คู่มือสำหรับผู้ป่วยผ่าตัดหลอดเลือดเลี้ยงหัวใจ

คู่มือสำ�หรบั ผ้ปู ่วย ผ่าตดั หลอดเลอื ดเลีย้ งหัวใจ ข้อมูลโดย : หอผ้ปู ว่ ยศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก (CVT) (ปรบั ปรุงครงั้ ที่ 1) พฤษภาคม 2560 โรงพยาบาลสรรพสทิ ธิประสงค์อุบลราชธานี คมู่ ือสำ�หรบั ผู้ป่วย ผา่ ตดั หลอดเลือดเล้ยี งหวั ใจ 1

แบบบันทกึ ข้อมลู ส่วนตวั ชอื่ ......................................................สกลุ ........................................................... อายุ......................ปี หมู่เลอื ด............................................................................... ทอี่ ยทู่ ี่ติดตอ่ ได.้ .................................................................................................... ............................................................................................................................ เบอร์โทรศัพท์...................................................................................................... ผ้ดู ูแล................................................................................................................... อาหารและยาท่ีแพ้ (อาการ)................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. แบบบันทึกขอ้ มูลและการรกั ษา โรคทว่ี นิ จิ ฉยั ........................................................................................................... ชนิดการผ่าตัด...................................................................................................... วนั ท.ี่ ..................................................................................................................... ชือ่ แพทย์ผู้ทำ�ผา่ ตดั .............................................................................................. เบอรโ์ ทรศพั ท.์ ...................................................................................................... รายการยาที่แพทย์สงั่ กลบั บา้ น ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ ............................................................................................................................. 2 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

Preface คำ�นำ� หอผู้ป่วยศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก เป็นหน่วยงานท่ีให้บริการผู้ป่วย ศัลยกรรมผ่าตัดหวั ใจและทรวงอก แนะนำ�เร่ืองการปฏิบัตติ วั กอ่ นและหลังผา่ ตดั หวั ใจและการดแู ลตนเองตอ่ เนอื่ งทบ่ี า้ นภายหลงั ผา่ ตดั หลอดเลอื ดหวั ใจจงึ มคี วาม ส�ำ คญั ย่ิงในการป้องกนั ภาวะแทรกซ้อนหลังผ่าตัด ดังน้ัน เพื่อรวบรวมความรู้ เก่ียวกับโรคหัวใจชนิดต่างๆ และการปฏิบัติ ตวั ก่อนและหลงั ผา่ ตดั หัวใจ เพ่อื ใหผ้ ู้ปว่ ยมคี วามพร้อมก่อนเขา้ รบั การผ่าตัดและ สามารถปฏิบตั ิตวั ภายหลังผา่ ตัดได้ถูกต้อง รวมทั้งการดูแลตนเองเม่อื กลบั บา้ น ดงั นนั้ การจดั ท�ำ คมู่ อื การเตรยี มความพรอ้ มส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ยผา่ ตดั หลอดเลอื ดหวั ใจ เล่มนี้ขนึ้ เพ่อื ใหผ้ ้ปู ่วยมคี วามรู้เกยี่ วกับโรคหวั ใจ และปฏิบตั ิตวั ทัง้ กอ่ นและภาย หลงั ท�ำ ผา่ ตดั รวมทง้ั การปฏบิ ตั ติ วั เมอื่ กลบั บา้ น เชน่ ความรเู้ รอ่ื งการรบั ประทาน อาหาร การออกก�ำ ลงั กาย การรับประทานยา และความสามารถในการจัดการ กับอาการท่ีเกิดข้ึน เพ่ือเป็นแนวทางในการดูแลตนเองต่อเน่ืองที่บ้านได้อย่างมี ประสิทธภิ าพ หวงั เปน็ อยา่ งย่ิงว่า ท่านผูอ้ ่านจะไดร้ บั ประโยชน์ จากคู่มอื เลม่ น้ี คณะผู้จัดทำ� พฤษภาคม 2560 คูม่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลือดเลยี้ งหัวใจ 3

โรคหลอดเลอื ดหัวใจตีบ (Coronary Artery Disease) โรคหลอดเลือดหวั ใจ คืออะไร? โรคหลอดเลือดหัวใจ เกิดจากการตีบและแข็งของหลอดเลือดท่ีไปเล้ียง กล้ามเน้ือหัวใจ เกิดการสะสมของไขมันและหินปูนภายในหลอดเลือดหัวใจการ สะสมของไขมนั และหินปูนนัน้ เป็นสาเหตุการไหลเวยี นของเลือดและออกซิเจน เขา้ สหู่ ัวใจน้อยลง หัวใจท่ีขาดออกซิเจนและอาหารมาหล่อเลี้ยงจึงเป็นสาเหตุที่ทำ�ให้เกิด อาการเจ็บหน้าอก โดยจะเกิดอาการจุกแน่นกลางหน้าอกและร้าวไปท่ีแขนและ กราม เปน็ สภาวะที่เรยี กวา่ การเจบ็ หน้าอก และถ้าหลอดเลือดหวั ใจอุดตนั อาจ มีอาการหัวใจวาย ช็อก หรือหัวใจหยุดเต้นจากกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด ซึ่งจะ ทำ�ให้เสยี ชีวิตอยา่ งกะทันหนั การมไี ขมนั สะสมในหลอดเลือด อาจเปน็ หลอดเลอื ดทไ่ี ปสมอง ท�ำ ให้เกดิ การตบี ตัน ท�ำ ใหเ้ กดิ สมองขาดเลือดไปเลยี้ ง เช่น เกิดอมั พาต เปน็ ตน้ หลอดเลือดทีไ่ ปเลีย้ งหวั ใจ (The Coronary Artery) เป็นหลอดเลอื ดทีน่ ำ� เลอื ดทม่ี อี อกซิเจน และอาหารไปเลย้ี งกล้ามเนอ้ื หวั ใจมอี ยู่ 2 เสน้ ใหญ่ๆ คอื 1. หลอดเลือดดา้ นขวา (Right coronary artery) 2. หลอดเลอื ดดา้ นซา้ ย (Left coronary artery) แบง่ ออกเปน็ ด้านหนา้ และดา้ นข้าง (Left Anterior Descending & Cir- cumflex) 4 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ

ปัจจัยเสย่ี งโรคหลอดเลอื ดหัวใจตีบ 1. ปจั จัยเส่ียง: ไขมนั ในเลอื ดสงู ทส่ี �ำ คัญคอื โคเลสเตอรอล และไตรกลี เซอไรด์ (Hyperlipidemia) โคเลสเตอรอล มาจากอาหารและถูกสร้างจากตับ แบง่ เป็น 2 ชนดิ คือ 1) ชนิดความหนาแน่นตํ่า (ไขมันไม่ดี ก่อให้เกิดการสะสมในผนังหลอด เลอื ด เรยี กว่า แอลดแี อล LDL) 2) ชนดิ ความหนาแน่นสงู (ไขมนั ดี มหี น้าที่ นำ�ไขมันไม่ดีออกจากกระแส เลอื ด เรียกวา่ เฮสดีแอล HDL) โคเลสเตอรอล มีมากในอาหารประเภท ไข่แดง เครือ่ งในสตั ว์ เน้อื สตั ว์ตดิ มนั ทุกชนดิ สมองสตั ว์ อาหารทะเล เช่น หอยนางรม ปลาหมึก เนย และอาหาร ทอดทกุ ชนิด ไตรกลีเซอไรด์ มีมากในอาหารจำ�พวก แป้ง นํ้าตาล เครื่องดื่มท่ีมีแอล กอฮอล์ผสม ขนมท่ีทำ�จากแป้งทุกชนิด 2. ปัจจัยเสีย่ ง: การสบู บุหรี่ (Smoking) ผเู้ สยี ชวี ติ จากโรคหวั ใจตบี ตนั สว่ นใหญม่ สี าเหตจุ ากการสบู บหุ รี่ เนอ่ื งจาก สารพษิ ในบหุ รจ่ี ะท�ำ อนั ตรายตอ่ เยอ่ื บดุ า้ นในของผนงั หลอดเลอื ด ไขมนั จะสะสม ได้งา่ ย 3. ปัจจัยเสีย่ ง: ขาดการออกก�ำ ลังกาย (Lack of Exercise) การออกกำ�ลังกายจะช่วยลดระดับไขมันในเลือด ช่วยลดความดันโลหิต และลดน้ําหนกั การออกก�ำ ลังกายท่ีดตี อ่ สขุ ภาพหัวใจ วิธีออกก�ำ ลงั กายที่ดีที่สุด คือ การเดนิ เรว็ การวิ่งจ๊อคกงิ้ เตน้ รำ� เต้นแอโรบคิ ว่ายนํา้ และรำ�กระบอง 4. ปัจจยั เส่ยี ง: โรคเบาหวาน (Diabetes Mellitus) โรคเบาหวาน เปน็ โรคทร่ี า่ งกายน�ำ นา้ํ ตาลและแปง้ มาใชม้ ากไมไ่ ดต้ ามปกติ ผนังหลอดเลือดของคนท่ีเป็นโรคเบาหวานจะไม่แข็งแรง ถูกทำ�ลายได้ง่าย เป็น สาเหตใุ หไ้ ขมนั เกาะสะสมไดง้ า่ ย ดงั นน้ั คนทเี่ ปน็ โรคเบาหวาน จะตอ้ งควบคมุ โรค โดยการควบคมุ ระดบั นํ้าตาลในเลือดใหอ้ ยู่ในเกณฑป์ กติ (ตา่ํ กวา่ 110 mg%) คมู่ อื ส�ำ หรบั ผู้ปว่ ย ผา่ ตัดหลอดเลอื ดเล้ยี งหัวใจ 5

5. ปัจจยั เส่ยี ง: โรคความดันโลหติ สูง (Hypertension) คา่ ความดนั โลหติ ควรตา่ํ กวา่ 140/85 mmHg ถา้ คา่ ความดนั โลหติ สงู มาก ยงิ่ เสย่ี งต่อการเปน็ โรคหลอดเลือดหัวใจตบี ซ่ึงแพทยอ์ าจพจิ ารณาให้ยา ร่วมกบั การปรับเปลีย่ นพฤติกรรม เช่น การออกกำ�ลงั กายสมาํ่ เสมอ ลดนํ้าหนัก จ�ำ กัด อาหารเคม็ และอาหารรสจดั ทกุ ชนิด 6. ปจั จัยเสีย่ ง: ความเครยี ด (Tension, Stress) ความเครยี ดท�ำ ใหร้ า่ งกายหลงั่ ฮอรโ์ มนทม่ี ชี อ่ื วา่ อพิ เิ นฟรนิ (Epinephrine) มผี ลท�ำ ให้ความดนั โลหิตสงู ขึน้ สง่ ผลต่อผนงั หลอดเลือดถูกทำ�ลายมากขึน้ ไขมัน มาเกาะสะสมไดง้ ่าย 7. ปัจจัยเส่ียงอื่นๆ ไดแ้ ก่ อว้ น (Obesity) คนท่อี ว้ น หวั ใจจะท�ำ งานหนักมากกว่าปกติ การลดนาํ้ หนักจะช่วยให้หัวใจไม่ต้องทำ�งานหนักมากเกินไป และป้องกันการเกิดโรคอ่ืนๆ โรคเบาหวาน โรคความดนั โลหิตสูง เปน็ ตน้ อายุ (Age) เมอื่ คนมอี ายมุ ากขนึ้ แมไ้ มม่ ปี จั จยั เสยี งใดๆ หลอดเลอื ดหวั ใจ จะตบี ตนั ขึ้นช้าๆ ดงั นน้ั ยิง่ อายเุ พ่ิมมากข้ึนต้องหลีกเล่ยี งปจั จัยเส่ียงต่างๆ เพศ (Sex) ผู้ชายอายุตาํ่ กวา่ 50 ปี มีโอกาสเกดิ โรคหวั ใจ มากกวา่ ผ้หู ญงิ (ทมี่ ีระดบั ไขมันในเลอื ดปกต)ิ ประมาณรอ้ ยละ 60 สว่ นผทู้ ่มี อี ายุเกนิ 50 ปี ขนึ้ ไปจะมโี อกาสเส่ียงเท่าๆ กัน และในเพศหญงิ วยั หมดประจำ�เดือนแล้วจะพบใกล้ เคยี งกบั เพศชาย กรรมพันธ์ุ (Heredity) ประวตั กิ ารเจ็บป่วยด้วยโรคหลอดเลอื ดหัวใจตีบ หรือมปี ระวัติต้ังแตอ่ ายุนอ้ ยดว้ ยหัวใจวาย จะมโี อกาสเส่ยี งเพมิ่ มากขึ้น 6 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

อาการของโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ ระยะแรกมักไม่มีอาการผิดปกติใดๆ แต่เม่ือปริมาณออกซิเจนท่ีไปเลี้ยง กล้ามเนื้อหัวใจลดลงมาก กล้ามเนื้อหัวใจจะแสดงการบีบตัว ทำ�ให้เกิดอาการ แน่นหน้าอกร้าวไปที่คอ กรามและแขน บางรายอาจจะมีอาการจุกเสียดลิ้นปี่ คล้ายอาหารไมย่ อ่ ย อาการท้ังหมดน้ีเรยี กวา่ “แองไจน่า (Angina)” อาการเจ็บ หนา้ อกเกิดขึ้นขณะออกแรง เชน่ เดินไกลๆ เดนิ ข้นึ บันได ว่ิง หรือระหว่างการ เล่นกีฬา อาการเจ็บหนา้ อกนี้ จะหายไดโ้ ดยการหยุดพัก เม่ือหลอดเลือดตีบมากขึ้น จะเกิดอาการอุดตันทำ�ให้เกิด (Myocardial infarction) กล้ามเน้ือหัวใจขาดเลอื ด เปน็ สาเหตขุ องหวั ใจตายและชอ๊ คได้ เน้ือ หวั ใจบางสว่ นที่ขาดเลอื ดหรือตายไป ทำ�ใหห้ วั ใจท�ำ งานไดไ้ ม่เตม็ ท่ี จงึ เกดิ อาการ ของโรคัวใจล้มเหลว คือมีอาการเหน่ือยง่ายเวลาออแรง แน่นอึดอัดหน้าอก ไอ นอนราบไม่ไดใ้ นตอนกลางคืน บวมทเี่ ท้าหรือท้อง หากท่านมีอาการเหล่านี้ ในขณะท�ำ กิจกรรมต่างๆ ใหห้ ยดุ พกั ทนั ที และ อมยาใต้ลน้ิ ในรายท่ไี ดร้ ับยารักษากลา้ มเนอ้ื หวั ใจขาดเลอื ดจากแพทย์ การวนิ ิจฉัยโรคหลอดเลอื ดหัวใจตีบ แพทยจ์ ะตรวจวนิ จิ ฉยั โรค ตงั้ แต่ การซกั ประวตั ิ ตรวจรา่ งกาย รว่ มกบั การ ส่งตรวจทางหอ้ งปฏิบตั กิ ารตา่ งๆ ดงั นี้ q การเอก็ ซเรยป์ อดและหวั ใจ q การเจาะเลอื ดดรู ะดบั ไขมัน น้าํ ตาล การทำ�งานของตบั และไต q การตรวจคลนื่ ไฟฟา้ หัวใจ q การตรวจทดสอบสมรรถภาพหัวใจ ดว้ ยการว่งิ บนสายพาน q การตรวจดว้ ยคล่ืนเสยี งสะท้อนความถี่สูง (Echocardiography) q การตรวจสวนหัวใจ (Coronary angiography) q อืน่ ๆ ตามดลุ ยพินจิ ของแพทย์ คู่มอื ส�ำ หรับผู้ปว่ ย ผ่าตัดหลอดเลอื ดเล้ียงหวั ใจ 7

แนวทางการรักษา 1. การรกั ษาทางยา เช่น ยาขยายหลอดเลอื ด ยาลดการบบี ตัวของหัวใจ ยาควบคุมความดนั โลหติ สูง ยาลดไขมันในหลอดเลือด และยายับยงั้ การเกาะตัว ของเกรด็ เลอื ด เปน็ ต้น เพื่อเพ่มิ การไหลเวียนของเลอื ดในหลอดเลอื ดหวั ใจ 2. การเพ่มิ เลือดไปเลี้ยงหวั ใจโดยตรง 2.1 การรกั ษาโดยใชบ้ อลลนู ไปถา่ งขยายหลอดเลอื ดตบี ใหข้ ยายโตขนึ้ (Transluminal Coronary Angioplasty) เพอ่ื ใหเ้ ลือดไหลเวยี นไดต้ ามปกต ิ 2.2 การรักษาโดยการผ่าตัดตอ่ หลอดเลอื ดหัวใจ (Coronary Artery Bypass Graft) เป็นการผ่าตัดเพื่อแก้ไขส่วนท่ีตีบ โดยการต่อหลอดเลือด เพ่ือ ทำ�ทางเบยี่ งใหเ้ ลือดไหลไปเลยี้ งกลา้ มเนื้อหัวใจ โดยทำ�การเชอ่ื มตอ่ เส้นเลอื ดใน ส่วนทอี่ ดุ ตนั หรอื ในสว่ นท่ีมภี าวะตบี ของหลอดเลือด การฉีดสีหลอดเลอื ดหัวใจ หมายถึง การสอดสายสวนเขา้ ไปในหวั ใจ จากบรเิ วณหลอดเลือดแดงทข่ี า หนบี หรอื ขอ้ พบั แขน หรือทีข่ ้อมอื ทางทางใดทางหนงึ่ และการใช้สารทบึ รังสฉี ดี เขา้ ไปในหลอดเลอื ดหวั ใจ เพอ่ื ตรวจความผดิ ปกตขิ องหลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ และ ระบบการไหลเวยี นของหลอดเลอื ดในหวั ใจดา้ นซา้ ย โดยถา่ ยภาพในลกั ษณะของ การเอกซเรยห์ ลอดเลอื ดหวั ใจ ผลขา้ งเคียงจากการฉีดสีหลอดเลอื ดหัวใจ 1. การแพส้ ารทบึ รังสี ในปจั จบุ นั พบได้นอ้ ย เน่อื งจากมกี ารใชส้ ารไม่คอ่ ย ทำ�ใหเ้ กิดอาการแพ้ และมีการฉดี ยาแก้แพ้ป้องกนั ไวก้ ่อน 2. เส้นเลือดแดงฉกี ขาด สว่ นใหญม่ ักไม่เกดิ ยกเว้นในรายทเี่ สน้ เลอื ดคด เคี้ยวมาก 3. เลือดออกบริเวณทีแ่ ทงเขม็ มกั เกิดหลงั ทำ�การรักษาเสรจ็ แลว้ หรือได้ ยาละลายเลือดบางชนิดรว่ มดว้ ย 4. กล้ามเนื้อหัวใจตายจากการอุดตัน หรือฉีกขาดของเส้นเลือดท่ีขยาย ปจั จบุ นั เกดิ ขน้ึ นอ้ ยมาก เนอื่ งจากอปุ กรณท์ างการแพทยแ์ ละเทคนคิ ในการรกั ษา พฒั นาไปมาก 8 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ

ภาวะอดุ ตนั ซํ้าของหลอดเลอื ดหวั ใจคืออะไร ผู้ปว่ ยทไ่ี ดร้ บั การรักษาโดยวธิ กี ารใสข่ ดลวด ประมาณ 15-30 % จะกลับ มาอดุ ตนั ใหมอ่ กี เนอ่ื งจากเนอื้ เยอ่ื เสน้ โลหติ กลบั มาเจรญิ เตบิ โตภายในผนงั หลอด เลือดหรือขดเลือด เรียกว่า การอุดตันซำ้�ของหลอดเลือดหัวใจ ในการอุดตันซำ้� ของหลอดเลอื ด อาจท�ำ ใหผ้ ้ปู ว่ ยเกดิ อาการเจบ็ หน้าอกและต้องการบำ�บดั รกั ษา เพิ่ม เช่น การผ่าตัดต่อหลอดเลือดหัวใจ หรือกระบวนการทำ�ขยายหลอดเลือด หวั ใจอีกคร้งั เตรยี มความพร้อมกอ่ นผา่ ตดั ท�ำ ไมตอ้ งผ่าตัด หลอดเลอื ดโคโรนารที่ ตี่ บี หรอื ตนั ไมส่ ามารถน�ำ เลอื ดมาเลยี้ งหวั ใจไดอ้ ยา่ ง เพียงพอ วัตถุประสงค์ของการผ่าตัด คือ “การผ่าตัดเช่ือมต่อ” หรือบายพาส (Bypass) หลอดเลอื ดแดงโรโคนาร่ี เพอ่ื สรา้ งทางเดนิ ของหลอดเลอื ดของเลอื ดขน้ึ ใหมร่ อบบริเวณท่เี กิดการตบี ตนั เพ่อื ใหเ้ ลอื ดไหลเวียนไปเลีย้ งทกุ ส่วนของกล้าม เนอ้ื หัวใจได้อยา่ งเพียงพอ วธิ ีการผา่ ตัด แพทย์จะตัดเอาบางส่วนของหลอดเลือดจากด้านในหน้าอกบริเวณแขน หรือขา แล้วนำ�มาต่อเข้าบริเวณหัวใจ เพื่อให้เป็นทางเช่ือมต่อใหม่ โดยจะเย็บ ปลายด้านหนึ่งต่อเข้ากับเส้นเลือดใหญ่ Aorta ส่วนปลายอีกด้านหน่ึงต่อเข้ากับ เสน้ เลือดแดงโคโรนารี่ส่วนท่ีตํา่ กว่าบรเิ วณที่ตบี ตัน ทำ�ใหเ้ กิดทางเดนิ ของหลอด เลือดเสน้ ใหม่ข้นึ มาทดแทนบรเิ วณทต่ี ีบตนั ได้ การรกั ษาโดยการผ่าตดั หัวใจ การผ่าตดั หวั ใจ เป็นการผา่ ตดั ใหญ่และเป็นเทคนคิ การผา่ ตดั ที่นำ�มาใช้ใน ปัจจุบันเพ่อื รกั ษาโรคหัวใจมากข้ึน โดยเฉพาะโรคหลอดเลอื ดหวั ใจโคโรนารี โรค ล้ินหัวใจ โรคหัวใจพิการแต่กำ�เนิด และโรคกล้ามเน้ือหัวใจ เป็นการรักษาทาง ศัลยกรรมท่ีมุ่งแก้ไขพยาธิสภาพของลิ้นหัวใจ หลอดเลือดแดงท่ีเลี้ยงหัวใจ เพ่ือ ท�ำ ใหร้ ะบบการไหลเวยี นโลหติ และการท�ำ งานของหวั ใจดขี น้ึ เปน็ การผา่ ตดั ทต่ี อ้ ง คู่มอื สำ�หรับผ้ปู ่วย ผา่ ตดั หลอดเลือดเลย้ี งหัวใจ 9

