กาพย์พระไชยสุริยา

ภาษาไทย (วรรณคดแี ละวรรณกรรม) ชนั้ มธั ยมศึกษาปที ี่ ๑ กลมุ่ สาระการเรียนรูภ้ าษาไทย ๔หน่วยการเรียนรู้ท่ี

๔หนว่ ยการเรยี นรู้ท่ี กาพย์เรื่องพระไชยสรุ ิยา ตวั ชวี้ ัด • สรปุ เนอ้ื หาวรรณคดีและวรรณกรรมท่ีอ่าน • วเิ คราะหว์ รรณคดีและวรรณกรรมทอ่ี ่าน พรอ้ มยกเหตผุ ลประกอบ • อธิบายคณุ ค่าของวรรณคดแี ละวรรณกรรมทอ่ี ่าน • สรุปความรแู้ ละขอ้ คดิ จากการอ่านเพื่อประยกุ ตใ์ ช้ในชวี ติ จริง

พ่ี ๆ กลุ่มนน้ั เก่งมาก พวกเขา ตอนจัดงานในโรงเรียนก็จัดดีมาก ไปแข่งอะไรก็ชนะตลอด เลยนะ ถ้างานไหนที่พวกพี่เขาทา กอ็ อกมาน่าสนใจตลอดเลยดว้ ย คิดอยา่ งไรกับกลมุ่ รุ่นพ่ที ท่ี างานประสบความสาเรจ็ เสมอ

ความสาคัญของวรรณคดี ความเป็นมา มีการคาดการณ์เกยี่ วกับการประพันธก์ าพยเ์ รอื่ งพระไชยสุริยาไว้ ๒ กรณี ๑๒ สุนทรภแู่ ตง่ เรือ่ งนขี้ ณะจาพรรษา สุนทรภู่แตง่ เรอ่ื งนี้ขณะจาพรรษาที่ ทจ่ี งั หวดั เพชรบุรรี าว พ.ศ. ๒๓๖๘ วัดเทพธดิ าราม ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๘๒ - ๒๓๘๕ จดุ ประสงค์ เพือ่ ใชเ้ ปน็ แบบสอนอ่านและเขยี นสะกดคามาตราต่าง ๆ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจา้ อยูห่ ัว พระยาศรสี นุ ทรโวหาร (นอ้ ย อาจารยางกรู ) ครนั้ เปนน หลวงสารประเสรฐิ ได้นากาพย์พระไชยสุริยารวมไวใ้ นหนงั สอื มลู บทบรรพกจิ เพอ่ื ใช้เปนน หนงั สอื แบบเรียน

การนากาพย์เร่อื งพระไชยสรุ ิยามาสวดโอ้เอว้ ิหารราย • การสวดโอ้เอ้วิหารราย คือ การสวดกาพย์เปนนทานอง ตามศาลารายรอบพระอโุ บสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม ในวันเข้าพรรษา วันกลางพรรษา และวันออกพรรษา นยิ มใช้บทสวดมหาชาติในการสวด • พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้นากาพย์เรื่องพระไชยสุริยามาสวดโอ้เอ้วิหารราย เน่ืองจากการใชบ้ ทสวดมหาชาติมผี สู้ นใจฟังนอ้ ย

ประวตั ิผ้แู ต่ง • สนุ ทรภหู่ รือพระสุนทรโวหาร เปนน กวีเอก สนุ ทรภู่ แหง่ กรุงรัตนโกสนิ ทร์ • เชี่ยวชาญดา้ นการแต่งกลอน • ได้รบั การยกยอ่ งเปนนบคุ คลดีเด่นของโลก ด้านวรรณกรรมจากองคก์ าร UNESCO

ผลงาน สุนทรภู่สรา้ งผลงานไว้หลายประเภท หนง่ึ ในนน้ั คือ ผลงานประเภทนิทาน โดยสุนทรภปู่ ระพันธไ์ วท้ ง้ั หมด ๕ เรื่อง (๘ เล่มสมุดไทย) (๙๔ เล่มสมุดไทย) (๑๕ เล่มสมดุ ไทย) (๙ เลม่ สมุดไทย) (๑ เล่มสมุดไทย)

