Chapter 4

CHAPTER 4

แผนบรหิ ารการสอนประจำบทที่ ๔ หัวขอ% เนือ้ หาประจำบท ๑. มโนมตทิ างการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บปว> ย ๒. มโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิง่ แวดลFอม และการพยาบาล วตั ถปุ ระสงค:เชิงพฤตกิ รรม เพื่อใหผF Fเู รยี นสามารถ ๑. อธบิ ายมโนมตทิ างการพยาบาลสขุ ภาพและความเจ็บป>วย ไดFอยPางถูกตอF ง ๒. อภิปรายเกีย่ วกับมโนทศั นBเกีย่ วกบั คน สขุ ภาพ สง่ิ แวดลFอม และการพยาบาลไดF วธิ กี ารสอนและกิจกรรมการเรียนการสอนประจำบท ๑. วธิ ีการสอนที่ใชพ2 ัฒนาการเรยี นรูด2 2านคณุ ธรรมและจรยิ ธรรม ๑.๑. สอดแทรกประเด็นการวิเคราะหBจริยธรรม เกี่ยวกับ มโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความ เจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และการพยาบาลในสถานการณBการพยาบาลตามเนื้อหาที่ เก่ียวขFอง ๑.๒. มอบหมายงานเดี่ยวงานกลุPมและจัดทำรายงานพรFอมวิเคราะหBประเด็นคุณธรรม จริยธรรมท่ี เกยี่ วขอF ง ๑.๓. จัดกิจกรรมการเรียนรูFจากการแสดงบทบาท สมมุติพรFอมยกตัวอยPางกรณีศึกษาดFานคุณธรรม จริยธรรมในมโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และ การพยาบาล ๒. วิธกี ารสอนทีใ่ ช2พัฒนาความร2ูด2านความรู2 ๒.๑. การบรรยายรPวมกับการอภิปรายโดย มอบหมายใหFมีการสืบคFนวารสาร หรือ งานวิจัยที่ เกี่ยวขFองกับมโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และ การพยาบาล พรFอมท้งั นำเสนอหนาF ช้นั เรยี นพรอF มสรปุ สงP เปXนแผนภาพความคดิ ๒.๒. มอบหมายใหFดูวิดิทัศนBเกี่ยวกับ “พยาบาลสีขาว” พรFอมวิเคราะหBสถานการณBและประเด็นที่ เกี่ยวขFอง ๒.๓. การอภิปรายกลุPม โดยมีการมอบหมายใหFแบPงกลุPมทำกิจกรรมผPานใบงานเตรียมเอกสาร ในการ ประกอบการอภิปราย เพ่ือใหสF มาชิกในกลมPุ ไดFเรยี นรรูF วP มกนั ๒.๔. วิเคราะหBกรณีศึกษาเกี่ยวกับประเด็นทางจริยธรรมที่เกี่ยวขFองกับมโนมติทางการพยาบาล สุขภาพและความเจบ็ ป>วย และมโนทัศนเB ก่ยี วกบั คน สุขภาพ ส่งิ แวดลFอม และการพยาบาลทำตามใบงาน

๒.๕. มอบหมายใหFสืบคFนความรูFเกี่ยวกับมโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโน ทัศนเB กี่ยวกับคน สขุ ภาพ สิ่งแวดลอF ม และการพยาบาลจากแหลPงขFอมลู ตาP งมาประกอบการจดั ทำเปนX ชนิ้ งาน ๓. วธิ ีการสอนท่ีใช2พฒั นาความรู2ด2านทกั ษะทางปGญญา ๓.๑. บรรยายรวP มกับการอภปิ รายในหอF งเรียน ๓.๒. วิเคราะหBการสอนที่เนFนใหFผูFเรียนไดFฝ^กทักษะการคิดและการแกFไขป_ญหาตาม มโนมติทางการ พยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และการพยาบาลโดยใชFวิธีการที่ หลากหลาย เชนP การอภปิ รายกลมPุ การศกึ ษากรณศี กึ ษา และหนวP ยงานทเ่ี ก่ียวขFองมาสอนในช้ันเรียน ๓.๓. การสะทFอนคิด ๓.๔. การทบทวนความรทFู กุ หัวขอF โดยใชFแบบทดสอบยPอย ๔. วธิ กี ารสอนทีใ่ ชพ2 ัฒนาความร2ูดา2 นทกั ษะความสัมพนั ธรJ ะหวาL งบคุ คลและความรับผิดชอบ ๔.๑. กลยุทธBการสอนที่เนFนการปฏิสัมพันธBระหวPาง ผูFเรียนกับผูFเรียน ผูFเรียนกับผูFสอน ผูFเรียนกับ ผใFู ชFบรกิ ารและผูรF วP มทมี สุขภาพ ๔.๒. จัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่มีการทำงานเปXนทีมเพื่อสPงเสริมการแสดงบทบาทของการ เปXน ผูนF ำและผFูตาม ๔.๓. สPงเสริมใหFทำงานเปXนกลุPมและการแสดงออกของภาวะผูFนำในการแกFไขประเด็นป_ญหา สถานการณBจำลองทางการพยาบาล ๕. วิธีการสอนที่ใช2พัฒนาความรู2ด2านทักษะการวิเคราะหJเชิงตัวเลขการสื่อสารและการใช2เทคโนโลยี สารสนเทศ ๕.๑. การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่เนFนใหF ผูFเรียนไดFฝ^กทักษะการสื่อสารระหวPางบุคคลทั้งการ พูด การฟ_ง และการเขียนในกลุPมผูFเรียน ระหวPางผูFเรียนและผูFสอน และบุคคลที่เกี่ยวขFอง ในสถานการณBการ พยาบาล ๕.๒. การจัดประสบการณBการเรียนรูFที่สPงเสริมใหFผูFเรียนไดFเลือกและใชFเทคโนโลยีสารสนเทศและการ สอ่ื สารทหี่ ลากหลายรปู แบบและวิธีการ ๕.๓. การจัดประสบการณBการเรียนรูFที่สPงเสริมใหF ผูFเรียนไดFใชFความสามารถในการเลือก สารสนเทศ และฝ^กทักษะในการนำเสนอขFอมลู สารสนเทศดFวยวิธีการทห่ี ลากหลาย ผูFฟง_ และเนือ้ หาทน่ี ำเสนอ สือ่ การเรียนการสอน ๑. เอกสาร หนงั สอื และตำราทีเ่ ก่ยี วขอF งเชนP ๑.๑ หทัยชนก บัวเจริญ. (๒๕๖๐). มโนมติทางการพยาบาลและแนวคิดทฤษฎีการพยาบาล. นครปฐม : มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั นครปฐม.

๒. เว็บไซตBตาP งๆท่ีเก่ยี วขอF งเชPน ๒.๑ กระทรวงสาธารณสุข URI : www.moph.go.th ๒.๒ สภาการพยาบาล URI : www.tnmc.or.th/ ๒.๓ ฐานขFอมลู ของ CINAHL ของคณะพยาบาลศาสตรB URI : https://nurse.npru.ac.th ๒.๔ ฐานขอF มูลของสำนกั วทิ ยบรกิ ารและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม SpringerLink (E-journal) (E-book) CRnetBase ๒.๕ องคกB ารอนามยั โลก URI : https://www.who.int/health-topics/nursing#tab=tab_1 ๒.๖ สมาคมพยาบาลแหงP ประเทศไทย URI : www.thainurse.org/ ๓. แบบฝก^ หัดทFายบทเรยี น ๔. ส่ือการสอนออนไลนไB ดแF กP YouTube Learning Management System : LMS การวัดผลและประเมนิ ผล ๑. ประเมินเนื้อหาวิเคราะหBแนวโนFมดFานกฎหมาย จริยธรรม จรรยาบรรณ วัฒนธรรมและสิทธิมนุษยชนที่ เกี่ยวขFองกับมโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และ การพยาบาลในสถานการณBตามเนื้อหาที่เกี่ยวขFองการตรงเวลา ตPอการเขFาชั้นเรียน การสPงงานตามกำหนดเวลาที่ มอบหมาย ๒. ประเมินผลการสะทFอนคิดในวิดีโอ ๕ นาที คะแนนเก็บจากการสอนดFวยวิธี Active team base learning จากหัวขFอมโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจ็บป>วย และมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และการพยาบาลประเมินโดย อาจารยB นักศึกษา และ ตนเอง และแบบประเมินทักษะการพูดการ เขยี นและการประเมนิ จากการถามในชั้นเรียน การนำเสนอในชัน้ เรียน ๓. ประเมินการทำงานรPวมกันของสมาชิกในการทำงานกลุมP ๔. ประเมินการนำเสนอ รายงาน และสรปุ ผล การแลกเปลย่ี นเรยี นรFู ๕. สังเกตพฤติกรรมการ ทำงานเปXนกลุPม การทดสอบทักษะการฟ_งจากแบบทดสอบที่สอดคลFองกับ วตั ถุประสงคBการเรียนรูF ๖. การทดสอบการวิเคราะหBขFอมูลโดยใชFขFอสอบยPอยทาF ยช่วั โมง

บทท่ี ๔ มโนมตทิ างการพยาบาลสขุ ภาพและความเจบ็ ปวC ย มโนมติหรือมโนทัศนBทางการพยาบาลเปXนหัวใจสำคัญของการปฏิบัติการพยาบาล เปXนกรอบแนวคิดใหFกับ พยาบาลวิชาชีพไดFทำการศึกษา ๔ องคBประกอบคือ ๑) มโนมติดFานบุคคลที่มีป_จจัยดFานพฤติกรรมของบุคคลท่ี กำหนดป_จจัยที่มีอิทธิพลตPอสุขภาพ ๒) มโนมติทางดFานสิ่งแวดลFอมที่เปXนป_จจัยแวดลFอมที่กPอใหFเกิดสุขภาพดีหรือ เจ็บป>วย ๓) มโนมติดFานสุขภาพเปXนการบPงบอกถึงภาวะสุขภาพดี ภาวะเสี่ยงตPอสุขภาพ ภาวะเจ็บป>วย และภาวะ ใกลFเสียชีวิตหรือระยะสุดทFายของชีวิต และ ๔) มโนมติดFานการพยาบาลที่เนFนการดูแลตามธรรมชาติและองคB ความรทูF างการพยาบาลท่จี ะชวP ยเยียวยาใหFมสี ุขภาพทีด่ ีขึน้ ธำรงไวFซ่ึงสขุ ภาพทดี่ ี มโนมติทางการพยาบาลสุขภาพและความเจบ็ ปวL ย ภาวะสุขภาพของบุคคลมีทั้งภาวะสุขภาพดีและภาวะเจ็บป>วย เนื่องจากป_จจัยที่สPงผลตPอภาวะสุขภาพ มี ตัวแปรหลายดFานและมีความสลับซับซFอนมากจนทำใหFมาตรวัดดFานสุขภาพท่ีนำมาใชFวัดอัตราสุขภาพดี อัตราการ เจ็บป>วย และอัตราการตาย ถือวPาเปXนการวัดสภาวะสุขภาพอนามัยโดยตรง ดังนั้นภาวะสุขภาพและความเจ็บป>วย มีผูFใหFคำจำกัดความไวFตPางกัน ในอดีตสังคมตะวันตกอธิบายความหมายของคำวPา “สุขภาพ” คือ สุขภาวะหรือ สุขภาพคือปราศจากโรค ไมPมีความเจ็บป>วย แตPป_จจุบันในยุคปฏิรูประบบสุขภาพ อธิบายคำวPา “สุขภาพ” หมายความวPา การดแู ลสุขภาพและการสPงเสรมิ สุขภาพไมใP ชPแตเP ร่อื งโรคหรอื การเจบ็ ปว> ยเทPานนั้ จากการทบทวนหลักการ แนวคิดของคำวPาสุขภาพและการเจ็บป>วยพบวPา นักทฤษฎีทางการพยาบาล หลายทPานไดFใหFความหมายของสุขภาพจึงเปลี่ยนแปลงกวFางมากขึ้น โดยแทFที่จริงสุขภาพของคนจะประกอบดFวย ๒ ภาวะคือ ภาวะสุขภาพดี (Wellness) และเจ็บปว> ย (Illness) โดยมรี ายละเอียดดังนี้ ๑. แนวคิดเกี่ยวกับภาวะสุขภาพดี การใหFคำนิยามเรื่องสุขภาพ เปXนเรื่องท่ีตFองทำความเขFาใจ พนื้ ฐานของผใูF หFนิยามเชนP ๑.๑ นิยามคำวPา “ภาวะสุขภาพดี” จากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวขFองกับการใหFความหมาย ของคำวาP “สุขภาพ” “สขุ ภาพดี” พบวPา องคBการอนามัยโลก ใหFคำนิยามคำวPาสุขภาพไวFดังนี้ “Health is a state of complete physical, mental social and spiritual well-being and not merely the absence of disease or infirmity” (WHO, ๑๙๔๘, pp ๑) โดยอธิบายคำวPาสุขภาพดีวPา สุขภาพคือความสมบูรณBทั้งทางดFานรPางกาย จิตใจ จิตสังคม และจิตวิญญาณ ที่ปราศจากโรคหรือความพิการ ซี่งวิเคราะหBไดFวPา องคBการอนามัยโลกตFองการ ดแู ลแบบองคBรวมใหคF รอบคลมุ ทุกมิตขิ องความเปนX มนุษยB

