahren den Prozess zu unterstützen. etablierten Regeln und Verfah- werden häufig zur Beilegung ren stellen sicher, dass das Sc- Altay Onur Şener I Eine vergleichende Analyse der Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit und der institutionellen Schiedsgerichtsbarkeit von Handelsstreitigkeiten einge- In einem institutionellen Schie- hiedsverfahren rechtzeitig be- setzt, insbesondere im Zusam- dsverfahren ernennen die Par- ginnt. menhang mit internationalen teien eine Schiedsinstitution, die Ein weiterer Vorteil der institu- Handelstransaktionen. Das Sc- das gesamte Verfahren durch- tionellen Schiedsgerichtsbar- hiedsgericht besteht aus einer führt. Die Justiz in der institutio- keit besteht darin, dass es die oder mehreren unabhängigen nellen Schiedsgerichtsbarkeit ist Parteien und die Schiedsrichter Personen, die von den Parteien kein Schiedszentrum, sondern vermeidet, ihre Vergütung zu ausgewählt oder durch einen von den Parteien ausgewählte diskutieren, zu vereinbaren und von den Parteien vereinbarten Schiedsrichter. Institutionelle Sc- festzulegen. Dies bedeutet, dass Mechanismus ernannt werden. hiedsverfahren erfordern, dass die Schiedsrichter eine gewisse Das Schiedsverfahren ist die die Parteien eine Schiedsvere- materielle Distanz zu den Par- einzige Alternative zum Gerich- inbarung treffen, die eine Schie- teien wahren können. Das Sc- tsverfahren, um eine endgültige, dsinstitution zur Beilegung ihrer hiedsverfahren kann fortgesetzt verbindliche und durchsetzbare gegenwärtigen oder zukünfti- und ein Schiedsspruch erlassen Beilegung einer Streitigkeit zu gen Rechtsansprüche bestimmt. erreichen. Aufgrund seiner zah- werden, selbst wenn eine Partei lreichen Vorteile gegenüber Ge- Da Schiedsinstitutionen Verfah- scheitert oder sich weigert, am richtsverfahren ist das Schieds- ren und Regeln zur Beilegung Schiedsverfahren teilzunehmen. verfahren zum bevorzugten und von Streitigkeiten festgelegt ha- Darüber hinaus argumentiert am weitesten verbreiteten Me- ben, müssen die Parteien im Ge- ein führender internationaler chanismus zur Beilegung inter- gensatz zu einem Ad-hoc-Schie- Schiedskommentator, dass das nationaler Handelsstreitigkeiten dsverfahren die Anforderungen spezialisierte Personal einer Sc- geworden. In diesem Aufsatz an ihr Schiedsverfahren nicht hiedsinstitution einen besseren werden die beiden Arten von Sc- festlegen. Service bietet als Ad-hoc-Ents- hiedsverfahren, ad hoc und ins- cheidungen nationaler Gerich- titutionelle Schiedsgerichtsbar- Häufig enthält der Vertrag zwis- te mit wenig, wenn überhaupt, keit, hinsichtlich ihrer Vor- und chen zwei Parteien eine Schie- Erfahrung oder institutionellen Nachteile verglichen. dsklausel, die eine bestimmte Ressourcen für solche Angele- Institution als Schiedsverwalter genheiten. Institutionelle bestimmt. Wenn institutionelle Schiedsgerichtsbarkeit Verwaltungsgebühren für die Weiterhin erspart die instituti- Ein institutionelles Schiedsver- Parteien kein Problem darstellen, onelle Schiedsgerichtsbarkeit fahren ist ein S chiedsverfah- wird dieser Ansatz in der Regel den Parteien und ihren Anwäl- ren, bei dem eine spezialisierte weniger formellen „Ad-hoc“-Sc- ten den Aufwand, das Schieds- Institution eingreift und die Rolle hiedsverfahren vorgezogen. verfahren festzulegen und eine 20

Schiedsklausel zu entwerfen, die Streitwert erheblich hoch sein verfahrens anzugeben, da dies Altay Onur Şener I Eine vergleichende Analyse der Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit und der institutionellen Schiedsgerichtsbarkeit von der Institution bereitgestellt können. Manchmal kann es so- erhebliche Auswirkungen auf wird. Nachdem die Parteien eine gar mehr als der eigentliche mehrere Aspekte wie die Ver- 21 Institution ausgewählt haben, Streitwert sein. fahrensgesetze für das Schieds- können sie den Klauselentwurf verfahren und die Vollstreckbar- dieser Institution in ihren Vertrag Ein weiterer Nachteil ist die Bü- keit des Schiedsspruchs haben aufnehmen. rokratie innerhalb der Instituti- wird. Können sich die Parteien on. Dies kann zu Verzögerungen im Detail nicht einigen, werden Außerdem setzt sich das Sc- und zusätzlichen Kosten führen, alle offenen Probleme und Fra- hiedsgremium einer Institution was offensichtlich nicht zu Guns- gen im Zusammenhang mit der normalerweise aus Experten ten der Parteien ist, die sich für Durchführung des Schiedsver- aus verschiedenen Regionen ein institutionelles Schiedsver- fahrens vom Ort des Schieds- der Welt zusammen und um- fahren entscheiden. verfahrens entschieden. Dieser fasst viele verschiedene Berufe. Ansatz funktioniert jedoch nur, Dies ermöglicht es den Parteien, Außerdem können die Parte- wenn der Sitz des Schiedsver- einen Schiedsrichter auszuwäh- ien aufgefordert werden, inner- fahrens über ein etabliertes Sc- len, der über die erforderlichen halb unrealistischer Fristen zu hiedsgesetz verfügt. Fähigkeiten, Erfahrungen und antworten, was den Streitparte- Fachkenntnisse verfügt, um ein ien, die im Rahmen eines institu- Ad-hoc-Verfahren müssen ni- schnelles und effektives Streit- tionellen Schiedsverfahrens zu cht vollständig von der institu- beilegungsverfahren bereitzus- schlichten sind, Schwierigkeiten tionellen Schiedsgerichtsbarkeit tellen. Es ist jedoch zu beach- bereiten kann. getrennt werden. Oft kann die ten, dass die Parteien lediglich Ernennung eines qualifizierten einen Schiedsrichter benennen Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit Schiedsrichters dazu führen, – es obliegt der Institution, eine dass sich die Parteien darauf Ernennung vorzunehmen, und Ein Ad-hoc-Schiedsverfahren ist einigen, einen institutionellen der Institution steht es frei, eine ein Schiedsverfahren, das nicht Anbieter als Ernennungsbehör- Ernennung abzulehnen, wenn von einer Institution verwaltet de zu benennen. Darüber hina- sie der Ansicht ist, dass dem wird. Die Parteien müssen daher us können die Parteien jederzeit nominierten Schiedsrichter die alle Aspekte des Schiedsverfah- beschließen, einen institutionel- erforderliche Kompetenz oder rens selbst bestimmen. Beispiel- len Anbieter mit der Verwaltung Unparteilichkeit fehlt. sweise müssen die Parteien die des Schiedsverfahrens zu bea- Anzahl der Schiedsrichter bes- uftragen. Hinzu besteht ein weiterer Vor- timmen, diese Schiedsrichter teil der institutionellen Schie- ernennen und über das anwend- Vorteile der Ad-hoc- dsgerichtsbarkeit darin, dass bare Recht und das Verfahren Schiedsgerichtsbarkeit die Parteien und Schiedsrichter zur Durchführung des Schieds- Einer der Vorteile der Ad-ho- Unterstützung und Rat von ins- verfahrens entscheiden. c-Schiedsgerichtsbarkeit ist die titutionellen Mitarbeitern einho- Flexibilität, die es den Parteien len können. Bei einer weniger Unter der Voraussetzung, dass ermöglicht, über das Streitbei- formellen Ad-hoc-Vereinbarung die Parteien kooperieren, haben legungsverfahren zu entschei- müssten sich die Parteien des Ad-hoc-Verfahren das Potenzial, den. Dies erfordert zwangsläu- Schiedsverfahrens an das Ge- flexibler, schneller und kosten- fig einen größeren Aufwand, richt wenden, um das Schieds- günstiger zu sein als institutio- Kooperation und Fachwissen verfahren voranzutreiben, was nelle Verfahren. Allein das Feh- der Parteien bei der Festlegung zwangsläufig zu weiteren Kos- len von Verwaltungsgebühren der Schiedsgerichtsordnung. ten führen würde. ermutigt zur Anwendung des Die Parteien können sich häufig Ad-hoc-Verfahrens. missverstehen, da sie untersc- Nachteile der institutionellen hiedliche Nationalitäten haben Schiedsgerichtsbarkeit Die Schiedsvereinbarung, ob sie und aus unterschiedlichen Ge- Einer der Nachteile des insti- vor oder nach dem Entstehen richtsbarkeiten stammen, und tutionellen Schiedsverfahrens einer Streitigkeit getroffen wird, dies kann ein Grund für die Ver- besteht darin, dass die Verwal- kann einfach festlegen, dass zögerung des Schiedsverfahrens tungsgebühren für Dienstleis- „Streitigkeiten zwischen den sein. Sobald ein Streit entsteht, tungen und die Nutzung der Parteien geschlichtet werden“. neigen die Parteien auch dazu, Einrichtungen bei einem großen Es ist sehr vorzuziehen, zumin- sich nicht einig zu sein, und der dest auch den Ort des Schieds-

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Mangel an erforderlicher Zu- c-Schiedsgerichtsbarkeit. Die terung des Schiedsverfahrens sammenarbeit kann die Absi- Parteien können ihren eigenen zusammenzuarbeiten, kann zu cht der Parteien vereiteln, ihren Zeitplan für das Schiedsverfah- einem unangemessenen Zei- Streit durch ein Ad-hoc-Schie- ren festlegen, einschließlich der taufwand bei der Lösung der dsverfahren beizulegen. Solche Zeit, innerhalb der der Schie- Probleme führen. Situationen können vermieden dsspruch voraussichtlich veröf- Altay Onur Şener I Eine vergleichende Analyse der Ad-hoc-Schiedsgerichtsbarkeit und der institutionellen Schiedsgerichtsbarkeit werden, wenn die Parteien ve- fentlicht wird. Hinzu haben Parteien, die eine reinbaren, dass das Schiedsver- Ad-hoc-Schiedsklausel in den fahren nach bestimmten Schie- Nachteile der Ad-hoc-Schieds- zugrunde liegenden Vertrag dsregeln durchgeführt werden gerichtsbarkeit zwischen ihnen aufnehmen oder soll. Dies führt zu reduzierten die Bedingungen des Schieds- Beratungs- und Anwaltskosten Erstens müssen die Parteien Vor- verfahrens vereinbaren möch- und erleichtert auch den frühen kehrungen für die Durchführung ten, nachdem ein Streit ents- Beginn des Schiedsverfahrens, des Schiedsverfahrens treffen, tanden ist, die Möglichkeit, ein da sich die Parteien nicht auf verfügen jedoch möglicherwei- vollständiges Regelwerk auszu- den zeitaufwändigen Prozess se nicht über die erforderlichen handeln, das ihren Bedürfnissen der Festlegung komplexer Sc- Kenntnisse und Fachkenntnisse. entspricht. Dieser Ansatz kann hiedsregeln einlassen. Schiedsverfahren werden in der jedoch viel Zeit, Aufmerksam- Regel von Personen durchge- keit und Kosten erfordern, ohne Ein weiterer Vorteil der Ad-ho- führt, die keine Anwälte sind – dass garantiert werden kann, c-Schiedsgerichtsbarkeit bes- dies kann jedoch insbesondere dass die schließlich vereinbarten teht darin, dass sie billiger ist als bei internationalen Handelssc- Bedingungen alle Eventualitä- die institutionelle Schiedsgerich- hiedsverfahren zu Fehlentschei- ten berücksichtigen. Wenn sich tsbarkeit. Die Parteien zahlen nur dungen führen. die Parteien vor Auftreten einer die Gebühren der Schiedsrichter, Streitigkeit nicht auf Schiedsbe- Anwälte oder Vertreter und die Außerdem, wenn die Zusamme- dingungen geeinigt haben, ist Kosten, die für die Durchführung narbeit zwischen den Parteien es außerdem unwahrscheinlich, des Schiedsverfahrens anfallen, mangelhaft ist oder seitens des dass sie dabei uneingeschränkt d. h. Auslagen der Schiedsrich- Schiedsgerichts, das das Schie- kooperieren, sobald eine Streiti- ter, Gebühren für den Veranstal- dsverfahren durchführt oder gkeit entstanden ist. tungsort usw. Sie müssen keine den Schiedsspruch verfasst, Gebühren an eine Schiedsinsti- eine Verzögerung vorliegt, muss Fazit tution zahlen, die teuer sein kön- eine Partei möglicherweise eine nen. Um die Kosten zu senken, gerichtliche Intervention beant- Zusammenfassend haben können die Parteien und die Sc- ragen. hiedsrichter vereinbaren, das Sc- sowohl Ad-hoc-Schiedsgerich- hiedsverfahren in den Büros der Weiterhin kann das Schiedsgeri- Schiedsrichter durchzuführen. cht in komplexen Fällen versuc- tsbarkeit als auch institutionelle hen, einen Sekretär zu ernennen, Die Schiedsrichterhonorare wer- der sich um die damit verbunde- Schiedsgerichtsbarkeit ihre Vor- den direkt zwischen den Par- ne beträchtliche Verwaltungsar- teien und den Schiedsrichtern beit kümmert. Die zusätzlichen und Nachteile. Die Wahl zwisc- ausgehandelt, während bei insti- Kosten des Sekretariatshonorars tutionellen Schiedsverfahren die tragen zur Kostenbelastung des hen den beiden hängt von den Schiedsrichterhonorare von der Schiedsverfahrens bei. Institution festgelegt werden. spezifischen Bedürfnissen und Der Nachteil hierbei ist, dass Ein weiterer Nachteil des Ad-ho- dies zu einer unangenehmen c-Ansatzes besteht darin, dass Anforderungen der am Streit Diskussion führen kann und die seine Wirksamkeit von der Be- Parteien in bestimmten Fällen reitschaft der Parteien abhän- beteiligten Parteien ab. möglicherweise keine Gebühre- gen kann, sich auf Verfahren zu nermäßigung aushandeln kön- einem Zeitpunkt zu einigen, zu Literaturverzeichnis: nen. dem diese bereits strittig sind. Das Versäumnis einer oder be- İçten B. and İslam İ. (Oktober 3, Außerdem ist Geschwindigkeit ider Parteien, bei der Erleich- 2022) Institutional Arbitration & ein weiterer Vorteil der Ad-ho- Ad Hoc Arbitration. Abgerufen von https://sengunhukukyayin- lari.com/en/institutional-arbitra- tion-ad-hoc-arbitration/ William Hartnett, QC and Micha- el Schafler. (September 2017). Ad Hoc v. Institutional Arbitration – Advantages and Disadvantages. Abgerufen von https://adric.ca/ wp-content/uploads/2017/09/ 22

Hartnett-and-Shafler.pdf Abgerufen von https://www. Mariyah Sariya.( Januar 2, Vasudha Tamrakar and Ga- ifcreview.com/articles/2022/ 2021). Institutional Arbitra- rima Tiwari. (o.D.). Ad Hoc may/status-and-advanta- tion in India. Abgerufen von And Institutional Arbitration. ges-of-ad-hoc-arbitration/ h t t p s : // k n o w l a w. i n / i n d e x . Abgerufen von https://www. Vikrant Nehra. (Oktober 17 php/2021/01/02/institutio- legalserviceindia.com/article/ 2022). Ad Hoc Versus Institu- nal-arbitration-in-india/ l64-Ad-Hoc-and-Institutio- tional Arbitration. Abgerufen nal-Arbitration.html von https://www.lexology. İngilizce Versiyon: Institutional vs. ‘ad hoc’ arbit- c o m / l i b r a r y/d e t a i l . a s px ?- ration. (12 Aug 2011). Abgeru- g = 5 4 47 1 e c 2-3 1 6 7- 4 c 5 5 - a - fen von https://www.pinsent- 1c8-fb8457a46abc masons.com/out-law/guides/ Acar Hüseyin.(November 19 institutional-vs-ad-hoc-arbit- 2020). Comparison Of Ad ration Hoc Arbitration And Institu- Megan Paget Brown. (31 Mai tional Arbitration. Abgerufen 2022). Status And Advanta- von (https://www.resithukuk. ges of Ad Hoc Arbitration. com/makale-detay/7444

