ถนอมตับ ยับยั้งสารพัดโรค

ถนอมตับ ยับยง้ั สารพดั โรค หมอไพร ข้อมูลทางบรรณานุกรมของหอสมดุ แหง่ ชาติ หมอไพร ถนอมตบั ยบั ย้งั สารพดั โรค. -- กรงุ เทพมหานคร : เนชน่ั อนิ เตอรเ์ นชน่ั แนล เอด็ ดูเทนเมนท,์ 2555. 192 หน้า. 1. ตบั --โรค.  I. พีระ องั กูรวัธน,์  ผู้วาดภาพประกอบ. II. ช่ือเรือ่ ง. 616.362 ISBN 978-616-515-196-2 พิมพค์ รั้งแรก เมษายน 2555 เจ้าของผูพ้ มิ พผ์ ูโ้ ฆษณา สำนักพิมพ์เนชัน่ บุ๊คส์ บรษิ ทั เนชน่ั อินเตอร์เนช่นั แนล เอด็ ดเู ทนเมนท์ จำกัด (มหาชน) ประธานกรรมการบรษิ ัท สทุ ธิชยั หยนุ่ รองประธานกรรมการบรษิ ทั เกษรี กาญจนะวณชิ ย์ กรรมการผูอ้ ำนวยการ ศิวะพร ชมสุวรรณ บรรณาธิการบริหาร ดร. วงศ์สิริ สังขวาสี มยิ าจิ ผูอ้ ำนวยการกองบรรณาธิการ ฐติ กานต์ ธนาโอฬาร ตวั อย่างผชู้ ่วยบรรณาธกิ าร กิ่งกาญจน์ จันทรส์ กาวรตั น์ บรรณาธิการเล่ม สินพี ร มฤคพทิ กั ษ์ ปก วรเทพ เสรมิ ธนะพัฒกุล ภาพประกอบ พีระ อังกูรวัธน์ นำ้ ตาล คัดโนภาส รัฏฐาพร นิทราศรีสมุทร รปู เลม่ รฏั ฐาพร นิทราศรีสมุทร ผูอ้ ำนวยการฝ่ายการตลาด สมศักด์ิ ใจขำ ผู้จดั การฝา่ ยขายและการตลาด ตรเี ทพ ปาลกะวงศ์ ณ อยธุ ยา ฝา่ ยการตลาด นนั ทวนั อรณุ นิมติ กุล ฝา่ ยขาย ฐาปนรัตน์ จันทรน์ มุ่ จารุวรรณ นาคบำรุง สำนักงาน เลขที่ 1858/123-124 ชัน้ 29 ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ 10260 โทรศพั ท์ 0-2338-3694-6 โทรสาร 0-2338-3986, www.nationbook.com พิมพท์ ี่ บริษทั ดบั บลวิ พีเอส (ประเทศไทย) จำกัด เลขที่ 167/5 หมู่ 4 ถนนบางนา-ตราด กม. 29.5 ตำบลบางบอ่ อำเภอบางบอ่ จงั หวัดสมุทรปราการ 10560 โทรศพั ท์ 0-2313-4405-6 โทรสาร 0-2313-4445 จดั จำหนา่ ยโดย บริษทั ซีเอด็ ยูเคชน่ั จำกัด (มหาชน) อาคารเนช่ันทาวเวอร์ ช้นั 19 เลขท่ี 1858/87-90 ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ 10260 โทรศพั ท์ 0-2739-8222, 0-2739-8000 โทรสาร 0-2739-8356-9, www.se-ed.com ราคา 175 บาท สงวนลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2555 โดยบริษทั เนช่นั อินเตอร์เนชนั่ แนล เอด็ ดูเทนเมนท์ จำกดั (มหาชน) ห้ามลอกเลยี นแบบสว่ นหนึ่งส่วนใดของหนังสอื เลม่ นี้ รวมทั้งการจดั เกบ็ ถา่ ยทอด ไมว่ ่ารูปแบบหรือวธิ กี ารใดๆ ดว้ ยกระบวนการทางอิเล็กทรอนกิ ส์ การถา่ ยภาพ การบนั ทกึ หรอื วธิ กี ารอน่ื ใดโดยไม่ไดร้ ับอนญุ าต หากพบหนังสือมปี ญั หาหน้าตดิ หน้าสลับ หน้าซ้ำ หรือหน้าหาย สามารถขอเปลีย่ นใหมไ่ ด้จากร้านทท่ี า่ นซอื้ หรือตดิ ต่อสำนักพิมพ์ โทรศพั ท์ 0-2338-3694-6