บิล เฮทเลอรB ผูFรPวมกPอตั้งสถาบันสุขภาพแหPงชาติของอเมริกาไดFใหFนิยามคำวPา ภาวะสุขภาพดี วPา เปXนกระบวนการสPงเสริมใหFบุคคลตระหนักถึงการเลือกสิ่งที่ดีตPอสุขภาพตนเอง และการทำใหFตนเองมี ความสำเร็จในการมีสุขภาพที่ดี (Helttler, ๑๙๘๔, ๑๓) ซึ่งวิเคราะหBไดFวPา ภาวะสุขภาพดีจะตFองมีกระบวนการ หนนุ เสริมใหFบุคคลปฏิบตั ิตนใหมF ีความสำเรจ็ ในการดแู ลสุขภาพตนเอง ประเวศ วะสี (๒๕๔๒, หนFา ๓) ไดFใหFนยิ ามคำวาP สุขภาพ ดงั น้ี ๑) สุขภาวะที่สมบูรณBทางกาย หมายถึงรPางกานที่สมบูรณB แข็งแรง คลPองแคลว มีกำลัง ไมPเปXนโรคไมPพิการ มีเศรษฐกิจหรือป_จจัยที่จำเปXนพอเพียง ไมPมีอุป_ทวันตราย มีสิ่งแวดลFอมสPงเสริมสุขภาพ จึง หมายถงึ ทางกายภาพดวF ย ๒) สุขภาวะที่สมบูรณBทางจิต หมายถึงจิตใจที่มีความสุขรื่นเริง คลPองแคลPว ไมPติดขัดตPอ ความเมตตาสัมผัสกับความงามของสรรพสิ่งมีสติ มีสมาธิ มีป_ญญา รวมถึงการลดความเห็นแกPตัวลงไปดFวย เพราะ ตราบใดทยี่ งั มคี วามเห็นแกPตวั ก็จะมีสุขภาวะทีส่ มบรู ณBทางจติ ใจไมPไดF ๓) สุขภาวะที่สมบูรณBทางสังคม หมายถึง มีการอยูPรPวมกันดFวยดี มีครอบครัวอบอุPน ชุมชนเขFมแข็ง สังคมมีความยุติธรรม มีความเสมอภาค มีภราดรภาค มีสันติภาพ มีความเปXนประชาสังคม มี ระบบบรกิ ารทด่ี ี และระบบบริการเปนX กิจการทางสังคม ๔) สุขภาวะที่สมบูรณBทางจิตวิญญาณ หมายถึง สุขภาวะที่เกิดขึ้นเมื่อทำความดี หรือ จิตสัมผัสกับสิ่งที่มีคุณคPาอันสูงสุดหรือสิ่งสูงสุด เชPน การเสียสละ การมีความเมตตากรุณา การเขFาถึงพระ รัตนตรัยหรือการเขFาถึงพระผูFเปXนเจFา เปXนตFน ความสุขทางจิตวิญญาณเปXนความสุขที่ไมPเห็นแกPตัว เปXนสุขภาวะท่ี เกิดขึ้นเมื่อมนุษยBหลุดพFนจากความมีตัวตน จึงมีอิสรภาพ มีความคลายอยPางยิ่งเบาสบาย มีความปŸติแผPซPานทั่วไป มีความสุขอันประณีตและล้ำลึก หรือความสุขอันเปXนทิพยB สบายอยPางยิ่งสุขภาพดีอยPางยิ่ง มีผลดีตPอสุขภาพทาง กาย ทางจิต และทางสังคม ทั้งนี้ สุขภาวะทางจิตวิญญาณเปXนยอดที่สPงผลกระทบตPอสุขภาพอีก ๓ มิติ ถFาขาดสุข ภาวะทางจิตวิญญาณมนุษยBจะไมPพบความสุขที่แทFจริงและขาดความสมบูรณBในตัวเองก็จะรูFสึกขาดหรือพรPองอยPู เรื่อยไป ตFองไปหาอะไรเติม เชPน ยาเสพติด ความฟุ>มเฟอย หรือความรุนแรง การติดยาเสพติด การติดความ ฟุ>มเฟอยและความรุนแรงเกิดจากโรคพรPองเพราะมนุษยBขาดความสมบูรณBในตัวเอง เนื่องจากการพัฒนาในชPวงที่ ผPานมาติดอยูPที่ระดับทางวัตถุ ตราบใดที่ยังไมPยกระดับการพัฒนาไปถึงการพัฒนาการทางจิตวิญญาณแลFวจะไมP สามารถแกFป_ญหาและนำไปสPูการขาดสขุ ภาวะไดF หทัยชนก บัวเจริญ (๒๕๖๐ หนFา ๑๒๕) กลPาววPา สุขภาพสมบูรณBหรือสุขภาพดี (Wellness) หมายถึง ภาวะที่บุคคลอยูPในสภาพสมดุลหรือปกติ ทั้งทางดFานรPางกาย ดFานจิตใจ ดFานจิตสังคม และดFานจิต วิญญาณ โดยแตPละสPวนทำหนFาที่ไดFตามปกติ รูFสึกสุขสบาย สามารถดำเนินชีวิตใหFบรรลุวัตถุประสงคBของตนและ สังคมไดภF าวะสุขภาพสมบูรณหB รือสขุ ภาพดี แบPงเปนX ระดับดังน้ี

๑) สุขภาพสมบูรณBสูงสุดหรือดีเยี่ยมเปXนภาวะที่สภาพรPางกาย จิตใจ จิตสังคมสมบูรณB เต็มทีท่ ่จี ะเปXนไดบF ุคคลสามารถปฏิบัติหนFาท่ไี ดเF ตม็ ศักยภาพและความสามารถอยาP งสมบูณณแB บบ ๒) สุขภาพสมบูรณB หรือสุขภาพดีเปXนภาวะที่บุคคลอยูPในภาวะสมดุลแตPอาจมีความ ผดิ ปกติเลก็ นอF ย ท่ไี มชP ดั เจนแตไP มPมีผลตPอการปฏบิ ัติหนFาทีข่ องบคุ คล ๓) สุขภาพมีลักษณะเปXนพลวัตรและตPอเนื่อง มีการแบPงระดับของสุขภาพเปXนระดับ สุขภาพบางคนมีความตPอเนื่อง บางคนจะเปลี่ยนแปลงอยูPตลอดเวลา บางคนแยกระดับออกจากกันไดFงPายหาก บุคคลนั้นมีสุขภาพดีและเจ็บป>วยเล็กนFอย เนื่องจากสภาพรPางกายจิตใจที่เปลี่ยนแปลงสPงผลกระทบใหFสุขภาพ เปลี่ยนแปลงไปในขณะที่หนึ่งบุคคลใดอาจอยูPในภาวะที่สมบูรณBแข็งแรง แตPก็สามารถอาจเจ็บป>วยไดFในเวลาไมPก่ี ชั่วโมงตPอมา บางคนแยกระดับออกจากกันไดFยากเพราะเชื่อวPาสุขภาพมีความเปXนพลวัตรหากบุคคลนั้นมีสุขภาพ ดแี ละเจ็บปว> ยเลก็ นFอยราP งกายและจิตใจยงั คงมีความสมบูรณB ๔) บุคคลที่มีความสามารถที่จะรักษาภาวะสุขภาพ และปรับสูPภาวะสุขภาพดี โดยเขFารับ การรักษาสุขภาพดีหรือการปรับสูPสุขภาพดี บุคคลอาจตFองการความชPวยเหลือจากผูFอื่นในการปฏิบัติเพื่อใหFเห็น ความสามารถเฉพาะแตPละอยPางเพื่อรักษาสุขภาพที่ดี หรือปรับสูPสุขภาพที่ดี ความตFองการ ความชPวยเหลือ จะ มากนFอยเพียงใด ข้นึ กบั ความสามารถพื้นฐานของบุคคลนั้นทัง้ ทางดFานราP งกายและจติ ใจ ๑.๒ นิยามคำวPา “ความเชื่อเกี่ยวกับสุขภาพ” เกิดจากปฏิสัมพันธBระหวPางบุคคลและ สิ่งแวดลFอม ขึ้นอยูPกับป_จจัยเฉพาะสPวนบุคคลและสิ่งแวดลFอม ป_จจัยเฉพาะของแตPละบุคคลไดFแกP พันธุกรรม โครงสรFางและหนFาที่ของรPางกาย คุณลักษณะทางดFานจิตใจของแตPละบุคคลเชPน บุคคลที่สูบบุหรี่อาจเกิดความ ผิดปกติของปอดหลังจากสูบบุหรี่ภายในระยะเวลา ๑ เดือน บางคนเกิดภาวะผิดปกติของปอดหลังจากสูบบุหร่ี หลายสิบป¢ บางคนรับประทานอาหารทะเลแลFวแพFทันที บางคนไมPเกิดอาการผิดปกติใด หรือบางคนมีความ เขFมแข็งทางจิตใจสูงสามารถหาวิธีการผPอนคลายความเครียดไดFจะมีความทนทานตPอความเครียดสูงกวPาคนปกติที่ จติ ใจอPอนแอ ซ่ึงถอื วPาเปXนความเช่ือของบุคคล บุคคบจะมสี ขุ ภาพดหี รอื ไมP ขึน้ กับพฤติกรรมของบุคคลนนั้ เชนP แฮนคุกและเปอรBคิน (Hancook T., & Perkins F. ๑๙๘๔, หนFา ๙) อธิบายรูปแบบดFาน ความเชื่อเกี่ยวกับสุขภาพวPา บุคคลประกอบดFวย กาย จิตใจ และจิตวิญญาณในตนเอง ครอบครัวเชPนกัน สมาชิกใน ครอบครัวสุขภาพดีไมPเจ็บป>วยแสดงถึงความสมบูรณBทางดFานรPางกาย ครอบครัวรักใครPกันดีแสดงถึงความเขFมแข็ง ทางดFานจิตใจ ครอบครัวมีความผูกพันเอื้ออาทรตPอกันแสดงถึงความเขFมแข็งทางดFานจิตวิญญาณ ทั้งนี้ป_จจัยที่มีผล ตPอการสุขภาพและภาวการณBมีสุขภาพดีคือ พฤติกรรมสPวนบุคคล ชีววิทยาของรPางกาย สภาพแวดลFอมทาง กายภาพจากที่อยอPู าศยั ส่งิ แวดลFอมท่สี งP ผลกระทบทางดาF นจิตใจ สังคม และเศรษฐกจิ ดังภาพที่ ๔.๑

ภาพที่ ๔.๑ รปู แบบดาF นสขุ ภาพของแฮนคกุ และเปอรB ท่ีมา : Hancook T., & Perkins F. ๑๙๘๔, pp ๙. ปจ_ จยั ผลกระทบทางออF มตPอความเชือ่ ดาF นสขุ ภาพเปนX ป_จจยั ทมี่ คี วามเชื่อมโยงตPอกนั ไดแF กP ๑) วิถีชีวิตของบุคคลเปXนสิ่งที่เกิดขึ้นจากพฤติกรรมสPวนบุคคลและป_จจัยทางดFานทางดFาน จิตใจ สังคม และเศรษฐกิจ เชPน วิถีชีวิตคนทำงานสำนักงานในเมือง จะมีการเจ็บป>วยเรื่องสายตาที่ตFองใชF คอมพิวเตอรBเปXนเวลานาน การเจ็บป>วยที่ขFอเนื่องจากใชFอุปกรณBที่ใชFสPงสัญญาณเขFาคอมพิวเตอรB (เมาทB) จนทำใหF เกิดอาการปวดขFอ เปนX ตFน ๒) ระบบการรักษาทางการแพทยBเปXนสิ่งที่เกิดจากพฤติกรรมของบุคคลและชีววิทยาของ รPางกายเชPน สถาบันมะเร็งแหPงชาติ เปXนระบบบริการการรักษาเฉพาะทางจากการพบอัตราการเสียชีวิตจาก โรคมะเร็งเปXนอันดับหนึ่ง รถพยาบาลบริการการแพทยBฉุกเฉินเปXนระบบบริการจากการเกิดอุบัติเหตจุ นตFองนำสPง โรงพยาบาลอยาP งเรPงดPวน เปนX ตนF ๓) ระบบการทำงานเปXนสิ่งที่เกิดจากป_จจัยสภาพแวดลFอมทางกายภาพจากที่อยูPอาศัย สิ่งแวดลFอมและป_จจัยทางดFานจิตใจ สังคม และเศรษฐกิจจนกPอใหFเกิดโรคเครียด ภาวะกดดันจากการทำงานจน เกิดโรคซมึ เศราF เกดิ การเปรียบเทียบและถูกขมP เหงรงั แกทางดFานจิตใจ เปนX ตFน ๔) ระบบการทำลายสิ่งแวดลFอมดFวยฝ¢มือมนุษยBเปXนสิ่งที่เกิดขึ้นจากสภาพแวดลFอมทาง กายภาพจากที่อยูPอาศัยหรือบรรยากาศสPงผลกระทบตPอชีววิทยาของรPางกายเชPน การใชFถุงพลาสติกและไมPสามารถ กำจัดหรือยPอยสลายไดทF นั ที