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 İlayda İleri Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım İlayda İleri I Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım Yirmi birinci yüzyıldaki uluslara- çekleşmesiyle söz konusu hak- menin yaklaşımına ilişkin örnek- rası ve ulusal hukuk düzeni, ha- kı/yükümlülüğü ilgili hukuk kişi- ler verdikten sonra “Mahkeme, … yatın çeşitli alanlarında insanın sine kazandıracağı/yükleyeceği nedenleri göz önünde bulundu- yaşam evrelerini kapsayıcı bir ilk önce kararlaştırılan kısımdır. rarak, şu kanaatte bulunmuştur koruma alanına sahiptir. Yasalar, Karşılaşılan uyuşmazlıkların bü- ki doğmamış bir çocuğun Söz- ilgili hukuk öznelerini yetkili kıl- tünü için vazgeçilmez ilk unsur leşme’nin 2. maddesi anlamında dığı her alanda uygulama alanı olan bu aşama ülkelerin mevzu- bir kişi (Fransızca metinde per- bularak toplumların adil bir dü- atında yer alan tanımlar ve sa- sonne) olup olmadığı gibi soyut zeni hissettikleri atmosferde re- hip oldukları hukuk sisteminin bir soruya cevap vermek ne arzu fah ve huzur içinde yaşamaları niteliği ile çoğunlukla çözümle- edilmektedir ne de bu durumda öngörür. Kamunun bu menfaat nir ancak bununla birlikte henüz mümkündür.” şeklinde durumu çerçevesinde toplumu oluşturan doğum gerçekleşmeden önceki açıklamıştır . Hukuk adına belir- bireyin hukuki kişiliğinin yasa- sürede, ceninin durumuna ön- siz bırakılan ve netleştirilmekten larda tanımlanması ve korunma- celikli olarak dikkat edilmelidir kaçınılan alanların, uygulamada sı, hukuk erkinin oluşması ve uy- çünkü hukuki anlamda kişiliğin sorunlara ve insanlara adil his- gulanmasının temel ve öncelikli ne zaman başladığı, rahimde- settirmekten uzak çözümlere adımı kabul edilir. Bu bakımdan ki embriyonun, ceninin henüz yer verdiği sıklıkla görülmekte- inceleyeceğim konu, Türk hukuk o durumda bulunurken huku- dir. Ceninin bu bağlamda huku- mevzuatı başta olmak üzere çe- ki statüsünün nitelendirilmesi ki korunması ile ilgili henüz 1998 şitli uluslararası belgeler ve ülke öğretide oldukça tartışmalıdır. yılında Ergun Özsunay “Müstak- mevzuatları yardımı ile Türk hu- Uluslararası metinlere ve yaban- bel insan olarak, embriyo ve ce- kuk sistemi çerçevesinde bire- cı ülke içtihatlarına bakıldığında ninin hukuk düzenleri tarafından yin henüz rahimdeki formunun, ceninin hukuki statüsünün in- korunması, gebeliğin sona erdi- ceninin hukuksal statüsü ve kişi- celendiği davalarda yargı mer- rilmesi (rahim tahliyesi, çocuk lik hakkının korunduğu hallerdir. ciinin geçmişteki mahkeme ve düşürme, abortion) sorununu, Ceninin hukuksal durumu ve ko- konsey kararlarına atıfta bulu- hukuksal, ahlaksal ve toplumsal runması; ceninin malvarlığı hak- nup hukuki niteliği ile ilgili ke- sorunların en önemlilerinden biri larının korunması, uluslararası sin bir sınır çizmekten kaçındığı haline getirmiştir.” şeklinde tes- ve ulusal mevzuat çevresinde yönünde bir tavır sergilendiği pit etmiştir . “Müstakbel insan” yapılan tıbbi araştırma ve teda- görülmektedir. Sahip olunan ifadesinin yerindeliği biyoloji bi- viler bazında hukuki statüsü ve belirsizliğe dikkat çeken bir ör- limi adına tartışmalı bir söylem korunması, doğmamış çocuğun neği Rona Serozan “Nitekim il- olmakla birlikte hukuki anlam- yaşama hakkı, doğum hakkı tar- ginçtir, Birleşmiş Milletler Çocuk da Türk Medeni Kanunu düşü- tışmaları ve ülkelerin bu konuda Hakları Sözleşmesi’ne cenini de nüldüğünde kanun koyucunun benimsedikleri duruşlar ve ceni- tıbbi manipülasyonlara ve rahim ceninin hukuki statüsü hakkın- nin kişilik haklarının korunması tahliyesine karşı koruyucu bir da müstakbel insan gibi tutum olmak üzere çeşitli alanlarda kuralın eklenmesi önerisi o denli sergilediği anlaşılabilir. Ceninin karşılaşılmaktadır. Hukuk dalla- hararetli tartışmalara yol açmış- hukuki koruması bakımından rından çeşitli alanlarda yer edi- tır ki, sonunda sırf kurulun dağıl- aradan geçen yirmi beş yılda nen bu incelemeyi ceninin kişilik masını önlemek ve sözleşmeyi açıklığın henüz sağlanamaması, haklarının durumu ve korunma- hiç değilse çocuklar için yaşama cenin durumunun hukuki yoru- sı çerçevesinde sınırlandırdım. geçirebilmek uğruna böyle bir munun zorluğu ve tartışmalı ko- Hakların ve yükümlülüklerin kişi koruyucu kural gündemden çı- numunun bir yansımasıdır. Hu- unsuru temel bir unsur olup hu- karılmıştır.” şeklinde sunmuştur . kuki yorum yapmanın zorluğu, kuki anlamda kişiliğin ne zaman Aynı şekilde Douwe Korff, bu konuya çeşitli perspektifler- oluştuğu ve hangi şartların ger- Vo-Fransa davasında mahke- den yaklaşılması gerektiği so- nucunu doğurabilir. Bir örneğini 24

İnsan Hakları konulu seminer- porda (Report on Injuries to hukuk tarafından korunan, kişi İlayda İleri I Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım de fetüsün hakları ile ilgili ABD Unborn Child), doğum öncesi (şahıs) olmasına bağlı olarak Mahkeme kararlarına değinen zararlar için hukuksal sorumlu- sahip olduğu kişilik değerleri- Erdem İlker Mutlu kararların te- luğun bulunduğu belirtilmiştir. nin tümünü ifade etmek üzere meline “Fetüs insan mıdır?” so- Bu görüş, daha sonra, 1976 ta- kullanılan bir hukuki kavramdır . rusu perspektifiyle sunmuştur. rihli Congenital Disabilities (Civil Medeni Kanun temelinde kişiler Hukuk uygulamasında görülen Liability) Act ile pozitif bir hu- yönünden, kişinin kendi kişiliği- yaklaşım farklılıklarının anlaşıl- kuk kuralına dönüştürülmüştür . ne bağlı hukuken bir değer taşı- masında, konuyu derinlemesine 3. Avustralya’da, doğum öncesi yan maddi ve manevi varlıkları inceleyen kaynakların, özellikle zararlar için, zarara uğrayan ço- vardır. Kişilik hakkı denilen bu Türkçe kaynakların, sayıca az cuğun, doğumdan sonra tazmi- hak da kişiliğin unsurlarından olması nedeniyle belirsizliğin nat isteyebilmesi mümkündür . birini oluşturduğu çok açık ol- korunduğu anlaşılmaktadır. 4. Kanada’da, Yüksek Mahke- masa da Medeni Kanun m.23, Uluslararası düzeyde ceninin me, ‘‘rahimde zarar gören’’ 24 ve 25. hükümlerinden anla- kişilik haklarının durumu ve çocuğun tazminat isteme hak- şılır. Kanun’da öngörülen kişi korunmasını inceleyen, denet- kının Quebec Medeni Kanu- varlığı hakları kişiliğin korun- leyen belgeler incelendiğinde nu’na dayanan gerekçe ile mev- ması sonucunu meydana getirir. uygulama alanı olarak tıbbi tanı cut olduğuna karar vermiştir . Türk Medeni Kanunu Temelinde ve tedavi amaçlarıyla yapılan 5. ABD’de 1973 yılında ceninin Kişilik Hakkı ve Cenin uygulamaların belirli hukuk il- haklarının (foetal rights) varlı- Türk Hukuk Sistemine göre ce- keleri ile sınırlandırmak ve yetki ğını, sağ doğma koşuluyla ka- ninin kişilik haklarının durumu çerçevesini katı biçimde çizmek bul eden Yüksek Mahkemenin ve korunması esas itibarıyla te- için ele aldıkları görülür. Avru- Roe v. Wade Kararında korunan melini Türk Medeni Kanunu’nun pa Konseyi, insan embriyosu hukuki menfaatin “potansiyel ilgili hükümlerinden alır. Türk ve ceninin tıbbi tanı ve tedavi insan yaşamı” olduğu görül- Medeni Kanunu’nun kişiliğin yapılması amaçları ile kullanıl- müştür. 1999 yılında ise doğma- başlangıcı ve sonu başlıklı kısmı- masına ilişkin hukuksal ilke, ya- mış çocuğun anneden bağımsız nın 28. maddesine göre “Kişilik, sak ve izinler üzerinde faaliyet şekilde hukuki korunması ile çocuğun sağ olarak tamamıyla göstermiştir . Ayrıca Avrupa ilgili yasa tasarısı başbakanlar doğduğu anda başlar ve ölümle Konseyi, insan embriyosunun kamerasında kabul edilmiştir sona erer. Çocuk hak ehliyetini, ve ceninin, her durum ve ko- . İçtihatlara bakıldığında; Kali- sağ doğmak koşuluyla, ana rah- şulda, insan onuruna gösterilen forniya Mahkemesi, doğum ön- mine düştüğü andan başlayarak saygıya layık olduğu inancı- cesi ve sonrası meydana gelen elde eder.” denilmek suretiyle nı ifade etmiştir. Mahkeme ve zararlar için, çocuğun doğu- ceninin hukuksal kişiliğini elde tavsiye kararlarında bu ilke ge- mundan sonra tazminat iste- edebilmesini tam ve sağ doğum rekçesiyle hareket etmişlerdir. yebilme hakkını kabul etmiştir . şartına bağlamıştır. Öğretide Yabancı ülkelerin hukuk 6. Alman hukukunda embriyo tam ve sağ doğum şartı farklı sistemleri incelendiğinde: ve ceninin tanımlandığı görül- görüşlerle incelenir ancak bas- 1. Anglo-sakson hukuk sistemi- mektedir (Embryonenschutz- kın olarak geciktirici şart niteli- nin görüldüğü ülkelerde, rahim- gesetz, § 8 (1)). Hukuk öznesi ğinde kabul edilir . Aynı zaman- deki çocuğun, belirli durumlarda, olan ‘‘kişi’’ ile aynı statüye sa- da öğretide, bu geçmişe etkililik bazı kişisel haklardan yararla- hip sayılmış ve aynı korumadan varsayımının Roma Hukuku’na nabileceği kabul edilmektedir. yararlanması kabul edilmiştir . dayandığı kabul edilir. Söz ko- Anglo-sakson hukuk sistemi- Türk Hukuk Sistemi bakımından nusu görüşe göre: “Digesta’da ni uygulayan mahkemeler, sağ incelendiğinde: Paulus D 1, 5, 7’de rastlanan doğma koşuluyla, çocuğa, “do- Ceninin yasa ile belirlenmiş tümceye göre: ‘Ana rahminde ğum öncesi zarar’’ için tazminat kişi varlığı ve malvarlığı hakla- bulunan, maddi çıkarları gerek- isteme hakkı tanıyarak, klasik rına belirli şartlarda sahip ol- tirdiği ölçüde, sanki yaşıyormuş haksız fiil ilkelerini genişletmiştir . ması, onun hukuki statüsünde gibi korunur.’ (Qui in utero est, 2. İngiltere’de 1974 yılında ‘‘Doğ- sahip olduğu belirsizliğin kıs- perinde ac si in rebus hümanist mamış Çocuğa Verilen Zararlar’’ men giderildiği görülmektedir. essen custoditur, quotiens de hakkında inceleme yapmakla Hukuki anlamda kişi, hak ve commodis ipsius partus quaeri- görevlendirilen hukuk komis- borçlara sahip tüm varlıkları tur.) Bu Digesta metninden türe- yonu tarafından hazırlanan ra- ifade etmek amacıyla kullanılan tilen ünlü pandekt hukuku özde- bir kavramdır . Kişilik, kişinin, yişi ise: ‘Nasciturus pro iam nato 25

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 İlayda İleri I Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım habetur, quotiens de commodis nın mahkemece belirlenmesidir. rahminde iken bu davranışın he- eius agitur’ olup Türkçe ifade- Babalığa hüküm için dava açma definde bulunan ve sağ olarak, sinde, ‘Cenin maddi çıkarları söz hakkı, TMK m.301’e göre anne ancak özürlü doğan çocuğun konusu olduğunda doğmuş sa- ve çocuğa tanınmıştır. Babalık durumu arasında bir illiyet bağı- yılır.’ anlamına gelir.” Doğmamış davasının TMK m.303 hükmü- nın bulunmasını zorunlu kıldığı çocuğun kişilik hakkını geçmişe ne göre çocuğun doğumundan hususu gözden kaçırılmamalıdır. etkili olarak kazanması, ceninin önce veya sonra açılabilmesi ve Günümüzde davalarda yaygın malvarlığı hakları açısından uy- devamında henüz ergin olma- şekilde görülen hekimin, ana gulamada önem taşımaktadır . mış çocuk adına davanın kay- rahmindeki cenine kusurlu bir Ceninin tam ve sağ doğumu yım tarafından açılması cenin tıbbi müdahalesi neticesinde ya ile geçmişe dönük olarak kişilik yönünden babalık davasında da herhangi bir tıbbi müdaha- hakkını elde etmesi uygulamada kendisi adına kayyım atanması lesi bulunmaksızın sırf kusurlu karşılaşılan cenin adına babalık hakkını oluşturur. Ceninin bazı davranışı nedeniyle cenindeki davasını kayyımın açabilmesi; koşullarda sahip olabileceği anomaliyi teşhis edememesi so- cenine özgü kişilik hakkı, yaşa- bir başka kişilik hakkı ise ceni- nucunda çocuğun özürlü olarak ma hakkı ve vücut bütünlüğü nin vücut bütünlüğü üzerindeki doğması halinde hekimin çocu- üzerindeki kişilik hakkı sonuçla- kişilik hakkıdır. Ceninin vücut ğa karşı sorumlu olup olmadığı rını meydana getirir . Bireylerin bütünlüğü üzerindeki kişilik sorunu ise kesin bir biçimde çö- sahip olduğu temel hak ve öz- hakkı incelendiğinde bu hakkın züme bağlanmış değildir . Ayrı- gürlükler bakımından kritik ve hukuka aykırı ve kusurlu bir fi- ca bu ihtimalin incelenmesinde; öncelikli konumda olan yaşama ille ihlal edilmesi sonucu çocuk hekimin ceninin gelişimindeki hakkı, cenin yönünden küresel zarara uğradığı görülür. Bu ne- anomaliyi teşhis edemediği ya çapta kimi zaman kaos ortamı denle kişilik hakkı ihlal edilen da teşhis ettiği anomali hakkın- oluşturabilen nitelikte tartışma- çocuk haksız fiil sorumluluğuna da anne-babayı bilgilendirme- lı ve yoruma açık bir konumda dayanarak zarara uğramasına diği durumda, anomali zama- olduğu görülmektedir. Devletle- neden olan kişilerden zararının nında tespit edilebilmiş ya da rin takdir yetkisinin bu konudaki tazmin edilmesini talep edebi- anne-baba durumdan haberdar yansımaları; hukuki, dini, ahlaki lecektir . Her halde sağ ve tam edilmiş olsaydı bile özürlü do- ve siyasi görüş farklılıklarıyla çe- doğumun gerçekleşmesinden ğum engellenemeyecek idiyse şitli görünümlere ulaşmaktadır. sonra talep edilebilecek olan haksız fiil sorumluluğundan söz Bu nedenle cenin yönünden ya- tazminat, duruma göre maddi edilemeyeceği bir diğer dikkat şama hakkı kendine özgü, bilim- ya da manevi tazminat olabilir. edilmesi gereken durumdur . sel ve geniş araştırma ölçeğinde Ceninin vücut bütünlüğü üze- Hekimin tıp ilminin öngördüğü ele alınması gerektiği anlaşıldı- rindeki kişilik hakkını hukuka ve yapılmasını gerekli kıldığı ku- ğından bu yaklaşım metninin aykırı ve haksız fiil ile ihlal eden rallara ve tıbbi tedavi yöntem- konusu dışında tutulmuştur. kişi ceninin annesi, babası, heki- lerine uygun hareket etmemiş Bir diğer kişilik hakkı olan cenin mi veya herhangi birisi olabilir. olması nedeniyle kusurunun; adına babalık davasını kayyımın Bu tür bir durumla karşılaşan ceninin vücut bütünlüğü üze- açabilmesi cenine özgü kişilik ilgili hukuk öznesi somut olayın rindeki mutlak hak niteliği taşı- hakkı incelendiğinde; tanıma ve gerçekleşme koşullarına göre yan kişilik hakkını ihlal etmesi babalık davası birbirinden ayrıl- bir değerlendirme yapmalıdır. nedeniyle hukuka aykırı davra- malıdır. Tanıma, evlilik dışında Ana rahminde iken hekimin nışının; özürlü olarak doğan ço- doğmuş olan çocuğu genetik kusurlu tıbbi müdahalesi sebe- cuğun bu nedenle malvarlığı ve babası, kendi isteğiyle çocuğunu biyle bedensel zararın doğma- kişi varlığında meydana gelen her zaman tanıyabilir. Bu durum- sı halinde, hekimden haksız fiil zarar ile hekimin hukuka aykırı dan anlaşıldığı üzere “tanıma” esaslarına dayalı olarak tazmi- davranışı arasında uygun illiyet çocuğa değil, babaya özgü bir nat talep edilmesi mümkündür bağının varlığının söz konusu haktır çünkü tanıma eylemini . Ceninin bu hakkının ihlal edil- olması nedeniyle hekimin özürlü gerçekleştiren genetik babanın mesi durumunda hekimlerin so- olarak doğan çocuğa karşı BK kendisidir ancak medeni ka- rumluluğu, ayrı hukuk dallarının m. 41 ve devamı hükümlerine nun, genetik babanın yargı yo- incelenmesi gereken önemli ve göre haksız fiilden doğan so- luyla belirlenmesi imkanını da üzerinde tartışmaların yapıldı- rumluluğu söz konusu olacaktır . sağlamıştır. Babalık davası ise, ğı bir konudur. Burada hekime Ceninin ana rahminde bulun- babalık davasının konusu, ço- yöneltilecek tazminat talebinin, duğu süreçte annenin bir dav- cuk ile baba arasındaki soybağı- hekimin kusurlu davranışı ile ana 26