คำนำสำนักพิมพ ์ พอย่างเข้าสู่วัยกลางคน เราจะรู้สึกว่าร่างกายเหนื่อยล้า อ่อนเพลีย ง่าย และคิดเข้าข้างตนเองว่าเป็นเพราะทำงานหนัก เครียด นอนดึก พักผ่อน น้อย ไม่เฉลียวใจว่านี่เป็นอาการเตือนของโรคร้ายบางชนิด ทั้งยังเป็นสัญญาณ บ่งบอกว่าการทำงานของตับได้รับผลกระทบในระดับที่ต้อง “ใส่ใจ” แล้ว ระยะเริ่มแรกเป็นเพียงความผิดปรกติทางสมรรถภาพ หรือมีความ เสื่อมจนสูญเสียความสมดุลในเส้นลมปราณตับและถุงน้ำดีเท่านั้น ตัวเซลล์ตับ เองยังไม่เสียหาย การตรวจด้วยเครื่องมือทันสมัยต่างๆ จึงยังไม่พบความ ผิดปรกติ ตัวอยา่ งเนื้อหาของหนังสือเล่มนี้ อธิบายถึงความสำคัญของตับ การดำเนิน ชีวิตตามความเคยชิน ทำให้ตับอ่อนแอ อาจส่งผลต่อสุขภาพในระยะยาวโดยที่ เราคาดไม่ถึง “ตับ” เป็นอวัยวะสำคัญในการย่อยไขมัน และแปรเปลี่ยนไขมันให้เป็น พลงั งาน หากตบั ทำงานไมด่ ี นอกจากทำใหค้ อเลสเตอรอลในเลอื ดสงู แลว้ ยงั เปน็ สาเหตุของโรคหลายชนิด การดูแลตับให้แข็งแรงจึงเป็นหนึ่งในหลายวิธีในการ รักษาโรคของแพทย์แผนจีน “ถนอมตับ ยับยั้งสารพัดโรค” จะบอกให้ผู้อ่านทราบว่า ที่ผ่านมา เราใช้ชีวิตโดยประมาทหรือไม่ และการถนอมตับจะส่งผลต่อร่างกายอย่างไร สุขภาพที่ดี อยู่ในมือของคุณ ! เนช่นั บุ๊คส์

สารบญั คำนำสำนักพมิ พ ์ คำนำผู้เขียน 8 บทนำ: โรงงานขับพษิ ของร่างกาย ภาค 1 ร้จู กั ตับและถงุ นำ้ ด ี 16 1 ตับรักษาระดับน้ำตาลในเลือดและไขมัน 20 2 ตับควบคุมการกักเก็บเลือดและปันส่วนเลือด 26 3 ตับปรับความคล่องระบายของกลไกชี่ 30 4 ตับดูแลเส้นเอ็นและเล็บ  34 38 ตัวอยา่ ง 5 ตาเป็นทวารของตับ ภาค 2 สาเหตทุ ่ีทำใหต้ บั เกิดโรค 42 6 ภมู ิอากาศ 44 7 ไวรัส 46 8 ยา 60 9 แอลกอฮอล์ 66 10 พฤติกรรมการกิน 70 11 อารมณ์ 74 12 การทำงานและการพักผ่อน 78 13 เลือดคั่ง 86 14 การเสียดุลในเส้นลมปราณตับ 90

15 หลังผ่าตัดร่างกายอ่อนแอ 92 16 การเสื่อมของตัวตับเอง 96 ภาค 3 ตบั เสือ่ มกอ่ โรค 102 17 ตับอั้นชี่คั่งค้าง 106 18 ยินตับพร่อง 120 19 หยางตับลอยขึ้นบนกับความดันโลหิตสูง 126 20 โรคไขมันพอกตับ 132 ภาค 4 สรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ตา้ นโรคตับ 136 ตวั อยา่ ง21 อาหารต้านทานตับเสื่อม 138 22 กายบริหารระหว่างวันบำรุงตับ 148 23 กดจุดเช็คสุขภาพตับ 150 24 พักผ่อนดี ตับก็ดีตาม 154 ภาค 5 ถุงนำ้ ดตี ้องดแู ล 156 158 25 ระบบของถุงน้ำดี 168 26 โรคนิ่วในถุงน้ำดี 172 176 27 ถุงน้ำดีคั่งหลังผ่าตัด 28 เส้นลมปรานตับ บทสง่ ทา้ ย: สามแนวทางรักษา เม่อื ตบั ปว่ ย 182 แนะนำผู้เขียน