๒. แนวคิดเกี่ยวกบั ความเจ็บปวY ย ๒.๑ นิยามคำวLา “ความเจ็บปYวย” จากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวขFองกับการใหFความหมายของ คำวPา การเจ็บป>วยนั้นจะมีคำที่ใชFอยูP ๒ คำ คือ การเกิดโรค (Disease) หรือการเจ็บป>วย (illness) หรือการ เกิดโรค (Disease) เปXนสาเหตุใหFเกิดความเจ็บป>วย คอื การเกิดโรคจึงมีความหมายวPา เปXนภาวะที่มีพยาธิสภาพเกิดขึ้นทำใหFเกิดการเปลี่ยนแปลง ทางดFานโครงสรFางหรือหนFาที่ของรPางกาย จิตใจ กระบวนการควบคุมระบบชีวิตลFมเหลว สภาวะดังกลPาวทำใหFเกิด อาการแสดงที่บอกถึงภาวะท่ีไมPสมดุลเกิดขึ้น เชPน โรคเลือดจางธาลัสซีเมีย เปXนโรคที่มีความผิดปกติทาง พันธุกรรม เม็ดเลือดมีอายุสั้นกวPาปกติ แตกงPาย มีผลตPอรPางกาย คือ ซีด เหนื่อยงPาย รPางกายอPอนเพลียและ ทำงานทใ่ี ชFกำลังไดนF FอยกวPาบุคคลทว่ั ไปถาF ตรวจเลือดจะมลี กั ษณะผดิ ปกติอยาP งชัดเจน การเจ็บป>วย (Illness) หมายถึงภาวะที่รPางกายขาดสมดุลไมPวPาจะเกิดจากสาเหตุใดก็ตามเชPน จากการไดFรับอุบัติเหตุ สารพิษ ไดFรับเชื้อ ไดFรับความกระทบกระเทือนทางดFานจิตใจ ซึ่งทำใหFโครงสรFางหนFาที่ของ รPางกาย สภาพจิตใจเปลี่ยนไปจากปกติและเมื่อเกิดความไมPสมดุล หรือความเจ็บป>วยในองคBประกอบใดก็ตาม ก็ จะสPงผลกระทบตอP คนท้ังคน ระดับของความเจบ็ ป>วย อาจแบPงไดเF ปนX หลายระดบั ไดแF กP ๑) เจ็บป>วยเล็กนFอย เชPน อาการปวดศีรษะ ปวดเมื่อย แนPนทFอง ที่ทำใหFเกิดความรูFสึกไมP สบาย (Discomfort) และเรมิ่ มผี ลกระทบตPอการปฏิบตั ิหนาF ท่ขี องตนชวั่ ขณะ ๒) เจ็บป>วยปานกลาง ซึ่งการเจ็บป>วยนี้มีความผิดปกติของโครงสรFางและหนFาที่ที่ทำใหFเกิด ความไมPสมดุลของรPางกาย จิต สังคม ที่ชัดเจน เชPน การติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร ทำใหFเกดการสูญเสีย น้ำและเกลือแรPที่ตFองทดแทนทางหลอดเลือดดำ ความผิดปกติระดับนี้มีผลตPอการปฏิบัติหนFาที่ของบุคคล ทำใหF ดFอยสมรรถภาพ แตPสามารถปฏบิ ตั ิหนาF ทไ่ี ดบF างสPวน ๓) เจ็บป>วยวิกฤติเปXนภาวะที่เกิดความไมPสมดุลอยPางรุนแรงกับบุคคลทั้งดFานรPางกาย ดFาน จิตใจ ดFานจิต สังคม และดFานจิตวิญญาณ บุคคลไดFรับผลกระทบอยPางรุนแรงจนเกิดการสูญเสียสถานะของบุคคล และครอบครัว เชPน บุคคลที่หมดสติจากระบบไหลเวียนของเลือดลFมเหลว บุคคลไมPสามารถสื่อสารจนทำใหF สูญเสียการแสดงออกทางดFานวาจา สูญเสียความเปXนผูFนำครอบครัวหรือการแสดงบทบาทหนFาที่ของสมาชิกใน ครอบครวั สูญเสียการทำงานหนาF ทีข่ องตนเองในความรับผิดชอบตPองานและรับผิดชอบตPอสังคม เปนX ตFน ดังนั้น คำวPาการเจ็บป>วย (illness) มีความหมายกวFางกวPา การเกิดโรค ( Disease ) ทางการดูแล ผปFู ว> ยท่ีมภี าวะ illness เนFนการดแู ลโดยมีผFูปว> ยเปXนศนู ยBกลางไมใP ชPดูแลโรคเปXนหลกั เทาP นน้ั

๒.๒ นิยามคำวLา “ความเชื่อเกี่ยวกับการเจ็บปYวย” จากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวขFองพบวPา มนุษยBพยายามที่จะอธิบายถึงสาเหตุของการเจ็บป>วย หรือกลวิธีที่จะเอาชนะความเจ็บป>วยแตกตPางกันในแตPละ สังคมและแตPละวัฒนธรรม อยPางไรก็ตามมนุษยBทุกสังคมหาทางที่จะเอาชนะความเจ็บป>วยใหFไดF โดยพยายามที่จะ ทำความเขFาใจตPอปรากฏการณBของความเจ็บป>วยนั้นวPามาจากสาเหตุใด และถPายทอดความเขFาใจนั้นตPอไป ระยะเวลาที่ถPายทอดกันมาเปXนระยะเวลายาวนานนับหลายรFอยป¢ ถือวPาเปXนวัฒนธรรมของชาวบFานที่จะเอาชนะ โรคภัยไขเF จ็บ ซึ่งขณะนน้ั การแพทยBสมยั ใหมยP งั ไมไP ดFเขาF มาสูPสังคมไทยไมPมากนกั ความเชื่อสาเหตุของการเจ็บป>วยวPาเกิดจากสาเหตุใด เปXนตัวแปลที่สำคัญในการที่จะกำหนด ใหF บุคคลในสังคมมีพฤติกรรมสุขภาพอยPางไร และจะเปXนตัวกำหนดบทบาทในการที่จะหาทางแกFไขป_ญหาความ เจ็บปว> ย ในอดีตสังคมคนไทยมแี นวคิดเก่ียวกบั ความเจ็บปว> ยวาP มสี าเหตุสำคญั ๔ คอื แนวคิดที่ ๑ แนวคิดเรื่องธาตุหรือแนวคิดเรื่องทฤษฎีธาตุ เปXนความเชื่อดั่งเดิมของวัฒนธรรม แบบกรีก อินเดียและจีน ซึ่งผสมผสานในดFานความเชื่อที่วPาในจักรวาลนี้ประกอบดFวยสิ่งที่เปXนธาตุ และธาตุแตP ละชนิด และธาตุแตPละชนิดประกอบดFวยสัดสPวนที่แนPนอน ธาตุดังกลPาวจะมีคุณสมบัติและบทบาทแตกตPางกันไป และเชื่อวPาธาตุเหลPานี้จะประกอบอยูPในรPางกายมนุษยBจะทำหนFาที่และปฏิบัติหยPางปกติ จะควบคุมซึ่งกันและกัน ใหFเกิดภาวะสมดุล ถFาเกิดธาตุหนึ่งธาตุใดหรือหลายๆธาตุแปรปวนไป จะทำใหFรPางกายมนุษยB เสียภาวะสมดุล เกิดความเจ็บป>วยขึ้น ในปรัชญาอินเดียถือวPาธาตุเปXนรากฐานที่สำคัญ มี ๔ ธาตุ คือธาตุดิน (ปฐวีธาตุ) ธาตุน้ำ (อาโปธาตุ) ธาตุลม (วาโยธาต)ุ ธาตุไฟ (เตโชธาตุ) สPวนปรัชญาจีนโบราณ ถอื วาP จกั วาลมี ๕ ธาตุคอื ธาตุทอง ธาตุ ไมF ธาตุไฟ ธาตุลม ธาตุน้ำ การเจ็บป>วยที่เกิดขึ้นจากการเสียสภาวะสมดุลธาตุตPางเหลPานี้จะมี ๓ ลักษณะคือ ๑) การกำเริบหมายถึง คุณลักษณะของธาตุในรPางกายเพิ่มขึ้น ๒) หยPอน หมายถึง การลดลงของคุณลักษณะของ ธาตุใน ๓) พิการหมายถึง การเปลี่ยนแปลงผิดปกติไปจากธรรมดา ถFาไมPตFองการใหFเกิดความเจ็บป>วย จะตFองปรับ ความสมดลุ ในราP งกายเพอ่ื ใหFธาตุทำงานไดFตามปกติไมPแปรปวนไป แนวคิดที่ ๒ แนวคิดเรื่องไสยศาสตรB เปXนแนวคิดที่เกิดจากความเชื่อที่วPาในธรรมชาติมีสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์คุFมครองอยูP และอำนาจสิ่งศักดิ์สิทธ์ินี้จะสามารถทำใหFเกิดความเจ็บป>วยไดF เรียกวPาการเจ็บป>วยเกิดจาก อำนาจเหนือธรรมชาติ ผูFที่มีอำนาจนั้นเชื่อวPาเปXนวิญญาณหรือภูตผีป¢ศาจ ผีหรือวิญญาณเหลPานี้จะทำหนFาที่คุม ครองปกป¨องผูFปฏิบัติดีงามหรือถูกตFอง และจะลงโทษผูFละเมิดหรือหลบหลูPดูหมิ่น ภูตผีวิญญาณเหลPานี้จะสิ่งสถิต อยูPตามที่ตPาง ๆ เชPน สถิตอยูPตFนไมFก็เรียกวPา รุกขเทวดา ซึ่งการเรียกชื่อผีหรือวิญญาณเหลPานี้จะแตกตPางในแตPละ ภูมิภาคของละประเทศ เชPน ภาคเหนือ เรียกผีเจFานาย ภาคอีสาน เรียกผีปูตา ผีป>า ภาคกลาง เรียกผีเยFาผี เรือน เจFาที่เจFาทาง เปXนตFน การเกิดความเจ็บป>วยเกิดจากการหลบหลูPภูตผีป¢ศาจและวิญญาณเหลPานี้ แนวคิดมี อิทธิพลตPอความเจบ็ ปว> ยของชาวชนบทเปนX อยPางมาก แนวคิดที่ ๓ แนวคิดเรื่องโหราศาสตรB เปXนแนวคิดเชื่อสภาพแวดลFอมจักรวาลจะมีความสัมพันธB เกี่ยวขFองซึ่งกันและกัน ความเชื่อดังกลPาวเปXนไปตามวัฒนธรรมพราหมณB ซึ่งวิธีการทำนายความเปXนไปของ