ใหห้ วั ใจหยดุ ท�ำ งานชว่ั คราว โดยใชเ้ ครอ่ื งปอด -หวั ใจเทยี มชว่ ย และใชร้ ะยะเวลา นานในการผา่ ตดั เครื่องปอด–หวั ใจเทียม (Heart Lung Machine) ขณะผา่ ตดั คอื อะไร? เมอื่ ศลั ยแพทยจ์ ะท�ำ การผา่ ตดั แกไ้ ขความผดิ ปกตใิ นหวั ใจ ตอ้ งท�ำ ใหห้ วั ใจ หยุดเต้นก่อน โดยใช้เครื่องปอดและหัวใจเทียม โดยหัวใจจะทำ�หน้าที่ควบคู่ไป กับปอดสูบฉีดเลือดไปเล้ียงอวัยวะต่างๆ ในขณะที่ปอดจะคอยเติมออกซิเจนให้ เลือด ดังนั้น เครื่องควบคุมหัวใจและปอดเทียมจะทำ�หน้าท่ีแทนหัวใจและปอด ในระหวา่ งทแี่ พทยท์ �ำ การผา่ ตดั เพอื่ สง่ เลอื ดทม่ี สี ารอาหารและออกซเิ จนไปเลย้ี ง อวัยวะต่างๆ ของผู้ป่วยแทนชั่วคราว โดยระหว่างท่ีใช้เครื่องมือน้ีนักเทคโนโลยี หวั ใจและทรวงอก หรือ Perfusionist หรอื เรียกวา่ Pump ต้องคอยควบคุมทุกๆ อยา่ งใหด้ ที สี่ ดุ หลงั จากผา่ ตดั แกไ้ ขเรยี บรอ้ ยแลว้ จะคอ่ ยๆ ปลอ่ ยใหห้ วั ใจและปอด ของผปู้ ่วยท�ำ งานเอง และเลิกการใช้เครื่องปอดและหัวใจเทียม ในปจั จบุ นั เครอ่ื ง หัวใจและปอดเทยี มมกี ารพฒั นา ซงึ่ การน�ำ มาใช้กบั ผปู้ ว่ ยใน ICU ทีเ่ ราเรียกสัน้ ๆ ว่า ECMO (Extracoporeal Membrane Oxygenation) โดยใช้กับผปู้ ่วยทมี่ ี ภาวะหัวใจ หรอื ปอดล้มเหลวรนุ แรง เพื่อรอเปลย่ี นหวั ใจหรือปอด รวมถึงผู้ป่วย หลังผ่าตดั ทีร่ อใหห้ ัวใจหรือปอดกลับมาทำ�งานดขี นึ้ อกี ครง้ั รปู แสดงเครือ่ งปอด-หวั ใจเทียม 10 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ

การเตรียมความพรอ้ มกอ่ นเข้ารบั การผ่าตดั q งดยาก่อนมาผ่าตัดตามท่ีได้รับคำ�แนะนำ�จากแพทย์และพยาบาล โดยเฉพาะยาละลายลิ่มเลือดหรือยาต้านการแข็งตัวของเลือดต้องงดอย่างน้อย 1 สปั ดาหก์ อ่ นผ่าตัด q เตรยี มอปุ กรณข์ องใชส้ ว่ นตวั มานอนโรงพยาบาล เชน่ สบู่ แปรงสฟี นั ยาสฟี นั ยาสระผม ผา้ เช็ดตัวผืนเล็กรองเทา้ แตะ หรอื ของใชอ้ ื่นทจ่ี ำ�เปน็ รวมท้งั ยาทรี่ บั ประทานประจำ�มาดว้ ย q เตรยี มบตั ร / เอกสาร มาดว้ ย เชน่ บตั รทอง บตั รประจ�ำ ตวั ประชาชน ใบสง่ ตัว ใบนัดผ่าตดั เปน็ ต้น q งดอาหารและนาํ้ หลงั เทย่ี งคนื กอ่ นวนั ทจี่ ะมานอนโรงพยาบาลจนกวา่ จะเจาะเลือดตรวจทางห้องปฏิบัติการ และจองเลือดเพื่อเตรียมผ่าตัด และการ เชิญชวนญาตริ ่วมบริจาคโลหิตให้ผู้ปว่ ย q อาบนา้ํ สระผม ให้สะอาด 1 วันก่อนผา่ ตัด หรอื เช้าวันผ่าตดั q 1 วนั กอ่ นผ่าตดั หรอื เชา้ วนั ผ่าตัด เจ้าหน้าทจ่ี ะโกนขน และท�ำ ความ สะอาดบรเิ วณทจี่ ะผา่ ตดั สง่ ตรวจเอกซเรยแ์ ละคลน่ื ไฟฟา้ หวั ใจ การสวนอจุ จาระ โดย พยาบาลจะทำ�การสวนอุจจาระให้ท่าน เช้าวันผ่าตัด 1 วัน หลังเที่ยงคืน พยาบาลจะแจง้ ใหท้ ่าน งดนาํ้ อาหารและยาทกุ ชนดิ จนกว่าจะผ่าตดั เรียบรอ้ ย q ส�ำ หรับท่านทส่ี ูบบุหรี่ ควรงดสูบบหุ ร่ีอย่างน้อย 2 -3 สปั ดาห์ ก่อน ผา่ ตัด เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนของปอดและการทำ�งานของหัวใจ เนอื่ งจาก การสูบบุหรี่จะทำ�ให้หัวใจเต้นเร็วเกินไปและหลอดเลือดตีบ มีผลต่อปอด ทำ�ให้ ปอดขยายตัวไดไ้ ม่เต็มที่ ทำ�ให้สง่ ผลตอ่ ระบบหายใจ รปู แสดงการตรวจเลือด รปู แสดงเอ็กซเรย์ปอด รปู แสดงคล่ืนไฟฟ้า q นกั กายภาพบ�ำ บดั จะสอนการฝกึ หายใจ และการไออยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ q การใหค้ วามรเู้ รอ่ื งการปฏบิ ตั ติ วั กอ่ นผา่ ตดั โดยพยาบาลประจ�ำ หอผปู้ ว่ ย และดูวดี ีโอการเตรยี มความพรอ้ มก่อนผา่ ตัด q เจ้าหนา้ ทห่ี อ้ งผา่ ตดั จะมารบั ผปู้ ่วยตามเวลานดั หมาย คู่มอื สำ�หรบั ผูป้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหัวใจ 11

กิจกรรมต่างๆ ภายหลงั การผา่ ตดั ขณะอยู่ในห้อง ผู้ป่วยหนกั (ICU) เม่ือผ่าตัดเสร็จเรียบร้อย ทีมผู้ให้การรักษาจะย้ายท่านไปยังห้องผู้ป่วย หนกั ศลั ยกรรม หัวใจและทรวงอก ภายในหอผู้ป่วยจะมีเครื่องมือ เคร่ืองใช้พิเศษอยู่ มากมายซง่ึ เปน็ อปุ กรณท์ ใ่ี ชใ้ นการดแู ลทา่ นหลงั ผา่ ตดั ไมต่ อ้ งตกใจกลวั เนอ่ื งจาก แพทย์และพยาบาลในหอผู้ป่วยหนักศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก จะมีความ เช่ียวชาญพิเศษในการดูแลผู้ป่วยหลังผ่าตัดระยะแรกที่เส่ียงต่อการเกิดภาวะ แทรกซอ้ น รูปแสดงภายในห้องผปู้ ่วยหนักศัลยกรรมหวั ใจและทรวงอกและรูปอปุ กรณต์ ่างๆ ภายหลังผ่าตดั 1. ทอ่ ทางเดนิ หายใจ ภายหลังผา่ ตดั วันแรก ขณะอยู่ในหอผูป้ ่วยหนกั ศลั ยกรรมหวั ใจและทรวงอก ทา่ นอาจจ�ำ เปน็ ตอ้ งใชเ้ ครอ่ื งชว่ ยหายใจอกี ระยะหนง่ึ ซ่งึ จำ�เปน็ ตอ้ งคาทอ่ ช่วยหายใจไว้ บางคร้งั ท่านอาจรู้สกึ มเี สมหะในลำ�คอมาก ถา้ มีเสมหะมาก หรือหายใจไม่สะดวก พยาบาลจะใช้สายยางดูดเสมหะในท่อช่วย หายใจและนํ้าลายในปากเสมอ ห้ามท่านดึงท่อช่วยหายใจออกเอง เม่ือท่านเร่ิม รู้สกึ ตัว หายใจไดเ้ องและสภาพการทำ�งานของหวั ใจปกติ แพทยห์ รอื พยาบาลจะ เอาทอ่ ช่วยหายใจออกให้ท่านเอง 12 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

รูปแสดงเครือ่ งติดตามการทำ�งานของคลื่นไฟฟา้ หัวใจ สายน้าํ เกลือ 2. สายสวนในหลอดเลือดดำ�และหลอดเลือดแดง เป็นท่อพลาสติก ขนาดเล็กท่ีสอดไว้ในหลอดเลือดดำ�และหลอดเลือดแดง ส่วนใหญ่จะถูกสอดใส่ ในหอ้ งผา่ ตดั กอ่ นการผา่ ตดั จะเรมิ่ และจะเอาออกในวนั ทห่ี นง่ึ หรอื สองหลงั ผา่ ตดั นอกจากนยี้ งั มสี ายสอดไวใ้ นหลอดเลอื ดด�ำ บรเิ วณตน้ คอของทา่ นลกึ เขา้ ไปถงึ ชอ่ ง หัวใจเพื่อใช้วดั ความดันต่างๆ ในห้องหัวใจและให้ยา 3. ท่อหลอดอาหาร ท่านจะได้รับการสอดใส่ท่อขนาดยาวขนาดเล็ก ผา่ นรจู มกู ลงไปในกระเพาะอาหาร เพอื่ ชว่ ยระบายลมหรอื นาํ้ และปอ้ งกนั อาการ อาเจยี นหลงั ผา่ ตดั ทอ่ นจ้ี ะเอาออกพรอ้ มทอ่ ทางเดนิ หายใจ และจะเอาออกพรอ้ ม กับท่อทางเดนิ หายใจ จากนน้ันท่านจะไดร้ บั อนุญาตให้เร่มิ จบิ นาํ้ ได้ 4. ท่อระบายทรวงอก บริเวณทรวงอกจะมีแผลผ่าตัดค่อนข้างยาว ผู้ ปว่ ยจะมแี ผลบริเวณตลอดความยาวของขา หรือแขนดว้ ย และมีสายระบายออก จากทรวงอก 2 – 3 สาย ทา่ นสามารถพลิกตะแคงตัว เพ่อื เปล่ยี นทา่ นอนได้ โดย มีพยาบาลช่วยจัดท่าให้เพ่ือป้องกันการนอนทับ หรือการดึงร้ังสายซึ่งอาจท�ำ ให้ หลดุ ได้ สายท่อระบายทรวงอกแผลผ่าตัด รปู แสดงการวดั ปริมาณออกซิเจน รปู ผ่าตัดหลอดเลือดหัวใจทีข่ า คู่มอื ส�ำ หรบั ผปู้ ่วย ผา่ ตัดหลอดเลือดเลี้ยงหัวใจ 13