ranışından dolayı zarar görmüş koruyucu amacı ele alındığında ninin Bedensel Bütünlüğünün İlayda İleri I Ceninin Hukuki Konumunun Belirsizliğine Dair Bir Yaklaşım olması halinde, tazminat tale- “insan” temelli hukuk düzeninin İhlalinde Maddi Zararının Taz- binin anneye yöneltilmesinin “insan temeli” formu olan ceni- mini, İnönü Üniversitesi Hukuk mümkün olup olmadığı, teme- nin hukuki statüsü ve koruma Fakültesi Dergisi, 2018 linde ceninin anneden ayrı bir mekanizmaları üzerine somut Mamta K. Shah, Inconsistencies varlığının bulunup bulunmadığı ve sağlam bir yaklaşım gereklili- In The Legal Status Of An Un- problemi nedeniyle tartışmalı- ği açıktır. Ancak bu teknolojik ve born Child: Recognition Of A dır . Öğretide yer alan bir kısım bilimsel ilerleme düşünüldüğün- Fetus’ As Potential Life, Hofstra görüşe göre: annenin cenin kar- de belirsiz bir çemberde kalan Law Review, Volume 29, Issue 3, şısında her türlü sorumluluktan ceninin hukuki statüsü, hukuk Article 5 muaf olduğu kabul edilemeye- ilmi adına da olumlu yönde iler- Şaban Kayıhan, Kişiler Hukuku, ceği ancak ceninin doğum ön- leme göstereceği beklenebilir. Birinci Baskı, Ankara, Seçkin, cesi tüm zararlarından anneyi Söz konusu gelişmelerin hukuki 2022 sorumlu tutulamayacağı yönün- yansımaları; öğretide ve pozitif Dilşad Keskin, Doğum Öncesi de inceleme yapılmaktadır. Bu hukukta nispeten geç görülme- Gerçekleşen Zarar Verici Fiil Se- iki korunmaya değer menfaatin sine karşın temeli kuvvetli ve bebiyle Tazminat: Ceninin Taz- karşı karşıya geldiğinde denge- adil çözümler adına makul bir minat Talebi, Gazi Üniversitesi lenebilmesi ise annenin cenine süre geçmesi gerektiği gözden Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVII, karşı bir özen yükümlülüğü al- kaçırılmamalıdır. Cenin, pozitif Y.2013, Sa. 1-2 tında bulunduğunun kabulünü hukukta henüz yeterli korumayı Douwe Korff, Yaşam Hakkı- Av- zorunlu kılacağı, öğretide yer elde etmemiş olmasına karşın rupa İnsan Hakları Sözleşme- alan bir görüşe göre kabul edil- bu metinde ele alınan başlan- si’nin 2. Maddesinin Uygulan- miştir. Haksız fiil eyleminin kim gıç adımlarının geleceğe dö- masına İlişkin Kılavuz Kitap, tarafından gerçekleştirildiği so- nük olumlu yönde umut taşıdığı İnsan Hakları El Kitapları, No.8 runu bir yana, ceninin vücut bü- sonucuna da ayrıca varılabilir. Prof. Dr. Ergun Özsunay, Haya- tünlüğü üzerindeki kişilik hakkı Bu anlamda Türk hukuk siste- tın Başlangıcı ve Sonuna İlişkin incelenirken bu kişilik hakkının minde ele alınan ceninin hukuki En Önemli Hukuksal Sorunlar, ihlali nedeniyle uğranılan zarara statüsü ve kişi varlığı haklarının Bülent Davran’a Armağan, İs- ilişkin tazminat talebinde bulu- korunma şekilleri, söz konusu tanbul, İstanbul Üniversitesi Hu- nan şüphesiz cenin değil, sağ akademik çalışmalar ve ilgili kuk Fakültesi Eğitim Öğretim ve ve tam doğmuş olan çocuktur; mevzuat ışığında insanlık ta- Yardımlaşma Vakfı, 1998 burada cenin yönünden bakılan rihi boyunca önemini koruya- Prof. Dr. Ergun Özsunay, Ulusla- durum zarara ve dolayısıyla taz- cağı ve ilgili hukuk öznelerinin rarası Belgelerde ve Bazı Ulusal minat talebinin doğumuna yol karşısına sıklıkla çıkacağı an- Hukuk Düzenlerinde Embriyo açan olayın, ceninin henüz hak laşılmaktadır. Bu itibarla, kü- ve Cenin’in Hukuksal Durumu ehliyetine sahip bulunmadığı bir resel düzeyde belirsiz bırakı- ve Korunması, Medeni Hukuk aşamada gerçekleşmiş oluşu- lan ve henüz yerleşmiş net bir Hocalarına Saygı Günleri Me- dur. Bu tespitin uygulamadaki açıklığa kavuşmayan ceninin deni Hukukta Güncel Sorunlar somut sonucu ise ceninin tazmi- hukuki statüsünün dikkatle in- ve Önemli Gelişmeler Sempoz- nat talebinde davacı, sağ ve tam celenmesi ve açıklığa ulaştırıl- yumu, On İki Levha Yayıncılık, doğmuş olan çocuk olmasıdır. ması gerektiği görülmektedir. 2008 Sonuç Kaynakça Prof. Dr. Rona Serozan, Do- Gelişen teknolojinin etkisiyle Jale Akipek, Turgut Akıntürk, ğum Öncesi (Prenatal) ve Ölüm yeni hukuki koruma mekaniz- Derya Ateş, Türk Medeni Huku- Sonrası (Postmortal) Kişiliğin maları ihtiyacı doğmaktadır. ku Başlangıç Hükümleri Kişiler Korunması, Prof. Dr. Tuğrul An- Türk ve yabancı ülke mevzuatı, Hukuku, Birinci Cilt, İstanbul, say’a Armağan, Ankara, Turhan uluslararası metinler ve öğreti Beta, 2019 Kitabevi, 2006 incelendiğinde ceninin hukuksal Tülay Aydın, Kişilik Haklarının durumu ve korunması ile ilgili Doğum Öncesinde Korunması, hüküm ve görüşlere her ne ka- İstanbul, 2007 dar yer verilse de hukuk sistemi- Tülay Aydın Ünver, Ceninin Hu- nin amacı doğrultusunda henüz kuki Konumu, İstanbul, On İki yeterli niteliğe ulaşmadığı anla- Levha Yayıncılık, 2011 şılmaktadır. Söz konusu talep ve Burcu G. Özcan Büyüktanır, Ce- hukuk sisteminin düzenleyici ve 27

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 İlayda Erden Sefiller Tiyatro İncelemesi İlayda ErdenI Sefiller Tiyatro İncelemesi Eserin Konusu ve Oyunun sahnelerde dekorun sıradanlığı lağına gidiyor. Valjean, kadının İncelenmesi ve gösterişsiz oluşu, seyirciye bu halde olmasının sorumlusu- Jean Valjean, açken çaldığı ek- sunulan oyunculuk performansı nun kendi olduğunu bildiğinden mek için ne kadar bedel ödeme- ile empati duygusunu had saf- ona acıyor ve yardım etmeye lidir? Fransız yazar Victor Hugo, haya çıkarıyor. Belediye başkanı karar veriyor. Bu olayları taki- Sefiller okuyucusunu 1862 sene- olmayı kabul eden Valjean; ah- ben Fantine, kötü adamlar tara- sinin Paris’ine götürüyor. Tiyatro lak, erdem, kuralları kendince fından saldırıya uğruyor. Fantine eserine de uyarlanmış olan bu yorumluyor fakat her insan gibi son nefesini vermek üzereyken roman, Ankara Devlet Tiyatro- o da hata yapıyor. Kovulmasına yardımına koşan Valjean’e ço- sunda sahneleniyor ve izleyen- sebep olduğu bebek bekleyen cuğunun bakımını onun üstlen- lerin soluğunu kesiyor. Durukan Fatine adında bir fabrika işçi- mesine dair söz verdirtiyor. Çok Ordu tarafından sahneye taşı- si genç kadının parasız pulsuz geçmeden eski gardiyan Javert, nan kahramanımız 24601 sayılı kalmasına ve bu sebeple fuhuşa Valjean’ın kimliğini ortaya çı- mahkum Jean Valjean, her tür- sürüklenmesine seyirci kalıyor. kartıyor. Bu sefer Valjean, Fan- lü fiziki zorluğa dayanabilecek Genç kadın hem bu imkanlarla tine’in kendine emanet ettiği şekilde tasvir ediliyor. Karakte- çalışıp hem de bebek bakma- küçük kıza bakmak için kaçıyor. rimizin hayatta kalma içgüdüsü sının imkansız olduğunu fark Annesi kadar sefil bir hâlde bul- ile çaldığı bir ekmek, onun kü- edince, bebeğini güvendiği, so- duğu küçük kız Kozet ile yeni bir rek mahkumu olmasına sebep runsuz bir ailenin yanına bırakıp hayat kurmak için özgürlük ve oluyor. Bunu kendine yedireme- bu aileye bebeği Kozet için her cumhuriyet seslerinin yankılan- yen Valjean, hapishaneden kaçı- ay belirli bir miktar para gönde- dığı Paris’e gidiyor. Bu şekilde, yor ama yakalanınca zaten ağır rir. Gün geçtikçe ailenin istediği bahçıvan olarak, yeni bir kimlik- olan şartlar onun için daha da para miktarı artıyor ve Fantine le hayatına yeniden başlıyor. Bu ağırlaşıyor. Dayak yiyor, taş çe- bunu karşılayamaz hale geliyor. özgürce yaşama umudunu devi- kiyor; en kötü şartlarda bir gün Burada seyirciyi dev bir Aslı nim halindeki platformda müt- yeniden özgür olma umudu ile Artuk performansı karşılıyor. hiş sahne geçişleri ile seyirciye bedenen ve ruhen ona sunulan Seyirci nefesini tutup minik be- sunuyorlar. Kızını bir manastırın acıları özümsüyor. Ta ki bir gün beği için hayatını ortaya koyan bahçesinde büyütüyor. Seneler- kaçamayıncaya dek hapishane- Fantine’in ızdıraplarına ortak ce şehre adım atmıyor, Kozet’in den pek çok kez kaçıyor. Bu ka- oluyor. Bu süre zarfında sahneyi de şehre gitmesini yasaklıyor. çışlar ve karanlık günler, tiyatro kötülük bürüyor, hiç bitmeyen Ufak kız, babasının onun gü- sahnesinde üç yüz altmış dere- bir sis ile oyuncuların gözyaş- venliğini ve iyiliğini istediğini ce dönen bir platform üzerinde ları birleşince izleyici kendini bilse de bu tutsak yaşantıya bir yansıtılıyor. Valjean koşuyor, ne- kasvetli bir ortamda buluyor. yere kadar tahammül edebili- fessiz kalıyor ve yoruluyor, o yo- Süregelen günler içerisinde bir yor. Sonunda kızını kırmamak ruldukça platform daha hızlı dö- adamı at arabasının altında kur- için güvenli alanı olan malika- nüyor. Sahneye düşen yapay kar tarırken Valjean, kürek mahkû- neden çıkan Valjean, hayata taneleri, seyirciyi iliklerine kadar muyken tanıştığı gardiyan Ja- bu sefer kızı için yeni bir adım üşütüyor; izlerken içinizin ısın- vert ile karşılaşıyor. Kanunun atıyor. Sahnedeki arka fon, masına sebep olan bir spot ışığı acımasız yüzü olan eski gardi- devrimin seslerini seyircinin ku- ile güneş açıyor. Valjean, tam on yan ve yeni müfettiş Javert yani laklarında inletiyor, artık Fran- dokuz yıl boyunca çaldığı ek- kötülüğü sahnede bir giysi gibi sa değişiyor. Bu sırada Kozet, meğin kefaretini ödüyor. Şartlı giyinen oyuncu Caner Kadir Ge- devrimci gençlerden Marius’a tahliye ile dışarı çıkan karakte- zener, Valjean’ın esas kimliğini kalbini kaptırıyor. Platform bu rimiz,toplum tarafından dışlanı- ortaya çıkarmak için takıntılı bir sefer aşk için dönmeye başlıyor. yor; insanlarla göz göze gelme- takibe başlıyor. Bu sırada Val- Aşka tutulan Kozet başta giz- mek için kafasını hep eğik tutuyor jean’in yanlışlıkla kovulmasına lice, daha sonrasında baba- ve asıl mahkûmiyetinin şimdi neden olduğu kadının içler acısı sının onayı olmadığı hâlde başladığını fark ediyor ve kimli- hali, bu sefer belediye başkanı neredeyse her gün çocuk- ğini saklamaya karar veriyor. Bu konumunda olan Valjean’in ku- la buluşmaya devam ediyor. 28

Bu sırada Javert, hem kızının değil caniliği taraf bilmiş bir ke- sonrası hayatının hem kendisi hem de Valjean’ının peşini hiç simi ele almaktadır. Her ne ka- hem toplum açısından daha bırakmıyor. Valjean kaçtıkça Ja- dar sonunda Javert vicdanının yaşanılabilir kılınması için psi- vert peşinden gidiyor. Javert’in sesini duymuş olsa da, o duyana kolojik terapi ve danışma veril- pek güvendiği adalet duygusu dek Valjean hak etmediği halde mesi çokça katkı sağlayacaktır. onu ikilemde bırakıyor, aklında- on dokuz sene boyu esaret al- Buna ek olarak eğitim öğretim ki muhakeme, sahneye büyük tında kalmıştır. Her seferinde de hükümlünün hem meslek bir gerginlik olarak yansıyor. kurtulduğunu sanarken tekrar hem de bir bilinç kazanabil- Yıllarca işini kendi kanunlarına yakalanmış ve kürek mahkû- mesi için önemlidir. Bu yöntem göre icra ettiğini anlayan Javert mu olmuştur. Şartlı tahliye ile sayesinde hükümlü, infazdan ’in intihar etmesiyle bu kaçma mahkûmiyetten kurtulduğunu sonraki hayatında kendine uy- ve kovalama son buluyor. Kızı- düşünürken, daha dipsiz bir çu- gun bir meslek edinip topluma na elindeki tüm maddi imkanı kur olan “toplum tarafından dış- faydalı bir birey haline gelebilir devredip çok mutlu bir hayat lanma” olgusuyla karşı karşıya ve normal bir düzene kavuşup sürmesini temenni ediyor ve gelmiştir. Bu dışlanma hâlinin çalışma hayatına katılarak suç- oracıkta ölüveriyor. Mahkumi- ve kişinin bu durum karşısında yet Valjean’ı kendi kimliğinden ezilmesini önleme amacı taşı- luluk psikolojisinden sıyrılabilir. yaşamı boyunca mahrum et- yan önemli bir kurum karşımıza miş oluyor. Oyunda da denildi- çıkar. Bu da suçluyu topluma Kaynakça ği gibi: Valjean için ölmek değil geri kazandırmadır. Topluma Hugo V. Sefiller. Çeviren: Yal- ancak yaşamak korkunç oluyor. yeniden kazandırma kavramı, çıntoklu V. İş Bankası Kültür Ya- hükümlünün infazdan sonra yınları. 2. Basım. 2016. İstanbul. Hukuki ve Sosyolojik Açıdan yeniden suç işlemeyerek insan ISBN 978-605-332-474-4. Değerlendirilme onuruna yakışır bir hayat sür- Türk Ceza Kanunu. Kanun Nu- Öncelikle bu eserin geçtiği dö- mesi için yürütülen faaliyetleri marası : 5237 Kabul Tarihi : nemi göz önünde tutmak ge- ifade etmektedir. Kişi topluma 26/9/2004 Yayımlandığı Resmî rekir. Ancak o günün şartları, kazandırıldığında toplumdaki Gazete : Tarih : 12/10/2004. Bi- siyasi ve sosyal yapısı, gelişmiş- diğer insanlar gibi gündelik ya- rinci Kitap. Genel Hükümler. Sayı lik düzeyiyle birlikte bir hukuki şantısına, şahsına yapışmış bir : 25611 Cilt : 43. Erişim: https:// yorumda bulunabiliriz. 1860’lara etiket olmaksızın devam ede- www.mevzuat.gov.tr/mevzuat- kadar, hukuken çok acımasız bir bildiğinde, hissettiği suçluluk metin/1.5.5237.pdf (23.01.2023) Fransa tasvirinde bulunulmak- psikolojisinden de sıyrılacaktır Sefiller- T.C. Kültür ve Turizm tadır. Bunun verdiği yeknesak ve daha iyi bir insan olma gü- Bakanlığı, Devlet Tiyatroları Ge- taraflı cezalar, haksız uygula- düsü ile hayatına devam ede- nel Müdürlüğü, Ankara Devlet malar Jean Valjean karakteri cektir. Kişiyi topluma kazandı- Tiyatrosu. Yazan: Hugo V. Çevi- ile ete kemiğe bürünmüştür. Bu rabilmek için ise günümüzde ren: Yalçıntoklu V. Rejisör: Ata- karakter, ezilen ve hakkı yenen birçok yöntem mevcuttur. Hü- gün Gezener İ. Erişim: https:// halkı tasvir ederken; Javert ise kümlünün psikolojik durumu- www.devtiyatro.gov.tr/Devlet- baskıcı rejimi, görevini yapmayı nun sağlıklı olabilmesi ve infaz Tiyatro/tr/oyundetay/2758?a=- sefiller (22.01.2023) İlayda ErdenI Sefiller Tiyatro İncelemesi 29