โชคชตาราศรีของคนดFวยวิธีการคำนวนทางโหราศาสตรB อาจแสดงออกมาเปXนกราฟแสดงถึงความขึ้นลงของดวง ชะตา ผูFทำนายดวงชตาเรียกวPา หมอดู หรือหมอตำรา ซึ่งจะทำนายความเปXนไปในชีวิตของคน เมื่อเกิดการ เจ็บป>วยเกิดขึ้นจะทำนายไดFวPาอยูPในชPวงของดวงตก หรือดาวเคราะหB ถFาจะใหFหายหรือทุเลาลง ควรจะตFองทำ พธิ ีสะเดาะเคราะหหB รอื เสริมดวงชตาเปนX ตนF แนวคิดที่ ๔ แนวคิดที่เกิดจากการผสมผสานระหวPางแนวคิดพื้นบFานกับความเชื่อสมัยใหมPที่เชื่อ วาP ความเจบ็ ป>วยเกดิ จากเชือ้ โรค หรอื เกดิ จากอวัยวะสวP นหน่ึงสวP นใดทำหนาF ทีผ่ ดิ ปกติไป เปXนการนำแนวคิดด่ังเดมิ ของชาวบFานที่มีความเชื่อวPาที่การเจ็บป>วยเพราะดวงกำลังตก หรือถึงคราวเคราะหBทำใหFเกิดโรคขึ้น และสาเหตุที่ ป>วยเพราะมีเชื่อโรคเกิดข้ึนในรPางกายเปXนการนำแนวคิดผสมผสานกัน ซึ่งป_จจุบันพบแนวคิดประเภทนี้เปXนจำนวน มากการรักษาของคนในแนวคิดนี้คือ การรักษาแบบดั่งเดิม โดยบนบานศาลกลPาวตPอรองใหFหายจากการเจ็บป>วย แลFวจะถวายเครื่องเซPนท่สี ง่ิ ศักด์ิสทิ ธ์ิชอบหรือพอใจ พรอF มกันนนั้ ก็จะรกั ษาตัวตามการแพทยแB ผนป_จจบุ ันดFวย แนวคดิ เก่ยี วกับความเจบ็ ป>วยของแตPละบุคคลไมPควรตัดสนิ วPาแนวคิดใดถกู แนวคดิ ใดผิด ข้นึ อยกูP ับความ เชื่อของแตPละบุคคล บุคคลากรทีมสุขภาพควรสนใจความเชื่อหรือแนวคิดดังกลPาวของผูFใชFบริการอยPางลึกซึ้งเพื่อ เขFาใจถึงพฤติกรรมสุขภาพของแตPละบุคคล และเปXนแนวทางสPงเสริมพฤติกรรมที่ดีใหFดียิ่งขึ้นไปโดยพิจารณาเปXน รายบคุ คลไป ๓. การเปรยี บเทียบภาวะสุขภาพและความเจบ็ ปYวย จากวิถีชีวิตของบุคคลที่มีป_จจัยที่สPงเสริมใหFเกิดการเจ็บป>วยและเกิดการมีสุขภาพที่แข็งแรง จากพฤติกรรม การนอน พฤติกรรมการรับประทานอาหาร พฤติกรรมการออกกำลังกายหรือการดำเนินกิจกรรมสามารถสPงเสริม ใหFเกิดการมีสุขภาพที่ดีและความเจ็บป>วยซึ่งสามารถสรุปไดFวPา ป_จจัยพฤติกรรมสPวนบุคคลและสิ่งแวดลFอมเปXน ตัวกระตุFนใหFเกิดภาวะสุขภาพและการเจ็บป>วยที่แตกตPางกันของแตPละบุคคล ซึ่งปรากฎการณBสุขภาพสามารถหา เหตุผลของปรากฏการณBไดFจากสาเหตุของการกระทำของบุคคลอยPางมีเหตุมีผลบนเงื่อนไขของอายุ เพศ เงื่อนไข ทางการแพทยB สถานะทางสังคม การเขFาถึงบริการสุขภาพ (Svalastog, L.A., Donev, D., Kristoffersen, J., N., & Gajović, S., ๒๐๑๗, pp ๔๓๔) ซึ่งมีความสัมพันธBกับปรากฎการณBของบุคคล การรับรูFดFานสุขภาพหรือการ เจบ็ ป>วยขนึ้ อยูPกบั การกำหนดของบุคคล จากการศึกษาแนวคิดการเจ็บป>วยของซีเดลอินและซาลอท (Seidlein A-H., and Salloch S.,๒๐๑๙, pp ๓) กลPาววPา หลักการของภาวะเจ็บป>วยเกิดจากป_จจัยดFานสังคมเปXนหลักในการกำหนดการเจ็บป>วย การเกิดโรค และการป>วยทางดFานจิตใจตามมา จากหลักการดังกลPาว สPงผลเกิดภาวะยากลำบากตPอการดำเนินชีวิตตามบทบาท หนFาที่ในฐานะของผูFนำครอบครัวหรือสมาชิกของครอบครัว ซึ่งภาวะเจ็บป>วยจะสะสมจนทำใหFเกิดการเปXนโรคที่ใหF บุคคลากรทางการแพทยBใหFการรักษา และเกิดการป>วยทางดFานจิตใจตามมาในระหวPางการเกิดโรคและหลังการ

หายจากโรค ดังนั้นผูFเขียนจึงไดFทำการเปรียบเทียบความแตกตPางระหวPางบุคคลที่มีสุขภาพสมบูรณBกับความ เจ็บปว> ยดังตารางท่ี ๔.๑ ดงั นี้ ตาราง ๔.๑ การเปรียบเทยี บความแตกตาP งระหวาP งบคุ คลทม่ี ีสขุ ภาพสมบูรณBกบั ความเจ็บป>วย สขุ ภาพ เจ็บปYวย ๑. โครงสรFางอวยั วะภายในราP งกายทำงานเตม็ ๑. โครงสราF งอวยั วะภายในรPางกายทำงานไดF ความสามารถ ทำหนFาอยาP งสมบูรณB มีการสะสม ไมเP ต็มที่ หรอื มคี วามบกพรอP งในการสะสม อาหารและพลังงานท่ีเพยี งพอ อาหารและพลังงานของรPางกาย ๒. สามารถปรบั ตัวเปลีย่ นแปลง โตFตอบความไมP ๒. ปรบั ตัวไดFในวงจำกดั หรอื ไมสP ามารถ สมดุลส่งิ แวดลFอมทั้งภายในและภายนอกรPางกาย ปรับตวั ตอบโตตF อP สง่ิ แวดลอF มที่เปล่ยี นแปลง ๓. สามารถตอบโตสF ่ิงคุกคามกับชวี ติ หรอื สิง่ ทม่ี า ๓. ไมPสามารถตอบโตFสง่ิ ทมี่ าคกุ คามไดหF รอื รบกวน สามารถป¨องกันอนั ตรายไมใP หเF กิดข้ึน ไดไF มPเต็มท่ี หรอื ปรับตัวไมPเหมาะสม กอP ใหเF กิดอนั ตรายตPอราP งกายและจติ ใจไดF ๔. ผลของการปรับตวั ในสภาวะสมดลุ สิง่ แวดลอF ม ๔. การปรบั ตัวหรือการรักษาความสมดุล ภายในอยPใู นลักษณะคงที่ ไมเP ปลีย่ นแปลงและอยPู ตลอดเวลาทำงานอยPูในขอบเขตจำกดั และ ในขอบเขตเปนX มาตรฐาน เกดิ ความลFมเหลว ๕. การปรบั ตวั ประสบความสำเรจ็ ในดาF นการ ๕. เม่ือเกิดภาวะไมสP มดลุ ณ จดุ ใดจุดหนึ่ง ป¨องกนั การเกดิ โรค หรือซอP มแซมสวP นที่สกึ หลอ ในราP งกายอาจทำใหFราP งกายทำงานของสวP น อน่ื ไดFรับผลกระทบใหFเกิดความผิดปกตไิ ปดFวย ๖. สามารถดำรงชีวติ เจริญงอกงามถาP ยทอดสืบ ๖. การปรับตวั ไมปP ระสบผลสำเรจ็ ไมPวPาใน พนั ธB เกิดเปXนชนรุPนใหมตP Pอไป ระดบั ใดกต็ าม ทำใหFเกดิ ป_ญหาในการ ดำรงชวี ิต รวมถึงอาจไมสP ามารถดำรงชีวิตอยPู ตPอไป ทม่ี า : หทยั ชนก บัวเจริญ (๒๕๖๐ หนาF ๑๓๐) จากการเปรียบเทียบใหFเห็นถึงความแตกตPางระหวPางผูFที่มีสุขภาพแข็งแรง กับผูFที่มีโรคหรือเกิดการ เจ็บป>วยเกดขึ้นนั้นพบวPา การสPงเสริมสุขภาพและการป¨องกันการเกิดโรคเปXนสิ่งสำคัญที่สุด กลPาวคือ การท่ี บุคคลจะดำรงชีวิตอยูPไดFอยPางปกติสุขและมีคุณคPาตPอสังคม จะตFองมีสุขภาพทางดFานรPางกายและจิตใจอยูPในระดับ ที่สมบูรณB เมื่อใดก็ตามที่รPางกายเกิดโรค ของอวัยวะจะเปลี่ยนแปลงไปตามระดับความรุนแรงของพยาธิสภาพนั้น

และจะทำหนFาที่ไมPไดFตามปกติ สภาพรPางกายจะอPอนแอลง ไมPสามารถปฏิบัติภาระกิจไดF ผลที่เกิดจากการ เจบ็ ป>วยกจ็ ะกระทบตPอ ครอบครวั การดำเนนิ ชวี ติ เศรษฐกิจ และสงั คมเปXนอยPางมาก มโนทศั นเ: กี่ยวกบั คน สขุ ภาพ สง่ิ แวดลอ% ม และการพยาบาล กPอนจะทำความเขFาใจมโนทัศนBทางการพยาบาล ผูFเรียนตFองมีองคBความรูFพื้นฐานของการพยาบาลดFวยการ ทำความเขFาใจนิยามศัพทBพื้นฐานการเรียนรูFศาสตรBทางการพยาบาล และนิยามของมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สง่ิ แวดลFอม และการพยาบาล โดยมีรายละเอียดดงั น้ี ๑. มโนทัศนJหรือมโนมติ ( Concept ) หมายถึง ความคิดที่เปXนนามธรรม หรือภาพรวมของ ปรากฏการณB หรือปรากฎการณBความจริงในเหตุการณB ซึ่งมโนทัศนBเปXนความคิดตามระดับจากมากไปหานFอย เริ่ม จากความคิดเชิงนามธรรมมากจับตFองไมPไดFจนถึงความคิดเชิงนามธรรมนFอยจับตFองไดF หรือจากวัตถุที่สังเกตไดF โดยตรงไปจนถึงวตั ถทุ ี่สังเกตไมเP หน็ ยกตัวอยPางดังตารางที่ ๔.๒ ตาราง ๔.๒ การเปรยี บเทยี บความแตกตาP งระหวาP งมโนมตเิ ชงิ นามธรรมมากและเชงิ นามธรรมนFอย ปรากฎการณ/J เหตุการณJจรงิ ความคดิ เชิงนามธรรมมาก ความคิดเชงิ นามธรรมน2อย (จับตอ2 งไมLได2) (จบั ต2องได)2 ปรากฎการณดB าF นความสุข ความฝน_ วาP สุขสมหวัง ชวี ติ ไมมP ีเรือ่ ง รอยยม้ิ แววตามคี วามสุข รอF นใจ มเี งินทองรำ่ รวย ไมPมหี นีส้ นิ มีเงนิ เดอื นใชไF มกP Fยู มื ใคร ปรากฏการณBดFานทอี่ ยอPู าศัย บาF นทรงยโุ รป มสี ระวPายน้ำ มี บาF นที่ซ้อื ดFวยเงินของตนเอง หFองนอนหลายหอF งและมีความเปนX คอนโดขนาดอยูคP นเดียว มีพ้ืนที่ สวP นตวั มีคนรบั ใชF สวP นกลางใชFรPวมกัน ปรากฎการณดB าF นการเจบ็ ปว> ย เจบ็ ป>วยใสPเครื่องชวP ยหายใจไมรP Fสู ึกตวั เจบ็ ป>วยใสเP ครอื่ งใหFออกซเิ จนทาง เรียกไมPต่นื ไมตP อบสนองตPอการ จมูก พูดคยุ ไดF ส่ือสารไดวF PาตFองการ เจ็บป>วย คาดเดาไมไP ดFวาP ตFองการสิ่งใด สง่ิ ใด ตอบสนองตอP ความเจ็บปวด ปรากฎการณBของบุคคลทีถ่ กู จิตใจมคี วามกังวลใจกลวั ถูกจบั ไดF ไมP ทาP ทางลุกลีล้ ุกลน ไมPสบตา ตอบ กลPาวหาวาP ขโมยของ แสดงออกทางสหี นาF ทPาทาง ตอบ คำถามไมเP ตม็ เสยี ง เหงื่อออกทฝ่ี า> คำถามทกุ อยาP งดFวยความปกติ มอื ปรากฎการณกB ารผPาตดั ไสตF ่งิ ผปูF ว> ยคดิ วาP ภายในทFองไสFตง่ิ แตกมี ผปFู ว> ยไดรF บั แจงF จากแพทยหB ลัง หนองและทำใหFเกดิ การติดเชอ้ื เขาF สูP ผPาตัดวาP ไสFติง่ ยังไมแP ตกไมมP หี นอง กระแสเลอื ดสงP ผลใหFมไี ขสF ูง แตจP ะมีไขF ยาลดไขแF ละยาฆาP เชือ้ สามารถลดอาการอักเสบไดF ๗ วนั ท่มี า : หทยั ชนก บัวเจรญิ (๒๕๖๐ หนาF ๑๕๐)