ลกั ษณะคาประพนั ธ์ กาพย์เรือ่ งพระไชยสุรยิ า แตง่ ด้วยคาประพันธป์ ระเภทกาพย์ ได้แก่ กาพย์ยานี ๑๑ กาพยฉ์ บงั ๑๖ และกาพยส์ ุรางคนางค์ ๒๘ แผนผงั กาพย์ยานี ๑๑

ตวั อยา่ งกาพย์ยานี ๑๑ ขน้ึ กบจบแม่กด พระดาบสบูชากณู ฑ์ ผาสกุ รกุ ขมูล พูนสวสั ด์สิ ตั ถาวร ระงับหลบั เนตรน่ิง เอนองค์อิงพงิ สิงขร เหมอื นกับหลับสนทิ นอน สังวรศีลอภิญญาณ

แผนผงั กาพยฉ์ บงั ๑๖

ตวั อย่างกาพย์ฉบงั ๑๖ กลางไพรไกข่ ันบรรเลง ฟงั เสียงเพียงเพลง ซอเจง้ จาเรยี งเวียงวัง ยงู ทองร้องกะโต้งโห่งดงั เพียงฆ้องกลองระฆัง แตรสังขก์ งั สดาลขานเสยี ง

แผนผงั กาพยส์ ุรางคนางค์ ๒๘

ตวั อยา่ งกาพย์สรุ างคนางค์ ๒๘ วันนั้นจนั ทร มีดารากร เปนน บริวาร เห็นสน้ิ ดินฟ้า ในปา่ ทา่ ธาร มาลีคลบี่ าน ใบกา้ นอรชร เย็นฉ่าน้าฟ้า ชืน่ ชะผกา วายุพาขจร สารพันจนั ทนอ์ ิน รื่นกลิน่ เกสร แตนต่อคลอ้ รอ่ น วา้ ว่อนเวยี นระวนั

เรื่องย่อ กาพยเ์ รอื่ งพระไชยสรุ ิยา กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา เริ่มต้นด้วยบทไหว้ครูโดยใช้คาในมาตรา แม่ ก กา จากนั้นเปนนเนอื้ เร่อื ง แตง่ เรยี งตามมาตราตัวสะกด คือ แม่ ก กา แมก่ น แม่กก แมก่ ง แม่กด แม่กบ แมก่ ม แมเ่ กย เมอ่ื จะขึ้นมาตราใดก็จะ บอกไว้อย่างชดั เจน เนื้อเร่อื งกล่าวถึงพระไชยสรุ ิยาครองเมืองสาวัตถี มีพระมเหสีพระนาม ว่า สุมาลี พระไชยสุริยาทรงปกครองบ้านเมืองด้วยความผาสุก แต่ต่อมา บรรดาขา้ ราชการประพฤติตนไม่ดีไม่อยู่ในศีลธรรม ทาให้เกิดอาเพศ น้าป่า ไหลท่วมบ้านเมอื ง พระไชยสรุ ยิ าทรงพาพระนางสุมาลีลงเรือสาเภา แต่เรือ ถกู พายุพดั อับปาง พระไชยสรุ ยิ าและพระมเหสีขึ้นฝั่งได้ ก็เดินทางรอนแรม กลางป่าได้รับความทุกข์ ต่อมาพบพระอินทร์เสด็จมาสอนธรรมะ พระไชย สรุ ิยาและพระมเหสจี งึ เสด็จออกผนวชบาเพญ็ พรตตลอดพระชนมช์ ีพ

ตวั ละคร พระไชยสรุ ิยา กษัตริ ยค์ รองเมืองสาวัตถี ปกครองเมอื งใหม้ คี วามสุข มีความอดทน