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Bilge Aktepe Eski Türk Devletlerinde Kadının Yeri Ve Hakları Bilge Aktepe I Eski Türk Devletlerinde Kadının Yeri ve Hakları Türk töresinde kadın, bereketi Eski Türk devletlerinin yapı- ve itaat etmek zorundaydı. Yö- ve şerefi simgeler ki bu sebeple sında oguş özellikle vurgulan- netici sınıfın aksine halk genelde tarih boyunca Türk kültürünün maktadır. Türk devletlerinden tek eşliliği kabul etse de Türk tö- vazgeçilmez bir unsuru olmuş- birçoğunun oguşların girişi- resince kabul edilen bazı istisnai tur. Türk kültüründe devleti oluş- miyle kurulduğu ortadadır. Bu durumlarda aile hayatı kurul- turan temel unsur oguştur (aile- durumda ailenin kurulduğu an masa bile çok eşliliğe yol açan dir), bir oguşun olmazsa olmaz sayılan evlilikten, evlilik hak- durumlar görülebilmekteydi. parçası da doğurganlığı sebe- kından ve kadının bu hakkı kul- Örneğin, ölen büyük biraderle- biyle kutsal kabul edilen kadın- lanma yetkisinden başlayalım. rin vefatından sonra küçük bi- dır. Dolayısıyla kadınsız bir dev- Türk toplumunda her erkeğin raderlerin yengeleri ile amcala- let Türk tarihi için düşünülemez. bir kadını vardı, dolayısıyla Türk rın vefatından sonra yeğenlerin Bu inanç, günümüzde kadı- kültüründe genelde tek eşlilik yengeleri ile evlenmesi hukuki nın sahip olduğu sosyal rolün yani “monogamie” görülürdü. bir vazife olarak algılanırdı. Hu- gelişimini anlamak ve hatırla- Kadınlar kendi eşlerini kendi se- kuk tarihinde, bu hukuki âdetin mak için önemli bir anahtardır. çebilirdi. Örneğin, İskit kadınları ismi “levirat’’tır. Bu durum dul Kadın değişen zaman, sosyal bir düğün ya da şenlik sırasında kalan kadının ve çocuklarının ih- şartlar ve yaşadığı coğrafyaya kendisine uygun gördüğü erke- tiyaçlarının karşılanması ve aile bağlı olarak çeşitli haklara sa- ğe bade sunarak kendi eş seçimi- mülkünün bölünmemesi için hip olmuştur. Kimi zaman sa- ni kendisi yapardı. Hunlarda aile yapılırdı ancak levriat kadın rıza hip olduğu bu haklar anaerkil içi ilişkiden (ensest) kaçınılır, bu göstermeden gerçekleşmezdi. toplumların oluşmasına kimi tür ilişkilerin kurulmasına tedbir Kadının ilk eşi kaynaklarda “tun zaman da kadının toplumdan olarak, dışarıdan hatta dokuz beg” olarak tanımlanıyordu. soyutlanmasına sebep olmuş- göbekten bağlı olmayan kişiler- Bu tanımla beraber kadınların tur. Bu yazıda günümüz kadı- le evlenmeye de dikkat edilirdi. yaşamları boyunca bir kez ev- nının yerini anlamak için eski Göktürklerde ise yüksek bir lenmek gibi bir kısıtlamaya tabi Türk devletlerinde kadının ye- mevkide olan bir kadın kendi- olmadığı yorumu yapılabilirdi. rini ve haklarını inceleyeceğiz. sinden aşağı durumda olan bir Kadın bu hakkını sadece ölüme Bilinenin aksine Türk dev- erkekle evlenemezdi fakat ev- bağlı olarak değil mutsuz oldu- letlerinde kadın erkeklerden lenme çağına gelen genç bir kız, ğu bir evliliği sonlandırarak da sonra gelen, onları bekleyip kılıçla dövüşüp yenemediği er- kazanabilirdi. Dolayısıyla kadının gözleyen pasif bir role sahip kekle evlenebilirdi. Bu durum bir sahip olduğu boşanma hakkın- değildir. Türk kadını devlet me- bakıma Göktürk kadınların güçlü dan da bahsetmek mümkündür. seleleri görüşülürken Hakan’ın bir role sahip olduğu ama evde Boşanma sonucunda orta- yanında durur, gerektiğinde üstün konumda olması gereken ya çıkan başlıca hukuki sorun ise karar merci olurdu. Ka- kişinin erkek figürü olduğu yo- ise kalının iadesidir. Kaşgarlı dın, devlet işlerini yürütüp şa- rumuna sebep olurken, diğer bir Mahmud, kalını: “öncül mihir, man ayini de düzenleyebilirdi. bakışla da zaten güçlü kadının kadına verilen çeyiz” olarak Dolayısıyla kadın aktif ve bil- kendinden daha güçlü bir er- tanımlamıştır. Eğer boşanma ge olmalıydı. İyi dövüşebilme- kekle yuva kurarak gücünü pe- erkeğin kabahati sonucu orta- li, ata binebilmeli, nitelikli bir kiştirmesi olarak yorumlanabilir. ya çıktıysa erkek verdiği kalını eğitime sahip ve saygın olma- Bunun dışında zaman içinde ön- kadından geri isteyemezdi. Bu lıydı. Bu yaşam şekli de top- celikle yönetici sınıfta çok eşlilik durumda kalını geri isteyeme- lumdan soyutlanmayan, hor görülmeye başladı ve erkeğin yeceği gibi kadınının tasarrufu ve yok görülmeyen kadınla- sonradan evlendiği eşleri, “ana kendine ait olan çeyizlerini de rın var olmasına yol açıyordu. kadın” adı verilen ilk eşe hürmet aynen iade etmekle yüküm- lüydü. Tam tersi bir durumda 30

kusur kadındaysa kalın erkeğe kin gütme ve kan davalarının söz ve hak sahibi olmuş ve bu Bilge Aktepe I Eski Türk Devletlerinde Kadının Yeri ve Hakları aynen iade edilmek zorunday- önüne geçmek için yapılırken hakları her zaman korunmuştur. dı. Bu uygulama evliliği daha kız çocuklarına kutsallıkları do- Türk mitolojisine göre kadın sağlam temeller üzerine kur- layısıyla dokunulmazdı. Burada başlangıçtır. Bir efsaneye göre mak ve sebepsiz boşanmaların kadınlara yönelik pozitif ay- yaşam başlamadan önce her önüne geçmek için uygulanırdı. rımcılığı görmek mümkündür. yer suymuş ve Yaratıcı Tanrı ka- Kadın, evlenme ve boşanma gibi Bir diğer örnek ise Hun toplu- bul edilen Kayra Han Ülgün Ata, hakların yanı sıra bizzat mülk munda da kadının sosyal haya- bu sessizlikten sıkıldığı bir anda edinme, miras ve varislik gibi tını rahat sürdürüp tehditlerden suyun ortasında Akine’yi (Be- haklara da sahipti. Hatunların uzak tutulması için caydırıcı yaz Anne) görmüş ve Akine’den kendilerine ait taşınır ve taşın- cezalar verildiğini görülmesidir. aldığı ilhamla kâinatı yaratmış. maz malları vardı. Hatunlar ken- Evli kadına tecavüz etmek veya Görülen odur ki yaşamın baş- di iradeleriyle sözleşme yapabi- onunla zina yapmak ölüm ceza- langıcını bile kadından aldığı lir, borç altına girebilirdi. Miras sını gerektirirdi. Bu uygulama- ilhamla bağdaştıran bir milletin Hukuk’u kapsamında da birçok larla kadının onurunun korun- kadını yok saymak ve onu ha- hakka sahiplerdi. Aile büyükleri- maya çalıştığı görülmektedir. Bu yattan koparmak gibi bir emeli nin ya da eşin vefatından sonra gibi suçların bekâr bir kıza karşı olamaz çünkü kadınsız bir hayat kadınlar da mirastan pay alırdı. işlenmesi durumunda kız isterse düşünülemez. Ulu Önder ATA- Miras Hukuk’u bağlamında elde bu kişiyle evlenebilir ya da bu TÜRK’ÜN söylediği gibi: “Unu- edilebilecek en büyük varislik kişiler cezalandırılırdı. Hayat akı- tulmamalı ki insan topluluğu devlet yönetme hakkı olarak şında bu durumdan zarar gören kadın ve erkek denilen iki cins kabul edilirdi. Eski Türk dev- kızın toplumdan soyutlanması insandan mürekkeptir. Kabil letlerinde yönetici seçimin- engellenip suç işleyenin ceza- midir ki; bu kütlenin bir parça- de benimsenen bu anlayışa landırılması tercih edilmiştir. sını ilerletelim, ötekini ihmal “kut’’ adı verilirdi. Kut, göre- Tüm bu bilgiler, Türk tarihin- edelim de kütlenin bütünlüğü ve en layık olanın, Gök Tanrı de kadının toplumdaki rolünü ilerleyebilsin? Mümkün müdür tarafından seçildiği inancıdır. gözler önüne sermektedir. Türk ki; bir cismin yarısı toprağa Kız çocukları dâhil hükümda- kadını toplumda yer sahibi ol- zincirlerle bağlı kaldıkça öteki rın tüm çocuklarının bu hakka muş hiçbir zaman övülmekten kısmı göklere yükselebilsin?’’ sahip olduğu görülmekteydi. alıkonulmamış, yok sayılmamış- Kaynakça Mal paylaşımında ise kocanın tır. Bunun en somut örneklerin- Arsal, Sadri Maksudi (2014) , vefatından sonra kadın kocası- den biri Türklüğün en eski ve Türk Tarihi ve Hukuk, Ankara: nın malının dörtte birini alırdı. en önemli eserlerinden biri olan Türk Tarih Kurumu. (Bazı topluluklarda bu oran beş- Orhun Yazıtları’nın bir parçası Ergin, Muharrem (2003), Orhun te biri olabilmektedir.) Bunun olan ve 734 yılında ölen Bilge Abideleri, Hisar. yanında evlenmiş ve evlenirken Kağan adına diktirilen abidede Üçok, Mumcu ve Bozkurt (2019), çeyiz almış kızlar mirasın dışın- geçen: “Yukarıda Türk Tanrısı, Türk Hukuk Tarihi (21. Baskı), da tutulurdu keza babasından Türk milleti yok olmasın diye, Ankara: Turhan. mal alıp kendi evini kuran oğul millet olsun diye, babam İltiriş İnan, Afet (1975), Tarih Boyunca da mirastan pay alamazdı. Bu Kağan’ı, annem İlbilge Hatun’u Türk Kadınının Hak ve Görevle- uygulama aile içi dengeyi sağ- yukarı tutup kaldırdı.” ifade- ri(3. Baskı), İstanbul: MEB. layabilmek içindi. Görüldüğü sidir. Buradan bile yola çıkarak Herodotos (2006), Tarih, Çev. gibi mirasta da cinsiyete bağ- hakan ve hatunun denk oldu- Müntekim Ökmen (8. Baskı), İs- lı bir ayrım yapılmamaktadır. ğu ve milletin varlığının ikisine tanbul: İş Bankası Kültür Türk devletlerinde Ceza Hu- de lütfedildiği görülmektedir. Donuk, Abdülkadir (1980/81). kuk’u özelinde kadının yerine Pek tabii olarak kadının böyle- Çeşitli Topluluklarda ve Eski örnek verecek olursak: İskitler- sine aktif olduğu bir toplumda Türklerde Aile. İstanbul Üniver- de eğer bir kimse işlediği bir hakları sağlam temeller üzeri- sitesi suç dolayısıyla ölüm cezası alır- ne kurulmuş, bununla beraber Roux, Jean-Paul (2013), Türklerin sa suçluyla beraber tüm erkek kadın hem toplum hayatındaki Tarihi (10. Baskı), İstanbul: Kabalcı. çocuklar da öldürülürdü ama rolü dolayısıyla özel hukuk ala- Kaşgarlı Mahmut, (1985), Divan-ı kız çocuklarına herhangi bir za- nında hem de idari görev ve yet- Lügat-it Türk Tercümesi, Türk Dil rar verilmezdi. Bu durum olası kileriyle Kamu Hukuk’u alanında Kurumu 31

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Büşra Yıldırım Endüstri 4.0 Etmenlerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi Endüstri 4.0 Gelişim Süreci 90’lı yıllarda bilgisayar kullanıl- nesnelerin interneti, makine Sanayi devriminin dördüncü madan bir üretimin gerçekleş- öğrenimi, bulut depolama gibi aşaması olarak karşımıza çıkan mesi neredeyse imkânsız ola- etmenler birçok açıdan hukukla “Endüstri 4.0” terimi ilk ola- rak görülüyordu ve sanal hale ortak paydada buluşmaktadır. rak 2011 yılında Almanya’nın gelen üretim dünyasına adım Fakat bunların neden olduğu Hannover şehrindeki bir fuar- atılmış olundu. Üretilmek iste- ihlaller, toplumda teknolojiye da kullanılmıştır. Bu terimin şu nen her şey öncelikle sanal or- karşı artan güvensizlik düzeyi, anki anlamını kavrayabilmek tamlarda tasarlandı. Fabrikalar fikri mülkiyet açısından doğan için 4.0’a kadar olan gelişme- da sadece tasarlanan verile- sorunlar yasal olarak değerlen- leri incelemekte fayda vardır. rin bilgisayara girilmesi işlemi dirilmesi ve çözülmesi gereken gerçekleştiriliyordu. Dördüncü alanlardan sadece birkaçıdır. 18’inci yüzyıla kadar insanlar nesil sanayi devrimi yani En- üretimi kendi kas gücünü kul- düstri 4.0 ile insanların mini- Yapay zekâ kavramı, Endüstri lanarak gerçekleştiriyordu. Bu mum düzeyde olduğu sadece 4.0’in hedeflediği başarıyı sağ- yüzyılda artık klasik üretim şekli makinelerin çalıştığı akıllı fab- lama noktasındaki en etkili silah insanların taleplerini karşıla- rikaların kurulması hedeflendi. olarak karşımıza çıkmaktadır. maya yetmeyince o dönemde İlk başlarda insanların yapmaya yaşayanlar bunun çözümünü Başlangıçta bir endüstri dev- çalıştığı şey, insan gücünün ye- buharla çalışan ilk makineyi icat rimi niteliği taşıyan Endüstri rini tutacak yapay bir güç elde ederek buldu. Avrupa’da su ve 4.0, şimdilerde bir rekabet ile etmekti. Bunun amacı da insan buhar gücü ile çalışan makine- mücadele aracı olarak karşımı- gücü ile yapılabilecek şeylerin lerin icadı ile Endüstri 1.0, yani za çıkıyor. Değişen ve gelişen sınırlı ve yavaş olmasından kay- birinci sanayi devrimi gerçek- şartlara ve Endüstri 4.0’a uyum naklanıyordu. İnsanlar yüzyıllar leşmiş oldu. Bu makineler, yüz- sağlayabilen ülkeler ekonomi- boyunca, yapay bir güç ile bü- lerce insanın bir günde yaptı- leri ile uluslararası arenada li- tünleşmiş bir şekilde çalıştılar; ğı işi bir saatte yapabiliyordu. derlik savaşında bir adım önde. artık zihinsel olarak da yapay Toplum ile bu kadar bağdaşık bir zekâdan yardım alarak ha- Ford otomobilin kurucusu olan bir kavramın hukuki açıdan tasız bir süreç planlıyorlar. Ya- Büşra Yıldırım I Endüstri 4.0 Etmenlerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi olan Henry Ford’un seri üre- değerlendirilmesi, doğmuş ve pay zekâ gittikçe yaygınlaşarak tim bandı kavramı ile otomobil gelecekte doğması muhtemel elektrik gibi insanların vazgeçe- endüstrisine getirdiği yeni so- hukuki sorunların tespit edil- meyeceği bir kavram olarak ha- luk ve elektriğin seri üretimde mesi gerekliliği son dönemlerde yatımıza dâhil oldu. İşte bu bağ- kullanılmasıyla birlikte üretim bu konunun hukuk çevresinde lamda da hukuk devreye giriyor. hattının gelişmesi Endüstri 2.0 popüler olmasını sağlamıştır. Son yıllarda özellikle yapay zekâ olarak bilinen ikinci sanayi dev- ve hukuk kavramlarının bir ara- riminin gerçekleşmesini sağladı. Endüstri 4.0 Etmenlerine da kullanılması oldukça popüler. Hukuki Bakış Gelişim gösteren teknoloji çağı- Yakın bir geçmiş dönem olan Süregelen yıllar içerisinde ge- nı hukuki açıdan yapay zekâ ile 1970’li yıllara geldiğimiz zaman, lişim gösteren, iş dünyasını ve yakalamayı savunan doktrin ve hayatımızaprogramlanabilirma- sosyal hayatı birçok açıdan etki- henüz daha taze bir şekilde teo- kinelerin girdiğini görmekteyiz. leyen endüstri 4.0 etmenlerini: rik olarak ihlallerin çoğalması ile Programlanabilir makinelerin yapay zekâ, nesnelerin interneti farkına vardığımız uygulamada- doğmasıyla birlikte mekanik ve (IoT) ve akıllı fabrikalar olarak ki eksiklikler var olan kafa karı- elektronik teknikler yerini dijital sayabiliriz. Bu etkiler bunlarla şıklığın muhtevasını oluşturuyor. teknolojilere bıraktı. Bilgisayar- yakın bir ilişki içerisinde olan ların ve robotların üretim süreci- yasal düzene ve hukuk alemi- Günümüzde çok kullandığımız ne dâhil olması, Endüstri 3.0’ın ne de doğal olarak yansımış- yapay zekâ uygulamaları ve ör- gerçekleşmesine öncülük etti. tır. Endüstri 4.0’ın getirisi olan neklerine bakacak olursak: ilk 32