๒. กระบวนทัศนJ (Paradigm) หมายถึง ชุดความคิด หรือชุดมโนทัศนB หรือคPานิยม หรือ การ เขาF ใจ การรับรูF และปฏิบตั ิตPอบุคคลจนเกดิ เปXนแบบแผนทางความคิดนำใชใF นการจดั การตนเองสูPการปฏบิ ตั ิจรงิ กระบวนทัศนBของสาขาวิชาพยาบาลศาสตรBเปXนความเชื่อพื้นฐานเกี่ยวกับธรรมชาติของมนุษยB สิ่งแวดลFอม และสุขภาพ ซึ่งปรากฎการณBธรรมชาติของมนุษยBนั้นตามแนวคิดของนักปรัชญาโทมัส คุน ไดFกลPาววPา ประสบการณBในแตPละชPวงวัยของมนุษยBมีโอกาสเจอปรากฏการณBทางวิทยาศาสตรBและการเปล่ียนแปลงของ ปรากฎการณBอยPางหลากหลาย ซึ่งปรากฎการณBทางวิทยาศาสตรBเปXนหัวใจสำคัญของการพัฒนาทฤษฎีเนื่องจาก สามารถวิเคราะหBความเปXนเหตุเปXนผลที่พิสูจนBไดF สPงผลใหFเกิดการพัฒนาเครื่องมือการทำงานพยาบาล และเกิด การใหFคุณคPาของการพยาบาลไดFหลากหลายขึ้นอยูPกับปรากฎการณBและการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจนไดFรับการ แกFไขชุดของความคิด หรือคPานิยม การเขFาใจ การรับรูFตPอการพยาบาลจนสามารถนำใชFไดFเปXนการพยาบาลใน ปรากฎการณปB _จจบุ นั (Bird, A., ๒๐๐๕, pp ๒๙๕.) ยกตัวอยPางดังตารางที่ ๔.๓ ตาราง ๔.๓ ตวั อยาP งกระบวนทศั นB ปรากฎการณJ/เหตุการณจJ รงิ กระบวนทศั นJ (ชดุ ความคดิ ) กระบวนทศั นชB ดุ ท่ี ๑ : เชื่อวPา มนษุ ยBเปนX สิ่งมชี ีวิตทมี่ ีความกระตอื รอื รนF มีปฏิสมั พนั ธBกบั สง่ิ แวดลFอม สขุ ภาพคอื มุมมองเก่ยี วกบั มากกวPาที่จะตอบสนองตPอสิง่ แวดลFอม การดำเนินชวี ิตเปล่ยี นแปลงไปตาม อวยั วะและการเปลย่ี นแปลง โครงสราF งของส่ิงมชี ีวิตทีไ่ มPสามารถทำนายไดF พฤติกรรมท่ีเกดิ ข้ึนของมนุษยB ทางโครงสรFางของสิ่งมีชีวติ อธิบายไมPไดF เชนP การเจบ็ ป>วยเกดิ จากการที่อวยั วะในรPางกายเส่ือมสภาพ และไมทP ำงาน กระบวนทัศนชB ดุ ที่ ๒ : เชอื่ วPา มนษุ ยBจะมีการตอบสนองตPอเมอื่ ถูกกระตนFุ จากส่งิ เรFาภายนอก พฤติกรรม สุขภาพคอื การมองแบบแยก คือการตอบสนองตอP สงิ่ เรFา มองทุกอยPางของมนุษยBเปXนสPวนๆ และสามารถ สวP นที่มีระบบกลไกแบบ ลดสวP นไดF เชPน มนษุ ยBที่เสียชีวติ เนอ่ื งจากอายุที่มากข้ึน อวัยวะทำงานหนัก เครือ่ งจักร รับประทานอาหารไมPเพียงพอ การนอนพกั ผPอนนFอย สงP ผลทำใหเF กดิ การ เจบ็ ปว> ยและเสยี ชวี ิตในทส่ี ุด กระบวนทัศนBชดุ ที่ ๓ : เช่ือวPา มนุษยBมีการเปล่ยี นแปลงเกิดข้นึ ภายในของตนเอง เปXนธรรมชาติของชวี ติ ที่ สุขภาพคือ ความสามารถและ เกดิ ข้ึนและเกดิ การเปล่ยี นแปลงอยPางตอP เนอ่ื ง ดังนนั้ แตPละบคุ คลจะอยใูP น ศักยภาพในเปลย่ี นแปลง ภาวะเปลีย่ นผาP นอยเPู สมอและมนษุ ยBมีศักยภาพในการจดั การใหFอยรPู อดกบั การเปลยี่ นแปลง เชPน มนุษยBจะมีการเจรญิ เตบิ โตเปนX ไปตามวยั จากวัยเดก็ วัยรุPน วัยผูFใหญP และวัยชรา และเทคโนโลยใี นป_จจบุ นั สามารถทำใหเF กิดการ ชะลอวยั ไดFจนถึงระดบั ยีนสB

ปรากฎการณ/J เหตุการณจJ รงิ กระบวนทศั นJ (ชดุ ความคิด) กระบวนทัศนชB ดุ ท่ี ๔ : เช่ือวาP มนษุ ยเB ปXนผลรวมขององคBประกอบความเปนX มนุษยBทางดFานราP งกาย จติ ใจ สขุ ภาพคอื องคBรวม สังคมและจิตวญิ ญาณทม่ี ปี ฏสิ ัมพันธกB บั สิง่ แวดลFอมภายนอกโดยปรบั ตวั เขFา หาหรอื พยายามควบคมุ สงิ่ แวดลFอมน้นั เชนP การเจ็บปว> ยของมนุษยBเกิดจาก การที่รPางกายเสอ่ื มสภาพตามวัย หากจติ ใจไมPเขมF แขง็ ไมPมคี รอบครวั สนบั สนุน ไมPมีสิง่ ยดึ เหนย่ี วทางจติ ใจจะทำใหมF นุษยBไมสP ามารถตPอสกูF บั การ รักษาโรคและเกิดการเจ็บปว> ยในทสี่ ดุ กระบวนทัศนชB ุดท่ี ๕ : เชอ่ื มนุษยBดำเนินชีวิตบนความจริงหลายมิติและหลากหลายบริบท การ วาP สขุ ภาพคอื ปฏิสัมพนั ธBและ เปลี่ยนแปลงของสุขภาพมาจากป_จจัยสาเหตุหลาย ๆ ป_จจัยที่อาจมี การบูรณาการ ความสัมพันธBกัน ความสัมพันธBของสิ่งตPาง ๆ มีลักษณะเปXนเหตุเปXนผลซ่ึง กันและกัน และการพัฒนาความรูFทางการพยาบาลจะศึกษาไดFใน ปรากฏการณBที่สังเกตไดFและปรากฏการณBที่ไมPไดFแสดงออกมาใหFเห็นความ เชื่อมโยงและสอดคลFองกัน เชPน การเจ็บป>วยของมนุษยBเกิดจากป_จจัย ทางดFานพฤติกรรมของตนเอง ป_จจัยดFานสิ่งแวดลFอมที่สPงเสริมใหFเกิดการ เจ็บป>วยเร็วขึ้น หากตFองการปรับชุดความคิดในการดูแลสุขภาพตFองปรับ การรับรูFที่เกี่ยวกับป_จจัยที่เปXนสาเหตุของการเจ็บป>วยที่อธิบาย ความสัมพนั ธตB อP กัน ทีม่ า : หทัยชนก บวั เจรญิ (๒๕๖๐ หนาF ๑๕๔) ๓. อภิกระบวนทัศนJทางการพยาบาล (Metaparadigm of nursing) หมายถึง ความคิดท่ี อธิบายปรากฎการณBหรืออธิบายขอบเขต ปรากฎการณBที่นPาสนใจของวิชาชีพพยาบาล บนองคBความรFู ๔ ลักษณะที่ สัมพันธBกนั กบั ปรากฎการณนB น้ั คอื ๓.๑ มนุษยB หมายถึง ความเปXนป_จเจกบุคคล วัฒนธรรม ครอบครัว ชุมชน หรือกลุPมคน หรือคน ซ่ึงมสี วP นรPวมในทางการพยาบาล ๓.๒ สิ่งแวดลFอม หมายถึง สิ่งที่เปXนอยูPในตัวบุคคลทั้งภายในภายนอก รวมทั้งศาสนา วัฒนธรรม สงั คม นโยบาย เศรษฐกจิ ที่มีความสมั พันธBกบั สุขภาพของมนษุ ยB ๓.๓ สุขภาพ หมายถึง กระบวนการของคนในขณะที่มีชีวิตอยูPหรือใกลFตาย ในขณะที่มี สขุ ภาพแขง็ แรง มีความเสย่ี งตอP สขุ ภาพ เจ็บป>วย หรือวาระสุดทาF ยของชวี ติ ๓.๔ การพยาบาล หมายถึง การปฏิบัติการโดยพยาบาล ซึ่งเกี่ยวขFองกับมนุษยB และ เกยี่ วขอF งกบั เปา¨ หมายหรอื ผลลัพธขB องการปฏบิ ตั ิ

ฟอรBเซ็ท (Fawcett, ๑๙๙๓, pp ๕๔) กลPาววPา อภิกระบวนทัศนBทางการพยาบาล หมายถึง มโนมติหรือมโนทัศนBสากลที่อธิบายปรากฎการณBที่สนใจในวิชาชีพเปXนประโยคที่แสดงความสัมพันธBระหวPางมโมติ หรือมโนทัศนB เปXนสPวนที่เปXนนามธรรมที่สุดขององคBความรูFทางการพยาบาลและควรมีลักษณะคือ บอกถึงความ แตกตPางของขอบเขตความรูFแตPละวิชาชีพ รวมปรากฏการณBที่สนใจในวิชาชีพไวFดFวยกัน มีความคิดเห็นที่เปXนกลาง และมขี อบเขตเนือ้ หาสาระที่เปXนสากล อภิกระบวนทัศนBทางการพยาบาล เปXนกรอบขอบเขต หรือโครงสรFางทางความคิดหรือมโนมติ หรือมโนทัศนBในภาพรวมกวFาง ๆ ของศาสตรBสาขาทางการพยาบาล ซึ่งจะประกอบดFวย มโนมติหรือมโนทัศนBของ ศาสตรBสาขานั้น ๆ รวมทั้งมีการกำหนดลักษณะความสัมพันธBระหวPางมโนมติหรือมโนทัศนBเหลPานั้นดFวย ซึ่งมโนมติ หรือมโนทศั นหB ลักทเี่ ปนX องคปB ระกอบของกระบวนทศั นใB นศาสตรสB าขาทางการพยาบาล จะตFองมลี ักษณะดังน้ี ๑. มโนมติหรือมโนทัศนBจะตFองกวFางพอที่จะครอบคลุมถึง ความรูFและปรากฏการณBทางการ พยาบาลทั้งหมดซง่ึ มีความแตกตPางจากศาสตรBสาขาวชิ าชีพอ่นื ๒. มโนมติหรือมโนทัศนBเหลPานี้จะตFองไดFรับการยอมรับในวิชาชีพ วPาเปXนแกPนหรือสาระองคB ความรูใF นศาสตรBทางการพยาบาลอยPางแทจF ริง ๓. มโนมตหิ รอื มโนทศั นเB หลาP นี้จะตFองไมPมีความซำ้ ซอF นกนั ๔. มโนมติหรอื มโนทัศนเB หลPานตี้ FองมีความเปXนสากลทงั้ ขอบเขตและเนอ้ื หา ๕. การพัฒนาองคBความรูFของศาสตรBทางการพยาบาลจะอยูPภายใตFขอบเขตของมโนมติหรือ มโนทัศนB ๔. ทฤษฎีทางการพยาบาล ( Nursing Theory) หมายถึง ชุดของขFอความที่บPงบอก ความสัมพันธBของมโนมติหรือมโนทัศนBทางการพยาบาล เพื่อบรรยาย อธิบายทำนายหรือควบคุมปรากฏการณB ทางการพยาบาลที่มุPงอธิบายธรรมชาติของคน สิ่งแวดลFอมที่มีอิทธิพลตPอบุคคล ภาวะสุขภาพ ความเจ็บป>วยของ บุคคลโดยมีเป¨าหมายของการพยาบาลและกิจกรรมการพยาบาลโดยเปXนองคBความรูFเฉพาะสาขาวิชาชีพที่ไดFรับการ ยอมรับและนำไปเปนX แนวทางปฏิบัติ ทฤษฎีทางการพยาบาลสามารถแบPงเปนX ๓ ประเภทคือ ๔.๑ ทฤษฎีการพยาบาลตามคุณลกั ณะการนำใชF ประกอบดวF ย ๑) ทฤษฎีเชิงนิรนัย ( Deductive nursing theories ) เปXนการพัฒนาทฤษฎีจากการนำ ศาสตรBอื่นมาสังเคราะหB จัดระบบหรือขยายมโนมติเดิมใหFเกิดเปXนมโนมติใหมP ซึ่งทฤษฎีทางการพยาบาลเชิงนิรนัย นี้ มีหลายทฤษฎีเชPน ทฤษฎีการพยาบาลของคิง ทฤษฎีการพยาบาลของรอย ทฤษฎีการพยาบาลของนิวแมน ทฤษฎกี ารพยาบาลของไลนงิ เจอรB ทฤษฎีการพยาบาลของวัทสนั ๒) ทฤษฎีเชิงอุปนัย ( Inductive nursing theories ) เปXนการพัฒนาทฤษฎีที่เกิดจาก การปฏิบตั ิการพยาบาลมาประมวลเพ่ือสรุปเปXนทฤษฎี