1ภาค ตวั อย่างรจู้ ักตบั และถุงน้ำดี

จะรักษ์ตับได้อย่างรู้จริง ต้องรู้ก่อนว่า ตับทำงานอย่างไร จึงจะมีข้อ เปรียบเทียบกันได้ว่าการทำงานของตับปรกติกับผิดปรกติต่างกันอย่างไร ตับและถุงน้ำดี มีหลายอวัยวะทำงานร่วมกัน แม้จะมีหน้าที่ต่างกัน แต่ร่วมมืออย่างแยกกันไม่ออก จะขาดอย่างใดอย่างหนึ่งไม่ได้ จึงมักเรียกว่า “ระบบตับและถุงน้ำดี”  ที่ประกอบด้วย ตับ ถุงน้ำดี เส้นลมปราณ และ อวัยวะที่เกี่ยวข้อง ตัวอย่างตบั เป็นอวัยวะใหญ่เป็นที่สองรองจากปอด อยู่ใต้กระบังลมเหนือช่อง ท้องด้านขวา ถุงน้ำดีนอนอยู่ด้านล่างของตับ มีท่อน้ำดีเปิดปากท่อเชื่อมส่วน ต้นของลำไส้เล็ก ตับเป็นอวัยวะที่สงบนิ่ง แข็งแรง เปรียบประดุจทหารระดับนายพลที่ ทรหดอดทน ทำงานไม่เคยหยุดนิ่ง เป็นโรงงานขับพิษขนาดใหญ่ของร่างกาย ทำหน้าที่หลายอย่างที่ช่วยให้สุขภาพร่างกายแข็งแรงและมีอายุยืนยาว การทำงานของตับตามตำราแผนจีน ไม่เพียงช่วยเผาผลาญ ผลิตน้ำดี และขับพิษ หากยังทำหน้าที่ควบคุมการคล่องระบายพลังชี่ ก่อเกิดหยางชี่ กักเก็บ และปันส่วนเลือด หมอไพร 17

อย่างที่เคยกล่าวมาแล้วใน “รู้ก่อนป่วยด้วยแพทย์แผนจีน” ว่า โรค กึ่งแข็งแรง แสดงออกที่ความเป็นยินหยางเสียความสมดุล เกิดจากยินพร่อง หยางพร่อง เลือดพร่อง ชี่พร่อง หรือพร่องทั้งคู่ อีกทั้งยังมีเลือดคั่ง เสมหะอุด กั้น เป็นต้น แต่การเสียดุลเหล่านี้ ยังต้องดลู งลึกไปว่าเกิดที่อวัยวะใด เช่น ยินพร่อง จะแบ่งเป็น ยินตับ ยินไต ยินหัวใจ ยินปอด ยิน กระเพาะ ม้าม หยาง เลือดและชี่ก็เช่นเดียวกัน ดังนั้น หมอจีนทุกคนต้อง จำแนกให้ได้ว่า ยิน หยาง ชี่  เลือดพร่องที่อวัยวะไหน หรือจะเรียกว่า ตำแหน่งโรคอยู่ที่อวัยวะใด การฝังเข็มหรือจ่ายยาจึงจะตรงกับอาการโรค  เรากำลังพูดถึงตับ จึงต้องทำความเข้าใจว่า ตับก็เหมือนอวัยวะ อื่นๆ ในร่างกาย กล่าวคือ มียิน หยาง ชี่เลือด มีร้อนมีเย็น มีคล่องมีคั่ง มีพร่อง มีแกร่ง เบื้องต้นเรามาทำความเข้าใจกับการทำหน้าที่ของตับกันก่อน ตัวอยา่ ง 18 ถนอมตบั ยับยงั้ สารพดั โรค