5. สายสวนปัสสาวะ เป็นท่อยางที่สอดไว้ในกระเพาะปัสสาวะ ท่อน้ี อาจท�ำ ให้ทา่ นเจบ็ ขัดเล็กนอ้ ย จะถูกเอาออกในวันท่ี 2-3 หลังการผ่าตัดหรอื เมอื่ แพทย์พิจารณาเอาออกได้ 6. เครื่องติดตามการเต้นของหัวใจ ท่านจะมีแผ่นกระดาษขนาดเล็ก ติดกบั สญั ญาณไฟฟา้ ขนาดเล็กบนหนา้ อกของทา่ นจำ�นวน 5 สาย เพ่อื ใช้ในการ ตดิ ตามดคู ลื่นไฟฟ้าหัวใจของท่านต่อเน่อื งตลอดเวลา อาการต่างๆ ทีเ่ กดิ ขนึ้ ภายหลงั ผ่าตัด 1. ภายหลงั ผา่ ตดั วนั ท่ี 1 ทา่ นตอ้ งมกี จิ กรรมการเคลอื่ นไหวบนเตยี ง เชน่ การพลิก ตะแคงตัว การลกุ นงั่ บนเตยี ง และในวันที่ 2 ทา่ นจะตอ้ งมีกจิ กรรมการ บรหิ ารรา่ งกายโดยท�ำ กายภาพบ�ำ บดั โดยจะมนี กั กายภาพบ�ำ บดั มาชว่ ยฝกึ ใหท้ า่ น ได้บริหารร่างกาย และฝึกการหายใจเข้า-ออกลึกๆ และฝึกการไอขับเอาเสมหะ ออกท่ีถูกต้อง เพื่อป้องกันการติดเชื้อในปอดหรือปอดแฟบ ฟื้นฟูสภาพร่างกาย ได้เร็ว และลดอาการปวดแผลผ่าตัด 2. ทา่ นอาจร้สู ึกไมส่ ขุ สบาย ร้สู ึกเจ็บในกระดกู กลา้ มเน้อื และรอบแผล ผา่ ตดั การใช้ ทา่ ทางทถี่ กู ตอ้ งขณะลกุ นง่ั และ ขณะเดนิ การออกก�ำ ลงั บรเิ วณแขน และไหล่ จะชว่ ยผอ่ นคลายความตงึ ทบี่ รเิ วณหนา้ อกและไหลไ่ ด้ ทา่ นอาจรสู้ กึ ปวด แผลผ่าตดั แพทยจ์ ะส่งั ยาแกป้ วดท่านเปน็ ระยะ 3. ในวนั ท่ี 2 และ 3 ภายหลังผา่ ตัด เม่อื อาการของท่านผ่านภาวะวิกฤติ ระยะแรกแลว้ ทา่ นจะไดร้ บั การถอดทอ่ ชว่ ยหายใจ เครอ่ื งชว่ ยหายใจ ตลอดจนทอ่ ระบายทรวงอก และสายนํ้าเกลอื ต่างๆ ออก ท่านสามารถท�ำ กิจกรรมบางอย่าง เก่ียวกับกิจวัตรประจำ�วันบางอย่างได้เองตามคำ�แนะนำ�ของแพทย์และพยาบาล ได้ เช่น การเคล่ือนไหวไดเ้ อง การเดนิ การลกุ น่งั ข้างเตยี ง เป็นต้น รปู แสดงการฝกึ การทำ�กายภาพบ�ำ บัดหลังผา่ ตดั 14 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

4. วันท่ี 3 ภายหลังผ่าตัด เม่ืออาการดีข้ึนและไม่มีภาวะแทรกซ้อนใดๆ ท่านจะได้รับการย้ายกลับหอผู้ป่วยพักฟ้ืนหอผู้ป่วยศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก ซ่ึงท่านจะมีพยาบาลให้การดูแลอย่างใกล้ชิดเช่นกัน และจะยังคงมีอาการปวด แผลผา่ ตดั เมอื่ ทา่ นปวดแผลผา่ ตดั ทา่ นควรแจง้ ใหแ้ พทยแ์ ละพยาบาลทราบ ชว่ ง น้ที ่านสามารถท�ำ กิจวตั รประจำ�วันได้เอง ทา่ นควรบริหารรา่ งกายตามคำ�แนะน�ำ ของแพทยแ์ ละพยาบาลอยา่ งตอ่ เน่ือง เพอ่ื ให้รา่ งกายฟืน้ ฟูสภาพได้เรว็ 5. ภายใน 5-7 วันภายหลังผ่าตัด ท่านจะได้รับการดูแล ณ หอผู้ป่วย ศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก และจะได้รบั ค�ำ แนะนำ�การเตรียมความพรอ้ มก่อน กลบั บา้ น เชน่ การรบั ประทานยา การดแู ลแผลผา่ ตดั การสงั เกตภาวะแทรกซอ้ น ตา่ งๆ เชน่ แผลผา่ ตดั บวมแดง อาการเหนอื่ ย บวมตามแขนและขา การรบั ประทาน อาหาร เปน็ ตน้ 6. ท่านจะรสู้ กึ ออ่ นเพลยี และเหน่อื ยง่าย ระยะ 2 สัปดาห์แรกหลังผา่ ตดั ร่างกายท่านต้องการพลังงานเพ่ิมขึ้น ดังน้ันควรรับประทานอาหารให้เพียงพอ พักผ่อนใหเ้ ต็มทโี่ ดยเฉพาะหลงั การออกก�ำ ลงั กาย 7. อาการไอ เกิดขึ้นหลังผ่าตัด การใช้หมอนนุ่มๆ ประคองแผลบริเวณ หนา้ อกขณะไอ จะชว่ ยใหท้ า่ นไอไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ และบรรเทาอาการปวด แผลขณะไอ 8. อาการไข้ ภายหลงั ผา่ ตดั ทา่ นจะมไี ขต้ าํ่ ๆ และจะหายไปเองภายใน 2-3 วัน 9. อาการท้องผูก อาจเกิดขึ้นได้ใน 2-3 วันแรกหลังผ่าตัด การได้รับยา ระบายกอ่ นนอน รวมทง้ั การรบั ประทานอาหารทมี่ กี ากใยอยา่ งเพยี งพอ และการ เคลอื่ นไหวรา่ งกายบอ่ ยๆ จะชว่ ยใหล้ �ำ ไส้ทำ�งาน ท�ำ ให้ทา่ นขบั ถา่ ยได้สะดวกข้ึน การปฏิบตั ิตวั หลังผา่ ตดั หลอดเลอื ดหัวใจ การผ่าตัดทำ�ได้โดยการสร้างทางเบ่ียงข้ามส่วนที่อุดตันของเส้นเลือด ซึ่ง จะท�ำ ใหเ้ ลอื ดไปเลยี้ งกลา้ มเนอื้ หวั ใจมากขน้ึ ในการผา่ ตดั แพทยอ์ าจน�ำ เสน้ เลอื ด ด�ำ จากขาหรอื เส้นเลือดแดงจากใตก้ ระดกู มาสรา้ งเป็นทางเบย่ี ง (Bypass) ซ่งึ เรา เรยี กเสน้ เลอื ดทน่ี �ำ มาตอ่ นว้ี า่ กรา๊ ฟท์ (Graft) จ�ำ นวนกรา๊ ฟทท์ ใ่ี ชข้ น้ึ อยกู่ บั จ�ำ นวน เลอื ดทมี่ าอุดตนั คมู่ ือสำ�หรับผ้ปู ว่ ย ผ่าตัดหลอดเลือดเล้ียงหวั ใจ 15

1. การออกกำ�ลังกายบนเตียง เป็นการฟื้นฟูร่างกายให้กลับสู่สภาพปกติ ไดเ้ ร็วทส่ี ดุ และลดภาวะแทรกซ้อนอนั เกดิ ข้นึ จากการดมยาสลบ 2. การฝกึ หายใจจะชว่ ยใหถ้ งุ ลมเลก็ ๆ ในปอดขยายตวั เตม็ ท่ี ชว่ ยใหร้ า่ งกาย ได้รบั อากาศดีและขับอากาศเสียออกได้มากขน้ึ ซ่งึ มีวธิ ีการปฏิบตั ิ 2 วิธี คือ 2.1 การหายใจโดยใช้กล้ามเน้ือหน้าท้อง สำ�หรับผู้ป่วยที่มีแผลผ่าตัด บริเวณทรวงอก 2.2 การหายใจโดยใช้กล้ามเนื้อซี่โครงสำ�หรับผู้ป่วย ท่ีมีแผลผ่าตัด บริเวณหนา้ ทอ้ ง 3. การไออย่างมีประสทิ ธิภาพจะช่วยขบั เสมหะท่ีคงั่ ในทางเดนิ หายใจ ซง่ึ จะชว่ ยปอ้ งกันภาวะถงุ ลมแฟบและปอดบวมได้ 4. การออกกำ�ลังกายขาทั้ง 2 ข้าง จะช่วยให้เลือดมีการไหลเวียนดี ลด การค่ังของเลือดดำ�ส่วนปลายขาและลดการบวมของขา ส่งเสริมกล้ามเน้ือให้มี การตึงตัวดีขนึ้ 5. การพลกิ ตวั การพลกิ ตะแคงตวั ซ้ายและขวา สามารถท�ำ ไดเ้ มื่อรู้สึกตวั และควรพลิกตวั อย่างน้อยทุกๆ 2 ชั่วโมง 6. การเดนิ การลกุ เดนิ โดยเรว็ ภายหลงั ผา่ ตดั 24-48 ชว่ั โมงแรก เพอ่ื ปอ้ งกนั ภาวะแทรกซ้อนของระบบทางเดินหายใจและระบบไหลเวยี นโลหติ หลงั ผา่ ตัดหัวใจ 5-10 วนั แพทย์จะให้ทา่ นกลบั ไปพกั ฟ้นื ต่อท่ีบ้านได้ การฝึกหายใจอย่างมปี ระสทิ ธิภาพ มีขัน้ ตอนดังน้ี 1. จดั ทา่ นอนหงายใชห้ มอนรองศรี ษะสูง 2. วางมือทั้งสองข้างบนหน้าอกส่วนล่าง เพ่ือให้ได้รับความรู้สึกถึงการ เคลื่อนไหวของปอด 3. หายใจเขา้ ยาวๆ ลกึ ๆ ทงั้ ทางจมูกและปาก เพื่อปอดจะขยายตัวเต็มที่ กล้นั หายใจไว้ ให้ผ้ปู ว่ ยนบั 1 – 5 4. คอ่ ยๆ ปล่อยลมหายใจออกช้าๆ กระดกู ซีโ่ ครงจะลดตา่ํ ลงและเคลอ่ื น เข้าส่สู ว่ นกลางของร่างกาย หนา้ ท้องและทรวงอกจะลดระดบั ลง 5. ท�ำ ซาํ้ ประมาณ 15 ครง้ั ในขณะทฝี่ กึ อาจใหพ้ กั เปน็ ชว่ งสนั้ ๆ เปน็ ระยะๆ 16 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