๔.๒ ทฤษฎีการพยาบาลตามจดุ มุPงหมายในการนำไปใชปF ระกอบดวF ย ๑) ทฤษฎีระดับบรรยาย (Descriptive theory) เปXนทฤษฎีหรือขFอความที่อธิบายถึงมโน มติ เหตกุ ารณB สถานการณหB รือปรากฎการณBทบ่ี Pงชีถ้ งึ ความหมาย คุณลักษณะ องคBประกอบ ของแตPละมโนมติ ๒) ทฤษฎีระดับองคBประกอบสัมพันธB ( Factor – relating theory )เปXนทฤษฎีที่อธิบาย ความสัมพันธขB องมโนมตติ ั้งแตP ๒ มโนมติ หรอื ๒ ปรากฏการณBขน้ึ ไป ๓) ทฤษฎีระดับทำนาย (Predictive theory) เปXนทฤษฎีที่อธิบายความสัมพันธBของมโน มติต้ังแตP ๒ มโนมติ หรือ ๒ ปรากฏการณขB น้ึ ไป แลวF สามารถทำนายวาP จะเกดิ มโนมติใหมPเพ่มิ ข้ึนไดF ๔) ทฤษฎีระดับควบคุมหรือปฏิบัติการ (Control Prescriptive theory) ทฤษฎีที่มีความ เฉพาะเจาะจงในแตPละสถานการณB สามารถระบุความสัมพันธBระหวPางมโนมติ ทำนายผลที่เกิดขึ้นและควบคุมผลที่ จะเกิดขึ้นใหFเปนX ไปในทศิ ทางทต่ี อF งการ อาจมีมโนมตทิ ี่จะเกดิ ขึน้ ไดF ๔.๓ ทฤษฎกี ารพยาบาลตามระดับความเปนX นามธรรมของทฤษฎี ประกอบดวF ย ๑) ทฤษฎีอภิทฤษฎี (Meta – theory) เปXนลักษณะที่เกี่ยวกับปรัชญาและวิธีสรFางทฤษฎี เปXนทฤษฎีที่มีเป¨าหมายของกระบวนการสรFางทฤษฎีจะมีจุดเนFนที่การตั้งคำถามเชิงปรัชญาวิธีการสรFางทฤษฎีและ กระบวนการวิเคราะหB วิพากษBและหลักเกณฑBในการประเมินทฤษฎี ซึ่งจะใชFเปXนหลักในการวิเคราะหBชนิดและ วตั ถปุ ระสงคขB องทฤษฎี มคี วามเปนX นามธรรมสูง ๒) ทฤษฎีระดับกวFาง (Grand theory) เปXนทฤษฎีที่ที่มีความเปXนนามธรรมสูงกำหนด กรอบแนวคิดที่กวFางหรือเปXนแบบจำลองมโนมติที่ครอบคลุมเนื้อหาสาระที่กวFางแตPจะนำไปทดสอบโดย กระบวนการทางวิทยาศาสตรBไดFยากเนื่องจากมีความเปXนนามธรรมสูงแตPก็สามารถนำไปเปXนแนวทางการปฏิบัติ และเปXนแนวทางในการสรFางองคBความรูFในระดับรองลงมาไดFดี เชPน ทฤษฎีการดูแลตนเองของโอเรม ทฤษฎีการ ปรับตัวของรอย ทฤษฎีการดแู ลเอ้ืออาทรของวทั สัน ๓) ทฤษฎีระดับกลาง ( Middle Rang theory ) เปXนทฤษฎีที่มีขอบเขตเนื้อหาสาระ แคบลงและ มีจำนวนมโนทัศนBนFอยกวPาทฤษฎีระดับกวFาง ทฤษฎีระดับกลางเกิดจากการศึกษาวิจัยสามารถนำไปใชF อFางอิงและขยายตPอไดF ทดสอบไดF นำไปเปXนหลักในการปฏิบัติชัดเจนขึ้น เชPน ทฤษฎีการสPงเสริมสุขภาพของเพน เดอรB ( Pender’s Health Promotion Theory ) ๔) ทฤษฎีระดับปฏิบัติ (Practice theory) เปXนทฤษฎีที่มีความซับซFอนนFอยที่สุด เปXน ชุดขFอความเชิงทฤษฎีที่เกิดจากการทดสอบสมมติฐานในปรากฎการณBใดปรากฎการณBหนึ่ง มีเนื้อหาสาระและ จำนวนมโนมติไมPมาก สามารถทดสอบไดFงPาย และนำไปใชFในการปฏิบัติการพยาบาลไดFโดยตรงและคาดผลที่จะ เกดิ จากการปฏิบัตไิ ดF

๕. มโนทัศนJเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดล2อม และการพยาบาล นักทฤษฎีทางการพยาบาลไดFพัฒนาชุด ความคิดจากองคBความรูFพื้นฐานตามปรัชญาความเชื่อหรือกระบวนทัศนBดFานสุขภาพที่แตกตPางกัน จึงทำใหFนัก ทฤษฎีทางการพยาบาลตPางกำหนดนิยามคำวPา มโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และการพยาบาลที่ แตกตPางกัน ซึ่งผูFเขียนไดFทำการวิเคราะหBและสรุปมโนทัศนBเกี่ยวกับคน สุขภาพ สิ่งแวดลFอม และการพยาบาล โดย มรี ายละเอยี ดดังนี้ ๕.๑ มโนมติเกี่ยวกับคน หมายถึง ความคิดเชิงนามธรรมที่อธิบายเกี่ยวกับคุณลักษณะของบุคคล ที่ บPงบอกถึงความเชื่อและความเขFาใจในตัวบุคคลนั้นเปXนพื้นฐานสูPการปฏิบัติการพยาบาล จากการรวบรวมแนวคิด ของนักทฤษฎีการพยาบาลเกี่ยวกับความคิดเชิงนามธรรมตPอบุคคลจะมีความแตกตPางกันตามปรัชญาความเชื่อของ การพัฒนาทฤษฎีการพยาบาลและพื้นฐานการศึกษาของนักทฤษฎีการพยาบาลเชPน เชื่อวPา คนมีมิติที่แตกตPางท้ัง ดFานรPางกาย จิตใจ อารมณB และสังคม หรือเชื่อวPา คนเปXนสิ่งมีชีวิตที่มีการพัฒนาการตั้งแตPแรกเกิด วัยเรียน วัยรุPน วัยกลางคน วัยชรา หรือเชื่อวPา คนมีฐานะเปXนระบบเปŸด มีปฏิสัมพันธBกับสิ่งแวดลFอมเปŸดรับตPอสิ่งเรFาหรือป_จจัยที่ จะสPงผลใหFคนเกิดการเปลี่ยนแปลงและพรFอมกับการปรับตัวตPอสิ่งเรFาหรือการเปลี่ยนแปลงนั้น หรือเชื่อวPา คนคือ ฐานะองคBรวม โดยประกอบดFวย รPางกาย จิตใจ จิตสังคม และจิตวิญญาณซึ่งการปฏิบัติการพยาบาลตFองมองความ เชื่อมโยงของแตPละองคปB ระกอบใหสF อดคลFองกัน ยกตัวอยPางเชPน คนคือฐานะองคJรวม : คนมีมิติตPาง ๆ ประกอบกัน แตPละมิตินั้นตPางมีอิทธิพลตPอ พฤติกรรมการดูแลสุขภาพอนามัยของบุคคลทั้งสิ้น พยาบาลวิชาชีพจึงจำเปXนตFองรวบรวมขFอมูลเกี่ยวกับคนในมิติ ทางดFานรPางกาย มิติทางดFานจิตใจ มิติทางดFานอารมณB และมิติทางดFานสังคม เพื่อนำขFอมูลไปวางแผนกPอนการไป ปฏิบัติการพยาบาล และออกแบบการปฏิบัติการพยาบาลใหFเหมาะสม รวมถึงการประเมินผลการปฏิบัติ สามารถ อธบิ ายท่ีละมิติไดFวาP ๑) มิติทางดFานรPางกาย (Physical dimension) การเจริญเติบโตและการพัฒนาของ บุคคลในแตPละชPวงวัยนั้น บุคคลนั้นจะมีสPวนประกอบมาจากยีนสB ป_จจัยที่เปXนภูมิหลังแตกตPางกัน เชPน อายุ ระดับการเจริญเติบโต พัฒนาการ เชื้อชาติ และเพศที่แตกตPาง พฤติกรรมการดูแลเอาใจใสPตPอสุขภาพป_จจัย ภายในที่จะตอบโตFตPอภาวะคุกคามภายนอกแตPละบุคคลก็มีความแตกตPางกัน อาทิเชPน วัยทารกหรือวัยเด็กรPางกาย ยังไมPตอบสนองตPอสิ่งที่มากระตุFนรPางกายไดFเต็มที่เมื่อสิ่งที่มากระทบรPางกายไมPสามารถปรับสภาพไดFทัน อาจทำใหF เกิดความเจ็บป>วยไดFงPาย ผูFสูงอายุ อวัยวะภายในรPางกายเริ่มเสื่อมสภาพลง ภูมิคุFมกันตFานทานการเปลี่ยนแปลงตPอ อากาศและสิ่งแวดลFอมลดลง เสี่ยงตPอความเจ็บป>วยไดFงPายจากอุบัติเหตุผลัดตกหกลFม โรคประจำตัวหรือโรค เรอื้ รงั ของผสูF ูงอายมุ ักจะเกิดโรคแทรกซFอนไดงF Pาย ราP งกายไมPแข็งแรงจึงนำมาสPูความเจ็บป>วยและถงึ แกกP รรม ๒) มิติทางอารมณB (Emotion dimension) รPางกายและจิตใจมีปฏิสัมพันธBซึ่งกันและกัน และมีอิทธิพลตPอสุขภาพและความเจ็บป>วย ความเครียดของบุคคลที่เกิดขึ้นตลอดระยะเวลาที่ยาวนาน จะสPงผล