1 ตับรกั ษาระดบั นำ้ ตาลในเลือด และไขมนั การทำงานของตับอันดับแรก คือควบคุมการก่อเกิดพลังหยางชี่หรือ จะเรียกว่าเสริมสร้างพลังหยางชี่ หยางมเี อกลกั ษณค์ อื เคลอ่ื นไหว ผลกั ดนั คกึ คกั ไมห่ ยดุ นง่ิ ขน้ึ บน หยางตับที่อุดมสมบูรณ์จะช่วยให้ตับทำงานได้อย่างแข็งแรงสมบูรณ์ แต่หยางตับเกิดขึ้นได้ด้วย “ยินช่ี” ตวั อย่างตบั เปน็ อวยั วะยนิ ตอ้ งมสี ารยนิ ทเ่ีพยี บพรอ้ มอดุ มสมบรู ณ์ เนอ้ื ตบั เอง จึงจะแข็งแรง จากนั้นจึงช่วยสร้างเสริมพลังชี่และพลังหยางของตับ หยางตับ จึงก่อเกิดและมีแรงเสริมสร้าง ผลักดันการทำงานให้ตับได้อย่างคึกคัก ตับจึง แขง็ แรง สารยิน หมายถึงสารที่ช่วยในการหล่อเลี้ยง หล่อลื่น ลงล่าง หนาว เย็น สงบนิ่ง  สารยินเหล่านี้ได้มาจาก 2 ทางคือ จากพ่อแม่แต่กำเนิด และ อาหารการกิน เมื่อกินอาหารเข้าไป กระเพาะบดคลุกเคล้า ลำไส้ย่อย ดูดซึม สารอาหาร โดยมีตับขับน้ำดีร่วมย่อยไขมันด้วย ม้ามส่งลำเลียงเข้าสู่ตับ ส่วนหนึ่งบำรุงตับเอง อีกส่วนหนึ่งส่งไปยังอวัยวะต่างๆ ทั่วร่างกาย เพื่อใช้ ในการหล่อเลี้ยงและกักเก็บไว้ใช้ในยามจำเป็น ส่วนที่เป็นกากถูกส่งผ่าน 20 ถนอมตับ ยบั ยง้ั สารพัดโรค

ลำไส้ออกไปนอกร่างกาย ทำการรุเก่ารับใหม่ไม่ขาดสาย สารยินจึงเติมเต็ม อย่างไม่มีบกพร่อง ตับจึงแข็งแรงทำงานได้ดี  แสดงออกอย่างรูปธรรมที่การเผาผลาญแป้งน้ำตาล ถุงนำ้ ดี ตัวอย่างตับออ่ น ปอด ตับ กระเพาะอาหาร ม้าม ลำไส้เลก็ ลำไส้ใหญ่ หลังกินอาหาร ลำไส้เล็กช่วยดูดซึมแป้งน้ำตาลกลูโคส ผ่าน เส้นเลือดดำเข้าสู่ตับ เปลี่ยนเป็นน้ำตาลคลูโคทีน ผ่านกระบวนการทำงาน ของตับ ช่วยรวบรวม แยกสลาย กักเก็บ เพื่อรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้ ปรกติ หลังจากเก็บไว้ในตับส่วนหนึ่งแล้ว อีกส่วนจะส่งไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ของร่างกาย ส่วนที่ใช้ไม่หมดจะเก็บไว้ในรูปไขมัน ดังนั้น หลังกินอาหาร น้ำตาลในเลือดจึงสูงชั่วคราว เวลาจะตรวจน้ำตาลในเลือด หมอจึงสั่งให้ งดอาหาร หมอไพร 21