olarak karşımıza Siri ve Alexa kanunlar tarafından destekle- neti konusunda, kişisel veri ol- Büşra Yıldırım I Endüstri 4.0 Etmenlerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi gibi dijital asistanlar çıkıyor. Go- nilmedi. Bunu takiben, yasal sun olmasın hukuki açıdan veri ogle haritalar, arama ve öneri yardıma gücü yetmeyen kitleyi ihlallerine neden olabileceği, algoritmaları, otomatik metin hedeflemesi bakımından bir di- verilerin depolandığı veri taban- düzenleyiciler, yüz algılama ve ğer desteklememe durumunun larının güvenilirliği, yasal olarak tanıma (Face ID), araç çağırma da avukatlar cephesinden gel- denetim eksikliği hukuki açıdan uygulamaları, elektronik öde- diğini görüyoruz. DoNotPay’in soru işaretlerinin kaynağıdır. meler ve çoğaltılabilen örnek- CEO’su Joshua Browder, tüm Nesnelerin interneti bir noktada ler tek tık ile ulaşabildiğimiz ve bu olumsuzluklara direneme- insanların ve cihazların internet cebimize sığdırdığımız bir te- di, ona gelen tehditler ve ceza aracılığıyla bir araya gelmesini lefonun bize sunduğu muhtelif alma ihtimalini göze alamaya- içerdiğinden doğal olarak yasal kolaylıklardan sadece birkaçı. rak yapay zekânın mahkeme- anlamda bazı gerekliliklerle bir- Yakın geçmiş zamanda Ope- de yer alamayacağını duyurdu. likte gelmelidir. Diğer endüstri nAI tarafından piyasaya sürü- İkinci olarak, nesnelerin interneti 4.0 etmenleri gibi nesnelerin len ChatGPT sohbet robotu bir (IoT) kavramına göz atalım. Gü- internetinde de mahremiyetin yapay zekanın hukuk alanına nümüzde nesnelerin birçoğu in- korunması, veri güvenliği, mül- tesirinin somut örneği olarak ternete bağlı bir şekilde işlevini kiyet haklarının korunması ön karşımıza çıkmaktadır. Medyada yerine getirmektedir. Aklımıza plana çıkan başlıklardır. Bu özellikle bu yapay zekanın hukuk gelebilecek her türlü nesnenin bağlamda yapılması gereken fakültesi sınavlarından geçer internet sayesinde diğer cihaz- şey güvenin iyileştirilmesi ve not alması büyük yankı uyan- larla ve daha büyük sistemlerle uygulamaya yönelik standardi- dırdı. Doğal olarak akıllara, hu- iletişim halinde olduğu bir yapı zasyonun sağlanabilmesi adına kukun temel şahıslarına ihtiyaç bu. Geldiğimiz bu zamanda, in- yeni yasal ve etik önlemlerin duyulmadığı, sanal hukuki bir ternete bağlı olmadan yapılan alınmasını sağlamaktan geçer. düzenin gelenekçi hukuk düze- tüm işlemler ve internete bağlı Avrupa Birliği ve Amerika Birle- nin yerini alma ihtimali gelmek- olmayan tüm nesneler büyük öl- şik Devletleri başta olmak üzere tedir. Bu gelişmeleri yakından çüde veri kaybına neden oluyor. pek çok devlet ve örgütlenme izlediğimizde avukatların yerini Özetle, nesnelerin interneti can- yeni nesil dijitalleşmenin bir yapay zekaların aldığı bir gö- sız oluşum olan varlıkları akıllı parçası olan nesnelerin interne- rüntü hiç de uzak gözükmüyor. yapmanın bir yoludur. Akıllı ci- tini ve hukuki sonuçlarını birçok Geleceğe yönelik öngörülerden hazlardan alınan veriler yapay raporunda ve toplantısında ma- bir diğeri; GPT-3 tabanlı, LawD- zekâ, makine öğrenmesi ve big saya yatırmıştır. Bu yaklaşımlar- roid Copilot isimli program kap- data gibi teknolojilerin var olma- dan en çarpıcı olan Next Genera- samında, avukatlar için sanal sını sağlıyor. Gelecek için amaç, tion IoT (NGIoT) isimli projenin, hukuk asistanı hizmeti sağla- her şeyin internete bağlı olduğu gerçekleştirdiği çalışmaların ve yan bir yapay zekâ. Metaverse bir dünya yaratmaktır. Akıllı ev- duruşunun odak noktasının, AB evreninde hukuk bürolarının ler, telefonumuzla uzaktan kont- politikaları kapsamında çok hızlı kurulmasını konuştuğumuz şu rol edebildiğimiz kilit sistemleri, bir şekilde gelişen nesnelerin in- günlerde sanal bir hukuk asis- ışık ve hava sıcaklığını dikkate terneti faktörünü yasal bir çer- tanının bu gelişmeler arasında alan termostatlar ve giyilebilir çeveye alıp frenlemek olduğunu basit bir hamle olarak değerlen- cihazlardan olan akıllı saatler gü- söylemek yanlış olmayacaktır. dirilebileceğini söyleyebilirim. nümüzde sıklıkla kullandığımız Akıllı fabrikalar, Endüstri 4.0 ile Bir başka örnek: DoNotPay ola- nesnelerin interneti örnekleridir. hayatımıza dâhil olan kavram- rak bilinen, hukuk hizmetleri Geleceğimiz olarak nitelendirdi- lardan bir tanesidir. Akıllı fabri- vermeyi hedefleyen sohbet ro- ğimiz nesnelerin interneti kav- kalardan kasıt: makine ve ekip- botu, asli hedefini trafik ceza- ramının hukuku teğet geçmesi manların otomasyon ve kendi larına yönelik itirazlarda sanığa beklenemezdi. Bu teknolojinin kendine optimizasyon yoluyla eş zamanlı olarak ne yanıtlar karşısındaki en büyük engel süreçleri iyileştirebildiği, olduk- vereceğini formüle eden bir ya- güvenlik zafiyeti sorunlarıdır. ça dijitalleştirilmiş ve bağlantılı pay zekâ avukatı olmak olarak Bir nesnenin diğer bütün nes- bir üretim ortamıdır. Bu fabrika- belirledi. Dünyanın ilk yapay nelerle bağlı olması, güvenlik larda bulunan makineler sade- zekâ avukatı mottosu ile önü- kaynaklı sorunların doğmasına ce birbirleri ile iletişim halinde müzdeki günlerde mahkemede neden oluyor. Nesnelerin inter- kalmayarak aralarında gerçek- yer alması beklenen yapay zekâ leştirdikleri komünikasyon ağı 33

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 sayesinde üretim sırasında rine neden olmuş olabilir. Bu Tzafestas, S. G. (2018). Ethics gerçekleşebilecek sorunların noktada söylenmesi gereken en and law in the internet of thin- anında çözüme ulaştırılmasını önemli şey, yeni nesil hukukta gs world. Smart cities, 1(1), 98- da sağlamaktadırlar. Bu maki- ve gelecekte karşımıza çıkacak 120. (Ahi, 2023) (Next Ge- neler, ne zaman bakıma ihtiyaç olan hukuki problemlerde En- neration Internet of Thin- duyduklarını bile insanlara ile- düstri 4.0 ile hayatımıza girmiş gs, 2022) (KARGL, 2023) tebilecek şekilde çalışmaktadır. olan yapay zekâ ve nesnelerin Yıldız, A. (2018). Endüstri Stok durumunun eş zamanlı interneti gibi kavramların sıkça 4.0 ve akıllı fabrikalar. Sakar- kontrolü sayesinde neye, ne- karşımıza çıkacağıdır. İnsan ha- ya Üniversitesi Fen Bilimleri rede, hangi zaman diliminde yatına birçok kolaylık sağlayan EnstitüsüDergisi,22(2),546-556. ihtiyaç duyulacağını tespit et- ve bizlerce benimsenen bu sis- Weber, R. H. (2009). Internet mekle kalmayarak siparişlerini temler yasal açıdan siber gü- of things–Need for a new legal bile gerçekleştirebilmektedirler. venlik, gizlilik, fikri mülkiyet gibi environment?. Computer law & Geçmişte bir gelecek vizyo- konularda sorunlara yol açıyor security review, 25(6), 522-527. nu olarak değerlendirilen akıllı ve açmaya da devam edecek. fabrikalar, şu an insan faktörü- Mühim olan biz hukukçuların da Web Kaynakları nü dışlayarak, tamamen maki- bir noktada, gelecek olarak nite- Ahi, M. G. (2023, 16 01). Nes- neler tarafından kontrol edilen, lendirilen konuları kovalayabil- nelerin İnterneti ve Hukuk otonom bir üretim ortamı oluş- memiz ve bunları iş tanımımıza (internet of things). Ahi Hu- turarak, iş hayatının rekabetçi dahil edebilmemizden geçiyor. k u k : h t t p s : //a h i . a v. t r/n e s n e - dünyasında yerini sağlamlaş- lerin-interneti-hukuk-inter- tırdı. İnsan kontrolünün dışında Kaynakça net-of-things/ adresinden alındı makinelerin birbiriyle etkileşime EPRS, U. (2016). Scienti- Ambrogi, B. (2023, 01 25). New girmesiyle gerçekleşen üretimin fic Foresight study Ethical GPT-Based Chat App from en temel hukuki etkisini, maki- Aspects of Cyber-Physical LawDroid Is A Lawyer’s ‘Co- neler arası sözleşmelerin varlı- Systems. Scientific Fore- pilot’ for Research, Drafting, ğının kabul edilebilirliği nokta- sight Unit. (Kelly, 2023) Brainstorming and More. Law sında görmekteyiz. Makineler (Sundar, 2023) (Karadere, Sites: https://www.lawnext. arası sözleşmeler hususunda 2023) (Ambrogi, 2023) (Ce- com/2023/01/new-gpt-based- doktrince çokça tartışılan konu, rullo, 2023) (Uyan, 2023) chat-app-from-lawdroid-is-a- hukuki işlem unsurlarından biri ERDAL, E., & ERGÜZEN, A. lawyers-copilot-for-research- olan ve bir sözleşmenin geçer- (2020). Nesnelerin İnterne- drafting-brainstorming-and- li bir şekilde kurulabilmesi için ti (IoT). International Journal more.html adresinden alındı varlığı aranan irade beyanının of Engineering Research and Cerullo, M. (2023, 01 26). insana özgü bir kavram olması Development, 12(3), 24-34. AI-powered “robot” law- ve makinelerce irade beyanının Gutsu, S., Mkrtchyan, M., & yer won’t argue in court af- zamanının tespiti ve beyanın Strielkina, A. (2021). Soci- ter jail threats. CBS NEWS: Büşra Yıldırım I Endüstri 4.0 Etmenlerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi kime atfedileceği gibi soruların al and legal aspects of the h t t p s : // w w w. c b s n e w s . c o m / cevapsız kalmasıdır. Makine- transition to industry 4.0. In n e w s /r o b o t- l a w y e r- w o n t- a r- ler arası etkileşimin, makine- Integrated Computer Tech- gue-court-jail- threats-do- lerin sipariş adı altında yaptı- nologies in Mechanical Engine- not-pay/ adresinden alındı ğı eylemlerin hukuki açıdan ering-2020: Synergetic Engine- Er, A. S. (2023, 01 19). Endüst- isimlendirilememesi doğacak ering (pp. 726-737). Springer ri 4.0 ve Hukuki Etkileri. Er- ihlallerin mahkemeye taşına- International Publishing. dem Erdem: https://www. mamasına neden olmaktadır. Habrat, D. (2020). Legal chal- erdem- erdem.av.tr/bilgi-ban- Sonuç lenges of digitalization and k a s i /e n d u s t r i - 4 0 -ve - h u k u - Bu yazı bütününce değerlendi- automation in the context of ki-etkileri adresinden alındı rilen bütün Endüstri 4.0 etmen- Industry 4.0. Procedia Ma- Karadere, A. B. (2023, 01 23). lerinin hukuk ile ortak paydada nufacturing, 51, 938-942. OpenAI’nın çığır açan chatbo- birleştirilmesi, bir hukuk dergi- i-SCOOP. (2017). Industry 4.0: tu ChatGPT nedir, nasıl kulla- sinde bu konuya yer verilmesi, the fourth industrial revolution– nılır? Donanım Haber: https:// ders niteliğine haiz olmayan guide to Industrie 4.0. ÖZKAN, www.donanimhaber.com/ope- farklı bir konu olması, birçok M. (2019). ENDÜSTRİ 4.0 ve ÜRE- nai-chatgpt-nedir-nasil- kulla- kişinin kafasında soru işaretle- TİM İŞLETMELERİ AÇISINDAN nilir--156659 adresinden alındı DEĞERLENDİRİLMESİ. Ver- KARGL, R.-D. (2023, 01 24). gi Raporu, (243), 76-110. Smart Factory: Opportu- 34

nities and Legal Issues. Bi- https://cordis.europa.eu/proje- madan Emekli Oldu. Web Tekno: nary Dreams: https://www. ct/id/825082 adresinden alındı https://www.webtekno.com/ t r i v a d i s . c o m /e n /m a g a z i n e / Sundar, S. (2023, 01 14). If you still donotpay-yapay-zeka-avu- smart-factory adresinden alındı aren’t sure what ChatGPT is, this kat-oldu- h131385.html#:~:text=- Kelly, S. M. (2023, 01 26). Chat- is your guide to the viral chatbot Birka%C3%A7%20hafta%20 GPT passes exams from law that everyone is talking about. %C3%B6nce%2C%20ABD%20 and business schools. CNN INSIDER: https://www.busi- merk ezli, kulakl%C4%B1k%20 BUSINESS: https://edition. n e s s i n s i d e r. c o m /e ve r y t h i n g - yard%C4%B1m%C4%B1yla%20 cnn.com/2023/01/26/tech/ you-need-to-know-about-chat- dan%C4%B1%C5%9Fmanl%C4 chatgpt-passes-exams/in- gpt- 2023-1 adresinden alındı %B1k%20yapmas%C4%B1%20 dex.html adresinden alındı Uyan, G. (2023, 01 28). Dünyanın bekleniyordu. adresinden alındı Next Generation Internet of İlk Robot Avukatı, Hapis Tehdit- Things. (2022, 06 16). CORDIS: leri Nedeniyle Mahkemeye Çıka- Büşra Yıldırım I Endüstri 4.0 Etmenlerinin Hukuki Açıdan Değerlendirilmesi 35

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Revnak Altıparmak Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme Revnak Altıparmak I Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme I. Giriş rin bile her geçen gün artması bir özgürlük olarak görülemez. Günümüz dünyasında internetin doğru bilgiler kadar, yanıltıcı Bu nedenle, yalan habere yö- geniş kitlelerce kullanılır olması bilgilerin de yayılmasını bera- nelik yapılacak düzenlemele- her türlü bilginin kolayca yayıl- berinde getirmektedir. Özellikle rin, ifade özgürlüğü açısından masına olanak sağlamaktadır. Covid-19 virüsü nedeniyle yaşa- incelenmesi bir zorunluluktur. Temmuz 2022 itibariyle dünya nan pandemi sürecinde interne- Konu tüm dünyada olduğu gibi üzerinde internet kullananların tin kitleler üzerindeki potansiyel Türkiye’de de ciddi tartışmala- sayısı 5,3 milyarı bulurken bun- olumsuz etkisine tüm dünya şa- ra yol açmıştır. 7418 Sayılı Ba- lardan 4,7 milyarı aynı zamanda hit olmuştur. İnternet üzerinden sın Kanunu ile Bazı Kanunlar- sosyal medya kullanıcısıdır. Bu yapılan ve bilimsellikten uzak da Değişiklik Yapılmasına Dair veriler insan nüfusunun büyük bilgiler içeren çeşitli propagan- Kanun’un 29. maddesi ile 5237 bir kısmının internetle etkileşim dalar kimi kesimlerce doğru ka- sayılı Türk Ceza Kanunu’na ek- halinde olduğunun gösterge- bul edilmiş ve bu yüzden geniş lenen 217/A hükmü ile halkı ya- sidir. İnternet bilgiye ulaşmayı bir aşı karşıtı grubu oluşmuştur. nıltıcı bilgiyi alenen yayma suç hızlandırmakla birlikte geniş Özellikle yaşlılar ve kronik has- haline getirilmiştir. Hükümet, kapsam alanı sayesinde her talar için hayatı önem taşıyan bu hükmün yalan haberle mü- dilden ve her ülkeden haberi aşı bu tarz bilimsellikten uzak, cadelede bir zorunluluk oldu- bünyesinde barındırmaktadır. spekülatif bilgiler sebebiyle ih- ğunu, başka ülkelerin de benzer Bugün, dünyanın diğer ucun- tiyaç sahibi bazı insanlara ula- çözümler ürettiğini savunmuş- da olan bir gelişme saniyeler şamamıştır. Bunun sonucunda tur. Kuralın yasalaşmasına karşı sonra ekranlarımıza düşmekte- bir sürü insan yaşama şansları çıkanlar ise hükmün öngörü- dir. Geçmişte bir araştırma için varken hayatını kaybetmiştir. lemez olduğunu, keyfi uygula- yapılan uzun süreli kaynak ta- Yine pandemi sürecinde halk malara açık olduğunu ve ifade ramaları günümüze çeşitli veri arasında aşıların içerisinde çip özgürlüğünü Anayasa ve ulus- tabanları sayesinde bir arama olduğuna, virüsün kasten çıka- lararası düzenlemelere aykırı motoru uzaklıktadır. rıldığına ve hatta bu projenin bir şekilde sınırlandırma potan- İnternetin sağladığı bu kolaylık- başında Bill Gates’in yer aldığı- siyeli olduğunu ileri sürmüştür. lar dünyanın her yerinde birçok na dair gerçeklikten tamamen Bu çalışmada, yalan haberin açıdan gelişmeyi hızlandırırken uzak söylentiler oluşmuştur. yayılmasının yarattığı riskler- elbette ki bazı olumsuzluklara Tüm bunlar göz önünde bulun- le, yalan haberin yasaklanması da sebep olmaktadır. İnternetin durulduğunda, devletlerin in- amacıyla getirilecek düzenle- merkezi bir mekanizması olma- sanları yanıltıcı bilgiden koruma melerin demokratik tartışma ması veya paylaşılan bilgilerin yükümlülüğü olması gerektiği ortamının ifade özgürlüğünü herhangi bir prosedüre tabi ol- anlaşılabilir. aşırı kısıtlaması nedeniyle da- maksızın ilk elden yayılması gibi Bununla birlikte, yanıltıcı bil- ralması riski Türkiye’de dezen- nedenlerden ötürü çeşitli sorun- ginin engellenmesine yönelik formasyon yasası tartışmaları lar doğmaktadır. Bu sorunlar- yasal düzenlemelerin ifade öz- bağlamında ele alınacaktır. Bu dan biri ise bu kadar çok kaynak gürlüğüne ciddi bir tehdit olma tartışmanın yürütülebilmesi için ve bilginin olduğu bir mecrada ihtimalinin olduğu da açıktır. öncelikle ifade özgürlüğüne iliş- kimi zaman yanıltıcı bilgilerin Yanlış haberin engellenmesi kin insan haklarından kaynak- yer almasının da söz konusu ol- amacıyla yapılan düzenlemele- lanan standartların saptanması masıdır. 2021 yılının verilerine rin doğru haber ve yorumların gerekmektedir (II). Daha sonra, göre her bir dakikada internet da engellenmesine yol açma yeni yasa hükmü uluslarara- ortamında 598 bin tweet, 188 riski bulunması bir yana, her sı ve karşılaştırmalı hukuk ışı- milyon e-posta atılıyor ve 5,7 yanlış haberin yasaklanması da ğında değerlendirilecektir (III). milyon Youtube videosu izleni- meşru görülmemelidir. İfade öz- Yasanın ifade özgürlüğü kap- yor. Sadece belli mecralardaki gürlüğü sadece doğruluk testin- samında incelemesi yapılacak- etkileşimi gösteren bu verile- den geçmiş ifadelere tanınmış 36