พระนางสมุ าลี พระมเหสีของพระไชยสรุ ิยา ดแู ลเอาใจใสพ่ ระสวามีเสมอ มคี วามอดทน

เหลา่ ขา้ ราชการ ประพฤตติ นไม่ดี เปนนสาเหตุใหเ้ มืองสาวัตถีลม่ สลาย

ตวั อยา่ ง กาพยเ์ ร่อื งพระไชยสุริยา ขา้ เฝ้าเหล่าเสนา มิไดว้ ่าหมูข่ ้าไท ถอื น้ารา่ เข้าไป แต่นา้ ใจไม่นาพา ไพร่ฟ้าเศร้าเปลา่ อรุ า หาไดใ้ ครหาเอา ไล่ตีดา่ ไมป่ รานี ผูท้ ่มี อี าญา มรณกรรมชาวบุรี กไ็ มม่ ที อี่ าศยั ผีปา่ มากระทา หนไี ปหาพาราไกล น้าป่าเขา้ ธานี ไม่มใี ครในธานีฯ ขา้ เฝา้ เหลา่ เสนา ชีบาล่าลี้ไป หลังจากเหตกุ ารณน์ ้ีเมืองสาวตั ถจี ะเป็นอย่างไร

จาไปในทะเลเวรา พายใุ หญม่ า เภตรากเ็ หเซไป ทะลุปรุไป เจา้ กรรมซา้ เอา สมอก็เกาเสาใบ เอาผ้าสไบ นา้ ไหลเขา้ ลาสาเภา ผนี า้ ซา้ ไต่ใบเสา สาเภาระยาควา่ ไป ราชาคว้ามืออรไท ต่อไวไ้ ม่ไกลกายา

คาศพั ท์ คาศัพท์ กาลกณิ ี ความหมาย กูณฑ์ เฉโก ลักษณะอปั มงคล ตะรงั ไฟ บรรจถรณ์ ฉลาดแกมโกง ไม่ตรงไปตรงมา ปตั ติ ดนั้ ตะบงึ ไป ปาปัง ท่ีนอน โมทนา สว่ นบุญ สัตถาวร บาป เมธา บนั เทงิ ยนิ ดี แผลงจากคาว่า สถาวร แปลว่า ยั่งยนื นักปราชญ์ ผรู้ ู้

คุณค่าดา้ นเน้อื หา กาพยเ์ ร่ืองพระไชยสุรยิ าแต่งขนึ้ เพ่ือเปนน แบบเรยี นเรอ่ื งการสะกดคาและการใชถ้ ้อยคา นอกจากน้ี ยงั มคี ติสอนใจแฝงอยใู่ นเนอื้ เรื่องใหผ้ ูอ้ ่านอกี ดว้ ย ซงึ่ ทาใหส้ ามารถแบ่งคณุ คา่ ดา้ นเนอ้ื หาได้ ดงั น้ี ๑ ให้ความรู้เร่อื งมาตราตวั สะกด ๒ แสดงความคดิ ความเชอ่ื และค่านยิ มของคนในสังคม

ใหค้ วามรู้เร่ืองมาตราตวั สะกด กาพยเ์ รื่องพระไชยสุริยาแต่งเพื่อเปนนสอื่ การสอนมาตราตวั สะกด สามารถนามาฝึกอ่านและเขยี น ภาษาไทยไดอ้ ยา่ งถูกตอ้ ง เช่น เอน็ ดภู ูธร ขึน้ ใหม่ในกน ก กาวา่ ปน ระคนกนั ไป เฝ้าอยู่ดแู ล มานอนในไพร มณฑลต้นไทร แทนไพชยนตส์ ถาน สว่ นสมุ าลี วันทาสามี เทวอี ยู่งาน เหมือนแต่กอ่ นกาล ให้พระภบู าล สาราญวญิ ญา กาพยส์ รุ างคนางค์ ๒๘ น้ี คาในบทรอ้ ยกรองส่วนใหญอ่ ยใู่ นมาตราตัวสะกดแม่กน โดยมีทง้ั คาท่มี ี ตัวสะกดตรงตามมาตราและไม่ตรงตามมาตรา