ถึงระบบการทำงานตPาง ๆ ของรPางกาย เชPน กPอนจะเขFาหFองสอบนักศึกษาบางคนจะมีอาการทFองเดิน ผูFชายที่ เกิดความเครียดหรือความกังวลจะสูบบุหรี่มากขึ้น และบุคคลที่เครียดเปXนเวลานานจะเกิดโรคแผลในกระเพาะ อาหารไดF นักศึกษาทางการพยาบาลผูFสรFางทฤษฎีการปรับตัว ไดFดังกลPาว มนุษยBเปXนหนPวยเดียว (Unified whole) ไมPอาจแยกรPางกาย และจิตใจไดF เมื่อใดก็ตามมีสิ่งที่มากระทบโดยตรงทางดFานรPางกาย หรือกระทบ จิตใจเพียงอยPางใดอยาP งหนงึ่ พฤติกรรมการตอบสนองรPวมราP งกายกับจิตใจเสมอ ๓) มิติทางดFานสังคม (Social dimension) ธรรมชาติของมนุษยBนั้นเกิดมาและ ดำรงชีวิตอยูPทPามกลางสิ่งแวดลFอมที่แตกตPางกัน ป_จจัยทางดFานสังคมที่มีผลตPอสุขภาพครอบคลุมทั้งสิ่งแวดลFอม ภูมิอากาศ วัฒนธรรม ประเพณี คPานิยม เศรษฐกิจ รวมถึงบุคคลที่อยูPรอบขFางในสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลง ถFา บุคคลไมPสามารถปรับตัวไดFทำใหFเกิดความเครียดและการมีชีวิตอยูPในสังคมจะเปXนไปดFวยความยากลำบาก ไมP สามารถตPอสูFและเผชิญตPอความเครียดและคุกคามตPอชีวิตไดF ผลที่เกิดจากไมPสามารถปรับตัวหรือกFาวทันตPอการ เปลี่ยนแปลง จะกPอใหFเกิดป_ญหาดFานจิตใจ และการเจ็บป>วยดFานรPางกาย ทั้งนี้บุคคลที่อยูPในสังคมที่มีแบบ แผนการดำรงชีวิตแตกตPางกัน เชPน ผูFที่เจริญเติบโตในชุมเมืองซึ่งชีวิตตFองมีการแขPงขันสูงมีผลตPอแบบแผนการ รับประทาน เชPน อาหารมื้อเชFามักเปXนอาหารเรPงดPวน คือ กาแฟ ขนมป_ง ไขPดาว ดังนั้นคนกลุPมนี้จะมีโอกาส เปนX โรคอวF น นำ้ หนักตัวเกิน โรคหัวใจและหลอดเลอื ดสมองไดมF ากกวาP กลPมุ คนทอ่ี ยPูในชนบท ๕.๒ มโนมติเกี่ยวกับสุขภาพ หมายถึง ความคิดเชิงนามธรรมที่อธิบายเกี่ยวกับคุณลักษณะของ สุขภาพที่มีความสมบูรณBของการดำรงชีวิตที่สมบูรณBทั้งทางดFานรPางกาย จิตใจ จิตสังคม และจิตวิญญาณ มีความ เชื่อมโยงกันอยPางสมดุล (พระราชบัญญัติสุขภาพแหPงชาติ, ๒๕๕๐, หนFา ) ทั้งนี้สุขภาพยังเปXนความเชื่อในดFาน ความตPอเนื่องของสุขภาพและความเจ็บป>วย หรือความสัมพันธBของสิ่งแวดลFอมกับสุขภาพที่ดีและสPงผลทำใหFเกิด การเจ็บป>วยและสPงผลกระทบตPอสุขภาพ โดยนักทฤษฎีการพยาบาลตPางกำหนดขFอบPงชี้ภาวะสุขภาพใหFไดFชัดเจน โดยระบุวPา สุขภาพเปXนไปตามธรรมชาติตามรPางกายมนุษยBท่ีตFองทำใหFเกิดภาวะสมดุลภายในรPางกายใหFอยูPใน เกณฑมB าตราฐานหรอื คงที่ (Homeostasis or Steady state) และพยายามท่จี ะปรบั การเปลยี่ นแปลง ท่ีเบีย่ งเบน ไปจากเกณฑBมาตราฐานใหFกลับมาอยูPในสภาวะปกติเสมอ ถFาไมPมีการปรับตัวจะทำใหFเกิดการเปลี่ยนแปลงไปตาม อิทธิพลตPอสิ่งคุกคาม หากสภาวะของรPางกายไมPอยูPในสภาพสมดุล รPางกายจะปรับตัวและควบคุมการทำงานของ ตนเองโดยอตั โนมตั ิดFวยวิธีการทแี่ ตกตาP งกนั เพ่ือใหFรกั ษาความสมดลุ ของชีวิตไวF ยกตวั อยPางเชPน สุขภาพคือความตLอเนื่องของสุขภาพและความเจ็บปYวย : ในกรณีที่ระบบการทำงานของ รPางกายเปลี่ยนไป กลไกลทำงานของอวัยวะถูกกระตุFนใหFกลับมาทำงานอยPางปกติ เชPน เมื่อโลหิตไปเลี้ยงเนื้อเยื่อ สมองลดลง สมองประสาทจะถูกกระตุFนใหFกลFามเนื้อหัวใจบีบตัวแข็งแรงขึ้น เพื่อสPงเลือดไปเลี้ยงสมองใหFเพียงพอ ถFากลไกลการทำงานไมPไดFมาตรฐาน เซลลBที่ทำหนFาที่จำแนกการรับรูFและตอบสนองตPอการเปลี่ยนแปลงตาม อัตโนมัติจะเรPงการทำงานเพื่อใหFเขFาสูPระบบปกติ ระบบการควบคุมนี้เรียกวPา ระบบการควบคุมขFอมูลยFอนกลับ

(Feedback control) รPางกายจะจัดสรรคBหนFาที่ใหFเซลลB และอวัยวะที่เกี่ยวขFองทำหนFาที่โดยเฉพาะประสาน เชื่อมโยงกันอยPางสอดคลFองและกลมกลืน หากรPางกายไดFรับการรบกวนสภาวะสมดุลเฉพาะแตPละอยPาง จะ กPอใหFเกิดการกระตุFนการเปลี่ยนแปลงเปXนกลไกลการรักษาความสมดุลเฉพาะ ความตPอเนื่องของสุขภาพและความ เจ็บป>วย รPางกายและจิตใจของมนุษยBนั้นรวมกันเปXนหนึ่งเดียวหรือเปXนองคBรวม เมื่อใดที่ทำหนFาที่ภายในรPางกาย เบี่ยงเบนไปจากภาวะปกติยPอมสPงผลจิตใจดFวยเสมอและในทำนองเดียวกันเมื่อใดที่จิตใจเศรFาหมอง วิตกกังวลหรือ ความเครียดยPอมสPงผลถึงความไมPสุขสบายทางรPางกายดFวยเสมอ ดังนั้นความเจ็บป>วยไมPเกิดขึ้นกับรPางกายหรือ จิตใจอยPางใดอยPางหนึ่งจะสPงผลซึ่งกันและกัน บุคคลที่มีสุขภาพรPางกายแข็งแรงสมบูรณBอยPางมีสภาพจิตใจที่มี ความสุข และในทำนองเดียวกันจิตใจที่มีสุขจะสPงผลใหFสุขภาพรPางกายกระฉับกระเฉง แข็งแรง และสมบูรณBไดF เชPนเดียวกัน ๕.๓ มโนมติเกี่ยวกับสิ่งแวดล2อม หมายถึง ความคิดเชิงนามธรรมที่อธิบายเกี่ยวกับทุกสิ่งที่อยูP รอบตัวคนสามารถมองเห็นไดF และมองเห็นไมPไดF โดยทุกสิ่งที่อยูPรอบตัวคนจะมีความสัมพันธBและเชื่อมโยงกับคน โดยทุกสิ่งทอ่ี ยูรP อบตวั จะชPวยสPงเสรมิ คนใหFมีส่งิ ทด่ี ี หรืออาจจะสนบั สนนุ คนใหFมีสงิ่ ทอี่ ยรPู อบตัวไมPดไี ดF ยกตวั อยPางเชนP องคBการอนามัยโลก (WHO, ๒๐๑๙, pp ๑๐) ไดFกำหนดวPา ภาระของโรคที่เกิดขึ้นจาก สิ่งแวดลFอมมีดงั นี้ สงิ่ แวดลFอมกPอใหเF กดิ ผลดีขึน้ ตPอสุขภาพโดยผลการศึกษาพบวPา รFอยละ ๒๓ ของจำนวนผูเF สียชีวติ ทั่วโลกสามารถป¨องกันไดFดFวยการสรFางวิ่งแวดลFอมที่ดี จำนวนประชากร ๑ ใน ๘ ของผูFเสียชีวิตจากโรคไมPติดตPอมี สาเหตุการตายอันเนื่องมาจากมลพิษทางอากาศ ประชากรจำนวน ๒ พันลFานคนดื่มน้ำปนเป²อนอุจจาระ อหิวาตกโรคสPงผลกระทบ ๔๗ ประเทศมีผูFป>วยประมาณ ๒.๙ ลFานคนตPอป¢ ประชากรรFอยละ ๒๖ มีการลFางมือหลัง การขับถPาย ในแตPละป¢ปริมาณน้ำ การสุขาภิบาล และสุขอนามัยที่ไมPเพียงพิษเปXนเหตุใหFมีผูFเสียชีวิต ๘๙๒,๐๐๐ ราย จากโรคทFองรวP งทปี่ ¨องกนั ไดFในจำนวนนีเ้ ปXนเด็กอายุไมPเกนิ ๕ ป¢ จำนวน ๒๙๗,๐๐๐ ราย การเปลีย่ นแปลงของ สภาพภูมิอากาศทำใหFประชากรจำนวนมากไดFรับผลกระทบจากภาวะน้ำทPวม คลื่นความรFอน เสี่ยงตPอโรคติดตPอนำ โดยแมลงเชPน โรคไขFเลือดออก รFอยละ ๔๕ เด็กอายุต่ำกวPา ๕ ป¢เสียชีวิตจากโรคปอดอักเสบจากการติดเชื้อสาเหตุ จากการใชFเชื้อเพลิงในครัวเรือน การใชFน้ำมันก³าดคูPกับเตFาประกอบอาหารที่กPอมลพิษ ในพีพงศ. ๒๕๙๓ รFอยละ ๗๐ ของประชากรในเขตเมืองเปXนแหลPงรวมป_จจัยเสี่ยงดFานสิ่งแวดลFอมที่มีผลกระทบตPอสุขภาพ ในแตPละป¢มี ผูFเสียชีวิตจากสารเคมีที่พบในอากาศ ในสถานที่ทำงาน ในผลิตภัณฑBอุปโภคบริโภคมากถึง ๑.๖ ลFานคน สิ่งเหลPาน้ี คือ สิ่งแวดลFอมมีความสมั พนั ธBกPอใหเF กดิ โรคกบั คนจนเกิดการเจบ็ ปว> ยและเสยี ชีวิต แนวทางการการรับมือกับป_ญหาที่เกิดจากสิ่งแวดลFอมคือ การป¨องกันระดับปฐมภูมิเพื่อใหF ป_จจัยกำหนดดFานสิ่งแวดลFอมเปXนสPวนสำคัญในแผนการป¨องกันโรคที่ครอบคลุมทั้งน้ำ สุขาภิบาลที่ปลอดภัย สขุ ลักษณะท่ดี ขี ้ึน อากาศภายในครวั เรอื นและภายนอกอาคารมีคุณภาพทีด่ ี การป¨องกนั อันตรายจากรังสี สารเคมีท่ี จัดการใหFปลอดภัย ที่อยูPอาศัยเพียงพอ และการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและระบบนิเวศนBไมPรุนแรง โดยการ