tır (IV).Sonuç bölümünde ise veya fikir almak ya da vermek Bunlar üç başlıkta incelenebilir; Revnak Altıparmak I Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme genel bir çıkarım olacaktır (V). serbestliğini de kapsar. Bu fık- 1 .Müdahale yasalar da öngö- II.İfade Özgürlüğüne İlişkin ra hükmü, radyo, televizyon, rülmüş olmalıdır. İnsan Hakları Standartları sinema veya benzeri yollarla 2.Müdahale 2. fıkrada sa- İfade özgürlüğü, Anayasa ve yapılan yayımların izin sistemi- yılan çıkar veya değerler- uluslararası insan hakları ant- ne bağlanmasına engel değildir. den birini veya birkaçını ko- laşmalarında tanımlanmış, bu Bu hürriyetlerin kullanılması, rumaya yönelik olmalıdır. hakkın sınırlandırılmasının han- millî güvenlik, kamu düzeni, 3. Müdahale demokratik bir gi koşullarda meşru olduğu da kamu güvenliği, Cumhuriyetin toplumda gerekli olmalıdır. hem bu kurallarda hem de so- temel nitelikleri ve Devletin ül- (Mahkemenin içtihadına göre sı- mutlaşmış haliyle bu kuralları kesi ve milleti ile bölünmez bü- nırlandırmaya ölçülülük ilkesine yorumlayan yargı kararlarında tünlüğünün korunması, suçların uygun şekilde ve son çare olarak tanımlanmıştır. önlenmesi, suçluların cezalandı- başvurulması gerekmektedir.) Avrupa İnsan Hakları Sözleşme- rılması, Devlet sırrı olarak usu- İfade özgürlüğü başkalarının sinin 10. Maddesi şu şekildedir: lünce belirtilmiş bilgilerin açık- hak ve özgürlükleri ile çatışma 1. Herkes ifade özgürlüğü hak- lanmaması, başkalarının şöhret içine girebileceği gibi kamusal kına sahiptir. Bu hak, kamu veya haklarının, özel ve aile ha- hukuksal değerlerle bu özgürlük makamlarının müdahalesi ol- yatlarının yahut kanunun öngör- arasında da çatışma söz konu- maksızın ve ülke sınırları gö- düğü meslek sırlarının korunması su olabilecektir. Bu çatışmalar zetilmeksizin, kanaat özgürlü- veya yargılama görevinin gere- çözülürken bir tartı işleminin ğünü ve haber ve görüş alma ğine uygun olarak yerine geti- yapılması gerektiği açıktır. Ça- ve de verme özgürlüğünü de rilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir. tışmanın nasıl çözüleceğine kapsar. Bu madde, Devletle- (Mülga fıkra: 3/10/2001-4709/9 bakılırken hazır bir reçete sun- rin radyo, televizyon ve sinema md.) Haber ve düşünceleri yay- mak mümkün değildir çünkü işletmelerini bir izin rejimine ma araçlarının kullanılmasına çatışan iki hukuki değerin han- tabi tutmalarına engel değildir. ilişkin düzenleyici hükümler, gisine öncelik verilmesi gerek- 2.Görev ve sorumluluklar da bunların yayımını engelleme- tiğinde çok sayıda unsurun de- yükleyen bu özgürlüklerin kul- mek kaydıyla, düşünceyi açık- ğerlendirilmesi gerekmektedir. lanılması, yasayla öngörülen ve lama ve yayma hürriyetinin sı- Anayasa’nın 5. maddesine göre demokratik bir toplumda ulu- nırlanması sayılmaz. (Ek fıkra: “Devletin temel amaç ve görev- sal güvenliğin, toprak bütünlü- 3/10/2001-4709/9 md.) Düşün- leri, Türk milletinin bağımsız- ğünün veya kamu güvenliğinin ceyi açıklama ve yayma hürriye- lığını ve bütünlüğünü, ülkenin korunması, kamu düzeninin tinin kullanılmasında uygulana- bölünmezliğini,Cumhuriyeti ve sağlanması ve suç işlenmesinin cak şekil, şart ve usuller kanunla demokrasiyi korumak, kişilerin önlenmesi, sağlığın veya ahla- düzenlenir. ve toplumun refah, huzur ve kın, başkalarının şöhret ve hak- Bu hakkın uygulanması için ge- mutluluğunu sağlamak; kişi- larının korunması, gizli bilgilerin rekli ortam ve şartları sağlamak nin temel hak ve hürriyetlerini, yayılmasının önlenmesi veya devletlerin pozitif yükümlülükle- sosyal hukuk devleti ve adalet yargı erkinin yetki ve tarafsız- rindendir. İdealde ifade özgürlü- ilkeleriyle bağdaşmayacak su- lığının güvence altına alınması ğünün herkes bakımından hiçbir rette sınırlayan siyasal, ekono- için gerekli olan bazı formalite- durum altında kısıtlanmaksızın mik ve sosyal engelleri kaldır- ler, koşullar, sınırlamalar veya mutlak bir hak olması istenilse maya, insanın maddî ve manevî yaptırımlara tabi tutulabilir. de pratikte toplumsal yaşam- varlığının gelişmesi için gerekli T.C Anayasasının 26. Maddesine da böylesine sınırsız bir ifade şartları hazırlamaya çalışmak- göre ise: özgürlüğü mümkün değildir. tır.” Bu bağlamda, Anayasa’nın VIII. Düşünceyi açıklama ve İfade özgürlüğü nisbi bir haktır 17. maddesinde kişinin doku- yayma hürriyeti ve bu hak, kişilerin diğer hakla- nulmazlığı, maddi ve mane- Madde 26 – Herkes, düşünce rında ihlal ve zarara sebep ol- vi hakkı korunmaya alınmıştır. ve kanaatlerini söz, yazı, resim ması durumunda 10. maddenin İfade özgürlüğünün başka bir veya başka yollarla tek başı- 2. fıkrasına uygun şekilde sınır- hakka müdahalesi söz konusu na veya toplu olarak açıklama landırılabilir. Hakkın sınırlandı- olduğunda, devletlerin pozitif ve yayma hakkına sahiptir. Bu rılmasının keyfilik çerçevesinde yükümlülükleri gereğince diğer hürriyet Resmî makamların olmaması için mahkemenin de- hakkı da korumaları gerektiği müdahalesi olmaksızın haber ğerlendirdiği hususlar vardır. için ifade özgürlüğüne, belirle- nen şartlara uygun şekilde bir 37

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Revnak Altıparmak I Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme sınır koyma sorumlulukları var- haber yayma suçuna ilişkin 29. re gitmiştir ve bu değişiklikler- dır ancak somut olay özelinde madde hakkında ayrıntılı bir den bazıları ifade özgürlüğünü alınabilecek başka herhangi rapor hazırlamış ve hükümetin tehdit edecek bir hâl almıştır. bir önlem olması durumun- bu iddialarını değerlendirilmiş- Hindistan, Kenya ve Avustralya da, öncelikli olarak bu yolla- tir. Değerlendirmeyi yaparken hariç tüm ülkeler NetzDG’ den rın denenmesi gerekmektedir. diğer devletlerle de karşılaştır- ilham kaynağı olarak bahsetmiş- III. Halkı Yanıltıcı Bilgiyi Alenen ma yoluna giderek bir tespitte tir. Tam da bu noktada Alman- Yayma Suçu bulunmuştur. Türkiye’deki dü- ya’nın amacı bu olmamasına Kanun metninin 29. madde için zenlemenin niteliğini anlamak rağmen bazı ülkeler için sansür yer alan gerekçesine özetle de- bakımından karşılaştırmaya de- uygulamasına temel niteliğin- ğinmek gerekirse, tasarıyı ha- ğinmek gerekmektedir. Rapo- de bir düzenlemeye gittiğini zırlayanlar tüm dünyanın gün- run saptamaları, kanun teklifini söylemek mümkün olacaktır. demi olan internet ve sosyal sunanların gerekçeleri ile çeliş- Birleşik Krallık: medyanın yaygın kullanımı ve mektedir. Gerçekten de Vene- İngiltere, internet ortamında bunun sonucunda oluşan yanlış dik Komisyonu’nun da saptadığı güvenliği sağlamak ve dezen- ve yanıltıcı bilgilerden arınmayı üzere Avrupa’da halkı yanıltıcı formasyonu önlemek amacıy- amaçlamışlardır. Gerekçede ifa- yalan haber yayma suçuna ben- la “Online Safety Bill” kanunu de özgürlüğünün “fikir pazarı” zer bir örnek mevcut değildir. çıkarmıştır. Kanun çıkarılırken, niteliğinden de bahsederek ge- Almanya: özellikle çocukları zararlı içerik- niş ve farklı fikirlerin olmasının Almanya örneği bu alanda ya- lerden korumak amaçlanmıştır. toplumun demokratik ve ço- pılan düzenlemeler bakımından (Kendine zarar verme, yeme ğulcu yapısında olmazsa olmaz öncülük arz etmesi sebebiyle bozukluğu, vb.) Kanun kapsa- olduğundan da bahsedilmekle önemlidir. Almanya’da 2017 yı- mına basın özgürlüğünü zede- birlikte bu ortamın zaman za- lında NetzDG yasası yürürlüğe lememek amacıyla gazeteciler man manipülatif ve yanıltıcı girmiştir. Yasa, sosyal medya alınmamıştır. Ayrıca Almanya bilgileri hızla yayma aracı ola- platformlarının nefret söylemi örneğindeki gibi burada da rak kullanılıyor olması sonucu içeren içeriklerin önlenmesi ve yanlış ve yanıltıcı bilgi yayan kişilerin haber alma haklarının yasadışı olduğu tespit edilen kişilerle ilgili herhangi bir cezai tehlikeye düşmekte olduğuna içeriklerin bildirilmesi amacını sorumluluk söz konusu değildir. ve devletin bu hakkı güvence taşımaktadır. İnsan Hakları Ör- Yunanistan: altına almak için yeni bir düzen- gütleri yasayı bazı toplumlar Yunanistan Ceza Kanun’unun lemeye gitme ihtiyacı duydu- için olumsuz anlamda emsal 191. maddesinde 2021 yılında ğuna dikkat çekilmektedir. Ki- teşkil edebileceği gerekçesiy- yapılan değişiklikle yalan bilgi şilerin özgürce fikirlerini beyan le eleştirmişlerdir. Nitekim bu yaymayla ilgili bir düzenleme etmelerinin dezenformasyonla konuya değinen “The Digital yapılmıştır. (Yalan bilgi yayma- karıştırılmaması için ayrıca ka- Berlin Wall: How Germany (Ac- nın hangi konularda suç teşkil nuna özel nitelikler de tanınmış- cidentally) Created a prototy- ettiği kanun metninde sayılmış- tır. Ayrıca genel gerekçe met- pe for Global Online Censors- tır.) Maddede belirtilen kriter- ninde kanun hazırlanırken hem hip” isimli makalede NetzDG lere göre 3 ay hapis cezası ve Avrupa hem de Amerika’daki yasasının diğer ülkeler için yol para cezası ya da 6 ay hapis ce- örneklerden yararlanılarak oluş- gösteren nitelikte olduğu anla- zası ve para cezası olmak üzere turulduğundan bahsedilmiştir. tılmıştır. Yasanın çıkmasını ta- ceza belirlenmiştir. Kanun çokça kip eden 2 yıl içinde çokça ülke eleştirilmiştir. Raporda belirti- Kanun gerekçesi, ifade özgür- NetzDG’yi örnek alarak yeni dü- lene göre yeni madde bugüne lüğü ile diğer hak ve özgürlükler zenlemelere gitmiştir. Bu ülke- kadar Covid-19 salgını dışında- arasındaki dengenin adil bir şe- ler arasında Freedom House’ın ki alanlarda uygulanmamıştır. kilde sağlandığını iddia etmek- belirlemelerine göre internette Avrupa Birliği: tedir. Bununla birlikte, maddeyi özgür olmayan ülkeler katego- 5 Temmuz 2022’de “Digital Ser- değerlendiren ulusal ve uluslara- risinden Honduras, Venezuela, vices Act” yasası Avrupa Parla- rası tarafsız gözlemcilerin hazır- Vietnam, Rusya, Belarus kısmen mentosu tarafından onaylanmış- ladıkları raporlar durumun böyle özgür olanlar arasından Kenya, tır. Yasa diğer örneklerle benzer olmadığını ortaya koymaktadır. Hindistan, Singapur, Malezya, şekilde dezenformasyonun önü- Avrupa Konseyi Venedik Ko- Filipinler ve özgür olanlar ara- ne geçmeyi internette şeffaflığı misyonu Basın Kanunu ile Bazı sından Fransa, Birleşik Krallık ve denetim mekanizması getirme Kanunlarda Değişiklik Yapıl- Avustralya; Almanya’nın yasa- masına Dair Kanun’unda dü- sını kaynak alarak değişiklikle- zenlenen halkı yanıltıcı yalan 38

amacıyla çıkarılmıştır . Google nı daraltmak amacıyla getirilmiş sayının altında olduğu için halk gibi büyük çevrimiçi platform- olsa da çok geniş ve kapsamlı arasında herhangi bir endişe, lara ek yükümlülükler getirmiş- kavramlar oldukları için somut korku veya panik yaratmayaca- tir. Kanunda yasa dışı içerik ta- olay özelinde içlerinin nasıl dol- ğından yargılamanın olmayaca- nımlanırken “yanlış ve yanıltıcı durulacağı net değildir., ”kamu ğı düşünülmektedir. Ancak öz bilgiler” kapsama alınmamıştır. barışını bozmaya elverişli şe- itibariyle bakıldığında iki habe- kilde alenen yayan kimse” yine rin de yapılma motivasyonu ay- Kıyaslama sonucunda ortaya aynı şekilde bu ibare de yoru- nıdır. Kanun hükmünde geçen çıkan tablo Avrupa ülkelerinde ma çok açık bir şekilde yazıl- “Sırf halk arasında endişe, korku dezenformasyon konusuyla il- mıştır. Ayrıca Venedik komis- veya panik yaratmak saikiyle” gili cezai yaptırımların olmadı- yon raporunda da belirtildiği ölçütü nesnel bir kriter değil- ğı ve bu anlamda önlem almak üzere Türk kanunlarında yanlış dir. Kişinin eylemi yaparken ki için internet platformlarına çe- ve yanıltıcı bilginin tanımı yer saiki objektif bir şekilde değer- şitli yükümlülüklerin getirildiği almamaktadır. Bunun yanında lendirilemez. Bu nedenle yargı- yönündedir. Yunanistan örne- bilginin doğru olup olmadığın lamada keyfiliğe sebep olabilir. ğinde de cezai sorumluluğun nasıl belirleneceği de düzen- 2) Müdahalenin meşru bir ama- Covid-19 sebebiyle oluşturuldu- lenmemiştir. Alenen yayma fiili ca uygun olması: ğu buna rağmen yine de çokça kapsamına sadece paylaşmanın Kanun teklifindeki gerek- eleştiri aldığı gözlemlenmiştir. mı alınacağı yoksa beğenmenin çeye bakıldığında ve günü- de bu anlamda incelenip ince- müz dünyasında bilgi kirli- IV. Türk Ceza Kanunu 217/A lenmeyeceği dahası bu kapsa- liğinin yol açabileceği ciddi Hükmünün İfade Özgürlüğü mın sınırları da belirlenmemiştir. olumsuzluklar göz önüne alın- Bakımından Değerlendirilmesi Örneğin bir deprem olduğunu dığında kanun teklifinin meşru Tüm bu bilgiler değerlendi- varsayalım: Kamuoyunu ilgilen- bir amaç taşıdığı görülmektedir. rildiğinde dezenformasyon diren böyle bir gelişmede tüm 3) Müdahalenin demokratik bir teklifini Avrupa İnsan Hakla- mecralar ilk alınan bilgilere göre toplumda gerekli olması: rı Sözleşmesi’nin 10. maddesi halka haber vermektedirler. Söz konusu düzenlemenin oto kapsamında detaylı incelemek Olayda ilk alınan bilgilere göre sansüre yol açma ve basın öz- önem kazanmıştır. Aşağıda yedi binanın yıkıldığı bilgisi gel- gürlüğünü ihlal etmesi ihtimalleri belirtilen kriterler uyarınca bir miş ancak olayın sıcağı etkisiyle göz önünde bulundurulduğunda tahlil yapmak gerekmektedir: teyit edilmeden bu haber halka Düzenlenmenin Ceza Kanunun- sunulmuş olsun. Sonrasında ya- da değişiklik yoluyla yapılmış Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen pılan araştırmalar yıkılan bina olması meşru amaca orantılı bir Revnak Altıparmak I Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme yayma: sayısının aslında dört olduğunu şekilde hizmet etmemektedir. MADDE 217/A- (1) Sırf halk ara- ortaya çıkarırsa ilk anda tama- Venedik Komisyon Rapo- sında endişe, korku veya panik men halka hızlı bilgi ulaştırmak runda kanun teklifinin yasa- yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve ve haber alınamaması duru- laştırılmaması tavsiye edil- dış güvenliği, kamu düzeni ve munda yaşanabilecek panik miştir. Ancak 18 Ekim 2022 genel sağlığı ile ilgili gerçeğe ortamını engellemek için doğ- tarihinde kanunlaştırılmıştır. aykırı bir bilgiyi, kamu barışını ruluğu teyit edilmeden yapılan V. Sonuç bozmaya elverişli şekilde alenen haber bu kanun kapsamında Kanunun henüz yeni olması se- yayan kimse, bir yıldan üç yıla ka- değerlendirilecek midir? Değer- bebiyle uygulamada nasıl so- dar hapis cezasıyla cezalandırılır. lendirilmesi durumunda kanun- nuçların ortaya çıkacağı öngö- (2) Fail, suçu gerçek kimliği- da belirtilen kriterleri sağlayıp rülmemiştir. Hem uluslararası ni gizleyerek veya bir örgütün sağlamadığı nasıl anlaşılacaktır? hem de ulusal hukukta kanun faaliyeti çerçevesinde işlemesi Ya da tam tersi şekilde olayın hükmünün çokça tartışıldığı hâlinde, birinci fıkraya göre ve- gerçekleşmesi durumunda baş- açıktır. Uygulama esnasında ifa- rilen ceza yarı oranında artırılır.” ta alınan verilere göre yıkılan de özgürlüğüne ihlal oluştur- bina sayısının dört ancak sonra- ma ihtimali dahi olduğu için bu 1) Müdahalenin yasalarda sında yapılan araştırmalar sonu- kadar kapsamlı ve muğlak bir öngörülmüş olması: cu sayının yediye çıkması duru- hükmün yaratabileceği sonuç- Kanun metnine bakıldığında munda da haberi yapanlar yine lar endişe vermektedir. Kanun “Sırf halk arasında endişe, korku aynı madde kapsamında yar- gerekçesinde diğer ülkelerde veya panik yaratmak saikiyle” gılanacaklar mıdır? Kanun lafzi de buna benzer düzenlemeler kriterleri getirilmiştir. Bu kriter- yorumuna bakıldığında ikinci ler suç unsurunun oluşmasını örnekte yapılan haber gerçek zorlaştırmak ve suçun kapsamı- 39