ระดับน้ำตาลในเลือดลดต่ำลงเวลาหิว ตับจะช่วยนำไขมันที่สะสม ในร่างกายมาแปรเปลี่ยนเป็นน้ำตาล แล้วส่งเข้าไปในเส้นเลือด เพื่อรักษา ระดับน้ำตาลในเลือดให้เป็นปรกติ ดังนั้น ถ้าไม่กินหรือกินน้อยเป็นเวลานาน ไขมนั จะลดลง น้ำหนักตัวจึงลดลงด้วย ตับทำงานผิดปรกติ อาจเกิดจากสมรรถภาพทำงานเสียดุล เกิดโรค หรือตับเสื่อมด้วยตัวเอง หน้าที่ในการรวบรวม แยกสลาย กักเก็บทำได้ไม่ดี โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่ตับมีความเสื่อมลงตามวัย เวลากินข้าวน้ำตาลในเลือด จะสูงอย่างชัดเจน แต่เวลาหิวตับเปลี่ยนไขมันเป็นน้ำตาลส่งเข้าไปเติมน้ำตาล ในเลือดให้ไม่ทันท่วงที จึงเกิดอาการเหนื่อยเพลีย หมดเรี่ยวแรง วบู จะเป็นลม อันเป็นอาการน้ำตาลในเลือดต่ำ อาการเช่นนี้จะส่งผลเสียกลับมาสู่ตัวตับเองและร่างกายโดยรวม ด้วย หากบางครั้งรู้สึกเพลีย หวิวมากๆ พอกินข้าวเข้าไป อาการจะดีขึ้น เป็นการบ่งบอกถึงว่าตับทำงานอ่อนแอลง ไม่อาจปรับน้ำตาลในเลือดได้ทัน ตัวอย่างท่วงที การดแู ลตับให้ดีจึงไม่ควรปล่อยให้หิวจนเกินไป การที่น้ำตาลในเลือดสูง หรือที่เรียกว่าเบาหวาน จึงเกี่ยวข้องกับการ ทำงานของตับอย่างแยกไม่ออก ในการรักษาโรคเบาหวานของแพทย์แผนจีน จึงแยกไม่ออกจากปรับความสมดุลในการทำงานของตับให้ดีด้วยเช่นกัน ยินตับยังได้จากการเผาผลาญไขมัน ไขมัน กระจายอยู่ตามเนื้อเยื่อของอวัยวะต่างๆ เป็นส่วนประกอบ ของเยื่อหุ้มเซลล์และตัวเซลล์ที่จะขาดไม่ได้ มีปริมาณ 10-20 เปอร์เซ็นต์ ของน้ำหนักในร่างกาย ไขมันถกู ดูดซึมจากลำไส้เล็ก โดยที่ตับขับน้ำดีเก็บสะสมไว้ที่ถุงน้ำดี พอกินอาหารเข้าไป น้ำดีจะขับออกมาที่ลำไส้เล็กเพื่อช่วยย่อยไขมัน เวลา กินอาหารมันจึงย่อยได้ เมื่อตับทำงานไม่ดี ผลิตน้ำดีไม่ดีพอ หรือน้ำดีใน 22 ถนอมตับ ยับย้งั สารพดั โรค

ถุงน้ำดีข้น ท่อน้ำดีแคบ อุดกั้น ไขมัน ก า ร ที่ น้ ำ ต า ล ใ น จงึ ยอ่ ยยาก ผทู้ ต่ี บั เรม่ิ เสอ่ื ม เปน็ โรคตบั เลือดสูง หรือที่ โรคถุงน้ำดี จึงมีอาการท้องอืดแน่น เรียกว่าเบาหวาน กินของมันของทอดไม่ได้ ตับเป็นอวัยวะสำคัญในการ จึ ง เ ก่ี ย ว ข้ อ ง กั บ ย่อยไขมัน และแปรเปลี่ยนไขมันให้เป็น การทำงานของตับ พลังงาน หากตับทำงานไม่ดี คอเลส- อย่างแยกไม่ออก เตอรอลในเลือดจึงสูง การดูแลตับให้ การรักษาเบาหวาน แข็งแรงจึงเป็นหนึ่งในหลายวิธีในการ รักษาโรคไขมันในเลือดสูงของแพทย์ ของแพทย์แผนจีน แผนจีน เพราะตับต้องระดมไขมัน ในร่างกายมาแปรเปลี่ยนเป็นพลังงาน ตัวอย่างเวลาที่น้ำตาลในเลือดน้อย จากการกิน จึงแยกไม่ออกจาก ปรับความสมดุลใน การทำงานของตับ อาหารน้อย อดอาหารเพื่อลดน้ำหนัก ให้ดีด้วยเชน่ กนั กินอาหารไม่เป็นเวลา ปล่อยให้ตัวเอง หิวบ่อยๆ ตับจะแปรไขมันเป็นพลังงาน ส่วนที่ไม่ได้ใช้จึงตกค้างในตับ สะสม นานกลายเป็นไขมันพอกตับ คนที่มีไขมันพอกตับ นอกจาก จะเกิดจากผู้ที่กินจุ ชอบกินของมัน แต่ ไม่ชอบออกกำลังกายจนอาหารล้นเกิน แล้ว สาเหตุสำคัญยังเกิดจากการอด อาหารหลักต่อเนื่องกันเป็นเวลานาน จนขาดอาหารด้วย หมอไพร 23