หลังจากทีฝ่ ึกหายใจ 5 คร้งั ติดตอ่ กัน ใหฝ้ กึ วันละ 2 ครัง้ กอ่ นผา่ ตดั เมื่อทา่ นเข้า รับการรกั ษาโรงพยาบาล พยาบาลจะน�ำ เคร่อื งมอื บริหารปอดมาใหท้ ่าน เพื่อใช้ ในการฝกึ หายใจ ซึง่ ใช้หลกั การเดยี วกัน แต่เมอื่ หายใจเข้าใหท้ า่ นสดู อากาศทาง ปากจากจากเครอ่ื งมอื บรหิ ารปอดใหล้ กู บอลลอยขนึ้ มากทส่ี ดุ กลน้ั หายใจนบั 1-5 เพือ่ ใหล้ ูกบอลลอยค้างไว้ แล้วหายใจออกทางจมูก ฝึกการไออยา่ งมีประสทิ ธภิ าพ มขี นั้ ตอนดงั น้ี 1. จัดท่านัง่ เอนไปขา้ งหน้าเลก็ น้อย 2. ประสานมือทั้ง 2 ข้างและวางเหนือบริเวณท่ีมีแผลผ่าตัด เพื่อช่วย ประคองแผลระหว่างเวลาไอ หรือใช้หมอนประคองเวลาไอ เพอื่ ลดอาการปวด 3. หายใจเขา้ ออกตามวธิ ีท่ฝี กึ ข้ันตน้ กอ่ น 1-2 รอบ 4. แล้วหายใจเข้าให้เต็มท่ี อา้ ปากเลก็ นอ้ ยไอแรงๆ อยา่ งเรว็ 1 – 2 คร้งั จะท�ำ ให้เสมหะท่อี ยู่ในปอดออกมาได้ การดูแลตนเองตอ่ เนอื่ งที่บ้านสำ�หรบั ผูป้ ว่ ยโรคหวั ใจ เมอ่ื ทา่ นไดร้ บั การท�ำ ผา่ ตดั หวั ใจและกลบั บา้ นแลว้ ทา่ นยงั จ�ำ เปน็ ตอ้ งดแู ล ตนเองต่อเนอื่ งต่อไป เพ่ือฟ้ืนฟูสมรรถภาพร่างกายกลบั สภู่ าวะปกตแิ ละเพ่อื ให้มี พฤติกรรมสุขภาพท่ดี ี ปอ้ งกันการกลับเป็นซํ้าของโรค 1. อาหารทีเ่ หมาะสมสำ�หรับผปู้ ว่ ยหลงั ผา่ ตัดหัวใจ q ผปู้ ่วยสามารถรับประทานขา้ วเหนียว และอาหารพื้นบา้ นไดต้ ามปกติ แตต่ อ้ งไมม่ รี สเผด็ หรอื เคม็ เพอื่ ใหก้ ารรบั ประทานอาหารของทา่ นไดร้ บั ประโยชน์ สงู สดุ อาหารทเ่ี หมาะสมส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ยหลงั ผา่ ตดั ควรเปน็ อาหารยอ่ ยงา่ ย มคี ณุ คา่ ของอาหารครบถ้วน q หลกี เลีย่ งอาหารทม่ี โี คเลสเตอรอลสงู เชน่ เคร่อื งในสตั ว์ เน้อื สัตวต์ ิด มนั ไขแ่ ดง กุ้ง ปลาหมกึ หอยนางรม กุนเชยี ง หมูยอ เป็นตน้ q ใช้น้าํ มันพืช เช่น นํ้ามนั ถั่วเหลือง นํ้ามนั ดอกค�ำ ฝอย น้ํามันข้าวโพด ใน การประกอบอาหาร ไมค่ วรใช้น้ํามนั หมู น้าํ มนั มะพร้าว น้ํามนั ปาล์ม คมู่ ือสำ�หรบั ผูป้ ่วย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเล้ยี งหัวใจ 17

q งดหรอื ลด การรบั ประทานอาหารทม่ี ไี ขมันแฝงอยู่ ได้แก่ อาหารทอด เชน่ ไกท่ อด ไขเ่ จยี ว กลว้ ยแขกทอด แกงกะทิ หลนตา่ งๆ และขนมเคก้ คกุ กี้ โดนทั เปน็ ตน้ q งดหรือลด การรับประทานขนมที่ใส่กะทิหรือมะพร้าว ได้แก่ กล้วย บวชชี ขนมหม้อแกง ขา้ วเหนียวหนา้ ตา่ งๆ ขา้ วโพดคลกุ เปน็ ตน้ q การรบั ประทานเนอื้ สตั วท์ เ่ี ปน็ เนอ้ื ลว้ น แยกเอาไขมนั และหนงั ออกให้ หมด หลีกเล่ยี งอาหารท่ที ำ�จากหมูบด q รบั ประทานอาหารประเภท ต้ม ยำ� นึ่ง อบ ยา่ ง หลกี เล่ียงการผัดหรอื ทอด q รบั ประทานอาหารประเภทผกั และผลไมท้ ไ่ี มห่ วานจดั ไดเ้ ทา่ ทต่ี อ้ งการ ไมค่ วรนอ้ ยกวา่ วนั ละ 2 มือ้ q รบั ประทานไขแ่ ดงไมเ่ กนิ 3 ฟองต่อสัปดาห์ ควรรับประทานปลาทะเล อย่างนอ้ ย 3 ครงั้ ตอ่ สัปดาห์ q ทำ�อาหารง่ายๆ รบั ประทานเอง หลีกเลยี่ งการรบั ประทานอาหารนอก บ้านหรอื อาหารประเภทส�ำ เรจ็ รูปใหน้ อ้ ยท่ีสุด q ควรดม่ื นมพร่องมนั เนยหรอื นมขาดมันเนยแทนนมธรรมดา q งดหรือลดการบริโภคนํ้าตาลทราย ไม่ควรเติมนํ้าตาลในอาหารท่ีรับ ประทาน q รบั ประทานขนมไม่เกิน 3 ถ้วยหรือช้นิ ต่อสัปดาห์ กาแฟหรอื โอวัลตนิ ไมค่ วรเตมิ นํา้ ตาลหรอื นมข้นหวานเกิน 2 ชอ้ นชาตอ่ ถ้วยตอ่ วัน q ผู้ท่ีมีความดันโลหิตสูงหรือหัวใจล้มเหลว ควรใช้น้ําปลาหรือซีอ้ิวปรุง รสไมเ่ กนิ 3 ชอ้ น ชาต่อวัน q ควรหลีกเลย่ี งเครอื่ งดม่ื ที่มีแอลกอฮอลท์ ุกชนดิ และเคร่อื งดืม่ ทม่ี คี าเฟ อีน เชน่ กาแฟ นํา้ อัดลมทผี่ สมคาเฟอนี q การเพม่ิ รสชาติในอาหาร สามารถใชก้ ระเทยี ม พรกิ ไทย ผกั ชสี ด ผง กระหรี่ ขมิน้ พรกิ ฝรงั่ ขิง ขา่ นํา้ มะนาว อบเชย เปน็ ส่วนผสมได้ 18 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

ควรหลกี เลย่ี งอาหารทม่ี ีโซเดียมสงู ได้แก่ - อาหารหมกั ดองทกุ ชนดิ เชน่ ผลไมด้ อง ผกั ดอง ขา้ วหมาก หนอ่ ไมด้ อง บว๊ ยหวาน ปดู อง เป็นต้น - อาหารทถี่ นอมดว้ ยเกลอื เชน่ ปลาเคม็ ปลาหมกึ แหง้ ไตปลา กะปิ ไขเ่ คม็ ปลาส้ม ปลาจอ่ ม เป็นต้น ท่ีมารูป bmbmd.research.chula.a คูม่ อื สำ�หรับผู้ป่วย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหัวใจ 19

2. การออกก�ำ ลงั กาย ช่วยในการฟ้ืนฟูสภาพร่างกายให้แข็งแรงข้ึนเม่ือร่างกายเข้าสู่สภาวะ ปกตแิ ล้ว ทา่ นสามารถท�ำ กจิ วัตรประจำ�วนั ต่างๆ ดว้ ยตนเอง ล้างหนา้ แปรงฟนั บรหิ ารร่างกาย ยกแขน กระดกขอ้ เท้า ฝกึ หายใจลึกๆ เพือ่ ให้ปอดขยาย หลงั ผ่าตัด 4-5 วนั q เดนิ คร้งั ละ 200-400 เมตร 3-4 ครงั้ หรอื เท่าทร่ี ่างกายสามารถทนได้ โดยไมม่ ีอาการผดิ ปกติ เช่น เหนื่อย ใจส่นั หลงั ผ่าตดั 6-7 วนั q เมอ่ื ร่างกายแขง็ แรงดีแล้ว ท่านจะไดร้ ับการฝกึ เดินขึ้น-ลงบนั ได 1 ข้ัน ขณะอยู่บา้ น q ทา่ นสามารถท�ำ กิจกรรมตา่ งๆ ได้ เชน่ ทำ�งานบา้ นเบาๆ หรอื เตรยี ม อาหาร ควรหลีกเลี่ยงงานหนัก ในระหว่างท่ีรอการติดของกระดูกหน้าอก (4-6 สปั ดาห์) q การข้นึ -ลงบนั ได ในระยะแรกๆ อาจข้นึ ลงไดว้ ันละ 2-3 ครั้ง โดยหยุด พกั เป็นชว่ งๆ สัปดาห์แรก q ควรเดินทร่ี าบ วันละ 5-10 นาที ด้วยความเร็วปกตวิ นั ละ 2-3 ครงั้ สัปดาหท์ ่ี 2-3 q เดินเพ่ิมวนั ละ 10-15 นาทตี ่อคร้ัง วันละ 2-3 ครง้ั สัปดาหท์ ี่ 4 q สามารถออกกำ�ลงั กายเพิ่มขึน้ ใหไ้ ด้ประมาณ 20-30 นาที วนั ละครง้ั เม่อื เลยสัปดาห์ท่ี 4 แล้ว ทา่ นสามารถเพ่ิมความเร็วในการเดนิ ไดม้ ากขึน้ หลงั ผา่ ตดั 3 เดือน q สามารถเลน่ กฬี าที่เคยเล่นได้ แต่ควรค่อยเปน็ คอ่ ยไป ข้อพึงระวงั q ทกุ ครั้งกอ่ นเริ่มออกกำ�ลงั กาย ควรส�ำ รวจตวั เองวา่ ไมม่ ีอาการผดิ ปก ตใิ ดๆ เช่น ใจสัน่ เหนอื่ ย เพลยี มากผิดปกติ แนน่ หน้าอก หรอื ในขณะออกกำ�ลัง กาย หากมอี าการเหล่านี้ ควรหยุดพกั ทนั ที q ไม่ออกกำ�ลังกายมากเกินไป ควรทำ�อย่างค่อยเป็นค่อยไป เพ่ือให้ รา่ งกายมกี ารปรับตัว 20 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

ข้ันตอนการออกก�ำ ลงั กาย วอรม์ อัพหรอื อนุ่ เคร่อื ง 5-10 นาที (ออกก�ำ ลงั กายเบาๆ + การยืดกลา้ มเนอื้ ) ออกก�ำ ลังกาย 20-30 นาที (ความแรงระดับตํ่าถึงปานกลาง) ผอ่ นคลาย (Cool down) 5-10 นาที คู่มอื ส�ำ หรบั ผู้ป่วย ผ่าตดั หลอดเลอื ดเล้ยี งหัวใจ 21

กจิ กรรมทส่ี ามารถปฏิบตั ิได้ ระยะเวลาหลงั ออกจากโรงพยาบาล งานทั่วไป : งานเบา น่ังโตะ๊ 4 สัปดาห์ งานออกแรงปานกลาง : งานบา้ นท่ัวไป 6 สปั ดาห์ 8-10 สัปดาห์ งานหนกั , ยกของ ขบั ขรี่ ถยนต์, รถจักยานยนต์ 8-10 สปั ดาห์ หรอื เมอื่ แพทยอ์ นญุ าต 4-6 สปั ดาห์ หรือเมื่อสามารถเดินข้ึนบนั ได เพศสัมพนั ธ์ 2 ช้ันโดยไม่เหนื่อย 3. การรับประทานยา ควรรับประทานยาตามแผนการรักษาให้ครบ และไม่ควรหยดุ ยาเอง 4. การงดสูบบหุ รี่ สารนิโคตินในบุหรี่จะทำ�ให้หลอดเลือดหดตัว และทำ�ให้กล้ามเน้ือหัวใจ ขาดเลอื ดไปเลีย้ งมากขนึ้ 5. ในรายที่มโี รคประจ�ำ ตัว - ความดนั โลหิตสงู ควรควบคุมความดันโลหติ ใหอ้ ยรู่ ะหวา่ ง 120/80 – 140/90 มม.ปรอท - เบาหวาน ควรควบคมุ ระดบั นาํ้ ตาลในเลอื ดใหอ้ ยรู่ ะดบั ปกติ คอื 80 -120 mg/dl - ไขมนั ในเลอื ดสงู ควบคมุ ระดบั โคเลสเตอรอลในเลอื ดไมใ่ หเ้ กนิ 200 mg/ dl 6. ความอว้ น มคี วามสมั พนั ธก์ นั อยา่ งใกลช้ ดิ ตอ่ การเกดิ โรคหวั ใจขาดเลอื ด ท�ำ ใหม้ อี าการ เจบ็ หนา้ อกบอ่ ยขน้ึ รวมทง้ั เพมิ่ อตั ราการตายอยา่ งกะทนั หนั ดว้ ย กรณที อ่ี ว้ น ควร ลดนา้ํ หนักใหอ้ ยู่ในเกณฑป์ กติ 22 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