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 olduğu ve onlardan yararlanıl- https://www.stackscale.com/ le=CDL-PI(2022)032-e dığı ifade edilse de değerlendir- blog/internet-one-minute/. Mchangama Jacob, Joelle Fiss.” meler sonucu dezenformasyon Burki, Talha. “The online an- The Digital Berlin Wall: How hükmünün içeriğinin diğer ülke- ti-vaccine movement in the age Germany (Accidentally) Crea- lerinkinden farklı şekilde hazır- of COVID-19”. The Lancet Digi- ted a Prototype for Global Onli- landığı ve sınırlarının onlardan tal Health.ekim 2020 (erişim 3 ne Censorship” JUSTITIA Kasım farklı olarak kesinlik içermediği şubat 2020) 2019 (erişim 2 şubat 2023) anlaşılabilir. Ayrıca dezenfor- h t t p s : // w w w. t h e l a n c e t . c o m / http://justitia-int.org/wp-con- masyonu önlemek amacıyla journals/landig/article/ tent/uploads/2019/11/ alınabilecek başka önlemler du- PIIS2589-7500(20)30227-2/ful- A n a l y s e _T h e - D i g i t a l - B e r- rurken (Avrupa ülkelerinin uy- ltext lin-Wall-How-GermanyAcci- gulamaları örnek oluşturabilir.) Jolley Daniel, Karen M Doug- dentally-Created-a-Prototy- Ceza Kanununda bir değişiklik las.”The Effects of Anti-Vaccine pe-for-Global-Online-Censors- yaparak yeni bir suç türünün Conspiracy Theories on Vacci- hip.pdfFreedomhouse.”Internet oluşturulması demokratik bir nation Freedom Status” son güncelle- toplumda acil bir ihtiyaç de- Intentions” PLOS ONE 20 şu- me 2022 https://freedomhouse. ğildir. Tam da bu sebeplerden bat 2014 (erişim 4 şubat 2023) org/explore-the-map?type=- ötürü uygulama esnasında her- https://doi.org/10.1371/journal. fiw&year=2022 GOV.UK “On- hangi bir mağduriyet yaşan- pone.0089177 line Safety Bill: factsheet “son maması için kanun hükmünün Türkiye Cumhuriyeti Anayasası güncelleme 18 ocak 2023 htt- sınırlarının çizilmesi ve netlik ka- https://www.mevzuat.gov.tr/ ps://www.gov.uk/government/ zandırılmasıönemarzetmektedir. mevzuatmetin/1.5.2709.pdf publications/online-safet- Kaynakça Avrupa İnsan Hakları Sözleşme- y-bill-supporting-documents/ Statista. “Number of internet si online-safetybill-factsheet#w- and social media users wor- https://www.echr.coe.int/docu- hat-the-online-safety-bill-does ldwide as of july 2022”. Son ments/convention_tur.pdf ht tps: //w w w. lawsp ot .gr/ güncelleme 20 Eylül, 2022. ht- Basın Kanunu ile Bazı Kanunlar- nomikes-plirofories/nomo- t p s : // w w w. s t a t i s t a . c o m /s t a - da Değişiklik Yapılmasına Dair thesia/poinikos-kodikas-no- tistics/617136/digital-populati- Kanun Teklifi https:// www2. mos-4619-2019 Digital Ser- on-worldwide/. tbmm.gov.tr/d27/2/2-4471.pdf vices Act https://eur-lex. Stackscale. “What happens on Venedik Komisyon Raporu europa.eu/legal-content/ the Internet in one minute?”. ht tps: //w w w.ven ice.co e. E N / T X T/ H T M L / ? u r i = C E - Son güncelleme 17 Mayıs, 2022. i n t / w e b f o r m s /d o c u - LEX:52020PC0825&from=en m e n t s /d e f a u l t . a s px ? p d f f i - Revnak Altıparmak I Dezenformasyon Yasası Hakkında İnceleme 40

Defne Deniz Gürler Yeni Bir Kişilik Olarak Yapay Zeka Günden güne gelişmekte olan başladıkça ve eylemlerini ba- ehliyetlerinin olması kaçınılmaz. Defne Deniz Gürler I Yeni Bir Kişilik Olarak Yapay Zeka dünyamızda, adımımızı nere- ğımsız olarak gerçekleştirdikçe Hukukun bu noktada varlığını ye atarsak atalım bizi görecek, aklımızda bir soru işareti oluş- inkâr edemeyeceği kişilikler için duyacak ve yönlendirecek yeni makta: Bu varlıkların yaptıkları bir düzenleme yapılması gerek- bir güç doğdu. Bu gücü, Avru- eylemlerin sorumluluğunu alıp mekte. Hukuk sistemlerinin bu pa Parlamentosu sunduğu ra- alamayacakları. Bu varlıkların yeni kişiliği göz önünde bulun- porda hukuki bir “kişi” olarak insani dürtülerle ve içgüdülerle durup hukuku yeni çağa göre tanımladı. Raporda yapay zeka hareket etmeleri beklenemez törpülemesi ve şekillendirmesi varlıkları için “elektronik kişilik” fakat zaman geçtiği ve teknoloji gerekiyor. Bahsedilen yenilikler terimi kullanıldı. Kişilik statü- bu hızla ilerlemeye devam ettiği gerçekleşmezse çağımızın geri- sünü kazanan bu varlıklar aklı- sürece yapay zekalı varlıkların sinde kalmamız ve bu yeni gü- mıza Türk Medeni Kanunu’nun yaptıkları eylemlerden sorumlu cün bizi yönetmesi kaçınılmaz 8. maddesini getirecektir: “Her tutulmaları için yeni bir ehliyet bir son olacak gibi görünüyor. insanın hak ehliyeti vardır” Bu türünün tanımlanması kaçı- Asıl önemli olan çağımızın ge- madde bağlamında, yapay nılmaz olacak gibi görünüyor. lişimini takip edebilmek ve bu zeka varlıkları insan olarak de- Peki bu varlıkları nasıl incele- gelişime hem bireysel hem ğerlendirilemeyeceğinden hu- meliyiz? Bilindiği üzere huku- toplumsal hem de hukuki açı- kuki bir kişilik temsil etmez. ken kişi kavramı tüzel ve gerçek dan ayak uydurabilmek çünkü Peki bizim onları insan olarak olmak üzere ikiye ayrılmakta. varlığı inkâr edilemeyecek bu görmüyor olmamız onların eh- Gerçek kişilik tam ve sağ doğ- güç hukukumuzun bir parça- liyet durumunu nasıl etkiliyor? makla başlayan ve kişinin ölene sı olmalı ve bir an önce gerekli Ehliyet kavramını ve özellikle kadar sahip olduğu kişilik türü- merciler tarafından kullanılmalı. hak ehliyetini açıklamakla baş- dür. Tüzel kişiler ise belirli şart- Kaynakça layalım. Hak ehliyeti, insanların lar altında gerçek kişilerin veya Türk Medeni Kanunu.Kanun haklara ehil olma, hak sahibi başka tüzel kişilerin bir araya numarası: 4721 Kabul Tarihi: olma ve yükümlülük altına gire- gelmesiyle, hukuken tüzel kişilik 22.11.2001 Resmi Gazete numa- bilmesini sağlayan bir ehliyet çe- kazanmasının önünde bir en- rası: 24607 Resmi Gazete Tarihi: şididir. Bu ehliyet kanun madde- gel bulunmadığı takdirde kişilik 08.12.2001 sinde de bahsedildiği gibi bütün kazanırlar ve haklara ve borç- Harari, Yuval Noah.Homo Deus insanlara tanınmış bir ehliyettir. lara ehil kişiliklere dönüşürler. Yarının Kısa Bir Tarihi. Kolektif. Bu maddeyi göz önünde bulun- Türk Medeni Kanununu’nun 48. Ekim 2017 durduğumuz zaman yapay zeka maddesi uyarınca tüzel kişiler Akipek, Jale; Akıntürk, Turgut; varlıklarına insan demek şu an için şu şekilde bir düzenleme Ateş, Derya. Kişiler Hukuku. için mümkün olmadığından hu- yapılmıştır: “Tüzel kişiler, cins, Beta.Ağustos 2021 kuken kişi olarak göremeyiz. yaş, hısımlık gibi yaradılış gere- European Parliament (2023, 03 Yapay zeka kavramını biraz ği insana özgü niteliklere bağlı 13) Ordinary Legislative Pro- daha detaylı ele almak gerekir- olanlar dışındaki bütün hakla- cedure (First Reading) Draft se: insani, hayvani ya da “do- ra ve borçlara ehildirler.” Tüzel Report. European Parliament : ğal zeka” olarak adlandırılan kişilerin hak ehliyetini düzen- https://www.europarl.europa. zeka sistemlerinin bilgisayarlar leyen maddeyi de göz önünde e u /d o ce o/d o c u m e n t /C J 4 0 - ve teknolojik yapılar tarafından bulundurarak hâlâ elektronik PR-731563_EN.pdf kullanılmasıdır. Bu kullanımı kişilikler için uygun bir yer bu- akıllı telefonlardaki oyunlar- lunmamakta. Elektronik kişilik- 41 da bile gözlemleyebiliyoruz Bu ler yaradılış gereği insana ait elektronik kişilikler bir doğal ze- olan özelliklere sahip değil gibi kaya bağlı kalmadan, bir doğal görünüyor ancak hukuken so- zeka gibi sonuçlar doğurmaya rumlu tutulmalarını gerektire- cek işlemler yaptıkları için hak

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Zeki Umut Demiral Who Owns The Space? Zeki Umut Demiral I Who Owns The Space? Although the question of ‘’Who 100km above sea level which is than 1600 German scientists, owns the space?’’ is not rai- called the Kármán line. Beyond engineers, and technicians ali- sed when seeking solutions that is where outer space begins ke, notably Wernher von Braun to today’s legal problems, the so following this principle, every and his V-2 rocket team, were answer to this will determine state has the right to regulate taken from Germany to the how the new-age at the door the entry of foreign aircraft in USA; Soviet Union was conduc- of humanity will be shaped. We and out of their territory. But ting the Operation Osoaviakhim now stand at the precipice of a after the humans turned the- (1946) where more than 2200 new era in spaceflight. Missions ir look towards the stars, there German specialists, along with that were traditionally under- had to be more agreements that their families, were moved from taken by the governments are would bind countries toget- the Soviet-occupied zone of now partly assumed by private her around a common ground. post-WW2 Germany for emp- companies. In the face of this So, what made it possible for loyment in the USSR. Although can space belong to certain pe- humans to aim for the stars? the names of the operations ople or a country? Should rich To find the answer, we must were different, their purpose countries that allocate resour- understand what happened in was the same: Seize the Ger- ces and develop innovations in Germany during the World War man rocket technology and this field have more voice than 2. Developed by German en- take the lead in the space race. poor countries that contribute gineers and being the world’s The start and the end of the spa- next to nothing? Can countries first long-range guided ballistic ce race are generally accepted legally deploy weapons in orbit? missile, V2 rockets (also known to be between August 2, 1955 – Who will profit from the exploi- as Retribution Weapon-2) be- and July 20, 1969. It started with tation of asteroids? What about came the first artificial object the USSR declaring to the world potential natural resources that to cross the Kármán line (the that they would also be launc- could possibly be found on other boundary between Earth’s hing a satellite in the near future planets? In summary, will space atmosphere and outer spa- just after the US announced that belong to humanity as a whole ce). Although the purpose of they were planning to launch an or will it belong to those who V2’s development was to take artificial satellite for the Inter- hold the power? This article stri- revenge on the heavy bom- national Geophysical Year and ves to answer these questions. bardment done by the Allied ended with the Moon landing Origin of the Space Law Powers, it unwittingly became with the flight of Apollo 11. Alt- First, we need to go back in humanity’s gateway to the stars hough many treaties and agre- time in order to understand the and thus eventually led to the ements were made during this origin of space law. The prin- birth of international space law. time, none were as important ciple of airspace sovereignty Beginning of the Space Race as the Outer Space Treaty whi- was firmly affirmed in the Paris After the inevitable defeat of ch I will be discussing in detail. Convention on the Regulation the Germany, USA and the Outer Space Treaty and Rele- of Aerial Navigation (1919) and Soviet Union emerged as su- vant International Framework subsequently by various other perpowers. Naturally, this highly The Outer Space Treaty (10 Oc- multilateral conventions such sophisticated German techno- tober 1967) or formally known as the Warsaw Convention and logy and the engineers that de- as the Treaty on Principles Go- the Convention on International veloped it were tried to be rec- verning the Activities of States Civil Aviation. After this point in ruited by both sides for the sake in the Exploration and Use of history, airspace was generally of their own space programs. To Outer Space, including the Moon accepted as an addition of the this end, each side made its own and Other Celestial Bodies is the subjacent territory and shared operations. While Americans foundational instrument of the the latter’s legal status. Vertical- were conducting Operation Pa- outer space legal regime along ly, airspace ends at an altitude of perclip (1945-1959) where more with the Rescue Agreement, the 42

Liability Convention, the Regist- cations, the testing of any type since then it is happening near- Zeki Umut Demiral I Who Owns The Space? ration Convention and the Moon of weapons, and the conduct of ly every year. The existing space Agreement. With these treaties, military manoeuvres on celes- law falls short of solving these commonly referred to as the tial bodies shall be forbidden. problems and what is worse is five United Nations treaties on The use of military personnel that the liability for damage ca- outer space, countries reached for scientific research or any used by space debris is often a a consensus on the rights and other peaceful purposes shall blurred subject. Although the prohibitions in space and pla- not be prohibited. (Again, this state is responsible for errors ced those principles on a com- article is also open to interp- caused by negligence and there mon legal basis. Mostly answe- retation in many ways. It does are guidelines for space debris ring the questions asked at the not meet today’s conditions, mitigation, no state can be held beginning of the article, some because the treaty was prepa- responsible for the garbage of these principles include: red with a restricted perspecti- created in orbit because there is – The exploration and use of ve along the lines of a non-ar- no law of salvage in outer spa- outer space shall be carried out mament treaty and in terms of ce. Principles of environmen- for the benefit and in the inte- new ways to exploit the space tal law could be applied here rests of all countries, irrespecti- it offers limited regulations.) by analogy based on the “pol- ve of their degree of economic – Each State Party from who- luter pays” principle but they or scientific development, and se territory or facility an ob- are not adapting to the condi- shall be the province of all man- ject is launched shall be inter- tions of space firstly because kind. Outer space shall be free nationally liable for damage the damage here does not oc- for exploration and use by all caused by their space obje- cur on another state’s territory. States without discrimination cts and avoid harmful con- Commercial Human Spaceflight of any kind, on a basis of equ- tamination of outer space. Soon, people will be taken to ality and in accordance with in- As can be seen in the afore- space by private companies ternational law, and there shall mentioned articles, treaties has and perhaps in the near futu- be free access to all areas of become obsolete in certain as- re, they will also be allowed to celestial bodies. (This provision pects that do not meet today’s stay on special habitats in or- is open to different interpreta- needs to a certain extent. The- bit. In such a case, it is expe- tions, mainly it indirectly pro- se articles may be changed as cted that this alone will raise hibits only the acquisition of time goes on, and building on many complicated legal issues. territorial property but it says the spirit of earlier consensus, In the event of a possible acci- nothing about the exploitati- this should be done in a way dent, the legislature will need to on of space resources which that ensures that the mono- have passed laws on the various means it is allowable even for polization of space by certa- possibilities that may occur. Is- profit by private companies.) in companies or countries is sues such as the penalties for – Outer space is not subject to na- prevented. Recognition of the those responsible for the acci- tional appropriation by claim of rule of law must be unquesti- dent and the judge’s discretion sovereignty, by means of use or onably accepted by the signa- will also need to be clarified. occupation,orbyanyothermeans. tory countries, and the chance Conclusion – No Weapons of Mass Dest- of a possible future military Considering the limited sco- ruction are permitted in outer stand-off should be eliminated pe of the existing legal instru- space (It should be mentioned in such a way so we can prog- ments on space activities, one that while it does ban weapons ress collectively as humanity cannot help but think if this of mass destruction like nuclear rather than individual countries. non-regulation is an intentio- weapons it does not prohibit the Upcoming Challenges nal choice by those few states usage of conventional weapons Space Debris which are capable of underta- from orbit such as kinetic bom- Used rocket remnants that king activities in outer space in bardment which could be equal- come from the unregulated sa- order not to bring rules delimi- ly destructive. This has sparked tellite launches pollute the Eart- ting their powers. In any case, controversies in recent years.) h’s orbit in such a way that if left space law is still a new field. – The Moon and other celestial unchecked it will make any futu- Although the necessity to work bodies shall be used by all Sta- re launches impossible. In 2009, on it jointly by many countries tes Parties to the Treaty exclu- two satellites collided in orbit triggers challenges, humanity’s sively for peaceful purposes. for the first time in history and rights in space should beco- The establishment of military bases, installations, and fortifi- 43

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 me clear, now more than ever. R. (2007). Legality of the Dep- ket and the Reich: Peenemünde If we want to develop as hu- loyment of Conventional Wea- and the Coming of the Ballistic mans, we must put aside our pons in Earth Orbit: Balancing Missile Era. nationalities and adopt a sing- Space Law and the Law of Ar- Koch, J. B. (2018). Institutional le identity which is just, simply med Conflict. European Jour- Framework for the Province of put, being from this good Earth. nal of International Law, 18(5), all Mankind: Lessons from the Sources 873–901. International Seabed Authority Hobe, Stephan (2007). ‘’Adequ- Taylor, F. (2012). Exorcising Hit- for the Governance of Commer- acy of the Current Legal and ler: The Occupation and Dena- cial Space Mining. Astropolitics, Regulatory Framework Relating zification of Germany. Blooms- 16(1), 1–27. to the Extraction and Appropri- bury Publishing Principles Governing the Use by ation of Natural Resources” Mc- Jacobsen, A. (2014). Operation States of Artificial Earth Satelli- Gill Institute of Air & Space Law, Paperclip: The Secret Intelligen- tes for International Direct Tele- Annals of Air and Space Law 32, ce Program that Brought Nazi vision Broadcasting. 115-130. Scientists to America. Little, UN. General Assembly (37th Bourbonnière, M., & Lee, S. W. Brown. sess.: 1982-1983). Neufeld, M. J. (1996). The Roc- Zeki Umut Demiral I Who Owns The Space? 44