แสดงความคิด ความเชอ่ื และคา่ นิยมของคนในสังคม ความเชือ่ เรือ่ งไสยศาสตร์ ไม่จาคาพระเจา้ เหไปเข้าภาษาไสย แสดงให้เห็นวา่ ในสมัยนั้นมีความเช่ือ ถือดีมขี ้าไท ฉ้อแตไ่ พร่ใสข่ อื่ คา เร่ืองไสยศาสตร์ เชน่ แสดงความเคารพสิง่ ศกั ด์ิสิทธ์ิ สะธสุ ะจะขอไหว้ พระศรไี ตรสรณา กาพย์บทนี้เปนนบทเปิดเรื่อง ซึ่งก่อนจะ พอ่ แม่แลครบู า เทวดาในราศี เล่าเรื่องก็มีการแสดงความเคารพต่อ พระรัตนตรัย พ่อแม่ ครูบาอาจารย์ และ ส่ิงศักดสิ์ ทิ ธกิ์ ่อน

ใหข้ อ้ คดิ คติธรรมสาหรับนาไปใชใ้ นการดาเนินชีวิต โดยใหด้ จู ากการกระทาท่ีไมด่ ีของเหล่าข้าราชการในเมอื งสาวตั ถี ท่สี ง่ ผลทาใหเ้ กิดภยั อันตรายตา่ ง ๆ ดงั นนั้ จึงควรกระทาดีต่อกัน เพอ่ื ใหอ้ ยู่ดว้ ยกนั ไดอ้ ย่างสงบสุข เชน่ พาราสาวะถี ใครไม่มปี รานีใคร หาได้ใครหาเอา ไพร่ฟา้ เศรา้ เปล่าอรุ า ดุด้ือถือแต่ใจ ไล่ตดี า่ ไม่ปรานี ที่ใครไดใ้ สเ่ อาพอ ผทู้ ี่มีอาญา มรณกรรมชาวบุรี ผทู้ ่มี ีฝีมือ กไ็ ม่มที ีอ่ าศัย ไล่ควา้ ผา้ ที่คอ ทาดุด้ือไมซ่ ้อื ขอ ผปี ่ามากระทา ข้าเฝ้าเหลา่ เสนา อะไรลอ่ กเ็ อาไป นา้ ป่าเขา้ ธานี ถอื นา้ ร่าเขา้ ไป มไิ ดว้ า่ หมขู่ า้ ไท แตน่ า้ ใจไม่นาพา ถา้ นักเรียนเปน็ ขา้ ราชการในเมอื งสาวัตถี จะทาอย่างไรให้เมอื งมแี ต่ความสขุ

คุณคา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ กาพยเ์ รื่องพระไชยสุริยามกี ารใช้วรรณศิลป์ เพือ่ ให้บทประพนั ธ์มีความไพเราะ และทาใหผ้ ู้อา่ น ไดจ้ นิ ตนาการภาพไปตลอด ทัง้ เรอ่ื งได้ด้วยหลายกลวธิ ี ดังน้ี ๑ ใช้ถ้อยคาให้เกดิ จนิ ตภาพ ๒ ใช้ความเปรยี บว่าสง่ิ หนึง่ เหมือนอกี สิ่งหนึ่ง ๓ การเลยี นเสียงธรรมชาติ ๔ การเลน่ เสียง

ใชถ้ อ้ ยคาใหเ้ กดิ จินตภาพ เลอื กใช้คาทท่ี าใหผ้ อู้ ่านจนิ ตนาการรายละเอยี ดฉากหรือบรรยากาศได้ เช่น มกี ารพรรณนา บรรยากาศและธรรมชาติท่มี ีความสวยงามในยามคา่ คนื วันนนั้ จนั ทร มดี ารากร เปนนบรวิ าร เห็นสนิ้ ดนิ ฟ้า ในปา่ ท่าธาร มาลคี ล่บี าน ใบก้านอรชร ชน่ื ชะผกา วายพุ าขจร เยน็ ฉ่านา้ ฟ้า แตนตอ่ คลอรอ่ น ว้าว่อนเวียนระวัน สารพันจันทน์อนิ รืน่ กลน่ิ เกสร