7. การท�ำ งานและออกแรง - ไม่ควรออกแรงยก ผลัก หรอื ดงึ ของหนักมากกว่า 5 กิโลกรมั - ไม่ควรยกของสูงเหนือศรี ษะเปน็ เวลานาน - กิจกรรมที่หนักๆ ควรให้ผูอ้ ่ืนชว่ ย - การประกอบอาชพี ตามความเหมาะสม หรอื ความเห็นของแพทย์ 8. ภาวะเครยี ด ควรทำ�กิจกรรมทเ่ี หมาะสม ไม่เครียดจนเกินไป 9. การเดนิ ทาง ควรพกยาไวใ้ นกระเปา๋ ตลอดเวลา และหยบิ ใชไ้ ดท้ นั ที เชน่ ยาอมใตล้ นิ้ ไม่ ควรรีบร้อน ควรมเี วลาในการเตรยี มตวั ส�ำ หรับการเดินทางนานๆ 10. การมาพบแพทยต์ ามนัด ควรมาพบแพทยต์ ามนดั ทกุ ครง้ั หากมอี าการผดิ ปกตใิ หม้ าพบแพทยก์ อ่ น นดั ได้ เชน่ หายใจเหนอ่ื ย เจบ็ แนน่ หนา้ อกมาก อมยาใตล้ น้ิ หรอื หยดุ พกั แลว้ อาการ ไมท่ เุ ลา เปน็ ต้น การออกกำ�ลังกายและการฟ้ืนฟูสมรรถภาพหวั ใจ หลังผ่าตดั หวั ใจในระยะกลับไปพกั ฟื้นทีบ่ ้าน วัตถุประสงค์ เพมิ่ สมรรถภาพรา่ งกาย จติ ใจ และอารมณข์ องผู้ปว่ ยใหด้ ขี ้นึ เพมิ่ ระดับความสามารถในกจิ วตั รประจำ�วัน เพอื่ ใหผ้ ปู้ ว่ ยมสี มรรถภาพรา่ งกายทด่ี ขี นึ้ และสามารถกลบั ไปท�ำ งานได้ อย่างมคี วามมน่ั ใจและปลอดภัย คูม่ อื สำ�หรับผู้ป่วย ผา่ ตัดหลอดเลือดเลี้ยงหวั ใจ 23

สปั ดาหท์ ี่ 1 ทำ�งานเบาๆ ขณะนั่งพกั ได้ เดนิ ในพน้ื ทางราบประมาณ 10 นาที โดยมกี ารบรหิ ารรา่ งกา่ ยกอ่ นและ หลงั จากเดนิ โดยใช้ท่าบริหารรา่ งกายเหมือนอยู่ในโรงพยาบาลท่าท่ี 6 เพ่ือเป็นการผ่อนคลาย หรือลดระดับการทำ�งานของร่างกายให้เข้าสู่ ภาวะปกติหลังการออกก�ำ ลังกาย สัปดาห์ที่ 2 ปฏบิ ัติเหมือนสัปดาห์ท่ี 1 เพิ่ม เดินประมาณ 20 นาที ทำ�งานบา้ นเบาๆ นง่ั รถในระยะใกล้ๆ ได้ สปั ดาหท์ ่ี 3 ปฏิบตั เิ หมือนสปั ดาห์ท่ี 2 เพิ่ม เดินเรว็ ประมาณ 30 นาที เริ่มยกของหนกั ได้ไม่เกนิ 5 กโิ ลกรัม สปั ดาหท์ ่ี 4 ปฏิบัติเหมอื นสัปดาหท์ ่ี 3 เพม่ิ ขบั รถไดใ้ นระยะใกลๆ้ ทำ�งานเบาๆ ได้ เดนิ เร็วประมาณ 30 นาที วันละ 2 ครัง้ ขอ้ ปฏบิ ัตเิ พม่ิ เตมิ หลีกเลย่ี งการยกของหนกั มากกวา่ 5 กโิ ลกรมั เปน็ เวลา 6 สัปดาห์ เลย้ี งการนงั่ ไขวข้ าเปน็ เวลานานๆ เพราะขดั ขวางการไหลเวยี นของโลหติ ไม่ควรออกกำ�ลังกายก่อนและหลังรับประทานอาหารทันที ควรออก กำ�ลงั กายกอ่ นหรอื หลงั รับประทานอาหารอยา่ งน้อย 1 ชว่ั โมง เม่ือกลับไปอยู่ท่ีบ้านหลังออกกำ�ลังกายครบ 4 สัปดาห์แล้ว ให้ค่อยๆ เพม่ิ ระยะเวลาและเพม่ิ การท�ำ งานจนกระทงั่ สามารถกลบั มาด�ำ เนนิ ชวี ติ ประจำ�วนั ได้ 24 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

เมอื่ ไรควรหยุดออกก�ำ ลงั กาย อาการเจ็บแนน่ หน้าอก อาการวิงเวยี นศีรษะ มึนงง คล่ืนไสอ้ าเจยี น อาการเหน่อื ยมากเวลาออกก�ำ ลงั กาย อาการเมอ่ื ยหรอื ปวดกลา้ มเนือ้ อาการมีเหงือ่ อกมาก การดแู ลหลังจำ�หน่ายกลับบ้าน การดแู ลแผลผา่ ตัด - กระดูกหนา้ อก ใชเ้ วลาประมาณ 4-6 สปั ดาห์ ไม่ควรยกของหนักเกนิ 5 กโิ ลกรมั สามารถขบั ขจี่ กั รยาน จกั รยานยนต์ หรอื รถยนต์ ภายหลงั ผา่ ตดั ประมาณ 3 เดือน ควรดแู ลแผลผา่ ตัดให้สะอาด แหง้ อยเู่ สมอ แผลผ่าตัดทแี่ ห้งแล้วเปิดแผลได้ - แผลทข่ี า จากการน�ำ หลอดเลอื ดด�ำ ไปตอ่ ทหี่ วั ใจ เพอ่ื ปอ้ งกนั อาการบวม ของขา ทา่ นจ�ำ เปน็ ตอ้ งใสถ่ งุ เท้าชนิดพยงุ ไว้ ประมาณ 1 ถึง 1 เดอื นครึ่ง หรือ จนกว่าขาจะไมบ่ วม ควรหลีกเล่ียงการนัง่ หอ้ ยเทา้ ยืน หรอื เดินนานๆ - แผลท่แี ขน จากการที่นำ�หลอดเลอื ดแดงไปต่อท่หี ัวใจ ทา่ นอาจรู้สึกชาๆ บริเวณปลายน้ิวได้ บรหิ ารโดยการกำ�มือสลบั คลายมอื หรือการแชม่ ือไวใ้ นนํา้ อ่นุ จะชว่ ยใหอ้ าการเหลา่ นคี้ อ่ ยๆ หายไป - แผลทยี่ งั ซึม ทำ�แผลทุกวนั ดว้ ยนาํ้ เกลือหรอื นํา้ ตม้ สกุ ท่ีสะอาด ปดิ ผ้ากอ๊ สไว้เสมอ ไม่ควรใสย่ าอน่ื - แผลผ่าตัดเม่ือติดและแห้งดีแล้ว สามารถอาบนํ้าได้ การฟอกทำ�ความ สะอาดผิวหนงั บริเวณแผล ควรท�ำ อยา่ งเบามอื และซับบริเวณแผลให้แหง้ - ไมค่ วรอาบนา้ํ ทร่ี อ้ นมาก เพราะจะท�ำ ใหห้ ลอดเลอื ดขยายตวั มากจนรสู้ กึ หววิ ทำ�ให้เปน็ ลมได้ - ผ้ปู ่วยเบาหวาน บรเิ วณขอบแผลผ่าตดั อาจจะแดงเล็กน้อย - ควรสงั เกตลกั ษณะผดิ ปกตขิ องแผลผา่ ตดั ถา้ มนี า้ํ เหลอื งซมึ จากแผลมาก ขึ้น ขอบแผลบวม แดง ร้อน กดเจ็บ หรือมีสง่ิ คัดหลงั่ จากแผลคล้ายหนอง ควร รบี มาพบแพทย์ คมู่ อื สำ�หรับผูป้ ว่ ย ผ่าตัดหลอดเลือดเลย้ี งหัวใจ 25

อาการปวด ท่านจะรู้สึกเจ็บเสียวบริเวณหน้าอก อาจมีเสียงกระดูกหน้าอกดัง กรอบแกรบเวลาหายใจหรอื ขณะเอยี้ วตวั เสยี งนจี้ ะหายไป ภายในเวลาประมาณ 1 เดอื นหลงั ผา่ ตดั การรบั ประทานยาแกป้ วดจะชว่ ยบรรเทาอาการเจบ็ แผลลงได้ กระดกู หนา้ อกจะเชอื่ มตดิ กนั ใชเ้ วลาประมาณ 4-6 สปั ดาห์ อยา่ งไรกต็ ามทา่ นอาจ จะมีความรสู้ กึ ตึงๆ เจ็บจ๊ีดๆ คลา้ ยไฟช็อตบริเวณแผลได้ อาการเหล่าน้ีจะคอ่ ยๆ หายไปในที่สุด อาการเหน่อื ยงา่ ย หายใจล�ำ บาก เน่ืองจากภาวะน้ําคั่งในปอด จะทำ�ให้มีอาการเหน่ือยง่าย ขณะออกกำ�ลังกาย นอนราบไม่ได้ มักต่นื ขนึ้ กลางดกึ จากอาการแน่นอดึ อดั หรือตอ้ งนอนศีรษะสงู หรืออาจเกดิ ขณะทำ�กิจกรรมในระยะแรกๆ เนื่องจากร่างกายตอ้ งใชเ้ วลาในการ ฟน้ื ฟูท้ังสภาพรา่ งกายและหวั ใจ อาการเหนอื่ ยนี้จะคอ่ ยๆ ดีข้ึน วิธกี ารจดั การกบั อาการ - นอนพกั ในทา่ ศรี ษะสงู หนนุ หมอน หรอื ฟุบกบั หมอนสงู - ถ้ามีอาการไอมาก เหนือ่ ย หรอื เสมหะเปน็ ฟองนํา้ ลายใสๆ หรอื เปน็ ฟอง สชี มพู เป็นอาการท่แี สดงให้ทราบวา่ อาจเกิดเสมหะคงั่ ของนา้ํ ในปอด ควรรบี มา พบแพทย์ทนั ที - งดอาหารรสเคม็ เพราะจะท�ำ ใหเ้ กดิ ภาวะหัวใจล้มเหลวเพิ่มมากขึ้น - สังเกตวา่ เมื่อรบั ประทานอาหารเค็มมากกว่าปกติ และปัสสาวะจ�ำ นวน นอ้ ยลงไม่สัมพันธ์กบั นํา้ ด่มื ให้ดื่มน้าํ นอ้ ยลงและลดอาหารเค็ม ถ้าอาการเหน่อื ย ไม่ดีข้ึน ควรมาพบแพทย์ - สงั เกตอาการเพม่ิ ของนาํ้ หนกั ตวั ถา้ เพมิ่ มากกวา่ 1 กโิ ลกรมั ตอ่ วนั ตดิ ตอ่ กนั 2-3 วัน และกดท่หี น้าแขง้ มีรอยบมุ๋ และคนื ตวั ชา้ ซึ่งเป็นอาการเรมิ่ ตน้ ของ ภาวะหัวใจล้มเหลว ควรรบี มาพบแพทย์ - รบั ประทานยาขับปัสสาวะตามแพทยส์ ่งั ไมค่ วรเพ่ิมหรอื ลดยาเอง 26 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ

เพศสมั พนั ธ์ เม่ือท่านรูส้ ึกพรอ้ ม โดยปกตปิ ระมาณ 2-3 สัปดาห์ ภายหลงั ผา่ ตัด หรอื เม่ือทา่ นสามารถขึ้นบันได 2 ชั้นติดตอ่ กันโดยไม่มอี าการเหน่อื ยหอบ อาการใจสั่น มกั มสี าเหตจุ ากภาวะหวั ใจเตน้ ผดิ จงั หวะชนดิ เรว็ ผดิ ปกติ หรอื มคี วามรสู้ กึ เหมือนหัวใจเต้นสะดุด หรือกระตุกวูบเหมือนหัวใจหยุดเต้น อาจเกิดขึ้นได้ภาย หลังผ่าตัด มกั มอี าการเป็นพกั ๆ แลว้ หายไป ถือวา่ เป็นปกติ วธิ กี ารจัดการกบั อาการ - ใหน้ งั่ พักหรอื นอนพักบนเตียงทันที - ถา้ มีอาการใจส่นั นอนพักแล้วหาย เปน็ อาการปกติ - ถา้ มีอาการตดิ ต่อกัน นอนพกั แล้วไมด่ ขี ึน้ ควรรบี ไปพบแพทยท์ ันที -ทา่ นสามารถจบั ชพี จรได้ควรนบั อตั ราการเตน้ ของหวั ใจขณะมอี าการใจสนั่ วา่ เต้นกีค่ ร้งั ตอ่ นาที และบันทกึ ไวเ้ พอ่ื แจง้ ให้แพทย์ทราบ อาการอ่อนเพลยี ไม่มแี รง เกิดจากปริมาณเลือดที่ออกจากหัวใจต่อนาทีลดลง อาจเป็นผลเน่ืองจากยาบาง ชนดิ เชน่ ยาขบั ปสั สาวะ วธิ ีการจดั การกบั อาการ - ให้นอนพัก - ระวงั การเกิดอบุ ตั ิเหตุ ขณะมอี าการ อาจทำ�ให้เปน็ ลมหน้ามืด - ควรมญี าตดิ แู ลใกลช้ ดิ และควรมีญาติมาด้วยทุกครั้งที่มาโรงพยาบาล - ถ้าพกั แลว้ อาการไมด่ ีขนึ้ ควรรีบมาพบแพทย์ การพักผ่อน ควรจัดเวลาพักผ่อนใหเ้ พยี งพอ ในเวลากลางวัน และในเวลากลางคืนควร นอนหลบั ใหไ้ ดป้ ระมาณ 8-10 ชวั่ โมง ไมค่ วรนอนหลบั ในเวลากลางวนั มากเกนิ ไป คูม่ ือส�ำ หรับผู้ปว่ ย ผา่ ตัดหลอดเลือดเลีย้ งหวั ใจ 27

การขบั ถ่าย อาการทอ้ งผกู อาจเกดิ ขน้ึ ไดใ้ น 2-3 วนั แรกหลงั ผา่ ตดั การไดร้ บั ยาระบายกอ่ นนอน ระวงั อาการทอ้ งผกู ไมค่ วรออกแรงเบง่ ถา่ ยอจุ จาระ เพราะอาจท�ำ ใหห้ นา้ มดื เปน็ ลมได้ ควรรบั ประทานอาหารประเภทผกั ผลไมท้ มี่ กี ากใยอยา่ งเพยี งพอ ควรดม่ื นาํ้ พอควร และออกก�ำ ลงั กายอยา่ งสมา่ํ เสมอ ถา้ มอี าการทอ้ งผกู ควรปรกึ ษาแพทยเ์ พอ่ื ขอระบาย อาการไอ เกดิ ขนึ้ หลงั ผ่าตดั การใชห้ มอนนุ่มๆ ประคองแผลบรเิ วณหน้าอกขณะไอ จะช่วยใหท้ า่ นไอได้อยา่ งมปี ระสิทธิภาพ และบรรเทาอาการปวดแผลขณะไอ อาการเบอ่ื อาหาร ออ่ นเพลยี เวยี นศรี ษะ เปน็ อาการทเี่ กดิ ขน้ึ ไดต้ ามปกติ หลงั ผา่ ตดั ในระยะ แรกๆ อาการเหลา่ นี้จะคอ่ ยๆ หายไปในเวลาต่อมา อารมณ์แปรปรวน เนอ่ื งจากมคี วามวิตกกังวล และความไมส่ ขุ สบายจากการผ่าตดั อาการไข้ หลงั ผ่าตดั ท่านอาจมไี ข้ต่ําๆ ได้ และจะหายไปเองภายใน 2-3 วนั นอนไม่หลับ การไดร้ บั ยานอนหลบั จะชว่ ยใหท้ า่ นพกั ผอ่ นไดด้ ขี น้ึ ในตอนกลางคนื ควร จัดเวลาพักผ่อนให้เพยี งพอ โดยไมห่ ลบั ในเวลากลางวนั มากเกินไป การขบั ถ่าย ระวังอาการท้องผกู ไม่ควรออกแรงเบ่งถ่ายอจุ จาระ เพราะอาจท�ำ ใหห้ น้า มดื เป็นลมได้ ควรรับประทานอาหารประเภทผัก ผลไมใ้ ห้มากข้ึน ด่ืมนํ้าพอควร และออกกำ�ลังกายอย่างสมา่ํ เสมอ หากมอี าการทอ้ งผูกควรปรึกษาแพทยเ์ พราะ ขอยาระบาย 28 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ

การรักษาความสะอาดช่องปากและฟนั เชอื้ โรคในชอ่ งปากและฟนั สามารถเขา้ ไปท�ำ ลายเยอ่ื บหุ วั ใจ และลน้ิ หวั ใจ ทำ�ให้เสื่อมหน้าท่ี มีผลทำ�ให้กล้ามเนื้อหัวใจทำ�งานหนักมากขึ้น ดังนั้นท่านควร ดูแลช่องปากและเหงือกอย่างสม่ําเสมอ แปรงฟันให้ถูกวิธี และพบทันตแพทย์ เป็นระยะยาว อาการผิดปกตทิ ตี่ ้องมาพบแพทย์ ถา้ ผปู้ ่วยมีอาการดงั ต่อไปน้ี ให้รีบมาพบแพทยท์ ีห่ อผปู้ ว่ ยศลั ยกรรม หัวใจและทรวงอกได้ทันที 1. มีไขส้ งู มากกวา่ 38 องศา หรอื ไขต้ ิดตอ่ กนั มากกว่า 2 วนั 2. เหนือ่ ยมากขน้ึ หอบ นอนราบไมไ่ ด้ หรอื ใจส่ัน 3. มีอาการบวมตามขาหรอื เท้าบวม แดง และปวด 4. มีอาการเจ็บหน้าอกเหมือนก่อนผ่าตัด รับประทานยาแก้ปวดไม่หาย ต้องอมยาขยายหลอดเลือดใตล้ ้ิน 5. แผลอกั เสบ บวมแดง หรือมีหนอง 6. คล่ืนไสอ้ าเจียนมาก ออ่ นเพลีย รับประทานอาหารไม่ได้ กรณีท่ีมอี าการผดิ ปกตเิ ลก็ นอ้ ย ได้แก่ - แผลผา่ ตดั มีนํ้าเหลอื งซึม ไม่แหง้ แผลไมต่ ิด หรอื แผลบวมแดง ***หากท่านมีอาการเหลา่ นี้ ใหม้ าพบแพทย์ได้โดยไม่ตอ้ งรอให้ถงึ วันนดั *** คมู่ อื สำ�หรบั ผ้ปู ่วย ผา่ ตัดหลอดเลือดเลย้ี งหัวใจ 29

อาหารส�ำ หรบั ผปู้ ่วยโรคหัวใจ หลีกเล่ยี งอาหารทมี่ ีรสเคม็ อาหารประเภทหมกั ดองทุกชนิด เชน่ ผลไม้ ดอง ผักดอง ปูดอง เป็นต้น รับประทานอาหารท่ีมีเกลือโซเดียมตํ่าในการปรุง อาหารไมค่ วรมเี กลือโซเดียมเกิน 2-5 กรมั (1 ขีด = 100 กรัม) แนะนำ� ให้ปรุงอาหารดว้ ยซอี ว้ิ ขาว วนั ละไม่เกิน 3 ชอ้ นโตะ๊ และควรนำ� ของสดมาปรงุ อาหาร เชน่ ผกั สด ปลาสด ลดหรอื งดเครอ่ื งปรงุ แตง่ รสชาดอาหาร เชน่ ผงชรู ส เป็นตน้ รับประทานอาหารไขมันต่ํา ควรปรุงอาหารด้วยนํ้ามันท่ีมีกรดไขมันอ่ิม ตวั เหมาะส�ำ หรบั ลดโคเลสเตอรอล เชน่ น้ํามันมะกอก น้าํ มนั ข้าวโพด นํา้ มนั ถว่ั เหลอื ง น้ํามนั จากเมลด็ ดอกทานตะวัน และน้ํามันงา เป็นตน้ หลีกเลยี่ งนา้ํ มนั ท่ี มีกรดไขมันอ่ิมตวั ซ่งึ ได้จาก นํ้ามันสัตว์ เชน่ นาํ้ มันหมู นา้ํ มันไก่ และนํา้ มนั จาก พืชบางชนิด เช่น นํ้ามันมะพร้าว นํ้ามันปาล์ม และนํ้ามันจากผลโกโก้ เป็นต้น (ปริมาณทใี่ ช้ในแตล่ ะวนั โดยประมาณ 1-2 ช้อนโตะ๊ ) หลกี เลยี่ งอาหารทม่ี ีโคเลสเตอรอลสงู เชน่ ไข่แดง (ไม่ควรเกนิ 3 ฟอง/ สัปดาห)์ ปลาหมกึ กุ้ง หอยนางรม ไขป่ ู ไขป่ ลา ขาหมู หมูสามชนั้ หนังไก่ แค็ป หมู เครือ่ งในสัตว์ หนงั สัตว์ ไอศครมี กะทิ แกงกะทิ ช็อกโกแลต เปน็ ต้น หลีกเลย่ี งเครอ่ื งดื่มทก่ี ระต้นุ หวั ใจ เชน่ ชา กาแฟ และเคร่อื งด่ืมประเภท แอลกอฮอล์ มาพบแพทย์ก่อนนัดได้ที่ ห้องตรวจศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก อาคาร 50 พรรษามหาวชริ าลงกรณ์ ช้นั 2 วันจันทรแ์ ละวันพฤหสั บดี ในเวลาราชการ หรือโทรศัพท์ปรึกษากับพยาบาลประจำ�หอผู้ป่วยศัลยกรรมหัวใจและทรวงอก โทร 045-244973, 045-240074-92 ตอ่ 1567 ตลอด 24 หากนำ�บัตรนัดตรวจมาด้วย จะช่วยในการวนิ ิจฉัยได้เร็วขนึ้ 30 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