Neslihan Erişti | Işıl Nur Karabulut Kitaplık Otomatik Portakal den deneyin ilk deneği olma- yaklaşıp yaklaşmayacağımız “Tanrı’nın istediği iyilik mi yok- ya karar verir fakat bunun pek kararsızlığı suçlu ve ceza keli- sa iyiliği seçebilme şansına üstüne düşmez. Oradan çıkmış meleri arasındaki uygunluğun, sahip olabilmek mi? Kötülü- olmak ona yetecektir. Olduk- suçlulara asgari düzeyde insani ğü seçen biri gerçekte iyili- ça iyi niyetli ve temiz görünen, şartların sağlanıp sağlanmıyor ğe zorlanan birinden daha mı kitabın da konusunu oluşturan oluşundan doğuyor fikrimce. geçerli Tanrı’nın gözünde?” bu deney Pavlov kanunlarının Yarattığı karışık duygular ve Bana göre bu ufak alıntı Ant- insan hayatına entegre edilme- düşünceler de eserin amacına hony Burgess’ın Otomatik si fikriyle meydana gelmiştir. ulaştığınının en büyük kanıtı. Portakal adlı eserinin en çar- Kendisine düzenli olarak ken- Venedik Taciri pıcı kısımlarındandır.. Burgess dinsini hastaymış gibi hissetme- Shakespeare’in, barındırdığı ka- eserinde alıntılanan kısımdan sine sebep olan ilaçlar verilen, rakterler gibi güçlü eserlerinden da çıkarılabileceği gibi bir suç- gözlerini bile kapatmasına izin biri olan Venedik Taciri, oyuna lunun suç işleyebilme yetisinin verilmeden tecavüz, işkence, adını veren Venedikli tacir An- elinden alınmasını anlatıyor. hayvanlara eziyet gibi videolar tonio karakterinin, yahudi tefeci Başkahramanımız Alex, birkaç izletilerek koşullandırılan Alex, Shylock’a borçlanmasını konu arkadaşından oluşan suç çete- bir bakıma insan olma yetene- edinir. Bassanio, talip olduğu sinin lideri gibi davranmaktadır ğini kaybetmiştir. Gördüğü her prenses Portia’ya ulaşabilmek ve bu durum diğerlerini içten olumsuz olayda midesi bulanır için can dostu Antonio’dan borç içe rahatsız etmektedir.. Bunun ve nöbet geçirir. Günümüzde para ister. Fakat Antonio’nun üzerine evine zorla girdikleri suçlulara uygulanacak olan yap- tüm malvarlığı denizde, dönme- yaşlı kadının ölmesi ve arkadaş- tırımlar konusunda fazlasıyla lerini beklemekte olduğu gemi- larının suçu tamamen Alex’e yı- katı ve kesin düşünsek dahi lerindedir. Böylelikle ikili, eline karak onu polise ihbar etmesi bu deneyin, Alex gibi yalnız- düştükleri Shylock’un hazırladı- ipleri koparan nokta olur. Kah- ca iradeyi ortadan kaldıracağı ğı sözleşmeyi kabul etmek zo- ramanımızın hapis hayatı bura- ve suç işlemiş insanların iyiliği runda kalır. Yıllar boyu dinin- da başlar. İçerde olduğu zaman seçmesi ya da yaptıklarından den dolayı örselenen tefecinin boyunca akıl sağlığını günden pişman olmasından çok iyiliğe eline böylelikle bir fırsat geçmiş güne yitirir. Alex buradan ne zorlanarak birer robot haline olur. Sözleşmeye uyarınca An- olursa olsun kurtulmak istemek- geleceği açıktır. Başlarda nefret tonio borcunu ödeyemez ise tedir. Suçluları rehabilite edip ettiğimiz Alex’e kitabın sonun- Shylock onun kalbine yakın bir topluma kazandırma amacı gü- da nefretten farklı bir duygu ile Neslihan Erişti / Işıl Nur Karabulut I Kitaplık 45

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 yerinden bir miktar et kopara- entin Hapishanesi’ nde beş yı- cezasıdır. Darrell Standing, as- bilecektir. Gün gelir, Bassanio lını geçiren Ed Morrell’ın Jack lında var olmayan -iftiranın var sevgilisi Portia’ya kavuşur. Bu London ve okuyucularına bir ettiği- dinamitleri nereye sakla- güzel habere karşılık kötü olan hediyesi olarak düşünülebilir. dığı sorulduğunda bu ceza ile tez duyulur: Antonio’nun gemi- London, bu kitabı arkadaşı Ed tanışmış ve o pis, sıkı gömlek leri batmıştır ve borcunu ödeme Morrell’dan esinlenerek kaleme parçasının nefesini nasıl kesti- şansı kalmamıştır. Hakim ve An- almıştır. Kitabın anlatıcısı, aynı ğine tanık olmuştur. Bir gün Ed tonio ne kadar dil döktüyse de zamanda tarım profesörü olan Morrell’ın duvarda tıkırdattığı olmaz, Shylock tacirin vücudun- Darrell Standing; akademisyen sözlerle gömlek cezasından yal- dan alacağı yarım kilo etin tüm meslektaşını öldürdükten sonra nız iradesini kullanıp vücudunu yaralarını saracağını, yahudi San Quentin’deki yaşamına baş- öldürerek kaçan Standing, öz- olduğu için o güne dek işittiği lar. Başarısızlıkla sonuçlanacak gür kalmanın formülünü bul- sayısız hakaretin bu kanlı parça olan bir kaçma girişimi, arka- muş olur. Tecrit onun için yalnız, ile silineceğini düşünür. Öfkesi- sında bulunan kırk kadar kişinin sessiz ve korkunç işkencelere ni hiçbir öneri dizginleyemez. sonunu getirirken bu asi gruba maruz kaldığı yer değildir, eski Öyle ki Shylock karakterinin dahil olmadığı hâlde kendini yaşamlarını keşfedip hayatının bu denli şeytani tasarlanması tecrit cezası almış olarak bulan farklı anlarında gezinmektedir yazar hakkında ırkçı olup ol- Standing, beş yıl boyunca ışık artık. Böylece ölüm cezasına madığı tartışmalarının ortaya yüzü görmez. Şans eseri bura- adım adım yaklaşırken kaleme çıkmasına da sebep olmuştur. da Ed Morrell ve Jake Oppenhe- aldığı, aklının ayakları ile çıktığı Oyunun sonunda akıllı prenses imer ile tanışır, dost olur. Kendi seyahatleri Darrell Standing’in Portia ve nedimesinin hukuk geliştirdikleri alfabe ile duvara anlatısı ile okuma fırsatı buluruz. doktoru ile avukat katibi kılığı- vurarak konuşurlar. İşte bura- Kim bilir? Belki bir gün bütün bu na girip çevirdikleri ufak oyun da anlar yakalanan grubundan işkenceye maruz kalmaksızın biz sayesinde kurtulan Antonio, sıyrılabilmek adına birinin ken- de ruhumuzu özgür kılar, Stan- mutlu sonu müjdelemiştir. Buna disine iftira attığını. Standing’in ding ile birlikte yıldızları gezeriz. karşılık sahip olduğu her şeyi hayatı tecritte tamamen değişir, Kızların Suskunluğu kaybeden, üzerine kitap boyun- artık bulunmadığı bir eylemin Kızların Suskunluğu bugün bile ca kişiliğinin yapı taşlarından cezasını çekmektedir. Okuyucu yer yer adını andığımız, destan- biri olarak nitelendirdiği dinini burada kendini onun yerine koy- lara konu olmuş Troya’nın düş- değiştirmeye zorlanan Shylock makta zorlanmaz, hapishanede mesinin belki de en büyük ne- bu kararı “mutlu” olarak nitelen- görevlilerin uyguladığı işken- deni; yüce, görkemli Akhilleus’u direbilir mi? İşte bu, üstüne dü- celerin suçluların psikolojisine Homeros’un destanlarında pek şünülmesi gereken bir konudur. olan yansıması hissedilebilirdir. farkına varmadığımız ya da var- Yıldız Gezgini İşkencelerden en korkunç olanı mak istemediğimiz bir yönden; Yıldız Gezgini, korkunç San Qu- ise en güçlüleri dahi birkaç saat Tanrıların bile gücünden korktu- içerisinde öldürebilen gömlek Neslihan Erişti / Işıl Nur Karabulut I Kitaplık 46

ğu bu kumandana savaş gani- beyin cerrahı Paul Kalanithi eden savaş yüzünden Afganis- meti olarak sunulan bir kadının tarafından kaleme alınmış bir tan’ı terk etmek üzereyken ev- gözünden okuyoruz: Briseis. otobiyografi. Kalanithi Stan- lerine bir bomba düşer ve Ley- Briseis bizlere hem Akhilleus’u ford Üniversitesi’nde çift lisans la’nın anne ve babası ölür. Bu hem de Troya savaşında erkek- yaparak İngiliz Dili ve Biyoloji durum sonucu Raşit, kendinden ler cepheye gittiğinde geride okudu ve yine aynı üniversite- yaşça epey küçük Leyla’yı önce kalan, ailelerinden koparılıp esir nin İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölü- evinde kalması için misafir eder düşmüş kadınların hikayelerini, mü’nden yüksek lisans derecesi sonrasında ise nikahsız olduğu anlatıyor. Troya Savaşı milat- aldı. Daha sonra Cambridge’de bir kadının evinde kalmasının tan önce 1184 yılında yaşanmış Bilim Tarihi ve Felsefesi oku- uygunsuz olduğunu söyleye- olmasına rağmen günümüzde yan Kalanithi buradaki yüksek rek kendisine “kuma” olarak dahi kadınların her gün mücade- lisans programını tamamladık- alır ve olaylar bundan sonra le etmek zorunda olduğu bir şey tan sonra Yale Üniversitesi’nde başlar. Bin Muhteşem Güneş; var maalesef: patriyarka. Herkes Tıp okudu ve onur derecesiyle kadın dayanışmasının, sırf bir Wolfgang Amadeus Mozart’ı bi- mezun oldu. Son Nefes Hava- ülkenin vatandaşı olan bir ka- lir ama pek azımız aslında küçük ya Karışmadan tam emeklerinin dın olunduğu için geçirilen acı kardeşinden çok daha yetenek- karşılığını almaya başladığı dö- dolu hayatı anlatan mükemmel li olduğu söylenen Maria Anna nemde dördüncü evre akciğer bir kitap. Gündem Taliban’ın Mozart’ı bilir. Hemşireliğin kuru- kanseri olduğunu öğrenen çok özellikle kadın haklarına yapı- cusu Florence Nightingale, ta- başarılı bir tıp doktorunun hika- lan ihlallerle doluyken kesinlik- rihteki ilk bilgisayar programını yesini, ölümle ne şekilde yüzleş- le okunması gereken bir kitap. yazan Ada Lovelace gibi önemli tiğini bize birinci ağızdan anlatı- Kaynakça kadınların adlarını pek az anarız. yor. Doktorluk kariyeri boyunca https://www.alfayayinlari.com/ Yazımı “Cam Tavan Teorisi”n- pek çok hastasını kaybeden Ka- upload/9789752894846.jpg den bahsederek bitirmek istiyo- lanithi’nin kendi ölümlülüğüyle ht tps: //m e dia - cdn rum. Cam Tavan Teorisi kısaca, yüzleşmesini anlatan bu kitap, t 2 4 . c o m . t r/m e d i a / l i toplumda kadın ve azınlık grup- herkes tarafından okunmalı.. rary/2020/07/1594920903226- ların maruz kaldıkları ve mevcut Bin Muhteşem Güneş 0001873677001-1.jpg hiyerarşik düzende belli bir se- Bin Muhteşem Güneş, Khaled https://www.altinkitaplar.com. viyenin üstüne yükselmelerine Hosseini’in doğduğu toprakları: tr/static/img/2016/12/son-ne- engel olan soyut ayrımcılığı ifa- Afganistan’ı anlatıyor. Hikaye- fes-havaya-karismadan2-m.png de eden bir metafordur. Bu “te- miz Meryem adlı kadının baba- https://www.iskultur.com.tr/ ori”, günlük hayatta pek çok ka- sının zoruyla Raşit ile evlenmesi d o s y a l a r/ 2 0 1 3 / 1 2 / 1 8 0 2 9 4 _ dının olması gerektiğinden daha ile başlıyor. Evliliklerinin başında frontpage.jpg alt pozisyonlarda olmasını açık- Meryem’e oldukça iyi davranan https://www.iskultur.com.tr/ lamaktadır. “Kızların Suskunlu- Raşit, Meryem hamile kalama- dosyalar/2014/11/Yildiz-Gezgi- ğu” okurlara sosyal adalet adı- yıp düşük yapınca davranışlarını ni-1.png na pek çok şey öğretmektedir. tamamen değiştirir. Leyla ise Son Nefes Havaya Karışmadan Meryem ile Raşit’in komşusu- Son Nefes Havaya Karışmadan, dur. Leyla’nın ailesi tam devam Neslihan Erişti / Işıl Nur Karabulut I Kitaplık 47

SECUNDUM LEGEM | Sayı 1 Cemre Kazanç Kutsal Örümcek Yönetmen koltuğunda 2018 idealist gazeteci Rahimi ile İran kadın düşman toplum tarafın- Cannes Film Festivali’nde “Be- toplumunun ataerkil yapısı ve dan nasıl ahlak için savaşan bir lirli Bir Bakış” ödülünü kazanan kadına olan bakış açısını anlatı- kahraman olarak benimsendi- Ali Abbasi’nin oturduğu, prö- yor bize Abbasi. Kalacağı otele ğini görüyoruz. Yönetmen ken- miyerini 75. Cannes Film Fes- bekar olduğu için alınmak isten- di ülkesinin sığ ahlak ve namus tivali’nde yapan Kutsal Örüm- memesi, devlet memurlarının anlayışını film boyunca seyirci- cek, 2000-2001 yılları arasında kendisine karşı olan küçümseyi- ye anlatmaktan hiç çekinmiyor. İran’ın Meşhed kentinde on altı ci tavrı, önceki işinden uğradığı Said ise halktan gördüğü des- seks işçisi kadını öldüren seri tacizi ifşa etmesinden dolayı ko- tek ile kendini mesihleştirip katil Said Hanai’nin işlediği ci- vulması gibi Orta Doğu coğraf- cinayetleri din ve Tanrı için iş- nayetleri kurgusal karakterlerle yasından pek aşina olduğumuz; lediğini ve bunun yarım kalmış birlikte anlatan bir suç-gerilim gerici rejimlerin fikir dünyasının bir iş olduğunu dile getiriyor. Bu filmi fakat Abbasi filmi janrının ürünü olan bu hadiseler maale- mesihleştirmeye rağmen Said ötesine geçirip çok daha poli- sef ki çok tanıdık, çok gerçek. idam edildiğinde adalet terazi- tik ve sosyolojik bir bakış açı- Resepsiyon görevlisinin Rahi- sinin dengede olduğunu düşü- sıyla seyirci karşısına çıkarıyor. mi’yi saçını örtmesi için uyar- nüyorsunuz fakat filmin sonun- “Örümcek Katili’nin gölgesi hala ması ve katilin kurbanlarını da görüyoruz ki oğlu babasının Meşhed’in üzerinde bekliyor.” kendi başörtüleriyle boğması fikirlerini benimsiyor ve izinden Film çoğu türdaşından farklı ise bize İran ahlak polisinin ba- gideceği ile ilgili imalarda bulu- olarak katili filmin başında bize şörtüsü kurallarına uymadığı nuyor. Dolayısıyla film için ka- gösteriyor. Örümcek Katili ola- gerekçesiyle gözaltına aldıktan panışını umutsuz ve karamsar rak nam salmış Said: 80’li yıl- üç gün sonra hayatını kaybeden bir yerden yapıyor diyebiliriz. larda İran-Irak Savaşı’nda görev Mahsa Amini’yi ve ölümünün Milli ve Dini Değerlere Hakaret almış, çevresinde düzgün biri ardından başlayan kadın dire- Son olarak film İran’dan çekim olarak tanınan inşaat işçisi bir nişini hatırlatıyor. Her ne kadar onayı alamadığından dolayı Ür- aile babasıdır. Savaştan sağ ve film İran olaylarından önce çe- dün’de çekildi. Maalesef bununla yarasız çıktığından dolayı bir kilmiş olsa da kadının toplum- da kalmayıp İran Kültür ve İrşad suçluluk duygusu ve aşağılık daki yeri ve gördüğü muamele Bakanı “milli değerlere hakaret” kompleksine sahiptir. Bunların İran İslam Devrimi sonrası rejim gerekçesiyle filmde yer alan getirdiği kahraman olma arzu- değişikliğinden beri hep aynı. İranlı oyuncuların da cezalandı- suyla kendisine “Meşhed’i ah- Dolayısıyla saç burada önemli bir rılacağını belirtti. Temennimiz laksız kadınlardan temizlemek” metafor olarak karşımıza çıkıyor. bu otoritenin yerini sanatçıla- gibi bir misyon belirlemiştir ve Ahlak ve Namus rın sanatını özgürce icra ede- bu misyon çerçevesinde so- Filmin ikinci yarısında Örümcek bileceği bir geleceğin alması. kaklardaki seks işçisi kadınları Katili’nin Rahimi sayesinde tu- Cemre Kazanç I Kutsal Örümcek kendi başörtüleri ile boğarak tuklanmasıyla halkın Said’e ve öldürmektedir. Film de işlediği işlediği cinayetlere karşı olan bu cinayetlerden biri ile başlıyor. tutumuyla baş başa kalıyoruz. Katilin filmin başında tanıtılma- Her ne kadar film katil tutuklan- sı cinayetleri filmin merak un- madan önce halktaki tedirginliği suru olmaktan çıkarıp ilerleyen bize kadın karakterler aracılığıy- dakikalarda İran toplumunun la yer yer hissettirse de tutuklan- katilin kendi deyimleri ile “ah- dıktan sonra gerek katilin oğlu- laksızlığa karşı cihata” bakış na verilen başını dik tut öğütleri, açısına odaklanmamızı sağlıyor. gerek kurbanlardan birinin Başkaldırının Sembolü annesinin kızından utanması, Örümcek Katili ile ilgili araş- gerekse “Said Hanai masum!” tırma yapmaya gelen cesur ve nidaları atan bir grubun gösteril- diği sahnelerde katilin gerici ve 48