ใชค้ วามเปรียบว่าสง่ิ หนึง่ เหมอื นอีกส่ิงหนึ่ง เปนน กลวิธีการแตง่ เรียกอกี อยา่ งว่า การอปุ มา การเปรยี บเทยี บนจ้ี ะทาใหเ้ ข้าใจความหมายของเนื้อความ ไดช้ ัดเจนยิง่ ขนึ้ มกี ารใชค้ า เช่น คาว่า ดงั เพือ่ เปรยี บเทียบสิง่ หน่ึงกบั อีกส่ิงหนึง่ เช่น ยากเย็นเห็นหนา้ เจา้ สรา่ งโศกเศร้าเจา้ พ่อี า อยู่วังดังจนั ทรา มาหมน่ หมองละอองนวล จะรกั เจ้าเฝ้าสงวน เพ่ือนทุกข์สุขโศกเศร้า นวลพกั ตรน์ ้องจะหมองศรี ม่งิ ขวญั อย่ารญั จวน การอปุ มาในบทรอ้ ยกรองนเ้ี ปรยี บเทยี บสิ่งใดกับส่ิงใด และเปรียบเทียบเพอ่ื อะไร

การเลียนเสยี งธรรมชาติ การนาเสยี งที่ไดย้ ินมาบรรยาย ซ่ึงทาให้ความรูส้ ึกเหมอื นได้ยนิ เสยี งนน้ั หรอื อยู่ท่ามกลางท่ที ี่มเี สยี งนัน้ จรงิ ๆ เช่น ยูงทองรอ้ งกะโตง้ โห่งดัง เพยี งฆ้องกลองระฆัง แตรสงั ข์กงั สดาลขานเสียง ลงิ คา่ งครางโครกครอก ฝูงจิ้งจอกออกเหา่ หอน ชะนวี เิ วกวอน นกหกรอ่ นนอนเรียงรัง

การเลน่ เสยี ง การเลน่ เสยี งสัมผสั ซงึ่ หมายถงึ พยางค์ทค่ี ลอ้ งจองกันด้วยเสยี งสระและเสียงพยญั ชนะ กาพยเ์ ร่อื ง พระไชยสรุ ิยามกี ารเน้นสมั ผสั ในทกุ วรรคทัง้ สัมผัสสระและสมั ผสั อกั ษร เช่น ขึ้นกงจงจาสาคญั ทั้งกนปนกัน สัมผสั อกั ษร ราพันมิ่งไมใ้ นดง ตะลิงปลงิ ปรงิ ประยงค์ หล่นเกลอื่ นเถอ่ื นทาง เชน่ จง-จา, มงิ่ -ไม้, ไกรกร่างยางยงู สงู ระหง ไกร-กรา่ ง, ยาง-ยูง คนั ทรงสง่ กลน่ิ ฝิ่นฝาง สัมผสั สระ มะมว่ งพลวงพลองชอ้ งนาง กนิ พลางเดนิ พลางหว่างเนิน เช่น กง-จง, จา-สา, กน-ปน, ไม้-ใน, กรา่ ง-ยาง

สรุปบทเรียน ใจความสาคญั สงิ่ ทไ่ี ด้ • ข้าราชการในเมอื งสาวัตถีดูแล ข้อคดิ ความรู้ บ้านเมืองไม่ดีจนทาใหเ้ กดิ อาเพศ น้าป่าไหลทว่ มเมอื งจนคนในเมือง • อยา่ เหน็ แก่ตวั • ความเปนนมาของกาพย์เร่อื ง ต้องหนีไปทางเรือสาเภา แต่เรือ พระไชยสรุ ยิ า สาเภาแตกทาใหก้ ระจดั กระจาย • ประพฤติดีอยูเ่ สมอ • ประวตั สิ นุ ทรภู่ กนั ไป ท้ายที่สดุ พระไชยสุริยาจึง เดินปา่ แล้วบวชเปนนฤๅษีตลอดไป • อดทนและอยา่ งยอมแพ้ • คาประพนั ธป์ ระเภทกาพย์ กับอุปสรรค • เทคนิคการแตง่ บทร้อยกรอง