สรFางการมีสPวนรPวมในการจัดการป_ญหาสิ่งแวดลFอมระหวPางภาคสPวนในชุมชน การเพิ่มศักยภาพของภาค สาธารณสุขเพื่อใหFสามารถผลักดันการสรFางสภาพแวดลFอมที่ดี การเฝ¨าระวังความเสี่ยงดFานสุขภาพอยPางใกลFชิด และสนับสนุนผูFที่มีบทบาทางการการเมืองใหFมีกลไกของการปกครองตามหลักการบริหารจัดการแบบโปรPงใสPและ ผลักดันใหFเกิดนโยบายการสPงเสริมสภาพแวดลFอมที่สรFางสุขภาพที่ดี เพื่อใหFบรรลุตัวชี้วัดเป¨าหมายความยั่งยืนของ องคBการอนามัยโลกที่กำหนดใหFประชากรที่ใชFบริการดFานสุขาภิบาลที่ปลอดภัย สัดสPวนของน้ำเสียที่ผPานการบำบัด อยPางปลอดภัย และตัวชี้วัดเรื่องการจัดสรรทรัพยากรที่เกี่ยวขFองกับการใชFน้ำ และโรคที่เกี่ยวขFองกับสิ่งแวดลFอม โดยประสานความรPวมมือกับภาคเี ครือขาP ย เปXนตวั ชีว้ ดั ดFานสง่ิ แวดลอF มที่ดีตอP ประชากรโลก ๕.๔ มโนมติทางการพยาบาล หมายถึง ความคิดเชิงนามธรรมที่อธิบายเกี่ยวกับกิจกรรมการ ชPวยเหลือผูFป>วยหรือผูFรับบริการ เพื่อใหFอยูPในสภาวะที่จะตPอสูFการรุกรานของโรคไดFอยPางดีที่สุด เทPาที่จะเปXนไปไดF ทั้งรPางกายและจิตใจ หรือเปXนการอธิบายคุณลักษณะและการกระทำของพยาบาลในการดูแลหรือจัดการภาวะ สุขภาพของผูFรับบริการใหFมีสุขภาพที่ดีหรือมีการพึ่งพาตนเองในการมีสุขภาพที่ดี หรือเปXนการอธิบายการดูแล บคุ คล ครอบครวั ใหมF ีรPางกาย จติ ใจ อารมณBทส่ี มดุล ดูแลใหF ชุมชนและสังคมสนับสนุนบุคคลใหFมีความสุขสมบูรณB ทั้งนี้การพยาบาลตFองคำนึงถึงความสัมพันธBระหวPางคน สิ่งแวดลFอม สุขภาพ และการพยาบาล โดยการปฏิบัติการ พยาบาลตFองคำนึงถึง “กระบวนการพยาบาล” ที่เปXนเครื่องมือความสำคัญขององคBกรทางวิชาชีพในการปฏิบัติการ ดูแลผูFป>วยหรอื ผูFรบั บริการ ซึง่ เครอ่ื งมือนส้ี ามารถปรบั เปล่ยี นไดตF ามบรบิ ทของการปฏบิ ตั ิการพยาบาล นักทฤษฎีการพยาบาลตPางคิดคFนจุดเดPนของการปฏิบัติการพยาบาลของตนเอง เพื่อตอบสนอง ตามคุณลักษณะของบุคคล สิ่งแวดลFอม สุขภาพ และการพยาบาลแตกตPางกันไป ตามปรัชญาความเชื่อของนัก ทฤษฎีและการปฏบิ ัตกิ ารพยาบาล ยกตัวอยาP งเชนP ทฤษฎีของไนติงเกล (Meleis, ๒๐๑๑, pp ๑๒๖) การพยาบาลคือ การจัดสิ่งแวดลFอมที่ดีที่สุด ใหFกับผูFป>วย เพื่อใหFธรรมชาติไดFมีสPวนชPวยใหFผูFป>วยหายเร็วขึ้น โดยนำองคBประกอบของสิ่งแวดลFอมซึ่งประกอบดFวย สิ่งแวดลFอมทางดFานรPางกาย ดFานจิตใจ และสิ่งแวดลFอมดFานสังคมมาประยุกตBใชFตามแนวคิดทฤษฎีของไนติงเกล โดยอาศัยกระบวนการพยาบาล เนFนการวิเคราะหBสิ่งแวดลFอมที่มีผลตPอภาวะสุขภาพของผูFป>วย กิจกรรมการ พยาบาลจะเปนX การปรับส่ิงแวดลFอมท่มี ีอทิ ธิพลตPอสขุ ภาพของผปFู ว> ย ทฤษฎีการปรับตัวของรอย (Roy, & Andrews, ๑๙๙๙, pp ๑๐) การพยาบาลคือ การชPวยเหลือ ที่ใหFกับบุคคล กลุPมบุคคล ครอบครัว ชุมชน และการพยาบาล มีเป¨าหมายสPงเสริมใหFมีการปรับตัวที่เหมาะสม ของบคุ คลและการจดั การสงิ่ แวดลFอมท่เี ปนX สาเหตุเพื่อบรรลซุ ึง่ การมีภาวะสขุ ภาพและคณุ ภาพชวี ติ ทฤษฎีการดูแลตนเองของโอเรม (Orem, ๑๙๘๐, pp ๗) การพยาบาลคือ การชPวยเหลือบุคคล อื่นใหFสามารถดูแลตนเองไดFอยPางตPอเนื่องและเพียงพอกับความตFองการในการดูแลตนเอง ซึ่งเป¨าหมายการ

พยาบาลคือชPวยใหFบุคคลตอบสนองตPอความตFองการการดูแลตนเองในระดับที่เพียงพอและตPอเนื่อง ชPวยเพิ่ม ความสามารถในการดแู ลตนเอง และความสามารถของบคุ คลทต่ี อบสนองตPอความตFองการในการดแู ลตนเอง ทฤษฎีการดูแลเอื้ออาทรของวัตสัน (Watson, ๑๙๙๗, pp ๕๐) การพยาบาลคือ กระบวนการ ดูแลที่เขFาถึงจิตใจและความรูFสึกของบุคคล (Transpersonal Caring) ในการสPงเสริมสุขภาพ การป¨องกันโรค การ เยียวยาการเจ็บป>วยและการฟ²นฟูสุขภาพ ซึ่งมีเป¨าหมายเพื่อชPวยใหFบุคคลเพิ่มความสมดุลในตนเอง เกิดความรูFใน ตนเอง เคารพนับถือตนเอง ดูแลเยียวยาตนเอง เกิดความประจักษBรูFในความหมายของสภาวะตPาง ๆ ที่เกิดขึ้นใน ชีวิต การดูแลตามแนวคิดน้ีเปนX คุณธรรมของการพยาบาลเพอ่ื ปกป¨อง สPงเสริมและพิทกั ษBศกั ดิศ์ รีความเปนX มนษุ ยB บทสรุป มโนมติหรือมโนทัศนBทางการพยาบาลเปXนองคBความรูFพื้นฐานในวิชาชีพการพยาบาลที่สะทFอน ๔ องคBประกอบยPอยในการปฏิบัติการพยาบาลคือ บุคคล สิ่งแวดลFอม สุขภาพ และการพยาบาล โดยนักทฤษฎีการ พยาบาลไดFพัฒนาชุดความรูFใน ๔ องคBประกอบที่แตกตPางกันความเชื่อและศาสตรBพื้นฐานของนักทฤษฎีการ พยาบาล ทั้งนี้การทำความเขFาใจมโนมติหรือมโนทัศนBกรอบแนวคิดใหFกับพยาบาลวิชาชีพเพื่อใหFเขFาใจบุคคลที่มี ป_จจัยดFานพฤติกรรมของบุคคลที่กำหนดป_จจัยที่มีอิทธิพลตPอสุขภาพ เขFาใจป_จจัยแวดลFอมที่กPอใหFเกิดสุขภาพดี หรือเจ็บป>วย เขFาใจวPาสุขภาพเปXนการบPงบอกถึงภาวะสุขภาพดี ภาวะเสี่ยงตPอสุขภาพ ภาวะเจ็บป>วย และภาวะใกลF เสียชีวิตหรือระยะสุดทFายของชีวิต และ เขFาใจหลักการการพยาบาลที่เนFนการดูแลดFวยองคBความรูFทางการพยาบาล ท่ีจะชวP ยทำใหทF ุกคนพึ่งตนเองในการดแู ลสุขภาพ คำถามทา% ยบท จงเตมิ คำในชอP งวาP งใหFสมบูรณB 1. จงยกตัวอยPางแนวคิดของสขุ ภาพ พรFอมอธิบายสวP นที่เกี่ยวขอF งกับการพยาบาล ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 2. จงยกตวั อยPางแนวคิดของการเจ็บป>วย พรFอมอธบิ ายสPวนทเี่ ก่ยี วขFองกับการพยาบาล ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................

3. จงยกตวั อยาP ง ป_จจัยท่สี งP ผลตPอสุขภาพและความเจ็บป>วย 1) .................................................................................................................................. 2) .................................................................................................................................. 3) .................................................................................................................................. 4. จงลำดบั ความสำคญั ของการสขุ ภาพในวิชาชีพการพยาบาลเพ่อื เตรียมความพรFอมกFาวเขFาสสPู ังคมอาเซยี น 1) .................................................................................................................................. 2) .................................................................................................................................. 3) .................................................................................................................................. 4) .................................................................................................................................. 5) ............................................................................................................................................ 5) มโนมติหรือมโนทัศนทB างการพยาบาล ๔ องคBประกอบยอP ยคอื บคุ คล ส่ิงแวดลอF ม สุขภาพ และการพยาบาล สำคัญตPอวชิ าชพี การพยาบาลอยาP งไร ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. บรรณานุกรม ประเวศ วะส.ี (๒๕๔๒). บนเส2นทางใหมกL ารสLงเสริมสขุ ภาพ อภวิ ัฒนJชวี ติ และสังคม. กรุงเทพ : สำนกั พิมพหB มอชาวบาF น. หทยั ชนก บัวเจริญ, จริยาวัตร คมพยัคฆ,B วนิดา ดุรงคBฤทธิชยั , และ รัชดา พPวงประสงคB. (๒๕๕๓). การพยาบาลใน ระบบสขุ ภาพ. สมุทรปราการ : มหาวทิ ยาลยั หวั เฉียว เฉลิมพระเกยี รติ. หทัยชนก บัวเจริญ. (๒๕๖๐). มโนมติทางการพยาบาลและแนวคิดทฤษฎีการพยาบาล. นครปฐม : มหาวิทยาลัย ราชภัฏนครปฐม. Bird, A. (๒๐๑๒). “What can cognitive science tell us about scientific revolutions?”. Theoria. ๗๕. ๒๙๓ - ๒๓๑. Archived from

https://ojs.ehu.eus/index.php/THEORIA/article/download/6391/6022 Boruchovitch., E. and Mednick., R. B. (๒ ๐ ๐ ๒ ) . The meaning of health and illness: some considerations for health psychology. Psico-USF, ๗, ๒, p. ๑๗๕- ๑๘๓. Brenda, S. and Mindy, T. (๒๐๑๘). Transitioning From RN to MSM. Retrieved from https://connect.springerpub.com/content/book/978-0-8261-3807- 1/part/part01/chapter/ch01 Brown, C., and Brooks A. (๒๐๑๒). “Holistic Wellness Assessment for Young Adults: Psychometric Analysis.” Journal of Holistic Nursing. ๓๐ (๔): ๒๓๕ - ๒๔๓. Fawcett, J. (๑๙๘๙). Analysis and evaluation of conceptual models of nursing (๒nded.). Philadelphia: F.A. Davis Company. Fawcett, J. (๑๙๙๓). From a plethora of paradigms to parsimony in worldviews. Nursing Science Quarterly, ๖(๒), ๕๔-๕๘. Gordon, M. (๒๐๐๗). Manual of Nursing Diagnosis. Eleventh editor. Canada : Jones and Bartlett. Hancook T., & Perkins F. (๑๙๘๕). The mandala of Health: a conceptual model and teaching tool. Health Education. Summer. ๘-๑๐. Hettler, B. ๑๙๘๔. “Wellness: Encouraging a Lifetime Pursuit of Excellence.” Health Values. ๘ (๔): ๑๓ - ๑๗. Meleis, L. A. (๒๐๑๑). Theoretical Nursing: Development and Progress. Philadelphia: Lippincott Willams and Wikins.

Nelson-Marten, P., Hecomovich, K, Pangle, M. ( ๑ ๙ ๙ ๘ ) . \"Caring Theory : A Framework for Advanced Practice Nursing,\" Advanced Practice Nursing Quarterly. ๔(๑) :๗๐ – ๗๗ . Orem, D.E. ( ๑ ๙ ๘ ๐ ) . Nursing : Concepts of practice . 2 nd . ed ., New York : McGraw – Hill Book Company. Powell F.D. (๑๙๙๙) Health Care Systems in Transition and international perspective. Thousand: Sage publication. Roy, S. C. , Andrews , H. A. (๑๙๙๙). The Roy Adaptation Model : The Definitive Statement . California :Appleton & Lange. Seidlein A-H., and Salloch S. (๒๐๑๙). Illness and disease: an empirical-ethical Viewpoint. Seidlein and Salloch BMC Medical Ethics. ๒๐ : ๕. ๑-๑๐. Archived from https://bmcmedethics.biomedcentral.com/track/pdf/10.1186/s12910-018-0341-y.pdf Svalastog, L.A., Donev, D., Kristoffersen, J., N., & Gajović, S. (๒๐๑๗). Concepts and definitions of health and health-related values in the knowledge landscapes of the digital society. Croat Med J. ๕๘ : ๔๓๑-๔๓๕. Archived from https://doi.org/10.3325/cmj.2017.58.431 Watson, J. (๑๙๙๗). \"The Theory of Human Caring : Retrospective and Prospective.\" Nursing Science Quarterly. ๑๐(๑) : ๔๙-๕๒. World Health Organization. (๒๐๑๖). Theory: Thinking About Health Chapter 1 Concepts of Health and Illness\". Archived from https://web.archive.org/web/20160812145405/http:/phprimer.afmc.ca/Part1- TheoryThinkingAboutHealth/ConceptsOfHealthAndIllness/DefinitionsofHealth World Health Organization. (๒๐๑๙). สง่ิ แวดลอ2 มท่ดี ีตLอสุขภาพเพือ่ ประชาชนมีสขุ ภาพดยี ง่ิ ขึ้น. นนทบรุ ี : องคBการอนามยั โลกประจำประเทศไทย.