หากตับทำงานไม่ดี มีผู้ป่วยสตรีอายุ 40 ปี หลัง คอเลสเตอรอลใน คลอดบุตรเมื่อตอนอายุ 28 ปี แล้ว น้ำหนักขึ้นเอาๆ ไม่ว่าจะใช้วิธีอะไรก็ลด เลือดจึงสูง การ น้ำหนักไม่ได้ จึงใช้วิธีไม่กินอาหารหลัก ดูแลตับให้แข็งแรง คือไม่กินอาหารที่เป็นแป้ง แต่กินผัก จึงเป็นหนึ่งในหลาย ผลไม้เป็นหลัก น้ำหนักค่อยๆ ลดลงจน เป็นที่น่าพอใจ ครั้นอายุ 40 ปี คืนหนึ่ง วิธีในการรักษาโรค ขณะนอนหลับ เกิดอาการปวดท้องด้าน บนขวาอย่างหนัก ต้องเข้าโรงพยาบาล ฉุกเฉิน หมอตรวจพบว่ามีไขมันพอกตับ อย่างหนัก ต้องรักษาตัวในโรงพยาบาล พร้อมกับเปลี่ยนพฤติกรรมการกินใหม่ หันมากินอาหารหลัก แต่ปรับสัดส่วนให้ พอเหมาะ ไขมันพอกตับค่อยๆ ลดลง ร่างกายจึงค่อยๆ ฟื้น ไ ข มั น ใ น เ ลื อ ด สู ง ตวั อยา่ งของแพทย์แผนจนี นอกจากนี้ยินตับยังได้มาจาก การเผาผลาญโปรตีนตามปรกติของตับ เพอ่ื รกั ษาระดบั ปรกตขิ องโปรตนี ในเลอื ด ถ้าตับทำงานไม่ดี เสื่อม หรือเป็นโรค การเผาผลาญโปรตีนไม่ได้เต็มที่ โปรตีน ในเลอื ดจะเกดิ ภาวะตำ่ หรอื สงู ผดิ ปรกตไิ ด้ วิตามินและสารคัดหลั่งจาก ต่อมไร้ท่อ ต้องผ่านกระบวนการทำงาน ของตับเช่นเดียวกัน หากตับเป็นโรค หรือเสื่อม ความผิดปรกติของสิ่งเหล่านี้ เกิดขึ้นได้เช่นกัน  24 ถนอมตบั ยบั ยัง้ สารพัดโรค

ทั้งหลายทั้งปวงนี้ประกอบเป็นสารจิงให้ยินตับสมบูรณ์เต็มเปี่ยม ตับแข็งแรง ยินตับ เป็นฐานสร้างเสริมหยางตับเต็มเปี่ยมสมบูรณ์ เมื่อหยางตับ แขง็ แกรง่ พลงั ชต่ี บั แขง็ แรง ยนิ หยางสมดลุ “ยนิ นง่ิ หยางสงบ” เนอ้ื ตบั แขง็ แรง ชี่ตับคล่องระบายดี ร่างกายย่อมแข็งแรงตามไปด้วย  หยางตบั เกดิ จากการแปรเปลย่ี นของยินและเลือดตับ หยางตับ มีพลังในการก่อเกิด เสริมสร้าง แตกหน่อ เจริญเติบโต ทำงานคึกคัก ขึ้นบน จึงกล่าวได้ว่า ตับมีหน้าที่ในการก่อเกิด เสริมสร้าง โดย ผ่านการทำงานของหยางตับ เมื่อหยางตับเต็มเปี่ยมสมบูรณ์ จะเป็นแหล่งที่มาอันสมบรู ณ์แก่ชี่ตับ เมื่อชี่ตับสมบรู ณ์ เป็นแรงผลักดันเลือดและสิ่งหล่อเลี้ยงไปทั่วร่างกาย คนเรา จึงมีเรี่ยวแรง ตับจึงกักเก็บเลือดดี หลั่ง สะสมและระบายน้ำดีได้ดี เมื่อกลไก ตัวอยา่ งชี่เดินได้คล่อง ทำให้อารมณ์ดี จิตใจผ่องใส ไม่เป็นคนเจ้าอารมณ์ ชตี่ บั ยงั เดนิ ไปตามเสน้ ลมปราณ นำสารยนิ และเลอื ดไปเลย้ี งเสน้ เอน็ ดวงตา และอวัยวะอื่นๆ เมื่อไหร่ที่ชี่ตับพร่อง เส้นลมปราณไม่ได้รับการหล่อเลี้ยง กลไกชี่ ติดขัด เลือดไหลเวียนไม่ดี จะเกิดอาการอ่อนเพลีย แขนขาอ่อนแรง ตื่นเช้า ขึ้นมามือแข็งกำไม่ได้ ขาเดินติดขัด ปวดข้อเข่า ยืดงอลำบาก กระทั่งเดินเหิน ลำบาก นัยน์ตาตึงแน่น ฝืดเคือง แห้ง และสายตาลดลง หมอไพร 25