ยาทีจ่ �ำ เปน็ สำ�หรบั ผู้ป่วยโรคหวั ใจ ชือ่ ฤทธขิ์ องยา อาการต้องพึงระวัง ยาขับปสั สาวะ Furosemide (Lasix) ขับปัสสาวะออกจากร่างกาย - โปแตสเซยี มในเลอื ดต่าํ และ และลดความดนั หัวใจเต้นผดิ จังหวะ Aldactone - เกิดโปแตสเซียมในเลือดสูง ยาตา้ นการเต้นผดิ จังหวะของหวั ใจ Propanolol, Inderal, รักษาหวั ใจเตน้ ผดิ จังหวะ หวั ใจเตน้ ชา้ Betalol Cordarone หัวใจเต้นช้า ตาพร่าอาจมอง Isoptin เหน็ ไม่ชดั เจน ลดอัตราการเต้นของหัวใจ, หัวใจเต้นชา้ ท้องผกู คล่ืนไส้ ลดอัตราการใช้ออกซิเจนของ ปวดศีรษะ ความดนั โลหิตตา่ํ กล้ามเน้อื หัวใจ Digoxine (Lanoxin) แกไ้ ขภาวะหวั ใจลม้ เหลวและ หวั ใจเตน้ ชา้ หวั ใจเตน้ ผดิ ปกติ หวั ใจเตน้ ผดิ จังหวะ คลืน่ ไสอ้ าเจยี น ยาขยายหลอดเลอื ดแดงโคโรนารี Nitroglycerine ขยายหลอดเลอื ดรวมทง้ั ปวดศีรษะ วงิ เวยี น หนา้ แดง หลอดเลือดทไ่ี ปเลีย้ งหวั ใจ ความดันโลหิตตํ่า หน้ามืด เปน็ ลม Isosorbide dinitrate (Isordil, Isoket) Isosobide mononitrate (Imdur, Elantan, Ismo) ยาลดความดันโลหติ Hydralazine Prazosin (Lopress, ทำ�ให้กล้ามเนื้อเลียบของ ปวดศีรษะ วงิ เวียนศรี ษะ เจบ็ Minipress) หลอดเลือดคลายตัว โดย หน้าอก ใจสัน่ คลืน่ ไส้ ผนื่ คัน Captopril เฉพาะหลอดเลือดแดง ลด ไอ ความดันโลหิตตํ่า หน้า Enalapril ความดันโลหิต รักษาภาวะ มดื เป็นลม หัวใจล้มเหลว คมู่ อื ส�ำ หรับผ้ปู ว่ ย ผา่ ตัดหลอดเลอื ดเล้ียงหวั ใจ 31

ชื่อ ฤทธิ์ของยา อาการต้องพงึ ระวัง ยาตา้ นแคลเซียม Diltiazem ขยายหลอดเลือดสว่ นปลาย - ปวดศรี ษะ ความดันโลหิต Nifedipine และลดการบบี ตวั ของหัวใจ ต่ํา ใจสน่ั คลื่นไส้ Verapamil - อาจเกิด การบวมขอ้ เท้า Atenolol ท�ำ ให้เกดิ อาการทอ้ งผกู ยาลดไขมันในเลือด Gemfibrozil (Lipid, Hi- ลดระดับไขมนั ในเลอื ดทไี่ ม่ ปวดทอ้ ง ทอ้ งเสยี ปวดศรี ษะ dil),Atovastatin (Lipitor) ตอบสนองตอ่ การควบคมุ ออ่ นเพลีย อาจมีผลตอ่ ตับ Simvastatin (Zocor) อาหาร ยาต้านเกร็ดเลอื ด Aspirin (60-325 mg) ป้องกันการจับกลมุ่ ของเกรด็ - ปวดทอ้ ง ถา่ ยด�ำ Aspent เลอื ด และการอดุ ตันในหลอด - ไมค่ วรด่ืมเครือ่ งดม่ื ประเภท (รบั ประทานหลงั อาหารทันที) เลอื ดแดง แอลกอฮอล์ ยาตา้ นเลือดแขง็ ตวั Ticlopidine (Ticlid) ปอ้ งกันการเกดิ ลม่ิ เลือดอุดตนั - มีจา้ํ เลือดตามรา่ งกาย หรือ Clopidogrel (Plavix) ในหลอดเลอื ดแดง และหลอด มเี ลอื ดออกได้งา่ ย Warfarin (Orfarin) เลอื ดด�ำ - ไมค่ วรด่มื เครื่องดมื่ ประเภท Dipyridamole (Persantin) แอลกอฮอล์ - ไม่ควรรับประทานร่วมกบั ยาแกป้ วด หรอื ยาแกอ้ ักเสบ บางชนิด 32 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

ค่ามาตรฐานต่างๆ ในเลือดทค่ี วรทราบสำ�หรับผู้ปว่ ยทีม่ ีภาวะโรคหัวใจขาดเลือด โคเลสเตอรอลโดยรวม Total Cholesterol นอ้ ยกวา่ 160 mg โคเลสเตอรอลท่ไี ม่ดีตอ่ รา่ งกาย LDL Cholesterol น้อยกวา่ 100 mg โคเลสเตอรอลท่ดี ตี ่อร่างกาย HDL Cholesterol มากกวา่ 40 mg/dl ไตรกลีเซอไรด์ Triglycerides นอ้ ยกวา่ 150 mg/dl คา่ นาํ้ ตาลในเลอื ด น้อยกวา่ 120 mg/dl ค่ากรดยูริค 2.5 mg/dl-8 mg/dl ท่ีมา: แผน่ พับ รอบรู้เรือ่ งอาหาร ลดปัญหาโคเลสเตอรอล บรษิ ัท Pfizer W orld Food D ay คมู่ ือสำ�หรับผปู้ ่วย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเล้ียงหัวใจ 33

ปรมิ าณโคเลสเตอรอลในอาหาร (1 ขีด = 100 กรัม) อาหาร ปริมาณ (กรมั ) โคเลสเตอรอล (มิลลิกรัม) ไขท่ ้งั ฟอง 50 252 กงุ้ 100 150 หัวใจ (Heart) 100 256 ตับหมู 100 420 เซ่งจี้ (Kidney) 100 255 ตบั ออ่ น 100 460 ไข่นกกระทา 100 3640 ไข่ปลา 100 300 ปลาหมกึ เล็ก 100 384 ปลาหมึกใหญ่ 100 1170 สมองหมู 100 3100 เนอ้ื วัว, เน้อื ลว้ น 100 80 หมูเนอื้ แดง 100 80 ไก่ (ไมม่ หี นัง) 100 60 - 90 เป็ด (ไม่มีหนงั ) 100 60 - 90 ปลาทะเล 100 60 นมลดไขมนั (Slim < 1% Fat) 240 ซีซี 4 นมสด (Whole) 240 ซซี ี 32 นมเปรย้ี ว (Yogurt) 240 ซซี ี ทท��ำำ จจาากกนนมมสสดดพรอ่ งไขมัน 224400 ซซซีีซีี 1321 ท่ีมา: รุจริ า สมั มุสุต, หลกั การปฏบิ ตั ิการด้านโภชนาบ�ำ บดั 2541:240 34 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลยี้ งหวั ใจ

บรรณานกุ รม กลมุ่ การพยาบาลสถาบันโรคทรวงอก. ค่มู อื ส�ำ หรบั ผู้ป่วยโรคหัวใจ. สถาบนั โรคทรวงอก กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ : งานเวชนทิ ัศน์. กัลยาณกติ ิ์ กติ ิยากร, สมบรู ณ์ บุญเกษม. (2538). การผ่าตัดหวั ใจในศลั ยกรรมหัวใจและ ทรวงอก. ส�ำ นักพิมพ์ ชัยเจรญิ . งานกายภาพบำ�บัด โรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงค์. กายภาพบำ�บัดในผู้ป่วยก่อนและ หลังการผ่าตัดหัวใจ. ฝ่ายสุขศึกษา และประชาสัมพันธ์ โรงพยาบาลสรรพสิทธิ ประสงค์ อุบลราชธาน.ี ธีรนุช ห้านิรัติศัย. (2539). การพยาบาลทางศัลยกรรมทรวงอก. ภาควิชาการพยาบาล ศัลยศาสตร์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั สงขลานครนิ ทร์. ชยั สทิ ธิ์ ศรีสมบรู ณ์. (2550). การปฏบิ ตั ิตวั หลังผา่ ตดั หลอดเลือดหวั ใจ (Bypass). ภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์. ผ่องพรรณ อรุณแสง. (2549). การพยาบาลผู้ป่วยโรคหัวใจและหลอดเลือด. ขอนแก่น : ห้างหนุ้ ส่วน จำ�กัดโรงพมิ พ์คลงั นานาวทิ ยา. พรนภา เฮงเจริญสุวรรณ. (2549). โครงการใช้ผลงานวิจัย การพัฒนาแนวปฏิบัติการ พยาบาล Nursing intervention telephone call ในผ้ปู ่วยหลงั ผ่าตดั ทาง เบย่ี งหลอดเลอื ดหวั ใจ. Retrieved October 2008, from www.mahidol.ac.th. บปุ ผาวลั ย์ ศรลี า้ํ และคณะพยาบาลศลั ยกรรม. คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ยหลงั ผา่ ตดั ตอ่ หลอดเลอื ด เลีย้ งหัวใจ. สถาบนั โรคทรวงอก กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ . ยพุ ิน สงั ฆะมณี และวาสนา รวยสูงเนนิ . (2554). ผลของการใหข้ อ้ มลู เตรยี มความพร้อม ก่อนจำ�หน่ายต่อความรู้ ความวิตกกังวลและการปฏิบัติตัวของผู้ป่วยหลังผ่าตัด หลอดเลอื ดหวั ใจ. พยาบาลศาสตรม์ หาบณั ฑติ สาขาวชิ าการพยาบาลผใู้ หญ่ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น. ระพีพล กญุ ชร ณ อยุธยา. อาหารส�ำ หรับผูป้ ่วยโรคหวั ใจ. Retrieved October 2008, from www.Thaiheartweb.com /drugother.asp. รุจิรา สัมมุสตุ . (2541). หลกั การปฏบิ ัตกิ ารด้านโภชนาบำ�บัด 2541:240 สมาคมแพทย์โรคหวั ใจแห่งประเทศไทย. ยารกั ษาโรคหวั ใจ. Retrieved October 2008, from www.Thaiheartweb.com /drugother.asp. ส�ำ นกั การพยาบาลและสถาบนั โรคทรวงอก. (2549). คมู่ อื การสอนสขุ ภาพผปู้ ว่ ยโรคหลอด เลอื ดหัวใจ. กรุงเทพ: บรษิ ทั สามเจริญพาณิชย์ จำ�กัด. อจั ฉรา เตชฤทธ์ิพทิ ักษ.์ (2540). การพยาบาลผูป้ ่วยวกิ ฤตใิ นระบบหัวใจและหลอดเลือด. กรงุ เทพฯ: ลีฟว่ิงทรานส์มีเดยี จำ�กัด. โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ.์ (2553). คมู่ อื การดแู ลตนเองตอ่ เนอ่ื งทบ่ี า้ นส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ยหลงั ท�ำ ผา่ ตัดหวั ใจ. บริษัท เกร๊ด อสิ เทอรน์ ดรั๊ก จ�ำ กัด. คมู่ อื ส�ำ หรบั ผูป้ ว่ ย ผ่าตัดหลอดเลือดเลยี้ งหวั ใจ 35

ทปี่ รึกษา นายแพทยธ์ รี พล เกาะเทยี น ศลั ยแพทย์โรคหัวใจและทรวงอก นายแพทย์เกยี รตพิ ันธ์ จิตวรวสิ ุทธ์ิ ศลั ยแพทยโ์ รคหัวใจและทรวงอก นายแพทย์สมั ฤทธิ์ อัตตสริ ลิ ักษณ ์ ศัลยแพทย์โรคหวั ใจและทรวงอก นางสาวศศธิ ร ชำ�นาญผล หัวหน้างานผูป้ ว่ ยศลั ยกรรมสาย 2 นางดุษฎี อารยะวงษช์ ยั หวั หน้าห้องผูป้ ว่ ยหนกั ศลั ยกรรมหวั ใจและ ทรวงอก 2 นางสภุ าพร พรมสุพรรณ หวั หนา้ หอผปู้ ว่ ยศลั ยกรรมหวั ใจและทรวงอก จดั ท�ำ และเรยี บเรียงโดย : ทศิ ากร สุทธิประภา พยาบาลวิชาชีพชำ�นาญการ 36 คมู่ อื ส�ำ หรบั ผปู้ ว่ ย ผา่ ตดั หลอดเลอื ดเลย้ี งหวั ใจ